Ο Ωφελιμισμός του J. Harsanyi Γιασεμή Πανσεληνά

Ηθική και η θεωρία της ορθολογικής συμπεριφοράς (Morality and the theory of rational behaviour) John C. Harsanyi

Ο συγγραφέας Γεννήθηκε το 1920 στη Βουδαπέστη (Ουγγαρία). Πέθανε το 2000 στο Berkeley της Καλιφόρνια (ΗΠΑ). Το 1994 τιμήθηκε με το βραβείο Nobel στα Οικονομικά (μαζί με τους John Nash και Reinhard Selten ) Ασχολήθηκε με την ωφελιμιστική ηθική και τη θεωρία παιγνίων. Πηγή: nobelprize.org

1. Ιστορικό πλαίσιο Η ηθική θεωρία, που περιγράφεται σε αυτό το άρθρο του Harsanyi, βασίζεται: α)σε τρεις διαφορετικές πνευματικές παραδόσεις στην ηθική φιλοσοφία και β)στη Μπεϋζιανή ή Μπεϊσιανή (Bayesian) θεωρία της ορθολογικής συμπεριφοράς υπό ρίσκο και αβεβαιότητα.

α)οι τρεις παραδόσεις στην ηθική φιλοσοφία α)οι τρεις παραδόσεις στην ηθική φιλοσοφία Adam Smith: αμερόληπτος συμπάσχων παρατηρητής Immanuel Kant: για τους ηθικούς κανόνες ισχύει το κριτήριο της καθολικότητας (ή αλλιώς το κριτήριο της αμοιβαιότητας)

Immanuel Kant (1724 – 1804) Adam Smith (1723 – 1790) Εικόνες από wikipedia

Francis Ysidro Edgeworth Ωφελιμιστική παράδοση των Bentham, John Stuart Mill, Sidgwick και Edgeworth. Η μεγιστοποίηση της κοινωνικής χρησιμότητας (που ορίστηκε ως το άθροισμα ή ο μέσος όρος των ατομικών ευημεριών) έγινε το βασικό κριτήριο της ηθικής. Francis Ysidro Edgeworth (1845 –1926) Jeremy Bentham (1748-1832) John Stuart Mill (1806 –1873) Henry Sidgwick (1838– 1900)

Σχόλια για τον ωφελιμισμό Σύμφωνα με τον Harsanyi: Οι ωφελιμιστές πρεσβεύουν τον ορθολογισμό εναντίον της παράδοσης, του δογματισμού και των συμφερόντων. Αντίπαλοί τους στην ηθική φιλοσοφία οι φιλόσοφοι που υποστήριζαν ότι μπορούμε να ανακαλύψουμε τους βασικούς ηθικούς κανόνες μόνο με τη διαίσθηση παραγνωρίζοντας το ρόλο που παίζει η γέννηση και η ανατροφή μέσα στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Η σύγχρονη εκδοχή του κλασικού ωφελιμισμού είναι η μόνη ηθική θεωρία, η οποία υιοθετεί την αρχή ότι τα θέματα ηθικής πρέπει να αποφασίζονται από λογικούς ελέγχους και ότι η ηθική συμπεριφορά είναι μια ειδική μορφή ορθολογικής συμπεριφοράς. Ο κλασικός ωφελιμισμός έχει δεχτεί σημαντική κριτική. ότι προωθεί μια μακιαβελιστική ηθική, που επιτρέπει την παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων και θεσμικών υποχρεώσεων στο όνομα μιας στενά ορισμένης κοινωνικής χρησιμότητας. Προσπάθεια για απάντηση σε αυτή την κριτική με τη διαχωρισμό του ωφελιμισμού σε ωφελιμισμό πράξεων και ωφελιμισμό κανόνων. (Harrod, Brandt)

Ωφελιμισμός πράξεων (Act utilitarianism): μια ηθικά σωστή πράξη είναι αυτή, που στην κατάσταση που βρίσκεται το δρων υποκείμενο, θα μεγιστοποιήσει την κοινωνική χρησιμότητα. Ωφελιμισμός κανόνων (Rule utilitarianism): μια ηθικά σωστή πράξη είναι αυτή, που συμμορφώνεται με το σωστό ηθικά κανόνα, που μπορεί να εφαρμοστεί σε αυτού του είδους την κατάσταση, όπου ο σωστός ηθικά κανόνας είναι ο συγκεκριμένος κανόνας συμπεριφοράς που θα μεγιστοποιούσε την κοινωνική χρησιμότητα, αν ακολουθούνταν από όλους σε όλες τις κοινωνικές καταστάσεις αυτού του είδους. Σύμφωνα με το Harsanyi, ο ωφελιμισμός κανόνων υπερέχει.

