ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΑΤΕ 14ο ΠΑΓΚΥΠΡΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ «Ισότητα, Ποιότητα και Ασφάλεια στη Φροντίδα Υγείας» 30 Νοεμβρίου 2007, Ξενοδοχείο Hilton Park, Λευκωσία

Ασφαλής Χειρισμός των Επικίνδυνων Φαρμάκων Ασφαλής Χειρισμός των Επικίνδυνων Φαρμάκων Μάρω Κυπριανού Νοσηλευτική Λειτουργός Ογκολογικό τμήμα Γ.Ν. Λευκωσίας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατευθυντήριες γραμμές για ασφαλή χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων είναι διαθέσιμες εδώ και σχεδόν 20 χρόνια. Ενδείξεις για επιμόλυνση του περιβάλλοντος με επικίνδυνα φάρμακα έχουν αναφερθεί στη βιβλιογραφία από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. 6 εκατομμύρια επαγγελματίες υγείας χειρίζονται επικίνδυνα φάρμακα (US Department of Commerce,1999) Αυτό τονίζει την ανάγκη της επικέντρωσης στην εκπαίδευση των νοσηλευτών για ασφαλή χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων. - Κατευθυντήριες γραμμές για ασφαλή χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων είναι διαθέσιμες εδώ και σχεδόν 20 χρόνια. - Ενδείξεις για επιμόλυνση του περιβάλλοντος με επικίνδυνα φάρμακα, έχουν αναφερθεί στη βιβλιογραφία από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. -Σύμφωνα με το Εμπορικό Τμήμα των Η.Π.Α( 1999), 6 εκατομμύρια επαγγελματίες υγείας χειρίζονταν επικίνδυνα φάρμακα. Αυτό τονίζει την ανάγκη της επικέντρωσης στην εκπαίδευση των νοσηλευτών για ασφαλή χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων. Νοσηλευτές και άλλοι εργαζόμενοι , οι οποίοι προετοιμάζουν και χορηγούν επικίνδυνα φάρμακα σε ασθενείς, σαν συνήθη πρακτική, βρίσκονται σε κίνδυνο να εκτεθούν σε πιθανόν μεταλλαξιογόνους παράγοντες. Αν και οι απόψεις αλλά και τα ευρήματα, συχνά δείχνουν αντικρουόμενα αποτελέσματα, όλες όμως συγκλίνουν στο ότι, η λήψη μέτρων μείωσης ή εξάλειψης της έκθεσης είναι σημαντικός παράγοντας για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων.

Ορισμός Επικίνδυνων Φαρμάκων Επικίνδυνα φάρμακα είναι τα φάρμακα τα οποία θέτουν σε πιθανό κίνδυνο , την υγεία των επαγγελματιών υγείας οι οποίοι μπορεί να εκτεθούν σε αυτά κατά την προετοιμασία ή τη χορήγηση τους. (ASHP, 1990;OSHA, 1995) Επικίνδυνα φάρμακα είναι τα φάρμακα τα οποία θέτουν σε πιθανό κίνδυνο , την υγεία των επαγγελματιών υγείας οι οποίοι μπορεί να εκτεθούν σε αυτά κατά την προετοιμασία ή τη χορήγηση τους. Τέτοια φάρμακα χρειάζονται ειδικό χειρισμό λόγω της τοξικότητας τους. Τα περισσότερα επικίνδυνα φάρμακα είναι τα χημειοθεραπευτικά , αλλά υπάρχουν και φάρμακα από άλλες κατηγορίες που είναι πιθανόν βλαβερά. π.χ interferon alpha, (IARC, 2001). Πρόσφατα ο όρος επικίνδυνα προτιμάται από τους όρους χημειοθεραπευτικά ή αντινεοπλασματικά διότι είναι πιο περιεκτικός σε φάρμακα τα οποία παρουσιάζουν κίνδυνο.

Χαρακτηριστικά επικίνδυνων φαρμάκων Τα φάρμακα μπορούν να ταξινομηθούν σαν επικίνδυνα όταν κατέχουν ένα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Γενοτοξικότητα, ή η ικανότητα να προκαλέσουν αλλαγή ή μετάλλαξη σε γενετικό υλικό. Καρκινογένεση, ή η ικανότητα να προκαλούν καρκίνο σε ζώα ( μοντέλα), ανθρώπους ή και στα δύο. Τερατογένεση, ή η ικανότητα να προκαλούν ελαττώματα στην ανάπτυξη του εμβρύου ή δυσμορφία εμβρύου. Μείωση γονιμότητας. Σοβαρές τοξικότητες σε χαμηλές δόσεις σε πειραματικά ζωικά μοντέλα ή θεραπευμένους ασθενείς. (ASHP, 1990;OSHA, 1995))

Ελάττωση έκθεσης στα επικίνδυνα φάρμακα Ελάττωση της έκθεσης των υπαλλήλων στα επικίνδυνα φάρμακα γίνεται με εφαρμογή: Μηχανικών ελέγχων πρακτικών εργασίας διοικητικού ελέγχου (O.N.S, 2003) Ελάττωση της έκθεσης των επαγγελματιών υγείας στα επικίνδυνα φάρμακα γίνεται με εφαρμογή μηχανικών ελέγχων. Οι μηχανικοί έλεγχοι περιλαμβάνουν μηχανήματα και εξοπλισμό ο οποίος σχεδιάστηκε, είτε να αναχαιτίσει τον κίνδυνο, είτε να παρέχει κατάλληλο εξαερισμό. Γίνεται με χρήση ειδικών πρακτικών στην εργασία οι οποίες αλλάζουν τον τρόπο που πραγματοποιείται η εργασία και μπορεί να ελαττώσουν αποτελεσματικά, την έκθεση των επαγγελματιών, και με εφαρμογή διοικητικού ελέγχου. Ο διοικητικός έλεγχος γίνεται: 1) Με σωστό προγραμματισμό των επικίνδυνων καθηκόντων, με τρόπο ώστε, όσο το δυνατό λιγότεροι υπάλληλοι να εκτίθενται σε αυτά τα επικίνδυνα φάρμακα. 2) Με τη δημιουργία Νοσηλευτικών πρωτοκόλλων που αφορούν το χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων και 3) Με την συνεχή επιμόρφωση του προσωπικού

