στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Μυτιλήνη, 12-14 Νοεμβρίου 2009 36ο Συνέδριο Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων με θέμα: Η θέση της Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

καθηγητή Δ.Ε. - συγγραφέα Στα 2009 μ.Χ. εν Εργαστηρίω Πληροφορικής * ΕΙΣΗΓΗΣΗ Γιάννη Β. Κωβαίου καθηγητή Δ.Ε. - συγγραφέα

Γυμνάσιο Διονύσου Αττικής «Φώτης Κόντογλου» Τάξη Γ΄ Μάρτιος 2009 Ποίημα Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ Στα 200 π.Χ.

που στ’ Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι: που απ’ τ’ Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ’ εσαρώθη. Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία, την νικηφόρα, την περίλαμπρη, την περιλάλητη, την δοξασμένη ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά, την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς· ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας. Εμείς· οι Aλεξανδρείς, οι Aντιοχείς, οι Σελευκείς, κ’ οι πολυάριθμοι επίλοιποι Έλληνες Aιγύπτου και Συρίας, κ’ οι εν Μηδία, κ’ οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι. Με τες εκτεταμένες επικράτειες, με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών. Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά ώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ώς τους Ινδούς. Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα! Στα 200 π.Χ. «Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων—» Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε πως θ’ αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων», μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς Σπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγό δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής. A βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων». Είναι κι αυτή μια στάσις. Νοιώθεται. Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό· και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός

ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 3 συνεχείς ώρες ΣΚΟΠΟΣ: η αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας (εργαστήριο Πληροφορικής, διαδίκτυο) για - τη γνωριμία της τάξης με την προσωπικότητα και το έργο του ποιητή & - την επεξεργασία του συγκεκριμένου ποιήματος, με στοιχεία διαθεματικότητας (Ιστορία, Γλώσσα, Εικαστικά, Μουσική).

Αριθμός μαθητών:18, χωρισμένων σε 6 ομάδες των 3 Μέθοδος: ομαδοσυνεργατική * Μορφή διδασκαλίας: κατευθυνόμενη (σε πρώτη φάση) & μαθητοκεντρική (στη συνέχεια)

α) αναζήτηση υλικού από το διαδίκτυο, ΦΑΣΕΙΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: α) αναζήτηση υλικού από το διαδίκτυο, β) επιλογή του και επεξεργασία από τις ομάδες & γ) παρουσίασή του στην τάξη

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: 1η ΟΜΑΔΑ (εργοβιογραφία Καβάφη) 1η ΟΜΑΔΑ (εργοβιογραφία Καβάφη) Να παρουσιάσετε (σε αρχείο επεξεργασίας κειμένου ή σε Power Point) εν συντομία τη ζωή και το έργο του ποιητή, εμπλουτίζο-ντάς τα με κατάλληλο φωτογραφικό υλικό. Λαμβάνοντας υπόψη τη διαίρεση των ποιημάτων του με κριτήριο α) την έκδοσή τους (ή μη) και β) το περιεχόμενό τους, να εντά-ξετε το Στα 200 π.Χ. στις αντίστοιχες κατηγορίες. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Πληροφορίες θα αντλήσετε από τις ακόλουθες ιστοσελίδες: http://www.kavafis.gr/kavafology/bio.asp http://www.snhell.gr/archive/bio.asp?id=1 http://www.de.sch.gr/~astavrid/senaria/senario_2_kavafis/cavafy.pps http://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Καβάφης

2η ΟΜΑΔΑ (Καβάφης και Ιστορία) Με βάση τους τίτλους των κατηγοριών των καβαφικών ποιημά-των, που θα βρείτε στην ιστοσελίδα http://www.snhell.gr/, και τον κατάλογο ιστορικών και μυθολογικών προσώπων, τον οποίο θα βρείτε στην ιστοσελίδα http://cavafis.compupress.gr/ people.htm , να καταγράψετε τους τίτλους και άλλων ποιημά-των που φαίνεται να έχουν σχέση με την Ιστορία. Ποια περίοδος (αρχαιότητα – ελληνιστικοί χρόνοι – ρωμαϊκή/ βυζαντινή ιστορία – νεότερη εποχή) θεωρείτε ότι είλκυσε πε-ρισσότερο το ενδιαφέρον του ποιητή; Να συμπληρώσετε με την απάντηση το κείμενό σας. Τέλος, να ανοίξετε το http://www.greece.org/themis/macedonia/factsgr.htm (εσφαλμένη αντίληψη #15), ώστε να κατανοήσετε τη σημασία της χειρονομίας του Μ. Αλεξάνδρου, που καταγράφει το ποίημα.

