Η ΤτΕ και η διαχείριση των κρίσεων του Μεσοπολέμου Η μεταβολή του παραδείγματος central banking Κώστας Λοΐζος Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Οικονομικών Επιστ., UADPhilEcon Ανοιχτό Σεμινάριο Οικονομικής Ιστορίας 20/12/2010

Εισαγωγή  Βιβλιογραφία:  Κωστής (1986) Οι Τράπεζες και η Κρίση  Ψαλιδόπουλος (1989) Η Κρίση του 1929 και οι Έλληνες Οικονομολόγοι  Mazower (2002) Η Ελλάδα και η Οικονομική Κρίση του Μεσοπολέμου  Και να πάλι ξανά στην επικαιρότητα λόγω της τρέχουσας κρίσης ( χρηματοπιστωτικής και χρέους )  Η έμφαση εδώ : σε ανέκδοτο υλικό από τα Πρακτικά του Γ. Σ. της ΤτΕ για την περίοδο 1928 – 1940  Σκοπός : Να διαγνώσουμε μέσα από το ιστορικό υλικό πώς το μοντέλο central banking μετεξελίχθηκε στην πράξη σε περιόδους κρίσης δεδομένων και των ελληνικών ιδιαιτεροτήτων

Εισαγωγή  Θέση μας :  Η σημασία της δεκαετίας για την ΤτΕ ήταν :  1) Να αποδείξει την ικανότητά της να καθιερωθεί ως κεντρική τράπεζα στα πλαίσια ενός εχθρικού τραπεζικού και πολιτικού περιβάλλοντος.  2) Να αποδείξει ότι είναι ικανή να προσαρμοστεί σε μεταβαλλόμενες οικονομικές και θεσμικές συνθήκες στο βαθμό που σ ’ αυτή τη δεκαετία είχαμε την παρακμή του κανόνα χρυσού - συναλλάγματος ως διεθνούς νομισματικού συστήματος  Με αυτούς τους περιορισμούς διαγιγνώσκουμε στη μετεξέλιξη του μοντέλου central banking στην πράξη τρεις φάσεις :  1) Το μοντέλο υπό τον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού  2) Τις ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας  3) Την αποφασιστική αλλαγή παραδείγματος μετά την Χρεωκοπία

Central Banking και κανόνας συναλλάγματος - χρυσού  Central Banking:  Αρχικά οι εκδοτικές τράπεζες ήταν σύμφυτες με τη λειτουργία του τραπεζίτη της κυβέρνησης ( δανεισμός και διαχείριση δημόσιου χρέους )  Σουηδική Riksbank (1668), Bank of England (1694), Banque de France (1800)  Πολιτική στον κανόνα χρυσού :  Κύριος στόχος η σταθερότητα των τιμών  Η λογική : το απόθεμα χρυσού ως κάλυμμα καθόριζε την προσφορά χρήματος και επομένως το επίπεδο τιμών.  Μετατρεψιμότητα : εάν τα αποθέματα χρυσού μειώνονταν -> αύξηση του προεξοφλητικού επιτοκίου -> αύξηση των επιτοκίων γενικότερα και εισροή κεφαλαίων -> αποκατάσταση αποθεμάτων

Central Banking και κανόνας συναλλάγματος - χρυσού  Μετά το 1866, για την Τράπεζα της Αγγλίας αποτελεί στόχο και η σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος  Bagehot rule: lender of last resort -> δανεισμός στις τράπεζες που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες με αντάλλαγμα υγιείς εξασφαλίσεις αλλά σε επιτόκια πάνω απ ’ αυτά της αγοράς για αποφυγή του ηθικού κινδύνου  Ωστόσο δεν υπάρχει στόχος που να αφορά την μεγέθυνση και την απασχόληση.  Ουσιαστικά όλα τα παραπάνω ( εκτός από τη σταθερότητα τιμών ) ήταν σχετικά και όχι πάντα δεδομένα.  Παράδειγμα : Το Fed (1913) είχε ως στόχο ήδη από το 1920 τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική ισορροπία. Αλλά η λειτουργία του κανόνα χρυσού προείχε. Επιπλέον στους τραπεζικούς πανικούς του 1930 – 1933 απέτυχε να λειτουργήσει ως lender of last resort

Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού  Διεθνές νομισματικό σύστημα : κανόνας συναλλάγματος – χρυσού ( είδος σταθερών ισοτιμιών με βάση τη μετατρεψιμότητα της δραχμής στο ξένο νόμισμα που διατηρούσε σταθερή την ισοτιμία του με το χρυσό ).  Συνέπειες :  1) Σύνδεση ( δέσμευση ) συναλλαγματικής – νομισματικής ( και πιστωτικής ) πολιτικής -> έλεγχος του πληθωρισμού, διατήρηση της εσωτερικής και εξωτερικής αξίας του νομίσματος.  2) Περιορισμός στην χρηματοδότηση της δημοσιονομικής πολιτικής μέσω φόρων ή χρέους ( όχι με monetization )  Πρωτόκολλο Γενεύης της 15/9/1927: η ΤτΕ ιδρύθηκε στα πλαίσια ενός σταθεροποιητικού προγράμματος ώστε η κυβέρνηση να έχει πρόσβαση στις διεθνείς κεφαλαιαγορές  Η οικονομική πολιτική μετά το 1928: δανεισμός για χρηματοδότηση των « παραγωγικών έργων ».

Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού  Τα καθήκοντα της ΤτΕ ως κεντρικής τράπεζας όπως τα αναφέρει ο Διοικητής (27/11/1929):  1) Η διασφάλιση της σταθερότητας της αξίας των τραπεζογραμματίων της  2) Η ρύθμιση του ποσού της κυκλοφορίας του χρήματος  3) Η παροχή των αναγκαίων χρηματικών μέσων για την πραγματοποίηση των εξωτερικών συναλλαγών  4) Η ρύθμιση των πιστώσεων ώστε να επικουρείται η αξιοποίηση των διαθέσιμων κεφαλαίων  Ωστόσο, μεταξύ αυτών ξεχώριζε ως κύριο μέλημα την « εξασφάλισιν της σταθερότητος της εις χρυσόν αξίας των τραπεζικών της γραμματιών ».

Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού  Η ελληνική ιδιαιτερότητα :  Προεξοφλητικό επιτόκιο ως μέσο πολιτικής. Ωστόσο αναποτελεσματικό λόγω της υπερβάλλουσας ρευστότητας των εμπορικών τραπεζών.  Μη υποχρεωτικές καταθέσεις στην ΤτΕ. Προσφορά επιτοκίου για συγκέντρωσή τους. Ανταγωνισμός με ΕΤΕ. • Υψηλά καλύμματα : 53,67% σε σχέση με το σύνολο των υποχρεώσεων, 81,51% σε σχέση με το κυκλοφορούν χαρτονόμισμα • Αλλά το ενεργητικό της Τράπεζας ακινητοποιημένο από την κληρονομιά του δημοσίου χρέους από την ΕΤΕ.

Το μοντέλο στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού • Το τελευταίο συνδεόταν με δύο ελληνικές ιδιαιτερότητες : • 1) Ένα ιδιόμορφο crowding-out effect στο βαθμό που τα υπάρχοντα δάνεια στο δημόσιο εκτόπιζαν τη δυνατότητα πιθανών δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα στα πλαίσια μίας πιστωτικής πολιτικής που δεν θα προκαλούσε πληθωρισμό. • 2) Το πεδίο των πιστώσεων ως πεδίο ελέγχου του τραπεζικού συστήματος κυρίως μεταξύ ΕΤΕ και ΤτΕ • Ωστόσο στενή συνεργασία με Δημοσιον. Επιτροπή Κοιν. Των Εθνών ( ΔΕΚΕ ) για την ακολουθούμενη πολιτική • Θεσμικές πρωτοβουλίες : ίδρυση Γραφείου Συμψηφισμού στις 5/12/1928. Θα βοηθούσε στον έλεγχο της ρευστότητας και την εδραίωση της ΤτΕ. • Συμμετοχή στην εκκαθάριση πτωχευσάντων ιδρυμάτων όπως η Τράπεζα Θεσσαλίας (21/6/1929), και στήριξη άλλων όπως η Τράπεζα Βιομηχανίας (28/10/1929)

Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού • Και το ερώτημα τίθεται : 10-11/1929: Υπάρχει « νομισματική στενότης ;» • Η κυκλοφορία επηρεάστηκε από τη φυγή συναλλάγματος αλλά όχι ιδιαίτερα λόγω της αναλογίας καλύμματος υπεράνω της νόμιμης από την ΤτΕ • Ανάγκη διατήρησης αναλογίας πάνω από το 40% για εξασφάλιση της ρευστότητας των τραπεζών • Η ΤτΕ έτοιμη να παράσχει πιστώσεις σε τράπεζες και ιδιώτες για παραγωγικούς σκοπούς ( όχι « θνησιγενείς », αποφυγή πληθωρισμού ). Παραγωγικές αυτές που βοηθούσαν στην εισροή συναλλάγματος ( εξαγωγές – γεωργικές ) • Δεν δέχεται να παράσχει πιστώσεις σε πελάτες των τραπεζών για να αποπληρώσουν τα δάνειά τους στις τράπεζες • Υπεύθυνη για τη στενότητα η δανειακή πολιτική της βιομηχανίας : χρηματοδότηση πάγιου εξοπλισμού με βραχυπρόθεσμα δάνεια

Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού • Πιθανή λύση : ίδρυση Τράπεζας Βιομηχανικής Πίστεως με προνομιακή κρατική χρηματοδότηση. • Ανάγκη εξυγίανσης του χαρτοφυλακίου των τραπεζικών δανείων από τις επισφάλειες • Πιθανή μείωση της κυκλοφορίας λόγω κερδοσκοπίας με το συνάλλαγμα ( ΕΤΕ και εμπορικές τράπεζες )  Ενδιαφέρον : υπαρκτό το δίλημμα : νομισματική σταθερότητα ή εξυπηρέτηση πιστωτικών αναγκών της οικονομίας  Πρόταση για έκδοση χρήματος με κάλυμμα ασφαλή βραχυπρόθεσμα ιδιωτικά χρεόγραφα ( inside money ) εις αντικατάσταση μέρους του χρήματος που εκδίδεται βάσει χρυσού και συναλλάγματος ( outside money )  Νομίζουμε ότι συνδέεται με την προηγούμενη διαπίστωση για την ακινητοποίηση του ενεργητικού της από το δημόσιο χρέος από τη μια και την εξάντληση του ρευστού ενεργητικού στο κάλυμμα από χρυσό ή συνάλλαγμα από την άλλη.  Η τράπεζα επιδιώκει την άσκηση πιο ευέλικτης πιστωτικής πολιτικής με μέσα που δεν θα επηρεάζονται από τη συναλλαγματική πολιτική

Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού  Αν ισχύουν αυτά, τότε ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι η ΤτΕ επεδίωκε την επικράτησή της στο τραπεζικό σύστημα μέσω των πιστώσεων, η πρώτη ρωγμή στο μοντέλο ξεκινά ήδη από την εποχή του κανόνα χρυσού. Ωστόσο πάντα θέτει το ζήτημα της μη πρόκλησης πληθωρισμού.  Όμως, περιορισμός για την άσκηση πιστωτικής και νομισματικής πολιτικής ήταν η κερδοσκοπία στο συνάλλαγμα  Υπερβολική ζήτηση συναλλάγματος -> ανάγκη μείωσης κυκλοφορίας για περιορισμό πληθωριστικών πιέσεων  Ο ρόλος του προεξοφλητικού επιτοκίου περιορισμένος αν επηρεάζει την πραγματική οικονομία αλλά όχι τον κερδοσκόπο  Θυμηθείτε την υπερβολική ρευστότητα των τραπεζών που έκαναν αναποτελεσματική την πολιτική προεξοφλητικού επιτοκίου και τον κερδοσκοπικό τους ρόλο