2. Η ηθική ως κλάδος της γενικής θεωρίας της ορθολογικής συμπεριφοράς Ορθολογική συμπεριφορά είναι η συμπεριφορά, με την οποία με συνέπεια επιδιώκουμε την επίτευξη καλά ορισμένων στόχων, σύμφωνα με τις δεδομένες προτιμήσεις ή προτεραιότητες. Φυσικά οι άνθρωποι δεν ενεργούν πάντα απολύτως ορθολογικά (αν και υπάρχουν τομείς στους οποίους πλησιάζουν πάρα πολύ). Πάντως συχνά ενδιαφέρονται να κατανοήσουν και να κάνουν τη συμπεριφορά τους πιο ορθολογική.

Η ορθολογική συμπεριφορά σε ατομικό πλαίσιο Η ορθολογική συμπεριφορά σε ατομικό πλαίσιο η θεωρία της ατομικής ορθολογικής συμπεριφοράς Υπό βεβαιότητα Υπό ρίσκο (όπου όλες οι πιθανότητες είναι γνωστές αντικειμενικές πιθανότητες) Υπό αβεβαιότητα (όπου κάποιες ή όλες οι πιθανότητες είναι άγνωστες ή δεν μπορούν να οριστούν ως αντικειμενικές πιθανότητες) Θεωρία χρησιμότητας (utility theory) Θεωρία αποφάσεων (decision theory)

Η ορθολογική συμπεριφορά σε κοινωνικό πλαίσιο Θεωρία παιγνίων: ερευνάται η αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ατόμων, που το καθένα ορθολογιστικά επιδιώκει να πετύχει τους στόχους του απέναντι στους υπόλοιπους, που επίσης ορθολογιστικά προσπαθούν να πετύχουν τους στόχους τους. Ηθική, που είναι μια θεωρία της ορθολογικής συμπεριφοράς στην υπηρεσία των κοινών συμφερόντων της κοινωνίας ως σύνολο.

Κοινά στοιχεία Κοινή μέθοδος Πρώτος ορισμός της ορθολογικής συμπεριφοράς Δεύτερος ορισμός της ορθολογικής συμπεριφοράς 1α) μεγιστοποίηση της χρησιμότητας 1β) και 1γ) μεγιστοποίηση της αναμενόμενης χρησιμότητας 2) δίνεται από διάφορες λύσεις της θεωρίας παιγνίων. 3) μεγιστοποίηση της κοινωνικής χρησιμότητας Πρώτος ορισμός : φιλοσοφικό πρόβλημα Μετάβαση στο δεύτερο ορισμό: μαθηματικό πρόβλημα

Κοινά στοιχεία Τα αξιώματα που χρησιμοποιούνται στη θεωρία αποφάσεων, στη θεωρία παιγνίων και στην ηθική, μαθηματικά συνδέονται στενά. Βασικά προβλήματα της θεωρίας παιγνίων και της ηθικής μπορούν να αναχθούν μερικώς ή ολικώς σε προβλήματα της θεωρίας αποφάσεων.

3. Το μοντέλο ίσης πιθανότητας για ηθικές αξιολογικές κρίσεις Κάθε ηθική αξιολογική κρίση είναι μια επιλογή, μια προτίμηση, αλλά ειδικού είδους. Δεν πρέπει να βασίζεται στο προσωπικό συμφέρον. Παράδειγμα: Προσωπική προτίμηση: «Προτιμώ το καπιταλιστικό σύστημα, γιατί είμαι εκατομμυριούχος» Ηθική αξιολογική κρίση: Προτίμηση στο καπιταλιστικό σύστημα σε σχέση με το σοσιαλιστικό, χωρίς να ξέρω εκ των προτέρων ποια κοινωνική θέση θα έχω ή ακόμα καλύτερα με την υπόθεση ότι υπάρχει η ίδια πιθανότητα για την κατάληψη οποιασδήποτε από τις διαθέσιμες κοινωνικές θέσεις και στα δύο κοινωνικά συστήματα.