Μηχανικοί Έλεγχοι Θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας Συσκευές κλειστού συστήματος Ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός Γάντια Προστατευτικές ποδιές Προστασία ματιών και προσώπου (O.N.S., 2003) Στους μηχανικούς ελέγχους περιλαμβάνονται: Οι θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας Οι συσκευές κλειστού συστήματος, και Ο ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός ο οποίος περιλαμβάνει -Τα γάντια -Τις προστατευτικές ποδιές και -Προστασία ματιών και προσώπου.

Μηχανικοί έλεγχοι: Θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας καθέτου νηματικής ροής Μηχανικοί έλεγχοι: Θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας καθέτου νηματικής ροής Φιλτράρει την εξαέρωση μέσω HEPA (High efficiency- particulate- air) φίλτρων και προσφέρει: Προστασία από μόλυνση στο προϊόν Ασφάλεια και προστασία στον άνθρωπο και στο περιβάλλον Ο θάλαμος Βιολογικής Ασφάλειας είναι αναγκαίος για να ελαττώνει την έκθεση του προσωπικού στα κυτταροστατικά κατά την διάρκεια ετοιμασίας και ανασύστασης των φαρμάκων. Αυτό το είδος του θαλάμου Βιολογικής Ασφάλειας καθέτου νηματικής ροής προσφέρει προστασία από μόλυνση στο προϊόν, σύριγγες, βελόνες και διαλύματα, και ασφάλεια και προστασία στον επαγγελματία υγείας και στο περιβάλλον εργασίας, με το να φιλτράρει την εξαέρωση μέσω φίλτρων, με ψηλή απόδοση απορροφητικότητας ( 99.99%) . Η αλλαγή του φίλτρου, εξαρτάται από τις ώρες λειτουργίας του θαλάμου και από τον κορεσμό του. Το φίλτρο μπορεί να κορεσθεί από κακό χειρισμό, πριν συμπληρωθεί ο αριθμός των ωρών που δίνει σαν ασφάλεια η κατασκευάστρια εταιρεία (5.000 ώρες ή 4 χρόνια). Το προσωπικό πρέπει να είναι προσεκτικό και να αποφεύγει όσο το δυνατό να σκορπίζει σταγονίδια διαλυμένων φαρμάκων στο εσωτερικό του θαλάμου.

Μηχανικοί έλεγχοι: Θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας καθέτου νηματικής ροής Μηχανικοί έλεγχοι: Θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας καθέτου νηματικής ροής ΙΙης τάξης ΙΙΙης τάξης Υπάρχουν 2 ειδών θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας καθέτου νηματικής ροής, οι δεύτερης και τρίτης τάξης.

Μηχανικοί Έλεγχοι: Θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας καθέτου νηματικής ροής Τάξης ΙΙ Το 70 % του αέρα φιλτράρεται μέσω HEPA φίλτρων και επιστρέφει πίσω στο θάλαμο Το 30% του αέρα φιλτράρεται μέσω HEPA φίλτρων και, είτε εξάγεται στο δωμάτιο προετοιμασίας, είτε, προς το εξωτερικό περιβάλλον Οι θάλαμοι 2ης τάξης πρέπει να μένουν πάντα αναμμένοι ώστε οι ανεμιστήρες να λειτουργούν συνέχεια για να αποκλείουν τα σωματίδια. . Οι θάλαμοι πρέπει να γίνονται service από ειδικευμένους τεχνικούς τουλάχιστον κάθε 6 μήνες. Επιπλέον, ο τεχνικός πρέπει να ελέγχει το θάλαμο κάθε φορά που διορθώνεται ή μετακινείται. Το 70 % του αέρα των θαλάμων 2ης τάξης φιλτράρεται μέσω φίλτρων ψηλής απορροφητικότητας , (High Efficiency Particulate Air) και επιστρέφει πίσω στο θάλαμο Το 30% του αέρα φιλτράρεται μέσω HEPA φίλτρων και εξάγεται προς το εξωτερικό περιβάλλον.

Μηχανικοί Έλεγχοι: Θάλαμος βιολογικής ασφάλειας τάξης ΙΙΙ Αεροστεγής κατασκευή Κάτω από αρνητική πίεση 100% του αέρα φιλτράρεται με HEPA φίλτρα Οι θάλαμοι 3ης τάξης είναι τελείως κλειστοί, με αεροστεγή κατασκευή. Ολόκληρος ο θάλαμος είναι κάτω από αρνητική πίεση, και η ετοιμασία των φαρμάκων γίνεται, χρησιμοποιώντας τα γάντια, τα οποία είναι εφαρμοσμένα στο θάλαμο. Όλος ο αέρας (100%) φιλτράρεται με HEPA (High Efficiency Particulate Air) φίλτρα. Σύμφωνα με το National Institute for Occupational Safety and Health,( 2004 )όλοι οι τύποι θαλάμων βιολογικής ασφάλειας, πρέπει να έχουν εξαεριστήρα προς το εξωτερικό περιβάλλον.

