Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΑΘΗΝΑ – ΣΠΑΡΤΗ

Η ΑΡΧΗ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Σε ό,τι αφορά στη γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα - και όχι μόνο στην αθηναϊκή δημοκρατία - η πρώτη κύρια δυσκολία που αντιμετώπιζε ένα νεογέννητο κορίτσι ήταν να του επιτραπεί να ζήσει. Εξαρτιόταν άμεσα από την απόφαση του πατέρα η έκθεση του νεογνού σε μια ερημική περιοχή, καθώς η γέννηση ενός θηλυκού μέλους θεωρoύνταν ανώφελο επιπρόσθετο έξοδο για τον οίκο, εφόσον μάλιστα σε ένα κατεξοχήν πατριαρχικό σύστημα κληρονομίας δεν είχε τη δυνατότητα να διατηρήσει το οικογενειακό όνομα και συνεπώς τα οικογενειακά περιουσιακά στοιχεία.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Στο σπίτι ενός αθηναίου πολίτη, το μικρό κορίτσι μεγάλωνε με τη φροντίδα μιας τροφού και περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στα γυναικεία διαμερίσματα, την πεμπτουσία του γυναικείου χώρου, όπου συνήθως οι μητέρες μεγάλωναν τα παιδιά τους και ασχολούνταν με την υφαντική. Ωστόσο, η ενασχόληση της γυναίκας στην πραγματικότητα ήταν η διεύθυνση όλων των πρακτικών ζητημάτων του νοικοκυριού, όπως τονίστηκε από τον Ησίοδο, ενώ αρκετούς αιώνες αργότερα ο Αριστοτέλης και ο Ξενοφών θεώρησαν το γάμο εμπορική συμφωνία.

ΓΥΝΑΙΚΩΝΙΤΗΣ Είναι το ιδιαίτερο μέρος του οίκου που προορίζεται για την κατοικία των γυναικών. Λεγόταν και: γυναικών, γυναίκειον, γυναικωνίτης, γυναικίτης, γυναικηΐη. 

ΓΥΝΑΙΚΩΝΙΤΗΣ Η πρώτη διάκριση του γυναικωνίτη από το λοιπό οίκημα ξεκίνησε την εποχή του Ομήρου και διαφωτίζεται από τις αναφορές του ποιητή και από τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κνωσό, στην Τύρινθα, στην Τροία κ.λ.π. Στα χρόνια του Ομήρου, ο γυναικωνίτης της Πηνελόπης είναι κέδρινος, αρωματισμένος, πλήρης κοσμημάτων, υψήροφος, βαρύτιμος αλλά στα μεταγενέστερα οικήματα ή λείπει παντελώς ή είναι ένα πενιχρό και σκοτεινό δωμάτιο στο οποίο καταφεύγει η οικοδέσποινα κατά τις επισκέψεις και τις δεξιώσεις των ανδρών. Κατά τα ελληνιστικά χρόνια, ο γυναικωνίτης γίνεται περισσότερο σύνθετος. Μόλις κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο, φθίνει ο περιορισμός αυτός της γυναίκας και ο γυναικωνίτης χάνει την κυρίαρχη θέση του στην ζωή της.

ΓΥΝΑΙΚΩΝΙΤΗΣ Στην αρχαϊκή οικία, θυρωρός φυλάσσει την θύρα και κρούει ρόπτρον, ώστε επισκέπτης εισερχόμενος να μην δει την οικοδέσποινα και τις θυγατέρες στην αυλή. Η έξοδος των γυναικών από το σπίτι – κατά την κλασική περίοδο – γίνεται μόνο σε κηδείες, σπουδαίες εορτές και επισκέψεις. Πάρα ταύτα υπήρχαν και τοπικές εξαιρέσεις, όπως στην Χίο, στην Τέο και στην Σπάρτη (Πλουτ. Λυκ. 14.15). Αυτό γίνεται και στους μεταγενέστερους ιδίως χρόνους, αλλά και στην Ομηρική εποχή, η Ναυσικά μόνη με άλλες κορασίδες παίζει σε έρημη παραλία. Ο γυναικωνίτης για την οικοδέσποινα είναι εργαστήριο, τόπος ανάπαυσης και αίθουσα καλλωπισμού ταυτόχρονα.

Περικλέους Επιτάφιος – Θουκυδίδης ΙΙ, 45 Περικλέους Επιτάφιος – Θουκυδίδης ΙΙ, 45. 4 (άποψη του Περικλή για τον τρόπο που οφείλει να ζει η αθηναία μητέρα - 5ος αι.π.Χ) ..εἰ δέ με δεῖ καὶ γυναικείας τι ἀρετῆς, ὅσαι νῦν ἐν χηρείᾳ ἔσονται, μνησθῆναι, βραχείᾳ παραινέσει ἅπαν σημανῶ. Τῆς τε γὰρ ὑπαρχούσης φύσεως μὴ χείροσι γενέσθαι ὑμῖν μεγάλη ἡ δόξα καὶ ἧς ἂν ἐπ' ἐλάχιστον ἀρετῆς πέρι ἢ ψόγου ἐν τοῖς ἄρσεσι κλέος ᾖ. Κι αν είμαι υποχρεωμένος ν' αναφέρω κάτι για την αρετή που ταιριάζει στη φύση της γυναίκας, θα δηλώσω, για όσες τώρα θα μείνουν χήρες, με μια σύντομη παραίνεση όλη μου τη σκέψη: δηλαδή, μεγάλη η δόξα σας, αν δεν φανείτε κατώτερες απ' τη γυναικεία φύση, όπως κι η δόξα εκείνης, που τ' όνομά της θ' ακουστεί λιγότερο, επαινετικά ή περιγελαστικά, ανάμεσα στους άντρες.