Αρχή ίσης πιθανότητας (equiprobability postulate): η υπόθεση ότι υπάρχει η ίδια πιθανότητα για την κατάληψη οποιασδήποτε δυνατής κοινωνικής θέσης Το μοντέλο ίσης πιθανότητας για ηθικές αξιολογικές κρίσεις (equiprobability model of moral value judgements): το μοντέλο της θεωρίας αποφάσεων που βασίζεται στην παραπάνω αρχή

Υποθέτουμε ότι η κοινωνία αποτελείται από n άτομα. Το άτομο 1 έχει την πρώτη (υψηλότερη) κοινωνική θέση και έχει επίπεδο ευημερίας (χρησιμότητα) U1. Το άτομο 2 έχει τη δεύτερη υψηλότερη κοινωνική θέση και έχει επίπεδο ευημερίας (χρησιμότητα) U2. . Το άτομο n έχει τη n-οστη (χαμηλότερη) κοινωνική θέση και έχει επίπεδο ευημερίας (χρησιμότητα) Un. κάτω από συγκεκριμένο κοινωνικό σύστημα.

Το άτομο i που θέλει να κάνει μια ηθική αξιολογική κρίση για αυτό το κοινωνικό σύστημα, πρέπει σύμφωνα με την αρχή της ίσης πιθανότητας, να λειτουργήσει με την υπόθεση ότι: P(U1)= P(U2)= .. = P(Un)= 1/n Σύμφωνα με τη Μπεϋζιανή θεωρία, ένα ορθολογικό άτομο θα επιλέξει εκείνο το κοινωνικό σύστημα που θα μεγιστοποιήσει την αναμενόμενη χρησιμότητα, δηλαδή την ποσότητα (1) που αντιπροσωπεύει το μέσο όρο όλων των ατομικών ευημεριών.

Σχόλια για το μοντέλο Αν το άτομο i δεν είναι μέλος της κοινωνίας αλλά ένας παρατηρητής, το μοντέλο ίσης πιθανότητας για ηθικές αξιολογικές κρίσεις του Harsanyi αποτελεί μια σύγχρονη επαναδιατύπωση της θεωρίας του Adam Smith περί αμερόληπτου συμπάσχοντος παρατηρητή. Adam Smith Harsanyi αμερόληπτος αρχή ίσης πιθανότητας συμπάσχων υπόθεση ότι το άτομο i θα κάνει την επιλογή του με βάση τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής και όχι της ατομικής χρησιμότητας παρατηρητής το άτομο i δεν είναι ένας από τα n μέλη της κοινωνίας.

Το μοντέλο ίσης πιθανότητας για ηθικές αξιολογικές κρίσεις του Harsanyi δημοσιεύτηκε το 1953 και με προσθήκες το 1955. Ο Vickrey ανεξάρτητα πρότεινε κάτι παρόμοιο. Ο John Rawls ξεκινά επίσης από μια παρόμοια θέση, την οποία ονομάζει πρωταρχική θέση- (original position), που βασίζεται σε ένα «πέπλο άγνοιας» (veil of ignorance). Καταλήγει όμως να αναπτύξει μια μη ωφελιμιστική θεωρία.

Μια άλλη περιγραφή του μοντέλου Κάθε άτομο έχει δύο σειρές προτιμήσεων: Τις προσωπικές του προτιμήσεις (Ui) Τις ηθικές προτιμήσεις του (Wi) Τα άτομα σε μία κοινωνία θα έχουν διαφορετικά Ui αλλά, αν συμφωνούν στο ποιες είναι αυτές για τον καθένα, τότε θα έχουν θεωρητικά όλα την ίδια Wi. Άρα, ηθική αξιολογική κρίση= έκφραση των ηθικών προτιμήσεων Προσωπικές προτιμήσεις: μεγαλύτερο βάρος στο δικό μας συμφέρον και αυτό των συγγενών, φίλων και γνωστών μας Ηθικές προτιμήσεις: ίδιο βάρος στα συμφέροντα όλων των ανθρώπων

4. Μια αξιωματική δικαιολόγηση για την ωφελιμιστική θεωρία Δεχόμαστε τα παρακάτω τρία αξιώματα: Αξίωμα 1: ατομικός ορθολογισμός. Οι προσωπικές προτιμήσεις όλων των ατόμων στην κοινωνία ικανοποιούν τις αρχές της Μπεϋζιανής λογικής. Άρα μπορούν να παρασταθούν από μια von Neumann-Morgenstern (vNM) συνάρτηση χρησιμότητας Uj.