Λάθος → ← Λάθος Σωστό → ← Λάθος (Σαρατσιώτου, Ι. 1999) Οι θάλαμοι πρέπει να τοποθετούνται σε ειδικά ξεχωριστά δωμάτια. Δεν πρέπει να τοποθετούνται σε ρεύματα που δημιουργούνται από τα παράθυρα και τη πόρτα, γιατί τα ρεύματα επηρεάζουν τη σωστή λειτουργία του θαλάμου. (σχήμα) Στο δωμάτιο του θαλάμου, πρέπει, να απαγορεύεται το φαγητό, το ποτό, το κάπνισμα, το μάσημα τσίχλας, η χρήση καλλυντικών και η αποθήκευση τροφίμων. Η πόρτα του δωματίου πρέπει να παραμένει κλειστή και να υπάρχει ταμπέλλα με σήμα «Απαγορεύεται η είσοδος σε μη εξουσιοδοτημένο προσωπικό». ← Λάθος

Μηχανικοί έλεγχοι: Συσκευές κλειστού συστήματος Για διάλυση επικίνδυνων φαρμάκων Για χορήγηση επικίνδυνων φαρμάκων Άλλο τρόπος μηχανικού ελέγχου είναι οι συσκευές κλειστού συστήματος για ετοιμασία και χορήγηση των επικίνδυνων φαρμάκων. Αρκετές μελέτες έδειξαν ότι, υπήρξε επιμόλυνση των επιφανειών με επικίνδυνα φάρμακα στους χώρους ετοιμασίας και χορήγησης των φαρμάκων έστω και αν αυτά είχαν διαλυθεί μέσα στους θαλάμου βιολογικής ασφάλειας. Τώρα, υπάρχει στη διεθνή αγορά μια συσκευή κλειστού συστήματος η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάλυση και χορήγηση των επικίνδυνων φαρμάκων η οποία αποτελείται από αρκετά εξαρτήματα με σύστημα διπλής μεμβράνης. Το κλειστό σύστημα, σε συνδυασμό με τη χρήση θαλάμου βιολογικής ασφάλειας, παρέχει σημαντική ελάττωση επιμόλυνσης επιφανειών από επικίνδυνα φάρμακα.

Μηχανικοί έλεγχοι: Συσκευή κλειστού συστήματος παγιδεύει τα εξαερωμένα φάρμακα εμποδίζει τη διαρροή κατά την αναρρόφηση του φαρμάκου από το φιαλίδιο επιτρέπει τη μεταφορά του φαρμάκου χωρίς διαρροή προωθεί “dry spike” (στεγνό κάρφωμα) του ασκού ή της φιάλης (Phaseal, 2004) Αν και αρκετές μελέτες έδειξαν την αποτελεσματικότητα της συσκευής κλειστού συστήματος δυστυχώς το σύστημα αυτό δεν έχει συχνή χρήση λόγω του ότι είναι ακριβό. Η Συσκευή κλειστού συστήματος: παγιδεύει τα εξαερωμένα φάρμακα εμποδίζει τη διαρροή κατά την αναρρόφηση του φαρμάκου από το φιαλίδιο επιτρέπει τη μεταφορά του φαρμάκου χωρίς διαρροή Και προωθεί “dry spike” (στεγνό κάρφωμα) του ασκού ή της φιάλης Injector Luer Lock Protectors Infusion Adapter Assembly fixture

Μηχανικοί Έλεγχοι: Ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός Γάντια Προστατευτική ποδιά Προστασία ματιών και προσώπου (Brown et al., 2001) Άλλος τρόπος μηχανικού ελέγχου της επαγγελματικής έκθεσης στα επικίνδυνα φάρμακα είναι ο Ατομικός Προστατευτικός Εξοπλισμός ο οποίος είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους πρόληψης της επαγγελματικής έκθεσης στα επικίνδυνα φάρμακα. Η ογκολογική Νοσηλευτική Εταιρεία των ΗΠΑ όρισε σαν Ατομικό Προστατευτικό Εξοπλισμό ; Τα γάντια, Τη προστατευτική ποδιά, Τη μάσκα με αναπνευστήρα και ειδικό φίλτρο Ρ3, Το προστατευτικό κάλυμμα προσώπου ή τα γυαλιά.

