ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική βελτίωση του μέσου βιοτικού επιπέδου στις κοινωνίες του ανεπτυγμένου κόσμου. Το γεγονός αυτό οδήγησε, με τη σειρά του, σε αλλαγή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης και συνέβαλε σημαντικά στην ραγδαία αύξηση των ποσοτήτων των παραγόμενων αστικών και μη αποβλήτων. Δεν είναι λοιπόν παράξενο ότι στο πλαίσιο της αναζήτησης μιας βιώσιμης ανάπτυξης για τη διατήρηση της περιβαλλοντικής ισορροπίας, τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση των αποβλήτων έχουν λάβει μεγάλη έκταση, σε παγκόσμια κλίμακα.

Πίνακας 1.1 Συνολική παραγωγή αστικών στερεών απορριμάτων στις ΗΠΑ. Έτος Εκατομμύρια τόνοι ανά έτος 1960 87.8 1965 103.6 1970 122.3 1975 128.8 1980 154.4 1985 172.0 1990 225.3 1995 230.5 2000 254.1

Πηγές και ποσότητες Τα αστικά (οικιακά και εμπορικά) στερεά απόβλητα περιέχουν διάφορα συστατικά. Το μεγαλύτερο ποσοστό αποτελούν τα χαρτικά (34%), δηλαδή εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, χαρτί συσκευασίας και χαρτόνι. Όλα αυτά αποτελούν υλικό ανακυκλώσιμο, το οποίο αν χρησιμοποιηθεί μειώνει πάρα πολύ την ποσότητα που καταλήγει σε χώρους ταφής και επιπλέον μειώνει την αναγκαία ποσότητα χαρτοπολτού που πρέπει να προέλθει απο δένδρα. Το δεύτερο σημαντικό ποσοστό αποτελούν προϊόντα που προέρχονται απτήν αυλή και τον κήπο (14%), δηλαδή φύλλα. Κλαδιά και οργανική ύλη. Όλο αυτό το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για λιπασματοποίηση. Γυαλιά υπό μορφή μπουκαλιών, βάζων κτλ. αποτελούν το 6% του συνόλου. Το μεγαλύτερο μέρος είναι ανακυκλώσιμο σε ειδικές εταιρίες που το θρυμματίζουν, λειώνουν και σχηματίζουν καινούργιο προϊόν, ενώ μέρος μπορεί και να επιστραφεί για πλύσιμο, απολύμανση και επαναχρησιμοποίηση στην αρχική εταιρία. Μέταλλα, υπό μορφή δοχείων ποτών ή φαγητού, υπολείμματα συσκευών και άλλα αποτελούν το 7%. Τα περισσότερα είναι ανακυκλώσιμα, αν και συνήθως ανακυκλώνονται μόνο τα δοχεία αλουμινίου. Τα πλαστικά αποτελούν το 12%. Είναι υπό μορφή κυρίως δοχείων και προϊόντων πακεταρίσματος. Τέλος, υπολείμματα παρασκευής και κατανάλωσης τροφής αποτελούν το 8%. Τα ποσοστά των επιμέρους υλικών στον Ελλαδικό χώρο είναι κάπως διαφορετικά. Τα υπολείμματα διατροφής για παράδειγμα αποτελούν πολύ μεγαλύτερο μέρος.

Πίνακας 1.2 Σύνθεση στερεών απορριμάτων στις ΗΠΑ σαν ποσοστό του συνόλου στο αντίστοιχο έτος Έτος Χαρτικά Γυαλιά Μέταλλα Πλαστικά Υφάσματα Ξύλο Τρόφιμα Διάφορα 1960 29.9 8.1 12.7 0.5 2.1 3.7 14.9 1.7 1965 33.4 8.9 11.1 1.4 2.0 3.6 13.1 1970 32.5 11.0 12.1 2.7 1.8 3.5 11.3 1975 29.4 11.5 3.8 1.9 2.8 1980 31.3 10.4 9.7 5.7 4.9 9.6 3.4 1985 32.7 8.2 8.6 7.8 5.5 1990 32.3 6.5 7.6 9.8 3.3 7.3 1995 6.2 7.1 12.2 8.5 2.9 2000 32.8 6.9 14.4 3.9 9.3 M.O 32.0 2.5 10.5

Συλλογή Η συλλογή και μεταφορά του απορρίμματος αποτελούν το μεγαλύτερο κόστος της διαδικασίας, συλλογή-μεταφορά-διάθεση και κατά συνέπεια για την ελαχιστοποίηση του κόστους απαιτείται βελτιστοποίηση της διαδρομής που ακολούθει το απορριμματοφόρο. Ο σχεδιασμός της διαδρομής γίνεται σύμφωνα με τους ακόλουθους κανόνες: 1. Προσπάθησε να αποφύγεις να περάσεις απ’την ίδια διαδρομή δυο φορές. 2. Προσπάθησε να ξεκινάς και να καταλήγεις σε κεντρικούς δρόμους. 3. Προσπάθησε να κάνεις πάντα δεξιές στροφές. 4. Προσπάθησε να κινείσαι σε όσο το δυνατόν μακρύτερες ευθείες διαδρομές. 5. Προσοχή στους μονόδρομους. 6. Η συλλογή γίνεται σε κατήφορο και όχι σε ανήφορο. 7. Απόφευγε την συλλογή κατά την διάρκεια υψηλής κίνησης του δρόμου. 8. Υπολόγισε βάση της χωρητικότητας του οχήματος και του πληθυσμού της συνοικίας τον αριθμό των διαδρομών του προς το χώρο ταφής ή αντίστροφα το πόσους κατοίκους θα εξυπηρετήσει για μια διαδρομή.

