Οι φιλόσοφοι της Αρχαίας Ιωνίας Κεφάλαιο 3: Η Δέσποινα και ο Ματίας συναντούν τους φιλοσόφους της λέσχης “Οι φίλοι από την Μίλητο”

ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΛΗΤΟ Μετά από ένα μεγάλο περίπατο στους δρόμους της Πόλης των Αρχαίων και αφού συνάντησαν μερικούς από τους μεγαλύτερους δραματικούς ποιητές της Κλασσικής εποχής της αρχαίας Ελλάδας, η Δέσποινα ακολουθεί τον Όμηρο σε μία λέσχη που ονομάζεται “Οι Φίλοι από την Μίλητο”. Σε αυτό το μέρος μεγάλοι φιλόσοφοι συναντιόνται και συζητούν για τις θεωρίες τους για το σύμπαν. Ο Όμηρος είχε μια έκπληξη για εκείνη! Ο φίλος της ο Ματίας είναι εκεί και την περιμένει. Τώρα και οι δύο μοιάζουν με εφήβους της αρχαίας Ελλάδας και ανυπομονούν να συναντήσουν τους ανθρώπους που ο Όμηρος υποσχέθηκε να τους συστήσει! Η αρχαία Ιωνία ήταν μια πολύ σημαντική περιοχή. Άνθρωποι με λαμπρό πνεύμα, όπως ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο Ηράκλειτος, ο Αναξαγόρας, ο Αρίσταρχος και ο Πυθαγόρας, γεννήθηκαν εκεί και μεταλαμπάδευσαν στον κόσμο την επιστημονική σκέψη. Οι ιδέες τους, πρωτότυπες και καινοτόμες, έγιναν πολλούς αιώνες αργότερα η βάση για την σημερινή επιστήμη!

Χαίρομαι που σε βλέπω Υπατία! Η λέσχη ήταν γεμάτη από ανθρώπους. Όλοι οι επιστήμονες ήταν εκεί για να ακούσουν τον Ερατοσθένη, έναν μεγάλο μαθηματικό, γεωγράφο και αστρονόμο, που έδινε διάλεξη για το πώς υπολόγισε την περιφέρεια της Γης! Η πρώτη που είδαν ήταν η μόνη γυναίκα της λέσχης, η Υπατία! ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΛΗΤΟ Καλησπέρα Όμηρε, καλώς ήρθες! Έφτασες πάνω στην ώρα! Ο Ερατοσθένης ετοιμάζεται να μας μιλήσει για τον τρόπο με τον οποίο υπολόγισε την περιφέρεια της Γης! Χαίρομαι που σε βλέπω Υπατία!

Η Δέσποινα δεν πίστευε στα μάτια της. Η Υπατία ήταν εκεί Η Δέσποινα δεν πίστευε στα μάτια της! Η Υπατία ήταν εκεί! Η Υπατία ήταν η ηρωίδα της, ήταν η μοναδική γνωστή γυναίκα επιστήμονας των αρχαίων χρόνων στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο! Η δέσποινα ήταν πολύ περήφανη που οι γυναίκες είχαν μια τόσο σπουδαία πρέσβειρα σε έναν κόσμο που μόνο οι άντρες είχαν θέση! Κοίτα Ματία, αυτή είναι η Υπατία! Η Υπατία από την Αλεξάνδρεια, γεννήθηκε το 370 και πέθανε το 415, ήταν μια διάσημη Ελληνο-Αιγύπτια φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος και δασκάλα που ζούσε στην Αλεξάνδρεια, στην Ελληνιστική Αίγυπτο, και προσέφερε πολλά στην πνευματική κοινότητα της πόλης αυτής. Άνηκε στην πλατωνική σχολή και οι συνεισφορές της στην επιστήμη περιλαμβάνουν την εφεύρεση του αστρολάβου και το υδρόμετρο! Η Υπατία ήταν κόρη του Θέωνα, που ήταν και δάσκαλος της και ο τελευταίος φίλος της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας. Η Υπατία δεν δίδαξε στην βιβλιοθήκη, αλλά δεχόταν τους μαθητές της στο σπίτι της. Έγινε η κεφαλή της Πλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας γύρω στο 400. Εκεί έδωσε διαλέξεις πάνω στα μαθηματικά και την φιλοσοφία! Δυστυχώς δολοφονήθηκε από φανατικούς χριστιανούς το 415, οι οποίοι την κατηγόρησαν ότι ήταν μάγισσα…