Μηχανικοί έλεγχοι: Γάντια Χρήση γαντιών χωρίς πούδρα Χρήση διπλών γαντιών για ετοιμασία φαρμάκων Αλλαγή γαντιών κάθε μια ώρα ή αμέσως μόλις καταστραφούν ή επιμολυνθούν Χρήση γαντιών καλής ποιότητας από latex, nit rile ή άλλο υλικό το οποίο έχει ελεγχθεί με επικίνδυνα φάρμακα. Έλεγχος γαντιών για εμφανή ελαττώματα (ASHP, 1990;OSHA, 1995) Κατά το χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων το προσωπικό πρέπει να φορά γάντια χωρίς πούδρα, διότι η πούδρα απορροφά επιμολυντές, οπόταν αυξάνεται ο κίνδυνος μόλυνσης από την επαφή και αυξάνει τη συγκέντρωση σωματιδίων εντός του θαλάμου. Το πάχος των γαντιών, το είδος και ο χρόνος που φοριούνται, είναι αυτά που κυρίως καθορίζουν την απορροφητικότητα τους από τα επικίνδυνα φάρμακα. Τα πιο χονδρά γάντια απορροφούν λιγότερο από τα λεπτά. Τα διπλά γάντια συστήνονται κατά τη διαδικασία της διάλυσης και ετοιμασίας των επικίνδυνων φαρμάκων. O Σύνδεσμος Συστήματος Υγείας Φαρμακοποιών Αμερικής και ο Σύνδεσμος Επαγγελματικής Ασφάλειας και Διοίκησης Υγείας συστήνουν, τα γάντια να αλλάζονται κάθε μια ώρα και θα ήταν καλό να ελέγχονται οπτικά, γιατί πολλές φορές υπάρχουν τρυπημένα γάντια μέσα στο κουτί. Τα μακριά γάντια τα οποία σκεπάζουν τα μανικέτια της ποδιάς προτιμώνται, διότι προστατεύουν τα μπράτσα από την έκθεση. ‘Όταν χρησιμοποιούνται διπλά γάντια το εσωτερικό γάντι τοποθετείται κάτω από το μανίκι, ενώ το εξωτερικό σκεπάζει το μανικέτι. Αυτή η τεχνική προστατεύει το μπράτσο από την έκθεση, αλλά και ευκολύνει τη σωστή σειρά που αφαιρείται ο προστατευτικός εξοπλισμός (πρώτα τα εξωτερικά γάντια, μετά η ποδιά και τέλος τα εσωτερικά γάντια). Μπορούν να χρησιμοποιηθούν γάντια φτιαγμένα από latex, nit rile, ή άλλο υλικό για το χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων φτάνει να είναι καλής ποιότητας και να είναι ελεγμένα για αυτή τη χρήση. Έγιναν έρευνες για την επίδραση της αλκοόλης στη διαπερατότητα των γαντιών οι οποίες έδειξαν ότι η χρήση της αλκοόλης δεν επηρεάζει τη διαπερατότητα των γαντιών.

Μηχανικοί Έλεγχοι: Προστατευτική ποδιά Μιας χρήσης Από υλικό χαμηλής διαπερατότητας που δεν αποβάλλει σωματίδια Δένεται πίσω Με κλειστό λαιμό Με πλεκτά ή ελαστικά μανικέτια Κατά το χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων το προσωπικό πρέπει να φορά ποδιά. Οι ποδιές οι οποίες προσφέρουν ικανοποιητική προστασία από τα επικίνδυνα φάρμακα είναι μιας χρήσης, καμωμένες από υλικό το οποίο δεν αποβάλλει σωματίδια και είναι χαμηλής διαπερατότητας, δένεται πίσω, έχει κλειστό λαιμό και πλεκτά ή ελαστικά μανικέτια. Οι ποδιές πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της ετοιμασίας αλλά και της χορήγησης της Ε.Φ χημειοθεραπείας (ASHP, 1990; OSHA, 1995). Πρέπει όμως να χρησιμοποιούνται και κατά τη διάρκεια χορήγησης με οποιοδήποτε άλλο τρόπο ειδικά αν υπάρχει περίπτωση πιτσιλίσματος (OSHA, 1995). Αυτό φαίνεται να είναι μια αλλαγή στην πρακτική για πολλές νοσηλεύτριες αλλά είναι αναγκαίο για να προσφέρει επαρκή προστασία από την έκθεση στα επικίνδυνα φάρμακα. Οι ποδιές οι οποίες χρησιμοποιούνται κατά την ετοιμασία των φαρμάκων πρέπει να αφαιρούνται πριν η νοσηλεύτρια βγει έξω από το χώρο του θαλάμου βιολογικής ασφάλειας και πριν αφαιρεθούν τα εσωτερικά γάντια (ASHP, 1990). Οι ποδιές οι οποίες χρησιμοποιούνται για την χορήγηση πρέπει να αφαιρούνται πριν η νοσηλεύτρια φύγει από το χώρο χορήγησης ή μόλις επιμολυνθούν. Η πρακτική του κρεμάσματος της ποδιάς για να ξαναχρησιμοποιηθεί μπορεί να οδηγήσει σε επιμόλυνση των επιφανειών και πρέπει να σταματήσει.

Χρήση κατάλληλων πρακτικών εργασίας Άλλος τρόπος ελάττωσης της έκθεσης είναι η χρήση κατάλληλων πρακτικών εργασίας.

Πρακτικές επιμόλυνσης επιφανειών… Όταν βάζεις και βγάζεις τα χέρια σου στο θάλαμο βιολογικής ασφάλειας για να πιάσεις επιπλέον εξοπλισμό, όπως σύριγγες ή βελόνες χωρίς να αλλάξεις γάντια. Όταν δεν σκουπίζεις τους ασκούς και τις σύριγγες στις οποίες έχεις τοποθετήσει τα επικίνδυνα φάρμακα με μια βρεγμένη γάζα για αφαίρεση υπολειμμάτων. (O.N.S., 2003) Θα δούμε πρώτα τις πρακτικές επιμόλυνσης των επιφανειών και μετά τις πρακτικές ελάττωσης της επιμόλυνσης. Επιμόλυνση επιφανειών γίνεται: Όταν κάποιος βάζει και βγάζει τα χέρια στο θάλαμο βιολογικής ασφάλειας για να πιάσει επιπλέον εξοπλισμό, όπως σύριγγες ή βελόνες χωρίς να αλλάξει γάντια. Όταν δεν σκουπίζει τους ασκούς και τις σύριγγες στις οποίες έχει τοποθετήσει τα επικίνδυνα φάρμακα με μια βρεγμένη γάζα για αφαίρεση υπολειμμάτων.

