Διάλεξη 7η Οργανικά Νοσήματα: Άσθμα, Διαβήτης ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ – ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Διάλεξη 7η Οργανικά Νοσήματα: Άσθμα, Διαβήτης Κοκαρίδας Δημήτριος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα

Οργανικά Νοσήματα Οργανικά νοσήματα είναι τα βραχυχρόνια ή μακροχρόνια προβλήματα υγείας που προκαλούν τη μείωση της δύναμης, της ενεργητικότητας και της εγρήγορσης του ατόμου που υποφέρει και επιδρούν αρνητικά στην παραγωγικότητα, την εκπαιδευτική απόδοση και την ποιότητα ζωής του.

Οφέλη Φυσικής Αγωγής Η κινητική δραστηριότητα που προσφέρεται μέσα από το μάθημα της φυσικής αγωγής μπορεί να οδηγήσει στο ‘σπάσιμο’ του κύκλου παθητικότητας του μαθητή με οργανικά νοσήματα. Η βελτίωση της κινητικής απόδοσης συνεπάγεται την ψυχολογική και κοινωνική βελτίωση του μαθητή και την αύξηση της ικανότητας αυτοπροστασίας του ενάντια στο νόσημα που τον ταλαιπωρεί.

Προϋποθέσεις Συμμετοχής Τα οργανικά νοσήματα απαιτούν ιατρική επίβλεψη. Ο καθηγητής φυσικής αγωγής πρέπει πάντοτε να ζητά την άδεια από τους γονείς για να επικοινωνήσει με το γιατρό του παιδιού και να βεβαιώσει ότι ο τύπος των ασκήσεων που θα επιλέξει δεν επιδεινώνει την κατάσταση υγείας του μαθητή.

Άσθμα Χρόνιο αναπνευστικό νόσημα που οφείλεται στην ανώμαλη αντίδραση του βρογχικού δέντρου σε αλλεργιογόνα κυρίως ερεθίσματα και έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση αναπνευστικών κρίσεων με ξηρό ερεθιστικό βήχα, ‘δίψα’ για αέρα, σφίξιμο στο στήθος και εκπνευστικό συριγμό.

Αιτιολογία Τα ασθματικά συμπτώματα εκδηλώνονται λόγω του ερεθισμού της αναπνευστικής οδού από: Αλλεργιογόνους παράγοντες (π.χ. σκόνη, καπνός τσιγάρου, τροφές όπως αυγό ή σοκολάτα, καυσαέρια, χημικά σπρέϋ ή αρώματα, γύρη, τρίχωμα ζώων). Λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού. Τη σωματική άσκηση μέτριας ή υψηλής έντασης ιδιαίτερα σε κρύο και ξηρό αέρα.

Εξατομίκευση Η εξατομίκευση του μαθήματος φυσικής αγωγής για τα παιδιά με άσθμα είναι απαραίτητη με προσωρινή τροποποίηση ως προς τη συχνότητα, ένταση και διάρκεια του μαθήματος ανάλογα με τις ανάγκες του μαθητή, δεδομένου ότι η εκδήλωση άσθματος διαφέρει από μαθητή σε μαθητή και από εποχή σε εποχή.

Προσαρμογές Άσκησης - Προτάσεις Τήρηση αρχείου. Με την έναρξη της σχολικής χρονιάς θα πρέπει να δημιουργηθεί αρχείο με σύντομο ιστορικό του μαθητή. Φαρμακευτική αγωγή. Η χορήγηση φαρμάκου με εισπνοές από το στόμα 5-10 λεπτά πριν από την άσκηση βοηθά στην πρόληψη του άσθματος και η φαρμακευτική αγωγή πρέπει να είναι πάντοτε διαθέσιμη.

Προσαρμογές Άσκησης - Προτάσεις Άμεση βοήθεια. Με την εκδήλωση ασθματικού επεισοδίου ο γυμναστής πρέπει να σταματήσει την άσκηση του μαθητή, να τον βοηθήσει να λάβει την φαρμακευτική αγωγή του και να παρατηρεί προσεκτικά τις αντιδράσεις του. Προθέρμανση. Ανάπτυξη ελαφριάς εφίδρωσης του μαθητή με ασκήσεις βαδίσματος, ελαφρού τρεξίματος (κατά προτίμηση για 30΄΄) και γενικών ασκήσεων ενδυνάμωσης.