Η Δέσποινα δεν πίστευε στα μάτια της. Η Υπατία ήταν εκεί Η Δέσποινα δεν πίστευε στα μάτια της! Η Υπατία ήταν εκεί! Η Υπατία ήταν η ηρωίδα της, ήταν η μοναδική γνωστή γυναίκα επιστήμονας των αρχαίων χρόνων στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο! Η δέσποινα ήταν πολύ περήφανη που οι γυναίκες είχαν μια τόσο σπουδαία πρέσβειρα σε έναν κόσμο που μόνο οι άντρες είχαν θέση! Ξέρεις τι είναι ο αστρολάβος; Ο αστρολάβος είναι ένα ιστορικό αστρονομικό όργανο που χρησιμοποιήθηκε από τους κλασικούς αστρονόμους και αστρολόγους. Ήταν το κύριο όργανο πλοήγησης μέχρι την εφεύρεση του εξάντα τον 18ο αιώνα. Οι πολλές του χρήσεις περιλαμβάνουν την εύρεση και την πρόβλεψη των θέσεων του ήλιου, της σελήνης, των πλανητών και των άστρων, τον καθορισμό της τοπικής ώρας δεδομένου του γεωγραφικού μήκους και το αντίστροφο, την καταμέτρηση και την τριγωνομέτρηση. Οι αστρολόγοι των ευρωπαϊκών χωρών χρησιμοποιούσαν τους αστρολάβους για να κατασκευάσουν τα ωροσκόπια. Στον ισλαμικό κόσμο, τον χρησιμοποιούσαν τότε και τώρα για αστρονομικές μελέτες, αν και η αστρολογία είχε αναπτυχθεί και εκεί. Οι περισσότεροι ιστορικοί αποδίδουν την εφεύρεση του αστρολάβου στον Ίππαρχο αλλά κάποιοι την αποδίδουν στην Υπατία της Αλεξανδρείας.

Η Δέσποινα δεν πίστευε στα μάτια της. Η Υπατία ήταν εκεί Η Δέσποινα δεν πίστευε στα μάτια της! Η Υπατία ήταν εκεί! Η Υπατία ήταν η ηρωίδα της, ήταν η μοναδική γνωστή γυναίκα επιστήμονας των αρχαίων χρόνων στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο! Η δέσποινα ήταν πολύ περήφανη που οι γυναίκες είχαν μια τόσο σπουδαία πρέσβειρα σε έναν κόσμο που μόνο οι άντρες είχαν θέση! Ίππαρχος; Έμαθα για αυτόν στο μάθημα της αστρονομίας! Γεννήθηκε στην Νίκαια της Μικράς Ασίας το 190 π.Χ. και πιθανόν πέθανε στη Ρόδο το 120 π.Χ. Ήταν αστρονόμος, γεωγράφος και μαθηματικός! Ήταν ενεργός αστρονόμος τουλάχιστον από το 147 π.Χ. μέχρι το 127 π.Χ. και θεωρείται ο μεγαλύτερος παρατηρητής αστρονόμος και, από κάποιους, ο μεγαλύτερος αστρονόμος της αρχαιότητας. Ήταν ο πρώτος Έλληνας που ανέπτυξε ποσοτικά και ακριβή μοντέλα της κίνησης του ήλιου και της σελήνης. Ήταν επίσης ο πρώτος που συνέθεσε έναν τριγωνομετρικό πίνακα, που του επέτρεπε να επιλύει κάθε τρίγωνο. Με τις θεωρίες του για τον ήλιο και την σελήνη και την αριθμητική τριγωνομετρία του, ήταν μάλλον και ο πρώτος που ανέπτυξε μια αξιόπιστη μέθοδο για να προβλέπει τις ηλιακές εκλείψεις! Ένα ακόμη από τα επιτεύγματα του ήταν η δημιουργία του πρώτου καταλόγου με άστρα στον δυτικό κόσμο!

Αλλά τώρα η Δέσποινα και ο Ματίας πρέπει να σταματήσουν την συζήτηση τους! Ο Ερατοσθένης είναι έτοιμος να ξεκινήσει την διάλεξη του! Αγαπητοί φίλοι, καλώς ήρθατε! Ελπίζω να βρείτε την μέθοδό μου ενδιαφέρουσα. Γνώριζα ότι κατά το θερινό ηλιοστάσιο το μεσημέρι στην πόλη Σιένη στον Τροπικό του Καρκίνου, ο ήλιος εμφανίζεται στο ζενίθ, ακριβώς πάνω από το κεφάλι μας. Επίσης γνώριζα, από μετρήσεις, ότι στην πατρίδα μου την Αλεξάνδρεια, η γωνία ανύψωσης του ήλιου είναι 7.2° νότια από το ζενίθ την ίδια χρονική στιγμή. Υποθέτοντας ότι η Αλεξάνδρεια είναι βόρεια από την Σιένη, συμπέρανα ότι η απόσταση από την Αλεξάνδρεια στην Σιένη πρέπει να είναι 7.2/360 της ολικής περιφέρειας της Γης. Η απόσταση μεταξύ των δύο πόλεων είναι γνωστή από τα καραβάνια που ταξιδεύουν και είναι 5000 στάδια: περίπου 800 km. Προσδιόρισα μια τελική τιμή των 700 σταδίων ανά μοίρα, το οποίο αντιστοιχεί σε μια περιφέρεια 252,000 σταδίων. Ένα στάδιο είναι περίπου 185 m. Έτσι, η περιφέρεια υπολογίζεται στα 39,690 km!