Πρακτικές επιμόλυνσης επιφανειών... Γέμισμα (εξαερισμός) των Ε.Φ. συσκευών (IV sets) με επικίνδυνα φάρμακα αντί με Saline. Ανεπαρκές πλύσιμο χεριών μετά τη διεργασία του χειρισμού επικίνδυνων φαρμάκων. Ανεπαρκής καθαρισμός διαρροής σε εξοπλισμό όπως αντλίες έκχυσης( infusion pumps) . (O.N.S., 2003) Όταν ο εξαερισμός των Ε.Φ. συσκευών γίνεται με τα επικίνδυνα φάρμακα αντί με Saline. Όταν δεν πλένομε καλά τα χέρια μας μετά τη διεργασία του χειρισμού επικίνδυνων φαρμάκων, και τέλος, με ανεπαρκή καθαρισμό διαρροής σε εξοπλισμό, όπως για παράδειγμα των αντλιών έκχυσης.

Πρακτικές ελάττωσης της επιμόλυνσης… Ετοιμασία όλων των επικίνδυνων φαρμάκων σε κεντρικό χώρο διαλύσεων ή στο φαρμακείο. Διορισμός ενός μέλους του προσωπικού το οποίο θα εργάζεται στο θάλαμο βιολογικής ασφαλείας διάλυσης επικίνδυνων φαρμάκων, για ολόκληρη τη μέρα για να ελαττώνεται ο αριθμός των ατόμων που μπαινοβγαίνει στο δωμάτιο του θαλάμου. (O.N.S., 2003) Και τώρα οι πρακτικές οι οποίες ελαττώνουν την επιμόλυνση: Η ετοιμασία όλων των επικίνδυνων φαρμάκων πρέπει να γίνεται σε κεντρικό χώρο διαλύσεων ή στο φαρμακείο. Στις πιο πολλές χώρες υπάρχει κεντρική μονάδα διαλύσεων, και τα φάρμακα ετοιμάζονται από φαρμακοποιούς. Είναι προτιμότερο να διορίζεται ένα μέλους του προσωπικού το οποίο θα εργάζεται στο θάλαμο βιολογικής ασφαλείας διάλυσης επικίνδυνων φαρμάκων, για ολόκληρη τη μέρα για να ελαττώνεται ο αριθμός των ατόμων που μπαινοβγαίνει στο δωμάτιο του θαλάμου. Οι τεχνικοί φαρμακείου συνήθως εφαρμόζουν αυτή τη πρακτική αλλά οι νοσηλευτές που ετοιμάζουν επικίνδυνα φάρμακα δεν την εφαρμόζουν.

Πρακτικές ελάττωσης της επιμόλυνσης... Προσεκτική χρήση και διάθεση των βελονών Αποφυγή του τρυπήματος των ασκών, οι οποίοι περιέχουν επικίνδυνα φάρμακα. Τοποθέτηση και εξαερισμός των Ε.Φ. συσκευών (IV sets) γίνεται στο δωμάτιο του θαλάμου πριν προστεθούν μέσα στους ασκούς τα φάρμακα Πρέπει να γίνεται προσεκτική χρήση και διάθεση των βελονών. Να αποφεύγεται το κάρφωμα των ασκών, οι οποίοι περιέχουν επικίνδυνα φάρμακα. Η τοποθέτηση και εξαερισμός των Ε.Φ. συσκευών γίνεται στο δωμάτιο του θαλάμου πριν προστεθούν μέσα στους ασκούς τα φάρμακα. (O.N.S., 2003)

Πρακτικές ελάττωσης της επιμόλυνσης... Μάζεμα όλων των απαραιτήτων πριν τοποθετηθούν τα χέρια μέσα στο θάλαμο βιολογικής ασφαλείας. Αλλαγή γαντιών κάθε μια ώρα και όταν επιμολυνθούν. Πλύσιμο των χεριών μετά την αφαίρεση των γαντιών και πριν φορεθούν άλλα (O.N.S., 2003) Να μαζεύονται όλα τα απαραίτητα πριν τοποθετηθούν τα χέρια μέσα στο θάλαμο βιολογικής ασφαλείας. Τα γάντια πρέπει να αλλάζονται κάθε μια ώρα και επίσης όταν επιμολυνθούν. Τα χέρια να πλένονται μετά την αφαίρεση των γαντιών και πριν φορεθούν άλλα.

Πρακτικές ελάττωσης της επιμόλυνσης... Τοποθέτηση όλων των άχρηστων σε πλαστική σακούλα μέσα στο θάλαμο Τοποθέτηση της πλαστικής σακούλας σε αδιάτρητο δοχείο το οποίο είναι τοποθετημένο ακριβώς έξω από το θάλαμο. Αποφυγή χειρισμού της πλαστικής σακούλας η οποία χρησιμοποιείται για να μεταφέρει τα φάρμακα χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό. (O.N.S., 2003) Όλα τα άχρηστα τα οποία δημιουργήθηκαν μέσα στο θάλαμο να τοποθετούνται μέσα σε πλαστική σακούλα μέσα στο θάλαμο. Αυτή η πλαστική σακούλα πρέπει να τοποθετείται σε αδιάτρητο δοχείο το οποίο είναι τοποθετημένο ακριβώς έξω από το θάλαμο. Να αποφεύγεται ο χειρισμός της πλαστικής σακούλας, η οποία χρησιμοποιείται για να μεταφέρει τα φάρμακα, χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό.

Πρακτικές ελάττωσης της επιμόλυνσης... Αποφυγή αφαίρεσης των Ε.Φ. συσκευών από τους ασκούς όταν συμπληρωθεί η χορήγηση. Διακοπή και απομάκρυνση του ασκού, με τη Ε.Φ. συσκευή (IV set) συνδεδεμένα. Χρήση βιδωτών ενώσεων σε όλες τις συσκευές χορήγησης (O.N.S., 2003) Να αποφεύγεται η αφαίρεση των Ε.Φ. συσκευών από τους ασκούς όταν συμπληρωθεί η χορήγηση. Η απομάκρυνση του ασκού πρέπει να γίνεται με τη Ε.Φ. συσκευή συνδεδεμένα. Να χρησιμοποιούνται βιδωτές ενώσεις σε όλες τις συσκευές χορήγησης.

