ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ κεφ. 34 ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ κεφ. 34

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ Η μελέτη των ταφικών εθίμων προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες στην προσπάθεια ανασύνθεσης της ελληνικής κοινωνίας.

πολυανδριο Στη φωτογραφία, γεωμετρικά αγγεία από το πολυάνδριο στην Πάρο. Πρόκειται για έναν ομαδικό τάφο του τέλους του 8ου αιώνα π.Χ., που περιείχε περίπου σαράντα αγγεία με οστά πλυμένα, τα οποία ανήκαν σε άνδρες ηλικίας 28-30 ετών.

Ταφη με καυση Σχεδιαστική αναπαράσταση ταφής με καύση, η οποία εντοπίστηκε στα βορειοδυτικά του Αρείου Πάγου. Ο νεκρός ήταν πολεμιστής, όπως φανερώνουν τα κτερίσματα που συνόδευαν τον αμφορέα όπου φυλάσσονταν η τέφρα και τα οστά του νεκρού. Εκτός από αγγεία βρέθηκαν αιχμές δοράτων καθώς και ένα ξίφος τοποθετημένο γύρω από τους ώμους του αμφορέα. (900 π.Χ.)

ΣχεδιαστικΗ αναπαρΑσταση ταφΗς με κΑΥση

Ταφικός πρωτογεωμετρικός αμφορέας, του οποίου τους ώμους στολίζει το σιδερένιο ξίφος του νεκρού.

ΠΗλινη πινακΙδα με σκηνΗ πρΟθεσης, περ. 510 π. Χ.

ΥδρΙα λουτροφΟρος με ειδΩλιο θρηνωδΩΝ, αρχΕς 6ου αι. π. Χ.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Λεπτομέρεια από την επιτύμβια στήλη του Δημοκλείδη. Η πρύμνη μιας τριήρους διαγράφεται μπροστά από τον οπλίτη Δημοκλείδη, που κάθεται σε ένα βράχο. 4ος αιώνας. π.Χ.

ΤΑΦΙΚΗ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ H πρόθεσις, η οποία γινόταν την επομένη του θανάτου στο σπίτι του νεκρού, διαρκούσε μία μέρα και είχε σκοπό την πραγματοποίηση του παραδοσιακού θρήνου και την απόδοση του τελευταίου χαιρετισμού από τους φίλους και την οικογένεια του νεκρού.

Tο σώμα, τυλιγμένο σε ένα σάβανο (το ένδυμα), τοποθετούνταν στη νεκρική κλίνη, η οποία ήταν μία σανιδόσχημη κατασκευή με ψηλά πόδια και ένα παχύ στρώμα καλυμμένο με επιβλήματα (υφάσματα που κάλυπταν το στρώμα της νεκρικής κλίνης και συχνά το σώμα του νεκρού). Το κεφάλι του νεκρού ανασηκωνόταν με προσκεφάλαια.

Oι γυναίκες της οικογένειας ήταν υπεύθυνες να προετοιμάσουν το σώμα του νεκρού για την πρόθεση. Έπλεναν το σώμα, το άλειφαν με λάδι, το έντυναν και το στόλιζαν με λουλούδια, στεφάνια και κοσμήματα.

Tην τρίτη μέρα, πριν από την ανατολή του ηλίου, γινόταν η εκφορά, δηλαδή η μεταφορά του νεκρού από το σπίτι στον τάφο με πομπή, η οποία, όπως απαιτούσε ο νόμος, έπρεπε να περνάει σιωπηλά από τους δρόμους της πόλης. Με την άφιξη της πομπής στον τάφο, το σώμα τοποθετούνταν μέσα στον λάκκο.

Σκηνη εκφορασ νεκρου

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Kικέρωνα, η σπορά της επίχωσης του λάκκου, για να διασφαλιστεί η ειρηνική ανάπαυση του νεκρού και να εξαγνιστεί η γη, αποτελούσε παράδοση που είχε καθιερωθεί ήδη από την εποχή του Κέκροπα.

Στους αρχαίους συγγραφείς επίσης γίνεται μνεία υγρών προσφορών (χοαί) στον τάφο, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα ανασκαφικά ευρήματα, όπως από τις κύλικες και τα άλλα αγγεία έκχυσης υγρών που βρέθηκαν έξω από τους τάφους ή πάνω σ' αυτούς.

Είναι, τέλος, γνωστό ότι κατά την τρίτη μέρα διεξαγόταν στον τάφο κάποια τελετή, τα τρίτα, για την οποία δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες. Mετά την ταφή οι πενθούντες επέστρεφαν στο σπίτι του νεκρού, έξω από το οποίο ήταν τοποθετημένο ένα αγγείο, το οποίο υποδήλωνε το θάνατο και το μίασμα που είχε προσβάλει την οικία. Περιείχε νερό, φερμένο απ' έξω, με το οποίο οι θρηνωδοί εξαγνίζονταν, όταν έφευγαν.

Εκφορα του νεκρου

Το περίδειπνον ήταν το γεύμα που λάμβανε χώρα μετά την κηδεία στο σπίτι του νεκρού και αποτελούσε μία ευκαιρία να συγκεντρωθούν οι συγγενείς και να μιλήσουν για το νεκρό. Υπάρχουν μάλιστα αναφορές στον εξαγνισμό της οικίας και στους περιορισμούς που έθεταν στον αριθμό των ατόμων, στα οποία επιτρεπόταν η είσοδος.