Πες μας για τον Ερατοσθένη, Όμηρε! Ποιος ήταν; Ο Ερατοσθένης γεννήθηκε στην Κυρήνεια (Λυδία) το 276 π.Χ. και εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια, πρωτεύουσα της Ελληνιστικής Αιγύπτου, και πέθανε εκεί το 194 π.Χ. Ήταν μαθηματικός, γεωγράφος και αστρονόμος. Αναφέρεται ότι εφεύρε ένα σύστημα γεωγραφικών πλατών και γεωγραφικών μηκών, και ότι ήταν ο πρώτος που υπολόγισε την περιφέρεια της Γης. Ο Ερατοσθένης σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και κάποια χρόνια στην Αθήνα. Το 236 π.Χ. διορίστηκε από τον Πτολεμαίο τον III ως βιβλιοθηκάριος στην Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας, διαδεχόμενος τον πρώτο βιβλιοθηκάριος, τον Ζηνόδοτο, σε αυτή τη θέση. Έκανε πολλές συνεισφορές στα μαθηματικά και την επιστήμη, και ήταν πολύ καλός φίλος του Αρχιμήδη. Γύρω στο 255 π.Χ. εφηύρε το σφαιρικό αστρολάβο. Το 195 π.Χ. τυφλώθηκε και ένα χρόνο αργότερα υπέβαλλε τον εαυτό του σε πείνα μέχρι θανάτου. Πες μας για τον Ερατοσθένη, Όμηρε! Ποιος ήταν; Είναι πολύ καλός αυτός ο Ερατοσθένης! Η ακρίβεια του αποτελέσματος του είναι εκπληκτική: η περιφέρεια τη Γης γύρω από τους πόλους έχει τώρα μετρηθεί στα 40,008 km.

Και βέβαια τους ξέρει, πες μας Όμηρε! Ποιοι είναι? Ω, ναι, τους ξέρω πολύ καλά! Είναι η παρέα των Αναξ!!!! Αναξαγόρας ο φιλόσοφος, Aναξίμανδρος ο φυσικός φιλόσοφος και Aναξιμένης, μαθητής του Aναξίμανδρου! Και βέβαια τους ξέρει, πες μας Όμηρε! Ποιοι είναι? Πράγματι! Ξέρεις και τους άλλους ανθρώπους της λέσχης; Η Δέσποινα ξέρει την Υπατία, αλλά ποιοι είναι οι άλλοι; Είναι επιστήμονες όπως ο Ερατοσθένης;

Ο Αναξαγόρας (500 π.Χ.–428 π.Χ.) ήταν ένας προσωκρατικός Έλληνας φιλόσοφος. Ήταν μέλος της Ιωνικής Σχολής Φιλοσοφίας. Η πατρίδα του είναι οι Κλαζομενές στην Μικρά Ασία. Σε νεαρή ηλικία (c. 464-462 π.Χ.) πήγε στην Αθήνα. Εκεί λέγεται ότι έμεινε για τριάντα χρόνια. Ο Περικλής τον αγαπούσε και τον θαύμαζε και ο ποιητής Ευριπίδης διέκρινε σε αυτόν έναν ενθουσιασμό για την επιστήμη και την ανθρωπότητα. Κάποιοι ειδικοί λένε ότι ακόμη και ήταν ανάμεσα στους μαθητές του. Έφερε την φιλοσοφία και το πνεύμα της επιστημονικής αναζήτησης από την Ιωνία στην Αθήνα. Οι παρατηρήσεις του για τα ουράνια σώματα τον οδήγησαν στο να διατυπώσει νέες θεωρίες για την τάξη στο σύμπαν. Αποπειράθηκε να δώσει μια επιστημονική θεώρηση των εκλείψεων, των μετεωριτών και του ήλιου, τον οποίο και περιέγραψε ως μια μάζα από φλεγόμενου μετάλλου, μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο. Τα ουράνια σώματα, ισχυρίστηκε, ήταν μάζες από πέτρα που αποσχίστηκαν από την Γη και ανεφλέγησαν από την γρήγορη περιστροφή. Αυτές οι θεωρίες τον έφεραν σε σύγκρουση με την κοινή πίστη. Τον συλλάβανε με την κατηγορία ότι αντίβαινε με το δόγμα της θρησκείας και τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει την Αθήνα και να πάει στην Λάμψακο στην Ιωνία (c. 434-433 π.Χ.) Πέθανε εκεί γύρω στο 428 π.Χ. Πίσω…