Προσαρμογές Άσκησης - Προτάσεις Αποθεραπεία. Η άσκηση δεν πρέπει να σταματά απότομα. Ο μαθητής θα πρέπει τουλάχιστον να βαδίζει γύρω από το χώρο άθλησης μέχρι να πέσουν οι σφυγμοί του στους 20 σφυγμούς πάνω από το επίπεδο ηρεμίας του. Προσαρμογή δραστηριοτήτων ανάλογα με την ικανότητα συμμετοχής του μαθητή, με επιλογή ασκήσεων που προάγουν την διασκέδαση και δεν είναι ανταγωνιστικές.

Προσαρμογές Άσκησης - Προτάσεις Ασκήσεις ενδυνάμωσης, ιδιαίτερα των κοιλιακών και θωρακικών μυών που συντελούν στην βελτίωση της αναπνευστικής ικανότητας. Ασκήσεις μικρής διάρκειας. Αναερόβιες ή μικρής διάρκειας ασκήσεις μικρότερης από 2΄ έχουν ευεργετική επίδραση στην πνευμονική λειτουργία και τη φυσική κατάσταση του ασκούμενου με άσθμα.

Προσαρμογές Άσκησης - Προτάσεις Ασκήσεις αναπνοής με βελτίωση κυρίως της εκπνευστικής ικανότητας με απλές ασκήσεις όπως το φούσκωμα ενός μπαλονιού ή το φύσημα μίας μπάλας πινγκ πονγκ. Διαμόρφωση υγιούς περιβάλλοντος άσκησης με: Τα γυμναστικά στρώματα να καθαρίζονται και να αερίζονται συχνά. Τους μαθητές να διατηρούν τις φόρμες τους και τα παπούτσια τους καθαρά. Τον χώρο άθλησης να αερίζεται πριν από την έναρξη αλλά και κατά την διάρκεια του μαθήματος.

Διαβήτης Χρόνια διαταραχή μεταβολισμού των υδατανθράκων, πρωτεϊνών και λιπών που οφείλεται σε μειωμένη δραστικότητα της ινσουλίνης ή σε ανεπαρκή έκκριση ινσουλίνης από το πάγκρεας.

Συμπτώματα Υπεργλυκαιμία Πολυουρία. Πολυδιψία. Απώλεια βάρους. Αδυναμία, ζάλη. Ξηρότητα δέρματος. Προδιάθεση για λοιμώξεις.

Επιπτώσεις Εγκεφαλικά επεισόδια και εμφράγματα του μυοκαρδίου λόγω των βλαβών που προκαλεί ο διαβήτης στα μεγάλα αγγεία οδηγώντας σε αρτηριοσκλήρυνση. Προσβολή των νεφρών και του ουροποιητικού συστήματος και προσβολή των οφθαλμών που μπορεί να καταλήξει σε τύφλωση ή σε καταρράκτη λόγω των βλαβών που προκαλούνται στα μικρά αγγεία. Διαβητικό κώμα, όπου παρουσιάζεται μεγάλη αύξηση της γλυκόζης του αίματος και παραγωγή κετονικών σωμάτων με αποτέλεσμα την αφυδάτωση και οξέωση του οργανισμού.

Τύποι Διαβήτη Διαβήτης τύπου I ή ινσουλινοεξαρτόμενος που εμφανίζεται σε άτομα νεαρής ηλικίας με εκ γενετής προδιάθεση στην εμφάνιση της νόσου, τα οποία για να διατηρηθούν στην ζωή χρειάζονται ενέσεις ινσουλίνης. Διαβήτης τύπου II ή μη ινσουλινοεξαρτόμενος που εμφανίζεται κυρίως σε παχύσαρκα άτομα (80% των περιπτώσεων) άνω των 40 ετών που δεν χρειάζονται ινσουλίνη για να διατηρηθούν στην ζωή αλλά πολλές φορές η ινσουλίνη είναι απαραίτητη για την ρύθμιση του σακχάρου.

Συμπτώματα Υπογλυκαιμίας Σύγχυση. Διπλωπία. Λήθαργος. Τρόμος. Σπασμοί. Υπερβολική εφίδρωση.