Πρακτικές ελάττωσης της επιμόλυνσης... Τοποθέτηση των δοχείων διάθεσης κοντά στο χώρο εργασίας. Διατήρηση του πώματος του δοχείου κλειστού, εκτός από τη στιγμή που τοποθετούνται μέσα τα άχρηστα υλικά. Καθαρισμός του θαλάμου βιολογικής ασφάλειας και πάγκου μια φορά την ημέρα. (O.N.S., 2003) -Να τοποθετούνται ειδικά δοχεία διάθεσης επικίνδυνων απορριμμάτων με χονδρά σακούλια κοντά στο χώρο εργασίας. -Τα πώματα αυτών των δοχείων πρέπει να παραμένουν κλειστά, εκτός από τη στιγμή που τοποθετούνται μέσα τα άχρηστα υλικά. Και τέλος πρέπει να γίνεται καθαρισμός του θαλάμου βιολογικής ασφάλειας και του πάγκου εργασίας μια φορά την ημέρα, αφού μετακινηθούν όλα τα επιμολυσμένα υλικά από το χώρο.

Ετοιμασία Φαρμάκων Ετοιμασία φαρμάκων πάντοτε μέσα στο θάλαμο βιολογικής ασφάλειας Η διαδικασία της ετοιμασίας φαρμάκων περικλείει το μεγαλύτερό κίνδυνο έκθεσης στα επικίνδυνα φάρμακα λόγω της ψηλής συγκέντρωσης των φαρμάκων και των πολλαπλών χειρισμών που χρειάζονται. Για αυτό το λόγο η διάλυση και αναρρόφηση των φαρμάκων πρέπει να γίνεται πάντοτε μέσα στο θάλαμο βιολογικής ασφαλείας.

Ετοιμασία Φαρμάκων: Γενικές πληροφορίες Να αποφεύγεται η υπερφόρτωση μέσα στο θάλαμο Ένα μικρό δοχείο για αιχμηρά (sharp container) και μια σακούλα με φερμουάρ (τύπου sanitas) για διάθεση συριγγών, φιαλιδίων και γαντιών τοποθετούνται πριν αρχίσει η διαδικασία . Κατά τη διάρκεια της ετοιμασίας φαρμάκων πρέπει: Να αποφεύγεται η υπερφόρτωση μέσα στο θάλαμο. Πριν αρχίσει η διαδικασία της ετοιμασίας πρέπει να τοποθετείται μέσα στο θάλαμο ένα μικρό δοχείο για αιχμηρά αντικείμενα και μια σακούλα με φερμουάρ (τύπου sanitas), για διάθεση συριγγών, φιαλιδίων και γαντιών.

Ετοιμασία Φαρμάκων: Γενικές πληροφορίες Η πρακτική να τοποθετούμε απορροφητικό χαρτί με πλαστικό στη κάτω πλευρά μέσα στο θάλαμο δεν ενδύκνειται πλέον. Η επένδυση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ροή του αέρα του θαλάμου. (Minoia et al., 1998) Η πρακτική να τοποθετούμε απορροφητικό χαρτί με πλαστικό στη κάτω πλευρά μέσα στο θάλαμο δεν ενδύκνειται πλέον. Η επένδυση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ροή του αέρα του θαλάμου.

Ετοιμασία Φαρμάκων: Πρακτική εφαρμογή Τα φάρμακα στέλνονται από το φαρμακείο σε πλαστικά σακούλια τύπου sanitas Παραλαβή των φαρμάκων από το φαρμακείο με γάντια. Έλεγχος από 2 άτομα για σωστό φάρμακο, δόση, τρόπο χορήγησης σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού Τα φάρμακα στέλνονται από το φαρμακείο σε πλαστικά σακούλια τύπου sanitas Η παραλαβή των φαρμάκων από το φαρμακείο γίνεται με γάντια. Ο έλεγχος για σωστό φάρμακο, δόση, τρόπος χορήγησης σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού πρέπει να γίνεται οπωσδήποτε από 2 άτομα.

Πρακτική εφαρμογή Στα διάτρητα μέρη του θαλάμου δεν τοποθετούμε φιαλίδια, σύριγγες ή τα χέρια μας Το κάθισμα ρυθμίζεται με τρόπο ώστε το πρόσωπο και ο λαιμός να προστατεύονται από το τζάμι ασφάλειας του θαλάμου νηματικής ροής Στα διάτρητα μέρη του θαλάμου δεν τοποθετούμε φιαλίδια, σύριγγες ή τα χέρια μας Το κάθισμα ρυθμίζεται με τρόπο ώστε το πρόσωπο και ο λαιμός να προστατεύονται από το τζάμι ασφάλειας του θαλάμου νηματικής ροής

Ετοιμασία Φαρμάκων: Πρακτική εφαρμογή Οι σύριγγες και οι βελόνες που χρησιμοποιούμε πρέπει να είναι βιδωτές. Οι βελόνες πρέπει να είναι χονδρές 18-20g Χρήση ειδικών βελονών εξαερισμού με φίλτρο είναι προτιμότερο. Οι σύριγγες και οι βελόνες που χρησιμοποιούμε πρέπει να είναι βιδωτές. Οι βελόνες πρέπει να είναι χονδρές 18-20g για να αποφεύγεται η μεγάλη πίεση μέσα στα φιαλίδια κατά τη διάλυση των φαρμάκων. Είναι προτιμότερη η χρήση ειδικών βελονών εξαερισμού με φίλτρο, για ισοβάθμηση της πίεσης του φιαλιδίου με την ατμοσφαιρική, για παρεμπόδιση διαρροής σταγονιδίων.