Αξίωμα 2: ορθολογισμός των ηθικών προτιμήσεων. Οι ηθικές προτιμήσεις τουλάχιστον ενός ατόμου στην κοινωνία (του i) ικανοποιούν τις αρχές της Μπεϋζιανής λογικής. Άρα μπορούν να παρασταθούν από μια vNM συνάρτηση κοινωνικής χρησιμότητας Wi. Αξίωμα 3: κατά Pareto βελτιστοποίηση Αν τουλάχιστον ένα άτομο j στην κοινωνία προτιμά την εναλλακτική Α από την εναλλακτική Β και κανένας δεν έχει αντίθετη προσωπική προτίμηση, τότε το άτομο i θα πρέπει να επιλέξει από ηθικής σκοπιάς την εναλλακτική Α από τη Β.

Τα τρία αυτά αξιώματα οδηγούν στο παρακάτω θεώρημα: Η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας Wi του ατόμου i πρέπει να είναι της μορφής: (2) Αξίωμα 4: Συμμετρία Η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας Wi είναι συμμετρική συνάρτηση όλων των ατομικών ευημεριών. (αυτό σημαίνει ότι όλα τα άτομα πρέπει να έχουν ίση μεταχείριση). Χρησιμοποιώντας και αυτό το αξίωμα καταλήγουμε a1 = a2 = .. = an > 0 (3) με aj > o για j=1,2,…n

Αν ισχύει a1 = a2 = .. = an = 1/n τότε οι εξισώσεις (2) και (3) ισοδυναμούν με την εξίσωση (1) και η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας είναι ίση με το μέσο όρο των ατομικών ευημεριών. Αν ισχύει a1 = a2 = .. = an = 1 τότε η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας είναι ίση με το άθροισμα των ατομικών ευημεριών.

Όλα τα παραπάνω ισχύουν μόνο αν δεχόμαστε: ότι είναι μαθηματικά αποδεκτό να γίνεται πρόσθεση ατομικών ευημεριών και ότι μπορούν να γίνουν διαπροσωπικές συγκρίσεις ευημεριών.

5. Διαπροσωπικές συγκρίσεις ευημεριών Στην καθημερινή ζωή συχνά κάνουμε ή προσπαθούμε να κάνουμε διαπροσωπικές συγκρίσεις ευημεριών. Όταν στο τέλος ενός ταξιδιού έχει μείνει λίγο επιπλέον φαγητό, σε ποιο μέλος της οικογένειας μας θα το δώσουμε; Σε ποιον από τους φίλους μας θα δώσουμε ένα εισιτήριο για μια συναυλία; Για να μπορέσουμε να κάνουμε διαπροσωπικές συγκρίσεις, προσπαθούμε να μπούμε στη θέση του άλλου.

Χρειάζεται προσοχή στην εφαρμογή αυτής της αρχής Αρχή της ομοιότητας (similarity postulate): η υπόθεση ότι, εφόσον έχουν ληφθεί σωστά υπόψη οι διαφορές μεταξύ των ανθρώπων στην εκπαίδευση, στο γούστο κ.λ.π., οι βασικές ψυχολογικές αντιδράσεις σε κάθε εναλλακτική κατάσταση θα είναι ίδιες. Χρειάζεται προσοχή στην εφαρμογή αυτής της αρχής Να ληφθούν σωστά υπόψη οι διαφορές Να υπάρχουν αρκετές πληροφορίες

Η ωφελιμιστική θεωρία δεν περιλαμβάνει την υπόθεση ότι οι άνθρωποι είναι καλοί στο να κάνουν διαπροσωπικές συγκρίσεις ευημεριών, μόνο ότι πολλές φορές είναι υποχρεωμένοι να τις κάνουν, ώστε να πάρουν αποφάσεις από ηθική σκοπιά. Ωστόσο, η αρχή της ομοιότητας δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί εμπειρικά μη εμπειρική a priori αρχή.

Σύμφωνα με τον Harsanyi, η προθυμία να κάνουμε διαπροσωπικές συγκρίσεις δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια παραδοχή: ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι το ίδιο πραγματικοί με εμάς (και όχι ρομπότ ή δημιουργήματα της φαντασίας μας), ότι μοιράζονται την ανθρώπινη ιδιότητα με εμάς, ότι έχουν την ίδια βασική ικανότητα για ικανοποίηση και δυσφορία που έχουμε και εμείς, παρά τις ατομικές διαφορές που υφίστανται μεταξύ των ανθρώπων σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες.