Ο Αναξίμανδρος (610 π.Χ. – 546 π.Χ.) ήταν ένας φυσικός φιλόσοφος από την Ιωνία. Ήταν πολίτης της Μιλήτου, μαθητής του Θαλή και δάσκαλος του Αναξιμένη. Ήταν ένας επιτυχής μαθητής αστρονομίας και γεωγραφίας, και ένας πρώιμος προπομπός της ακριβούς επιστήμης. Λέγεται επίσης ότι εισήγαγε αστρονομικά όργανα όπως το ηλιακό ρολόι και τον γνώμονα στην αρχαία Ελλάδα. Έχει πιστωθεί και την δημιουργία του πρώτου χάρτη του κόσμου, ο οποίος ήταν σε κυκλική μορφή και έδειχνε τις τότε γνωστές χώρες ομαδοποιημένες γύρω από το Αιγαίο Πέλαγος (το οποίο ήταν στο κέντρο) και όλα περιβάλλονταν από τον ωκεανό. Η φήμη του οφείλονταν κυρίως στην δουλειά του για τη κοσμολογία: πήρε ως πρώτη αρχή μια ατελείωτη και χωρίς όρια αρχέγονη μάζα (άπειρον), η οποία ούτε γερνάει ούτε φθείρεται, και διαρκώς δίνει ύλη από την οποία τα πάντα προέρχονται. Έξω από το χωρίς όρια και ασαφή αυτό σώμα υπάρχει μια κεντρική μάζα— η γη, κυλινδρική στο σχήμα, να ισορροπεί σε ίση απόσταση από περιβαλλόμενες τροχιές φωτιάς, οι οποίες αρχικά είχαν γύριζαν όπως ο σκύλος γύρω από το δέντρο, μέχρι που η συνέχεια τους διακόπηκε και χωρίστηκαν σε αρκετές φυσαλίδες αέρα γεμάτες φωτιά και σε σχήμα τροχού. Πίσω…

Ο Αναξιμένης από την Μίλητο (585 π. Χ. – 525 π. Χ Ο Αναξιμένης από την Μίλητο (585 π.Χ. – 525 π.Χ.) ήταν ένας Έλληνας φιλόσοφος, πιθανόν ένας νεότερος σύγχρονος του Αναξίμανδρου, που λέγεται ότι ήταν μαθητής του ή φίλος του. Υποστήριξε ότι ο αέρας είναι η πηγή όλων των υπάρξεων, με τα ποικίλα συστατικά του, την παγκόσμια ύπαρξη του και την ασαφή σχέση του με όλα τα φαινόμενα της ζωής. Τα πάντα είναι αέρας σε διαφορετικούς βαθμούς συμπύκνωσης και κάτω από την επίδραση της θερμότητας, όπου και διαστέλλεται, και του ψύχους, όπου και συστέλλεται ο όγκος του, δίνει την ύπαρξη σε διάφορες μορφές. Η διαδικασία γίνεται βαθμιαία, και γίνεται σε δύο κατευθύνσεις, καθώς η θερμότητα και το ψύχος εναλλάσσονται. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ένας ευρύς δίσκος της γης, που αιωρείται μέσα στον αέρα. Παρόμοιες συγκεντρώσεις παρήγαγαν τον ήλιο και τα άστρα, και η φλεγόμενη κατάσταση αυτών των σωμάτων οφείλεται στην ταχύτητα των κινήσεων τους. Έλεγε: «Όπως ακριβώς η ψυχή μας που είναι αέρας μας δίνει υπόσταση, έτσι και η ανάσα και ο αέρας περιστοιχίζουν όλο τον κόσμο." Πίσω…

Όλοι τους; Ω, όχι! Κάποια από τα ονόματα αρχίζουν με “Αρ”, όπως ο Αρχιμήδης, ο Αριστοτέλης και ο Αρίσταρχος, ο αγαπημένος μου φίλος από την Σάμο! Ξέρετε ότι ήταν ο πρώτος αστρονόμος που πρότεινε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του ηλιακού μας συστήματος; συνεχίζεται... Είναι τόσο αστείο! Οι τρεις Αναξ! Μήπως όλα τα ονόματα των επιστημόνων ξεκινούν από “Αναξ”;