Ετοιμασία Φαρμάκων: Πρακτική εφαρμογή Αφού αναρροφήσουμε το διαλυμένο φάρμακο από το φιαλίδιο στη σύριγγα, τραβάμε πάντα και μικρή ποσότητα αέρα. Αφού αναρροφήσουμε το διαλυμένο φάρμακο από το φιαλίδιο στη σύριγγα, τραβάμε πάντα και μικρή ποσότητα αέρα, ώστε, κατά τη έξοδο της βελόνας από το φιαλίδιο να μην εμφανιστούν σταγόνες στο εξωτερικό μέρος του πώματος του φιαλιδίου.

Ετοιμασία Φαρμάκων: Πρακτική εφαρμογή Οι γεμάτες σύριγγες δεν πρέπει να μεταφέρονται με τις βελόνες αλλά να κλείνονται με ειδικά βιδωτά πώματα και ποτέ να μην είναι τελείως γεμάτες πάνω από το έμβολο (OSHA, 1995). Οι γεμάτες σύριγγες δεν πρέπει να μεταφέρονται με τις βελόνες αλλά να κλείνονται με ειδικά βιδωτά πώματα και ποτέ να μην είναι τελείως γεμάτες πάνω από το έμβολο, για να μη χυθεί το φάρμακο.

Ετοιμασία Φαρμάκων: Πρακτική εφαρμογή Ο εξαερισμός της E.Φ συσκευής (IV set) πρέπει να γίνεται με saline(0.9%) και οπωσδήποτε να μπαίνει στον ασκό πριν τοποθετηθεί μέσα το φάρμακο. Σύμφωνα με έρευνα του Vandenbrouke (2001) η πιθανότητα για διαρροή την ώρα που η Ε.Φ. συσκευή τρυπά τον ασκό είναι 25%. Όταν η συσκευή είναι γεμάτη με φάρμακο, υπάρχει επίσης κίνδυνος διαρροής, στη προσπάθεια να ενωθεί η συσκευή με τη cannula του αρρώστου. Όταν τοποθετηθούν τα φάρμακα στους ασκούς, οι ασκοί πρέπει να σκουπιστούν με γάζα εμποτισμένη σε αλκοόλη. Ο εξαερισμός της E.Φ συσκευής πρέπει να γίνεται με saline(0.9%) και οπωσδήποτε να μπαίνει στον ασκό πριν τοποθετηθεί μέσα το φάρμακο. Σύμφωνα με έρευνα του Vandenbrouke (2001) η πιθανότητα για διαρροή την ώρα που το IV set τρυπά τον ασκό είναι 25%. Όταν το set είναι γεμάτο με φάρμακο, υπάρχει επίσης κίνδυνος διαρροής, στη προσπάθεια να ενωθεί το set με τη cannula του αρρώστου. Η συνεργασία του ατόμου που ετοιμάζει τα φάρμακα με αυτό που τα χορηγεί παίζει σημαντικό ρόλο στην αποφυγή της έκθεσης με αυτό τον τρόπο. Πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη επικοινωνία ούτως ώστε το άτομο που ετοιμάζει τα φάρμακα να τοποθετεί στον ασκό το κατάλληλο είδος Ε.Φ set. Όταν τοποθετηθούν τα φάρμακα στους ασκούς, οι ασκοί πρέπει να σκουπιστούν με γάζα εμποτισμένη σε alcohol.

Ετοιμασία Φαρμάκων: Πρακτική εφαρμογή Οι ασκοί μαζί με τις Ε.Φ. συσκευές , καθώς επίσης και οι σύριγγες πρέπει να σφραγιστούν σε πλαστικές σακούλες με φερμουάρ. Οι ασκοί μαζί με τα I.V set, καθώς επίσης και οι σύριγγες πρέπει να σφραγιστούν σε πλαστικές σακούλες με φερμουάρ τύπου sanitas. Για να μεταφερθούν από το τμήμα διαλύσεων στους θαλάμους τα σακούλια πρέπει να τοποθετηθούν σε ασφαλισμένα δοχεία.

Χορήγηση επικίνδυνων φαρμάκων… Εκτέλεση όλης της διαδικασίας κάτω από το επίπεδο των ματιών. (OSHA; ASHP,1995; Welch & Selveira,1997) Πρόσβαση στο spill kit Χρήση συσκευών χορήγησης, βελόνες και σύριγγες με βιδωτές ενώσεις(ASHP; Brown et al, 2001; Gullo, 1988; NIH, 2001) Συγκέντρωση όλων των προμηθειών για τη χορήγηση Επιθεώρηση της σακούλας μεταφοράς των φαρμάκων και του περιεχομένου της. Χρήση ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού πριν την επιθεώρηση Κατά τη χορήγηση των επικίνδυνων φαρμάκων η εκτέλεση όλης της διαδικασίας γίνεται κάτω από το επίπεδο των ματιών και υπάρχει διαθέσιμο ειδικό πακέτο, spill kit, για αντιμετώπιση τυχών διαρροής. Οι Ε.Φ. συσκευές, οι βελόνες και οι σύριγγες διαθέτουν βιδωτές ενώσεις. Όλα τα χρειώδη για τη χορήγηση, συγκεντρώνονται στο χώρο εργασίας πριν αρχίσει η διαδικασία Η σακούλα μεταφοράς των φαρμάκων καθώς και το περιεχόμενο της ελέγχονται πριν το χειρισμό της. Για αυτό το λόγο η σακούλα πρέπει να είναι διάφανη. Το νοσηλευτικό προσωπικό φορεί τον προστατευτικό του εξοπλισμό για να αφαιρέσει το περιεχόμενο της σακούλας.