3η ΟΜΑΔΑ (γλωσσική – υφολογική προσέγγιση) Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες: http://www.e-alexandria.gr/parath.asp?ID=45 (άποψη Πολίτη Λ., Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Δ΄ Έκδοση, Μορφω-τικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1985, σ. 234 - 235) και http://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Καβάφης (ενότητα «Η μορφή»). Με τη βοήθεια του http://www.forum-philologon-dodekanisou.org/index.php?topic=33.0;prev_next=prev να κατανοήσετε το ειρωνικό ύφος του Καβάφη. Nα καταγράψετε τα βασικά γνωρίσματα στη γλώσσα/ύφος και στη στιχουργική της καβαφικής ποίησης. Να εντοπίσετε τα γνωρίσματα αυτά (ή όσο το δυνατόν περισσότερα) στο ποίημα. Να συντάξετε στον κειμενογράφο ένα κείμενο με τα συμπερά-σματά σας.

4η ΟΜΑΔΑ (γλωσσική – νοηματική και αισθητική προσέγγιση στο ποίημα) Να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=71&cat=1 και να ακούσετε την απαγγελία του ποιήματος. Να επισημά-νετε τις λέξεις στις οποίες ο αφηγητής δίνει βάρος (τονίζοντάς τις περισσότερο, απαγγέλλοντάς τις με πιο αργό ρυθμό κ.λπ.). Να αναζητήσετε στο http://www.komvos.edu.gr/dictionaries/dictonline/DictOnLineTri.htm το λήμμα κοινή. Αφού συμβουλευτείτε και τα ερμηνευτικά του βιβλίου, να επιχειρήσετε την ερμηνεία του ποιήματος. Να συντάξετε στον επεξεργαστή κειμένου ένα κείμενο με τα συμπεράσματά σας.

5η ΟΜΑΔΑ (συμβολικός ρόλος ιστορικών στοιχείων στο ποίημα) Να αναζητήσετε πληροφορίες για τα ιστορικά δεδομένα που αναφέρει το ποίημα στο http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=83&artid=149926 (Για τα Άβδηρα, βλ. μάχη στα Γαυγάμηλα). Αν χρειαστεί, συνεργαστείτε με την Ομάδα 2, για κάποιες λεπτο-μέρειες. Να επισκεφθείτε τα http://cavafis.compupress.gr/tsirkas.htm και http://www.ime.gr/chronos/14/gr/1923_1940/society/facts/04.html, ώστε να εντοπίσετε συμβολισμούς για την εποχή κατά την οποία γράφτηκε το ποίημα. Να καταγράψετε τις απόψεις/συμπεράσματά σας (που μπορεί να συνοδεύονται και από φωτογραφίες) στον επεξεργαστή κειμέ-νου ή σε Power Point.