6. Η χρήση των von Neumann-Morgenstern συναρτήσεων χρησιμότητας Έχει ασκηθεί η κριτική ότι δε μπορεί να γίνει χρήση των vNM συναρτήσεων χρησιμότητας για ηθικές αξιολογικές κρίσεις, αφού αυτές εκφράζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων στο τζόγο. Στην πραγματικότητα όμως εκφράζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων στην ανάληψη ρίσκου (είτε πρόκειται για τζόγο, για επενδύσεις ή παρόμοιες δραστηριότητες) και άρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

7. Ωφελιμισμός προτιμήσεων, ηδονισμός, ιδεαλιστικός ωφελιμισμός και το ζήτημα των παράλογων προτιμήσεων Η ωφελιμιστική θεωρία που προτείνει ο Harsanyi ορίζει την κοινωνική χρησιμότητα σε σχέση με τις ατομικές χρησιμότητες και ορίζει την ατομική χρησιμότητα σε σχέση με τις προσωπικές προτιμήσεις του κάθε ανθρώπου. Η κοινωνική χρησιμότητα τελικά ορίζεται λοιπόν σε σχέση με τις προσωπικές προτιμήσεις των ανθρώπων. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να ονομαστεί ωφελιμισμός προτιμήσεων.

Ηδονιστικός ωφελιμισμός (19ος αιώνας): Ορισμός της κοινωνικής χρησιμότητας και των ατομικών ευημεριών με βάση το αίσθημα της ευχαρίστησης που επιδιώκουν οι άνθρωποι και το αίσθημα του πόνου που προσπαθούν να αποφύγουν. Ιδεαλιστικός ωφελιμισμός (προτείνεται από το φιλόσοφο του Cambridge Moore): Ορισμός της κοινωνικής χρησιμότητας και των ατομικών ευημεριών με βάση την ποσότητα «πνευματικών καταστάσεων εγγενούς αξίας» (π.χ. πνευματικών καταστάσεων που προκύπτουν από την ενασχόληση με τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τις τέχνες, από την εμπειρία της φιλίας κ.λ.π.)

Πηγή: http://www.britannica.com/ Κριτική στον ηδονιστικό και ιδεαλιστικό ωφελιμισμό: Οι άνθρωποι δε λειτουργούν αποκλειστικά ούτε με βάση το δίπολο επιδίωξη ευχαρίστησης- αποφυγή πόνου ούτε αποκλειστικά με βάση την επιδίωξη «πνευματικών καταστάσεων εγγενούς αξίας». Σε τελική ανάλυση δε χρειάζεται μια θεωρία της ηθικής να προκαταλάβει τα κίνητρα των ανθρώπων. G.E. Moore Πηγή: http://www.britannica.com/

Ο ωφελιμισμός προτιμήσεων σέβεται τη φιλοσοφική αρχή της αυτονομίας των προτιμήσεων (preference autonomy), δηλαδή ότι το τελικό κριτήριο, για να αποφασιστεί τι είναι καλό και τι κακό για ένα συγκεκριμένο άτομο, είναι τα δικά του «θέλω» και οι δικές του προτιμήσεις. Τι γίνεται όμως όταν το άτομο θέλει κάτι που είναι κακό για αυτό;

Θα πρέπει να εισαχθεί μια διάκριση ανάμεσα στις λογικές και στις παράλογες προτιμήσεις. Αλλά πώς θα οριστούν αυτές; Στον ηδονιστικό ωφελιμισμό λογικές επιθυμίες/ προτιμήσεις είναι αυτές που στοχεύουν σε αντικείμενα που μπορούν να παράγουν ευχαρίστηση Στον ιδεαλιστικό ωφελιμισμό λογικές είναι οι προτιμήσεις που στοχεύουν σε αντικείμενα που μπορούν να παράγουν «πνευματικές καταστάσεις εγγενούς αξίας»