Άμεσες Ενέργειες Σε Περίπτωση Υπογλυκαιμίας Άμεσες Ενέργειες Σε Περίπτωση Υπογλυκαιμίας Άμεση χορήγηση κάποιας μορφής γλυκού στο μαθητή (π.χ. 4-5 κύβους ζάχαρης, 1-2 κουταλιές μέλι, χυμό). Χορήγηση επιπλέον φαγητού σε περίπτωση βελτίωσης, πριν ο μαθητής επιστρέψει στις συνήθεις δραστηριότητές του. Επείγουσα κλίση ιατρικής βοήθειας σε περίπτωση που δεν υπάρξει βελτίωση από τη χορήγηση γλυκόζης ή ο ασκούμενος έχει χάσει τις αισθήσεις του.

Προϋποθέσεις Συμμετοχής Σε Άσκηση Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συμμετοχή στο μάθημα της φυσικής αγωγής αποτελούν: Ο ρυθμιζόμενος διαβήτης του ασκούμενου. Η μη ύπαρξη καρδιαγγειακών συμπτωμάτων. Η μη ύπαρξη αμφιβληστροειδοπάθειας που μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία.

Παράγοντες Άσκησης Γενικά, τρεις παράγοντες πρέπει να συνυπάρχουν και να συνδυάζονται αρμονικά για την αντιμετώπιση του μαθητή με διαβήτη: Η δίαιτα. Η χορήγηση ινσουλίνης Η σωματική άσκηση.

Προσαρμογές Άσκησης Μέτρια ένταση. Αερόβια άσκηση. Οι αερόβιες δραστηριότητες θα πρέπει να αποτελούν τη κύρια μορφή άσκησης στο μάθημα της φυσικής αγωγής για τη μείωση του επιπέδου σακχάρου στο αίμα. Σταθερή ώρα διδασκαλίας. Η άσκηση του ατόμου με διαβήτη πρέπει να γίνεται την ίδια ώρα και με την ίδια ένταση για να παραμένει σταθερή η ρύθμιση του σακχάρου και για να αποφεύγονται διαταραχές στις διαδικασίες του μεταβολισμού.

Προσαρμογές Άσκησης Διάλειμμα. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος θα πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα διαλείμματος για τη λήψη υγρών κάθε 15΄ έτσι ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος αφυδάτωσης. Διαθέσιμη τροφή. Ο καθηγητής φυσικής αγωγής καλό είναι να έχει πάντοτε μαζί του κάποιο γλυκό ή χυμό για την αντιμετώπιση εκδήλωσης υπογλυκαιμικής κρίσης από το μαθητή. Υγιεινή. Ο μαθητής θα πρέπει να φοράει κατάλληλα παπούτσια και καθαρές και στεγνές κάλτσες για την αποφυγή εμφάνισης δερματικών προβλημάτων.

Προσαρμογές Άσκησης Διακριτικότητα – κατανόηση. Διακριτικό σήμα είναι καλό να καθιερωθεί μεταξύ του μαθητή και του καθηγητή φυσικής αγωγής για την μεταξύ τους ειδοποίηση σε περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων υπογλυκαιμικής κρίσης. Αποφυγή ασκήσεων όπου μπορεί να συμβεί υπογλυκαιμική κρίση σε ύψος (π.χ. αναρρίχηση, μονόζυγο). Αθλήματα επαφής (π.χ. ποδόσφαιρο, μπάσκετ) καλό είναι επίσης να αποφεύγονται γιατί απαιτούν την καταβολή μεγαλύτερης προσπάθειας και μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμούς του δέρματος. Διακοπή άσκησης όταν ο ασκούμενος εκδηλώνει υψηλή αρτηριακή πίεση σε ηρεμία, μολύνσεις σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, κράμπες και σημάδια υπογλυκαιμίας.

Θέματα Για Συζήτηση Συζητήστε το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η άσκηση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με οργανικά νοσήματα. Διαμορφώστε ένα παράδειγμα μαθήματος φυσικής αγωγής που να απευθύνεται σε ασκούμενους με άσθμα ή διαβήτη. Συζητήστε ποιες αντιπροσωπευτικές ασκήσεις – κινητικές δραστηριότητες είναι οι πλέον κατάλληλες για ασκούμενους με άσθμα ή διαβήτη.

Βιβλιογραφία Κοκαρίδας, Δ. (2005). Φυσική αγωγή για μαθητές με ειδικές ανάγκες σε κανονικά σχολεία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Χριστοδουλίδη (κεφ 6, σελ. 53 - 62).