6η ΟΜΑΔΑ («δημοτικότητα» Καβάφη – μελοποιήσεις) 6η ΟΜΑΔΑ («δημοτικότητα» Καβάφη – μελοποιήσεις) Να επισκεφθείτε τις ιστοσελίδες http://cavafis.compupress.gr/public.htm http://stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=index&sort=alpha&lyricist_id=302 http://www.ionline.gr/kavafis/ http://www.kavafis.gr/kavafology/bibliography/disc.asp http://culture.ana-mpa.gr/view5.php?id=3744 http://www.de.sch.gr/~astavrid/senaria/senario_2_kavafis/cavafy.pps (κυρίως 24η διαφάνεια). http://www.greeklanguage.gr/node/84 Βασισμένοι στις πληροφορίες που θα βρείτε εκεί για τις εκδόσεις, τις μεταφράσεις (σε ποιες γλώσσες), τη μελοποίηση ποιημάτων (πόσων, από ποιους, πότε, ποιοι τραγουδούν κ.λπ.) του Καβά-φη, να συντάξετε ένα κείμενο στον επεξεργαστή κειμένου σχε-τικά με τη δημοτικότητα του ποιητή. Να παρουσιάσετε και, αν είναι δυνατόν, να απαγγείλετε την αγ-γλική μετάφραση του ποιήματος Στα 200 π.Χ., όπως θα τη βρείτε στην ιστοσελίδα http://www.greece.org/alexandria/cavafy/list.htm.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΠΟΙΗΜΑ Αφού μελετήσετε και το παράλληλο ποίημα Ποσειδωνιάται του Καβάφη, να προσδι- ορίσετε τις διαφορές στο περιεχόμενο και στο τελικό μήνυμά του με το Στα 200 π.Χ. ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑΤΑΙ* Ποσειδωνιάταις τοις εν τω Τυρρηνικώ κόλπω το μεν εξ αρχής Έλλησιν ούσιν εκβαρβαρώσθαι Τυρρηνοίς ή Pωμαίοις γεγονόσι        και τήν τε φωνήν μεταβεβληκέναι, τά τε πολλά των επιτηδευμάτων,  άγειν δε μιάν τινα αυτούς των εορτών των Ελλήνων        έτι και νυν, εν η συνιόντες αναμιμνήσκονται των αρχαίων  ονομάτων τε και νομίμων, απολοφυράμενοι προς αλλήλους        και δακρύσαντες απέρχονται.                        AΘΗΝAΙΟΣ Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι' άλλους ξένους. Το μόνο που τους έμενε προγονικό ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες, με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους. Κ' είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται, και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε, που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι. Και πάντα μελαγχολικά τελείων' η γιορτή τους. Γιατί θυμούνταν που κι' αυτοί ήσαν Έλληνες- Ιταλιώται έναν καιρό κι' αυτοί· και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν, να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά βγαλμένοι -ω συμφορά!- απ' τον Ελληνισμό. *Η Ποσειδωνία ήταν ελληνική αποικία της Κάτω Ιταλίας. Οι πρώτοι οικιστές ήταν οι Μυκηναίοι τον 11 π.Χ. αιώνα

Εργασία 4ης ομάδας «Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία, την νικηφόρα, την περίλαμπρη, την περιλάλητη, την δοξασμένη ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά, την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς· ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας. Εμείς· οι Aλεξανδρείς, οι Aντιοχείς, οι Σελευκείς, κ’ οι πολυάριθμοι επίλοιποι Έλληνες Aιγύπτου και Συρίας, κ’ οι εν Μηδία, κ’ οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι. Με τες εκτεταμένες επικράτειες, με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών. Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά ώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ώς τους Ινδούς. Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα! * Οι παραπάνω υπογραμμισμένες λέξεις είναι αυτές στις οποίες ο αφηγητής δίνει βάρος και έμφαση τονίζοντάς τες! >>>

>>> συνέχεια Το ποίημα «Στα 200π.Χ.» αναφέρεται στις περιοχές του νέου κόσμου που σχηματίστηκε από τις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου. Αρχικά, λοιπόν, ο ομιλητής διαβάζει ένα μέρος της επιγραφής που συνόδευε τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού, τα οποία αφιέρωσε ο Μ. Αλέξαν-δρος στον Παρθενώνα. Στη συνέχεια, αναφέρεται ειρωνικά η αρνητική στάση των Σπαρτια-τών να συμμετάσχουν στην εκστρατεία αυτή, καθώς, σύμφωνα με τον ποιητή, δε θα ικανοποιούσε την ηγετική και αυταρχική τους στρατη-γική. Έτσι, όλες οι επιτυχίες του ελληνικού στρατού «πλην των Λακε-δαιμονίων» πραγματοποιήθηκαν, σαρώνοντας εδάφη της Ανατολής, όπως ο Γρανικός, η Ισσός, τ’ Άρβηλα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση και δημιουργία ενός καινούριου Ελληνικού κόσμου, στον οποίο άλλωστε ανήκει και ο ομιλητής. Οι περιοχές αυτές, λοιπόν, ενοποι-ήθηκαν με την υπόλοιπη Ελλάδα όχι μόνο εδαφικά αλλά και πνευμα-τικά και πολιτιστικά, καθώς αναμίχτηκε η Ελληνική γλώσσα με τα τοπικά πολιτιστικά στοιχεία δίνοντας την Κοινή κι έτσι, αναπροσαρ-μόστηκε ο νέος ελληνικός κόσμος. Τέλος, το ποίημα κλείνει με μία ειρωνική νύξη για άλλη μια φορά στην προκλητική αδιαφορία των Λακεδαιμονίων να λάβουν μέρος σε αυτή την εκστρατεία, που ανέδειξε τον περίλαμπρο Ελληνισμό!

τέλος Γιάννης Β. Κωβαίος

Επιτέλους, διάλειμμα ολίγων λεπτών… Σας ευχαριστώ! Επιτέλους, διάλειμμα ολίγων λεπτών…