Στον ωφελιμισμό προτιμήσεων ο Harsanyi εισάγει τη διάκριση ανάμεσα στις έκδηλες προτιμήσεις (manifest preferences) ενός ατόμου και στις αληθινές του προτιμήσεις (true preferences). Έκδηλες προτιμήσεις: οι προτιμήσεις που προκύπτουν από τη παρατηρούμενη συμπεριφορά του, ακόμα και αν αυτές βασίζονται σε λάθος δεδομένα ή ανάλυση ή σε έντονη συναισθηματική φόρτιση. Αληθινές προτιμήσεις: αυτές που έχει ή θα είχε το άτομο, αν διέθετε όλες τις σχετικές πληροφορίες, βρισκόταν σε νηφάλια κατάσταση και έκανε σωστή λογική ανάλυση. Στον ωφελιμισμό προτιμήσεων λογικές είναι οι αληθινές προτιμήσεις των ανθρώπων και με βάση αυτές πρέπει να υπολογίζεται η κοινωνική χρησιμότητα.

8. Αποκλεισμός αντικοινωνικών προτιμήσεων Από τη συνάρτηση της κοινωνικής χρησιμότητας πρέπει τελικά να αποκλειστούν τελείως όλες οι καθαρά αντικοινωνικές προτιμήσεις, όπως η κακία, ο φθόνος, ο σαδισμός κ.λ.π.

9. Ωφελιμισμός πράξεων – Ωφελιμισμός κανόνων Ποια εκδοχή μεγιστοποιεί την κοινωνική χρησιμότητα; Και για τα δύο είδη ωφελιμισμού το πρόβλημα της λήψης ηθικών αποφάσεων είναι πρόβλημα μεγιστοποίησης της κοινωνικής χρησιμότητας. Αλλά οι δύο θεωρίες θέτουν διαφορετικούς μαθηματικούς περιορισμούς.

Παράδειγμα 1 Ένα σημαντικό μέτρο τίθεται σε ψηφοφορία, αλλά η συμμετοχή στη ψηφοφορία περιλαμβάνει ένα μικρό ξεβόλεμα (π.χ. μια μικρή αναμονή). Ας υποθέσουμε ότι 1000 ψηφοφόροι υποστηρίζουν το μέτρο, αλλά υπάρχει με αρκετή βεβαιότητα η πρόβλεψη ότι θα υπάρξουν και 800 αρνητικές ψήφοι.

Πώς θα λειτουργήσουν οι ωφελιμιστές πράξεων; Υποθέτουμε ότι και οι 1000 ψηφοφόροι που υποστηρίζουν το μέτρο είναι ωφελιμιστές πράξεων. Τότε ο καθένας από αυτούς θα ψηφίσει μόνο όταν πιστεύει ότι η δική του ψήφος θα είναι καθοριστική (όταν περιμένει να ψηφίσουν ακριβώς 800 άτομα υπέρ του μέτρου οπότε η δική του 801η ψήφος θα εξασφαλίσει τη νίκη) Και επειδή αυτό θα το θεωρήσει ο καθένας για τον εαυτό του σχετικά απίθανο, πολλοί από αυτούς που τάσσονται υπέρ του μέτρου δε θα ψηφίσουν και το μέτρο δε θα περάσει.

Πώς θα λειτουργήσουν οι ωφελιμιστές κανόνων; Υποθέτουμε ότι και οι 1000 ψηφοφόροι που υποστηρίζουν το μέτρο είναι ωφελιμιστές κανόνων. Τότε η επιλογή είναι ανάμεσα στη στρατηγική που απαιτεί από όλους να ψηφίσουν και στη στρατηγική που απαιτεί από όλους να μη ψηφίσουν. Αφού η πρώτη στρατηγική οδηγεί σε μεγαλύτερη κοινωνική χρησιμότητα, η στρατηγική που θα επιλεγεί με βάση το κριτήριο του ωφελιμισμού κανόνων, είναι να ψηφίσουν όλοι.

Παράδειγμα 2 το πρόβλημα της τήρησης ή μη των υποσχέσεων Ωφελιμιστής πράξεων: «Αν αθετήσω αυτή τη συγκεκριμένη υπόσχεση, θα αυξηθεί ή θα μειωθεί η κοινωνική χρησιμότητα;» Εξετάζεται η επίπτωση της αθέτησης μιας υπόσχεσης από ένα άτομο Ωφελιμιστής κανόνων: «Ποιος συγκεκριμένος κανόνας σχετικά με την τήρηση ή μη των υποσχέσεων θα αυξήσει την κοινωνική χρησιμότητα;» Εξετάζεται η επίπτωση μιας γενικής πρακτικής αθέτησης των υποσχέσεων από τα άτομα Επιπλέον μπορεί να εξετάσει τις επιπτώσεις από την υιοθέτηση εξαιρέσεων στον κανόνα της τήρησης των υποσχέσεων :«Αν υιοθετήσουμε έναν ηθικό κανόνα που θα επιτρέπει να αθετούνται οι υποσχέσεις κάτω από τις συνθήκες Α, Β ή Γ, και όλοι στην κοινωνία το γνωρίζουν αυτό, ποιες θα είναι οι κοινωνικές επιπτώσεις;» Expectation and incentive effects (επιπτώσεις στις προσδοκίες και τα κίνητρα)