Με βάση ανασκαφικά ευρήματα, όπως τέφρα, οστά ζώων, όστρακα από αγγεία πόσης, πινάκια και λεκανίδες που ήρθαν στο φως πάνω σε τάφους, είχε διατυπωθεί παλαιότερα η άποψη ότι το περίδειπνον γινόταν στο χώρο του τάφου.

Παρ' όλα αυτά, ο συσχετισμός με τις μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων ενισχύει την πρώτη αντίληψη για το περίδειπνο, ενώ οι καύσεις και τα θραύσματα αγγείων πάνω στον τάφο έχουν εξηγηθεί ως υπολείμματα προσφορών τροφής.

Tην ένατη μέρα μετά την ταφή η οικογένεια και οι φίλοι συγκεντρώνονταν στο μνήμα για την τέλεση των ενάτων. Το μόνο στοιχείο που έχουμε για τη συγκεκριμένη τελετή είναι η συχνή αναφορά της στα δικαστήρια, αλλά χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις.

Tο τέλος του πένθους σηματοδοτούνταν από μία τελετή, για το χρονικό εντοπισμό της οποίας δεν υπάρχουν στοιχεία. Mε βάση τις μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων, η οικογένεια ξανάρχιζε τη φυσιολογική της ζωή, αφού είχε τελέσει τα καθήκοντά της (τα νομιζόμενα) προς το νεκρό.

H οικογένεια είχε υποχρεώσεις απέναντι στον νεκρό και μετά το τέλος του πένθους. Οι αρχαίοι συγγραφείς κάνουν επιγραμματικά μνεία σε αρκετές τέτοιες ετήσιες τελετές, όπως είναι τα Γενέσια, τα Nεμέσια, τα Nεκύσια, τα Eπιτάφια, οι Aλλαθεάδες, τα Ωραία, οι Aποφράδες, οι Mιαραί Hμέραι, τα Aνθεστήρια και τα Eνιαύσια.

Πρόκειται πιθανώς για επισκέψεις στον τάφο που συνοδεύονταν από προσφορές λουλουδιών, στεφανιών και ταινιών, αλλά και για οικιακές εκδηλώσεις. Ο Πλάτων επίσης αναφέρει ένα νόμο για τα πατρογονικά κειμήλια, τα οποία, αν και δεν είναι σαφές το τί ακριβώς ήταν, μεταβιβάζονταν από γενιά σε γενιά και δεν έπρεπε να απομακρυνθούν από την οικογένεια ή να καταστραφούν.

Κατά την Κλασική περίοδο, στην Aθήνα, τα νεκροταφεία βρίσκονταν έξω από τα τείχη της πόλης. Η επιλογή του τρόπου ταφής αποτελούσε θέμα προσωπικής ή οικογενειακής προτίμησης.

O ενταφιασμός και η καύση ήταν οι επικρατέστερες πρακτικές, όπως άλλωστε και κατά τις προηγούμενες περιόδους, αλλά ο αριθμός των ταφών με καύσεις παρουσίασε αξιοσημείωτη αύξηση τον 4ο αιώνα π.X.

Οι τελετές και τα κτερίσματα δεν παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές σε σύγκριση με εκείνα των ταφών των αρχαϊκών χρόνων.

ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ Τα τείχη των Αθηνών. Βορειοδυτικό τμήμα. Διακρίνονται το Δίπυλον (αριστερά) και η Ιερά Πύλη (δεξιά) του 5ου αι. π.Χ., πριν από την προσθήκη τάφρου και εξώτερου προτειχίσματος τον 4ο αι. π.Χ.

Κεραμεικος

Τα τειχη της Αθηνας Η περιοχή του Έξω Κεραμεικού από δυτικά. Διακρίνονται τα τείχη της πόλης με τις δύο κυριότερες πύλες: Το Δίπυλον αριστερά και την Ιερά Πύλη δεξιά. Στο βάθος, η Ακρόπολη.

Το ΔΙΠΥΛΟΝ απο ψηλα

Το Διπυλον προς την Αθηνα

Η Ιερα Πυλη και ο ποταμος Ηριδανος απο Δυτικα

αποψη εξοδου απο την Ιερα Πυλη

Διπυλον, Ιερα Πυλη και Ηριδανος ποταμος

Ιερα Πυλη και Ιερα Οδος Τμημα του Ηριδανου μεσα στον Κεραμεικο Ιερα Πυλη και Ιερα Οδος Τμημα του Ηριδανου μεσα στον Κεραμεικο

Σωζομενο τμημα των τειχων των Αθηνων μεσα στον Κεραμεικο

ΔΗΜΟΣΙΟΝ ΣΗΜΑ Ο δρόμος που ξεκινούσε από το Δίπυλο είχε μέγιστο πλάτος 40 μέτρα και κατευθυνόταν προς την Ακαδημία του Πλάτωνα. Σε όλο το μήκος υπήρχαν οι τάφοι των επιφανέστερων Αθηναίων, όπως του Περικλή.

Η περιοχη με τους ταφους διπλα στον Ηριδανο – Οδος των Ταφων

Οδοσ των ταφων Οι στήλες κατά μήκος της Οδού των Τάφων. Η πρώτη από αριστερά είναι η γνωστή στήλη της Ηγησούς, κόρης του Προξένου που πέθανε περίπου το 410 π.Χ

http://www.fhw.gr/chronos/ http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Fortification_Walls.aspx http://ancientathens3d.com/kerameikos.htm