Το μοντέλο στον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού  Θυμηθείτε ακόμη τη διάκριση του Keynes στη General Theory μεταξύ παραγωγού και κερδοσκόπου.  Μοιάζει σαν η ΤτΕ να αντιμετωπίζει τις τράπεζες ως κερδοσκόπους σε αντιπαράθεση με την πραγματική οικονομία. Οι κερδοσκόποι διατηρούν ρευστότητα σε βάρος της πραγματικής οικονομίας που βιώνει υψηλότερο κόστος κεφαλαίου.  Πιθανή ανάγκη προσφυγής στο ανορθόδοξο μέσο των πιστωτικών ελέγχων για τις ποσότητες και τις χρήσεις των πιστώσεων με προτίμηση την παραγωγή και τις εξαγωγές.  Να και η δεύτερη ρωγμή που υπαγορεύεται από την ελληνική ιδιαιτερότητα.  Πρώτη εφαρμογή υποχρεωτικών διαθεσίμων των Τραπεζών σε ποσοστό 12% των καταθέσεων όψεως ( Ν. της 7/7/1931)

Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας • 21/9/1931: Εγκατάλειψη του κανόνα χρυσού από τη Λίρα • 23/9/1931: Σύνδεση της Δραχμής με το δολάριο • 22/10/1931: Αγορά χρυσού 1 εκ. Λιρών για στήριξη των αποθεμάτων • Δραματική αύξηση του προεξοφλητικού επιτοκίου από 9% στο 12% μετά την υποτίμηση της Λίρας για συγκράτηση της φυγής κεφαλαίων. Αμφίβολης αποτελεσματικότητας για τη φυγή κεφαλαίων ενώ δρούσε αρνητικά στην οικονομία. Ξανά πτώση στο 11% ένα μήνα μετά. • Έναρξη μίας περιόδου πιέσεων προς το κάλυμμα. • Το κάλυμμα ( χρυσός, συνάλλαγμα χρυσής βάσης, ομολογίες εθνικών δανείων σε χρυσό ) μειώθηκε με ρυθμό επταπλάσιο σε διάστημα 2 μηνών (15/9/ /11/1931) σε σχέση με την περίοδο 40 μηνών (14/5/ /9/1931)

Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας • Σημείωση : • Ο εξωτερικός δανεισμός ήταν σε μεγάλο βαθμό δανεισμός από κεφάλαια του εσωτερικού που είχαν εξαχθεί στο εξωτερικό για να μετατραπούν σε συνάλλαγμα χρυσής βάσης και να δανείσουν έτσι το Ελληνικό Κράτος ( λόγω φοροαπαλλαγών και αποπληρωμής σε συνάλλαγμα χρυσής βάσης ) • Αυτές όμως οι εκροές κεφαλαίων στοίχιζαν στο απόθεμα της ΤτΕ λόγω της εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους σε συνάλλαγμα • Η ΤτΕ διαπιστώνει ( άρα θα επεδίωκε αν μπορούσε ): • 1) Αδυναμία ενεργότερης πιστωτικής πολιτικής λόγω της ακινητοποίησης του ενεργητικού από το δημόσιο χρέος. • 2) Αδυναμία παρέμβασης στην αγορά από την ίδρυσή της λόγω πλεονάζουσας ρευστότητας των τραπεζών και κυρίως της ΕΤΕ • Άρα αδυναμία να παίξει το ρόλο της ως Κεντρική Τράπεζα.

Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας • Αποτέλεσμα : περιορίστηκε στην παθητική παρακολούθηση της κυκλοφορίας από το κάλυμμα. Άσκηση περιοριστικής πολιτικής εξ ανάγκης • Αντίθετα, διαπιστώνει η ΤτΕ, η πιστωτική πολιτική των εμπορικών τραπεζών ήταν σαφώς πιο χαλαρή ( και στα κριτήριά της ) και συνέβαλε στο έλλειμμα του Ισοζυγίου Πληρωμών για την περίοδο και σε ακινητοποίηση μέρους των διαθεσίμων τους. • Ρεαλιστικές εκτιμήσεις για την κατάσταση μετά την υποτίμηση της Λίρας : • Τα μέτρα συναλλαγματικού ελέγχου ήταν αποτελεσματικά μόνο στην συγκράτηση της εξόδου συναλλάγματος • Η εισροή συναλλάγματος εξαρτιόταν από τη σταθερότητα της οικονομίας

Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας • Προβλέψεις για δραστικό περιορισμό των προς δανεισμό κεφαλαίων από το εξωτερικό και νέα έκκληση στις τράπεζες να θέσουν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα στη διάθεση της ΤτΕ • Πώς είδε την κρίση η Τράπεζα ( Δήλωση του Διοικητή 4/11/1931): • Αιτίες της κρίσης : • Την μεταπολεμική αστάθεια με χαλαρή νομισματική και πιστωτική πληθωριστική πολιτική και κερδοσκοπία επί των χρεογράφων, διαδέχτηκε η σταθεροποίηση των νομισμάτων, η μείωση των πιστώσεων, η αύξηση των επισφαλειών και η πτώση των τιμών  Διεθνείς ανισορροπίες : τεράστια μεταφορά κεφαλαίων λόγω πολεμικών επανορθώσεων, εσκεμμένη πολιτική δασμών και συγκέντρωση χρυσού από κάποιες χώρες  Παράγοντες που μετέδωσαν την κρίση στην Ελλάδα : υπερβολικές πιστώσεις από τις εμπορικές τράπεζες, κακές σοδειές

Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας • Παράγοντες που μετρίασαν την κρίση στην Ελλάδα • 1) Μικρή πολυπλοκότητα της ελληνικής οικονομίας και τοπική εμβέλεια της βιομηχανίας • 2) Λελογισμένος κρατικός προστατευτισμός και αυτάρκεια της γεωργικής παραγωγής με εξαίρεση λίγα εξαγώγιμα προϊόντα • 3) Συνέχιση των μεγάλων έργων ( συγκράτηση της ανεργίας ) • 4) Πολιτική σταθεροποίησης μετά το 1928 • Σημειώνω δύο σημεία : • Την αναγνώριση του αποσταθεροποιητικού χαρακτήρας της κερδοσκοπικής κίνησης κεφαλαίων • Το συνδυασμό σταθεροποίησης και μεγάλων δημόσιων έργων ( χρηματοδοτούμενων με δανεισμό ) για τη μείωση της ανεργίας. Δηλαδή την ΤτΕ ενδιαφέρει η σταθεροποίηση σε συνδυασμό με τη συγκράτηση της ανεργίας.

Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας • Αν ο αποσταθεροποιητικός χαρακτήρας των κερδοσκοπικών κεφαλαίων είναι η έμπρακτη απόδειξη της τρωτότητας του κανόνα χρυσού που βιώνει δραματικά η ΤτΕ, η αναγνώριση του « στόχου » απασχόλησης υπερβαίνει σαφώς το αρχικό μοντέλο central banking • Πρόταση για συναλλαγματικούς ελέγχους που όμως θεωρούσε βραχύβιους και γι ’ αυτό έδινε την έμφαση στη διατήρηση της αντιπληθωριστικής πολιτικής για την προστασία της αξίας του νομίσματος • Ωστόσο το κάλυμμα μειώθηκε στο 40,04% στις 7/1/1932 και έπεσε κάτω από το νόμιμο όριο του 40% στις 12/1/1932 • Αύξηση προεξοφλητικού επιτοκίου στο 12% στις 12/1/1932

Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπία • Τελικά στις 26/4/1932: Ν. 5422: Κήρυξη χρεωστασίου και υποτίμηση της Δραχμής. • Νέες συνθήκες λειτουργίας για την Τράπεζα • Προσπάθεια αναπλήρωσης των αποθεμάτων σε χρυσό ( σύσταση ειδικής υπηρεσίας και αγορά χρυσών αντικειμένων ) • Ανορθόδοξη αλλά αποτελεσματική πρακτική : αγορά χρυσού από την ελεύθερη αγορά προσφέροντας τιμή ανώτερη της επίσημης. ( επικίνδυνη χρησιμοποίηση των κερδοσκόπων ) • Αναγκαίοι οι συναλλαγματικοί έλεγχοι λόγω της αποσταθεροποιητικής επίδρασης των ψυχολογικών παραγόντων και για την καταπολέμηση της κερδοσκοπίας. • Τέσσερα χρόνια πριν από τη δημοσίευση της General Theory η ΤτΕ αναγνωρίζει στην πράξη το ρόλο των ψυχολογικών παραγόντων στη διαμόρφωση των προσδοκιών. Προφανώς οι rational expectations θα φάνταζαν στα μάτια των policy makers απλώς ακατανόητες

Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπία  Το παράδοξο, ή δείγμα ενός σαστισμένου διεθνούς θεσμού : • Στήριξη της πολιτικής της ΤτΕ από τη ΔΕΚΕ ( Πρακτικά 10/7/1933): • Στήριξη της σημασίας της αυτοτέλειάς της αλλά και της συναλλαγματικής και νομισματικής πολιτικής της καθώς παρά τη μείωση του προεξοφλητικού επιτοκίου διαφυλάχθηκε η εσωτερική αξία του νομίσματος και η σταθερότητα της ισοτιμίας • Στήριξη της ύπαρξής της στην εποχή της αναστολής της σταθεροποίησης. • Και δύο ακόμη δείγματα της αλλαγής παραδείγματος : • Άσκηση ενεργότερης πιστωτικής πολιτικής της ΤτΕ : • Από το 1932 η ΤτΕ αρχίζει να λειτουργεί ως lender of last resort καθώς οι τράπεζες στράφηκαν σ ’ αυτήν για βοήθεια • 17/6/1932: δάνεια προς την ΑΤΕ και την Τράπεζα Κοσμαδοπούλου.

Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπία • 11/9/1935: αναγνωρίζεται η μειωμένη ρευστότητα των Τραπεζών. Οι ίδιες οι τράπεζες ( και η ΕΤΕ ) στράφηκαν στην ΤτΕ για ενίσχυση ( Πρακτικά ) • Το προεξοφλητικό επιτόκιο είχε ήδη πέσει στο 7% • Μία ακόμη παράμετρος : οι σχέσεις με το Δημόσιο τίθενται σε νέα βάση : • Από το 1932 το Δημόσιο αρχίζει να αντλεί κεφάλαια από την ΤτΕ με τη μέθοδο των προκαταβολών • Υπογραφή σύμβασης με το Δημόσιο στις 2/8/1934 για το ανώτατο όριο κυκλοφορίας και για τη συμμετοχή του Δημοσίου στα κέρδη από την κυκλοφορία πέραν αυτών των ορίων. • Νέα σύμβαση με το Δημόσιο στις 4/6/1937 για χορήγηση προκαταβολής 12 εκ. Μάρκων προς το Δημόσιο με τμηματική εξόφληση σε 4 χρόνια. • Σύμβαση της 23/12/1938 για ρύθμιση των χρεών του Δημοσίου προς την Τράπεζα

Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπία  Νέο σκεπτικό : η κυκλοφορία πρέπει να εξυπηρετεί τις πιστωτικές ανάγκες τις οικονομίας σε συνδυασμό με ανάληψη ρόλου Lender of Last Resort  : Η αύξηση της κυκλοφορίας θεωρήθηκε φυσιολογική λόγω της αύξησης του καλύμματος και των τιμών ( προσέξτε την φορά της αιτιώδους σχέσης από τις τιμές στην κυκλοφορία και όχι αντίστροφα ).  Μάλιστα ο Διοικητής καταφέρεται εναντίον « μονόπλευρων θεωριών » που βλέπουν μόνο την αιτιώδη σχέση από το χρήμα στις τιμές. Μάλιστα λέει καθαρά ότι η άνοδος των τιμών οφείλεται στις ανισορροπίες προσφοράς και ζήτησης στην πραγματική οικονομία και στη διεθνή κατάσταση και όχι στην προσφορά χρήματος • Κατά τον Διοικητή η πολιτική της ΤτΕ δεν ήταν πληθωριστική και δεν αφορούσε εκδόσεις υπεράνω των συναλλακτικών αναγκών για κάλυψη αναγκών του Κράτους

Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπία  Από τον Αύγουστο του 1939 αλλαγή σκηνικού λόγω του επικείμενου ξεσπάσματος του πολέμου στην Ευρώπη : Αύξηση της κυκλοφορίας για κάλυψη των αναγκών των τραπεζών σε ρευστότητα  Επιπτώσεις πολεμικής προετοιμασίας στην κυκλοφορία  Μέχρι τις 28/10/1940 η αύξηση της κυκλοφορίας οφειλόταν στην αύξηση των διεθνών τιμών, των ναύλων και των ασφαλίστρων κινδύνου και στην αυξημένη αποθησαύριση  Από τις 28/10/1940 και μετά η αύξηση της κυκλοφορίας οφείλεται αποκλειστικά στην αύξηση των κρατικών πολεμικών δαπανών με κάλυμμα όμως τις πολεμικές πιστώσεις σε συνάλλαγμα που παρείχε η Μ. Βρετανία στην Ελλάδα  Η μετατροπή της οικονομίας σε πολεμική σηματοδοτεί και την πλήρη υπαγωγή της πολιτικής της ΤτΕ στις κρατικές ανάγκες.

Συμπεράσματα • 1) Η ΤτΕ ξεκίνησε τη λειτουργία της ως τυπικό παράδειγμα Κεντρικής Τράπεζας του μεσοπολέμου αποτέλεσμα της προσπάθειας σταθεροποίησης στα πλαίσια του κανόνα συναλλάγματος - χρυσού : • αντιπληθωριστική πολιτική και διαφύλαξη της αξίας του νομίσματος. • Η μεταβολή του διεθνούς περιβάλλοντος επέβαλε την επέκταση του ρόλου της στην πράξη με την πιστωτική στήριξη της οικονομίας και των τραπεζικών ιδρυμάτων ( lender of last resort ).  2) Η αντίδραση στην κρίση μάλλον ήταν πιο ευέλικτη ( ως προτίμηση πολιτικής ) απ ’ ότι φαντάζει.  Περιορισμοί : οι εξωτερικές δεσμεύσεις ( ΔΕΚΕ ) σε συνδυασμό με τα εσωτερικά μέτωπα ( έλλειψη συνεργασίας από τις εμπορικές τράπεζες, πολιτικό κλίμα σε συνεχή αμφισβήτηση )