Ο ωφελιμισμός κανόνων συμφωνεί σε πολλά με την παραδοσιακή ηθική, όπως: στην αναγνώριση των κοινωνικών θεσμών που εξασφαλίζουν ένα δίκτυο δικαιωμάτων και ηθικών υποχρεώσεων για όλους τους ανθρώπους σε μια κοινωνία και στην παραδοχή ότι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις αυτές δεν πρέπει να παραβιάζονται για λόγους άμεσης κοινωνικής χρησιμότητας. Ο ωφελιμισμός κανόνων όμως δεν συμφωνεί με την παραδοσιακή ηθική σε όλες τις περιπτώσεις.

10. Η χρησιμότητα της ελεύθερης προσωπικής επιλογής Ο παραδοσιακός ωφελιμισμός απαιτεί να επιλέγουμε κάθε πράξη μας με κριτήριο αν αυξάνει την κοινωνική χρησιμότητα (εξαιρετικά αυστηροί ηθικοί περιορισμοί) Μπορεί να θέλω να διαβάσω ένα βιβλίο για διασκέδαση (πρέπει να σκεφτώ αν αυτό αυξάνει την κοινωνική χρησιμότητα;) Οι άνθρωποι αποδίδουν χρησιμότητα στην ελεύθερη προσωπική επιλογή και δε θέλουν να καθορίζεται η συμπεριφορά τους στην παραμικρή της λεπτομέρεια από αυστηρότατα ηθικά πρότυπα, ακόμα και αν με τον τρόπο αυτό θα επιτύγχαναν μια κοινωνία με κάπως μεγαλύτερη οικονομική και πολιτιστική ευημερία.

κοινωνική χρησιμότητα W ελευθερία επιλογής μεταξύ εναλλακτικών V>0 Έχουμε τις εναλλακτικές στρατηγικές S1 και S2 που οδηγούν σε κοινωνικές χρησιμότητες W1 και W2 αντίστοιχα, με W1 > W2. Σύμφωνα με τον κλασικό ωφελιμισμό επιλέγεται η στρατηγική S1. Σύμφωνα με το Harsanyi, η στρατηγική S2 μπορεί να επιλεχθεί αν ισχύει W2 + V ≥ W1 δηλαδή αν W2-W1 ≥V

11. Επίλογος Τι είναι ηθική; O Harsanyi ανέπτυξε το δικό του μοντέλο για τη λήψη των ηθικά σωστών αποφάσεων. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι τα ηθικά προβλήματα θα μπορούν πλέον να επιλυθούν με τη λύση ενός καλά ορισμένου μαθηματικού προβλήματος μεγιστοποίησης. Η προσωπική κρίση θα είναι πάντα απαραίτητη επειδή μπορεί να μας λείπουν πληροφορίες για κάποιες από τις σχετικές μεταβλητές ή για τις έκδηλες προτιμήσεις των άλλων ανθρώπων και πολύ περισσότερο για τις αληθινές προτιμήσεις τους ή να έχουμε ανεπαρκείς πληροφορίες για να κάνουμε διαπροσωπικές συγκρίσεις κ.λ.π. επειδή δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα το μέλλον και τις επιπτώσεις της μιας ή της άλλης πολιτικής

Σύμφωνα με το Harsanyi η σύγχρονη εκδοχή του κλασικού ωφελιμισμού είναι η μόνη ηθική θεωρία που είναι συνεπής τόσο με τη θεωρία της ορθολογικής συμπεριφοράς όσο και με την ανθρωπιστική ηθική. Η υπογραφή από το: JOHN C. HARSANYI, 1920 – 2000, A Biographical Memoir by KENNETH J. ARROW, Biographical Memoirs, Volume 80, published 2001 by The National Academy Press, Washington, D.C.