Ανακύκλωση Ανακύκλωση είναι η ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση υλικού από τα στερεά απορρίμματα που σε άλλη περίπτωση θα κατέληγε στον χώρο ταφής ή στον καυστήρα. Περιλαμβάνει τα χαρτικά, μέταλλα, πλαστικά και γυαλί και επομένως μπορεί, μαζί με την λιπασματοποίηση, να καταλήξει σε μείωση του απορρίμματος κατά 75%. Βήματα για τον σχεδιασμό ενός προγράμματος ανακύκλωσης είναι: Ακριβής ανάλυση των πηγών και του περιεχομένου των στερεών απορριμμάτων. Εξέταση υπαρχόντων προγραμμάτων. Προσδιορισμός της συμπεριφοράς του κοινού. Ανάλυση της αγοράς για τα ανακυκλώσιμα υλικά Ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης μπορεί να είναι προαιρετικό ή υποχρεωτικό για το κοινό. Έχει παρατηρηθεί ότι προαιρετικά προγράμματα έχουν συνήθως μια αρχική συμμετοχή 25%, η οποία με κατάλληλη διαφήμιση και εκπαίδευση του κοινού μπορεί να φθάσει το 60%. Αντίθετα, υποχρεωτικά προγράμματα φθάνουν σε συμμετοχή μέχρι και 95%.

Λιπασματοποίηση Η λιπασματοποίηση περιλαμβάνει κυρίως τα συστατικά των στερεών απορριμμάτων από την αυλή και τον κήπο ( οργανική ύλη). Είναι η αερόβια διάσπαση αυτής της οργανικής ύλης με την βοήθεια βακτηρίων και μυκήτων για την παραγωγή ενός μαύρου υλικού που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην τελική επικάλυψη χώρων ταφής απορριμμάτων και σαν λίπασμα και βελτιωτικό εδάφους σε πάρκα, παρτέρια και κήπους. Η διαδικασία διάσπασης διαρκεί συνήθως 20-30 ημέρες.

Υγειονομική ταφή Οι τρόποι διάθεσης των στερεών απορριμμάτων που απομένουν μετά την ανακύκλωση και κοσμοστοποίηση είναι η υγειονομική ταφή και η καύση. Σαν υγειονομική ταφή ορίζεται η νόμιμη και ελεγχόμενη τοποθέτηση των στερεών απορριμμάτων στο έδαφος ( σε αντίθεση με την παράνομη και ανεξέλεγκτη ρίψη). Η υγειονομική ταφή επίσης εγκυμονεί κινδύνους για το εδαφικό, ατμοσφαιρικό και υδάτινο περιβάλλον, γι’αυτό και είναι απαραίτητος ο προσεχτικός σχεδιασμός του χώρου της ταφής. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι: α) κυρίως απ’την παραγωγή υγρού απορριμμάτων που δημιουργείται απ’το νερό της βροχής που διεισδύει και διηθείται μέσω του χώρου ταφής και συμπαρασύρει στην κατακόρυφη πορεία του ρύπους που παράγονται από χημικές και βιοχημικές διεργασίες των απορριμμάτων προς τα υπόγεια νερά. Έτσι ο σχεδιασμός του χώρου ταφής πρέπει να γίνεται σε μέρη με κατάλληλες υδρογεωλογικές συνθήκες που ελαχιστοποιούν την πιθανότητα ρύπανσης του υπόγειου νερού. Επιπλέον, ειδικά φίλτρα και μεμβράνες τοποθετούνται που απομονώνουν το υγρό απορριμμάτων απ’το υπόγειο νερό και το συλλέγουν για επεξεργασία. Ο πίνακας 1.3 παρουσιάζει τυπικές συγκεντρώσεις.

Πίνακας 1.3. Χαρακτηριστικά του υγρού απορριμμάτων Ουσία Συγκέντρωση, mg/l ΒΑΟ5 9-55000 ΧΑΟ 0-90000 ΑΣ 6-45000 Χλωρίδια 34-2800 Άζωτο 0-1400 Θειϊκά 1-1800 Φωσφορικά 0-154 Μόλυβδος 0-5 Χαλκός 0-10 pH 3.7-8.5

Καύση παραγωγή ενέργειας Στις ΗΠΑ, περίπου 10-15% των στερεών απορριμμάτων καίγονται. Η μέθοδος αυτή προτιμάται για τη γρήγορη καταστροφή ορισμένων ουσιών, που αλλιώς θα παρέμεναν στον χώρο ταφής για πολλά χρόνια, αυξάνοντας την πιθανότητα ρύπανσης του περιβάλλοντος. Συγχρόνως η καύση χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας από ένα κατά τα άλλα άχρηστο υλικό, το απόρριμμα. Μειονεκτήματα της καύσης είναι η παραγωγή τέφρας και πιθανά προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η τελευταία μπορεί να αντιμετωπιστεί με κατάλληλες αντιρυπαντικές τεχνολογίες. Το περιεχόμενο ποσό ενέργειας στα στερεά απορρίμματα διαφέρει ανάλογα με τα συστατικά τους. Ο πίνακας 1.4 δείχνει αυτό το ποσό για τα τυπικά συστατικά των απορριμμάτων.

Πίνακας 1.4. Περιεχόμενο ποσό ενέργειας στα διάφορα συστατικά των στερεών απορριμμάτων και σύγκριση με κοινά καύσιμα. Τύπος Είδος Ποσότητα ενέργειας, kj/kg Στερεό απόρριμμα Χαρτικά 15800 Πλαστικά 32600 Λάστιχα-Δέρμα 18600 Υφάσματα 17400 Ξύλο Υπολείμματα τροφής 5100 Οργανικές ενώσεις 5800 Καύσιμο Κάρβουνο 27900 Φυσικό αέριο 48900