Συμπεράσματα  3) Η ΤτΕ δέχτηκε να αναλάβει τη χρηματοδότηση της οικονομίας όταν το εμπορικό τραπεζικό σύστημα αδυνατούσε μετά την αναστολή της σταθεροποίησης  Μέχρι τότε προσπάθησε να υπερασπιστεί τη σταθεροποίηση και τον κανόνα συναλλάγματος - χρυσού παρά το εσωτερικό επιφυλακτικό πολιτικό και τραπεζιτικό κλίμα.  Οι ελληνικές αυτές ιδιαιτερότητες την έφερναν πιο κοντά στην αλλαγή παραδείγματος σχεδόν από την ίδρυσή της  Θυμηθείτε τη διαμάχη για τις πιστώσεις :  Οι τράπεζες την κατηγορούσαν για τη νομισματική στενότητα  Εκείνη περιοριζόταν από το δημόσιο χρέος αλλά ήθελε να παρέμβει για στήριξη της οικονομίας αλλά όχι των επισφαλών απαιτήσεων των τραπεζών

Συμπεράσματα  Η αδυναμία ελέγχου του τραπεζικού συστήματος την έφερνε θεωρητικά πιο κοντά σε μεθόδους που ξέφευγαν από τις παραδοσιακές όπως π. χ. οι πιστωτικοί έλεγχοι  Αυτό που εκπλήσσει είναι η σταδιακή μεταβολή στον τρόπο σκέψης σχετικά με τους στόχους μίας κεντρικής τράπεζας.  Θυμηθείτε :  Παράλληλα με την πίστη στον κανόνα χρυσού – συναλλάγματος την απασχολούν από πολύ νωρίς οι ανάγκες της οικονομίας για πιστώσεις  Ήδη από το 1931 την απασχολεί η καταπολέμηση της ανεργίας  Μετά την αναστολή της σταθεροποίησης μιλά ανοιχτά για την προτεραιότητα των αναγκών της οικονομίας και αμφισβητεί την ορθότητα της ποσοτικής θεωρίας του χρήματος

Συμπεράσματα  4) Επομένως τα ερωτήματα αν η πολιτική της ΤτΕ ήταν αντιπληθωριστική ή αν παρέκλινε από τις αρχές του Central Banking δεν μπορούν να απαντηθούν ενιαία διότι αφορούν διαφορετικές περιόδους σε συνδυασμό με τις ελληνικές ιδιαιτερότητες.  Πριν το 1932 η προσήλωση στη σταθεροποίηση αντανακλά τις αρχές του central banking που γέννησε η ισχύς του κανόνα συναλλάγματος - χρυσού ΑΛΛΑ και με ρωγμές που προκαλούνταν από το πολιτικό και τραπεζιτικό περιβάλλον ( αντιλήψεις και πρακτικές )  Μετά το 1932 η οικονομική ανάκαμψη σε ένα διεθνές περιβάλλον ύφεσης με καταρρέοντες τους προηγούμενους θεσμούς σταθερότητας επέβαλε πιο ενεργή παρέμβαση στην χρηματοδότηση της οικονομίας και την αποφασιστική αλλαγή παραδείγματος.

Προσφορά Χρήματος Μ – 1938 Πηγή : Kostelenos, G.C. (1995)

Δείκτης Τιμών Πηγή : Κωστελένος (1995)

Προσφορά Χρήματος Μ 1 και Δείκτης Τιμών 1928 – 1938 Πηγή : Kostelenos, G.C. (1995)

Προεξοφλητικό Επιτόκιο 1927 – 1936 Πηγές : ΓΣΥΕ (1931) & Χαριτάκης, Γ. ( επιμ.) (1940), Ψαλιδόπουλος (1989 )

Κυκλοφορία κατά κεφαλήν Χάρτινες και Χρυσές Δρχ ( Πηγή : Πρακτικά Γ. Σ. ΤτΕ )

Τιμάριθμος Ζωής και κυκλοφορία Σεπ – Σεπ ( Πηγή : Πρακτικά Γ. Σ. ΤτΕ )

Σύνολο Πιστώσεων ( Εμπορ. Χαρτ., Βραχ. Πιστώσεις και Επενδύσεις ) σε εκατ. Δρχ. ΤτΕ και Εμπορικές Τράπεζες 1928 – Σεπ Πηγή : Πρακτικά Γ. Σ. ΤτΕ