Χορήγηση επικίνδυνων φαρμάκων… Ενημερώνουμε τον ασθενή για τη θεραπεία που θα του γίνει και για τη σημασία των προστατευτικών μέτρων για τον ίδιο και το προσωπικό. Πλένουμε τα χέρια (ΑSHP,1990 ; OSHA, 1995) Φοράμε προστατευτική ποδιά και γάντια. Το τρύπημα του ασκού γίνεται στο θάλαμο βιολογικής ασφάλειας πριν να μπουν μέσα τα φάρμακα, εκτός εάν θα χρησιμοποιηθεί κλειστό σύστημα χορήγησης. Πριν αρχίσει η διαδικασία Ε.Φ. χορήγησης των φαρμάκων θα πλύνουμε τα χέρια μας. Θα ενημερώσουμε τον ασθενή για τη θεραπεία που θα του γίνει και για τη σημασία των προστατευτικών μέτρων για τον ίδιο και το προσωπικό. Θα φορέσουμε προστατευτική ποδιά και γάντια, και αν υπάρχει κίνδυνος για πιτσίλισμα, προστατευτικό προσώπου. Το τρύπημα του ασκού γίνεται στο θάλαμο βιολογικής ασφάλειας πριν να μπουν μέσα τα φάρμακα, εκτός εάν θα χρησιμοποιηθεί κλειστό σύστημα χορήγησης.

Χορήγηση επικίνδυνων φαρμάκων… Στον ασθενή υπάρχουν ήδη τα Ε.Φ. Υγρά. Χρησιμοποιούμε δεύτερη Ε.Φ. συσκευή η οποία τοποθετείται στο 3 way το οποίο πρέπει πάντοτε να τοποθετείται κατά την εισαγωγή των Ε.Φ. Υγρών. Τοποθετούμε ένα πλαστικοποιημένο, μη διαπερατό, απορροφητικό τετράγωνο κάτω από τη συσκευή ορρού. Στον ασθενή υπάρχουν ήδη τα Ε.Φ. Υγρά. Χρησιμοποιούμε δεύτερη Ε.Φ. συσκευή η οποία τοποθετείται στο 3 way το οποίο πρέπει πάντοτε να τοποθετείται κατά την εισαγωγή των Ε.Φ. Υγρών. Τοποθετούμε ένα πλαστικοποιημένο, μη διαπερατό, απορροφητικό τετράγωνο κάτω από τη συσκευή ορρού για προστασία των σεντονιών ή των ρούχων του ασθενή και χορηγούμε τα φάρμακα σε ένα ασφαλές και ήσυχο περιβάλλον.

Χορήγηση επικίνδυνων φαρμάκων… Όταν συμπληρωθεί η χορήγηση, αφαιρούμε τον ασκό ο οποίος περιείχε τα φάρμακα μαζί με τη συσκευή ορρού (IV set) και τα τοποθετούμε σε πλαστική σακούλα την οποία θα πετάξουμε στο δοχείο με την ειδική χονδρή σακούλα. Απολυμαίνουμε τον εξοπλισμό ο οποίος χρησιμοποιήθηκε κατά τη χορήγηση των φαρμάκων, όπως, τις αντλίες έκχυσης (infusion pumps) και το τραπεζάκι του αρρώστου στο οποίο τοποθετήσαμε τα φάρμακα. Όταν συμπληρωθεί η χορήγηση, αφαιρούμε τον ασκό ο οποίος περιείχε τα φάρμακα μαζί με τη συσκευή ορρού και τα τοποθετούμε σε πλαστική σακούλα την οποία θα πετάξουμε στο ειδικό δοχείο με την ειδική χονδρή (κόκκινη) σακούλα και τέλος Απολυμαίνουμε τον εξοπλισμό ο οποίος χρησιμοποιήθηκε κατά τη χορήγηση των φαρμάκων, όπως, τις αντλίες έκχυσης και το τραπεζάκι του αρρώστου στο οποίο τοποθετήσαμε τα φάρμακα.

Κυτταροστατικά Φάρμακα που χορηγούνται από το στόμα Ο χειρισμός χαπιών και καψουλών πρέπει να γίνεται με γάντια Κατά τη χορήγηση επικίνδυνων φαρμάκων από το στόμα ο χειρισμός χαπιών ή καψουλών πρέπει να γίνεται με γάντια. Λάθος Σωστό

Συμπέρασμα… Για να ελαττωθεί η έκθεση του προσωπικού στα επικίνδυνα φάρμακα χρειάζεται: Να αποκτήσει γνώσεις για : Τους κινδύνους Τις διαδικασίες Τους κανόνες, που συνδέονται με την έκθεση στα φάρμακα αυτά Να υποχρεωθεί να ακολουθεί: Τους κανόνες Τις κατευθυντήριες οδηγίες Για να ελαττωθεί η έκθεση του προσωπικού στα επικίνδυνα φάρμακα, χρειάζεται, να αποκτήσει γνώσεις για τους κινδύνους, τις διαδικασίες και τους κανόνες, που συνδέονται με την έκθεση στα φάρμακα αυτά, και να υποχρεωθεί να ακολουθεί τους κανόνες και τις κατευθυντήριες οδηγίες για το χειρισμό τους.

Συμπέρασμα Για να γίνει αυτό απαιτούνται αλλαγές: στη στάση στο βαθμό πειθαρχίας στους κανόνες κατά το χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων Για να γίνει αυτό απαιτούνται αλλαγές στη στάση και στο βαθμό πειθαρχίας στους κανόνες, κατά το χειρισμό των επικίνδυνων φαρμάκων.

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