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ  Στην ολιγαρχική Σπάρτη επικρατούσε η αντίληψη πως, για να φέρουν στον κόσμο γερά παιδιά και να τα αναθρέψουν σωστά, οι ελεύθερες γυναίκες δεν έπρεπε να περνούν τη μέρα τους υφαίνοντας – εργασία που μπορούσαν να κάνουν οι είλωτες – αλλά να ασκούνται και να μορφώνονται. Όταν γυμνάζονταν (αλλά και κατά τη διάρκεια αγώνων), οι Σπαρτιάτισσες φορούσαν ελαφρότερη περιβολή που άφηνε ακάλυπτους τους μηρούς, γεγονός το οποίο οι υπόλοιποι Έλληνες θεωρούσαν υπερβολή. Οι άνδρες ήταν υποχρεωμένοι από το νόμο να παντρεύονται, καθώς όμως τον περισσότερο χρόνο έλειπαν από το σπίτι λόγω της στρατιωτικής ζωής τους, την ανατροφή των παιδιών αναλάμβαναν οι γυναίκες – τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των επτά ετών, οπότε και αναλάμβανε η πολιτεία. Οι Σπαρτιάτισσες είχαν δικαίωμα έγγειας ιδιοκτησίας αλλά και κληρονομιάς τόσο της πατρικής όσο και της συζυγικής περιουσίας.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τα κορίτσια - στην Αθήνα κυρίως- µετείχαν της εκπαίδευσης, αν το επέτρεπε ο κύριός τους: Στοιχειώδης εκπαίδευση: γραφή, ανάγνωση, λυρική και επιλεγμένη επική ποίηση, χορός. Περίπου μέχρι δώδεκα χρονών. Μέση και ανώτερη εκπαίδευση: μέχρι περίπου τα είκοσι της χρόνια εκπαιδεύεται συνήθως από τη μητέρα της στην οικονομία και διαχείριση του νοικοκυριού, υφαντική, χειροτεχνία, διακοσμητική. Επίσης, υπήρχαν για τις κόρες πλουσιοτέρων Αθηναίων ιδιωτικά οικοδιδασκαλεία στα οποία σπούδαζαν μουσική, κιθαρωδία, όρχηση κ.λ.π. Ανώτατη εκπαίδευση: αρκετές ήταν οι γυναίκες που διέπρεψαν στον χώρο της επιστήμης (φιλοσοφία, μαθηματικά, ιατρική), όπως οι Θεόκλεια, Περικτιόνη, Αγνοδίκη, κ.α.

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ H γυναίκα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο έπρεπε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα μιας ανδροκρατικής κοινωνίας. Ακόμα και στην τέχνη, είναι δυνατόν να παρατηρήσει κανείς ότι από την αρχαϊκή περίοδο ως και το τέλος περίπου της κλασικής περιόδου όπου το θηλυκό κορμί απελευθερώνεται, η γυναίκα - ιδιαίτερα στη γλυπτική - παρουσιάζεται ευπρεπώς ενδεδυμένη, ενώ αποφεύγεται η έμφαση στα χαρακτηριστικά του φύλου. Ομήρου Οδύσσεια, ραψ. α, στ.365-383 εμφάνιση Πηνελόπης

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Κόρη (530 π.Χ.) Η Κόρη της Ακροπόλεως (500 π.Χ.)  Η Κόρη της Ακροπόλεως (500 π.Χ.) Λήκυθος (480 π.Χ.)

Άγαλμα γυναίκας, β 'μισό του 4ου αιώνα π.Χ. ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Άγαλμα γυναίκας, β 'μισό του 4ου αιώνα π.Χ.

ΗΛΙΚΙΑ ΓΑΜΟΥ Η ηλικία γάμου για τις Αθηναίες ήταν πολύ μικρή. Κυμαινόταν από 13-25 έτη. Παντρεύονταν κατά πολύ μεγαλύτερους άνδρες (μεταξύ των 17 και 35 ετών). Ιδανική θεωρούνταν η ηλικία των δεκατεσσάρων ετών για τα κορίτσια και των τριάντα για τους άνδρες. Η μικρή ηλικία των γυναικών θεωρεούνταν πλεονέκτημα, ώστε να μπορεί ο άνδρας να της διδάξει τις εργασίες και την διαχείριση του οίκου όπως ο ίδιος επιθυμούσε. Μία άλλη αιτία για την μικρή ηλικία γάμου των γυναικών ήταν μία διαδεδομένη δεισιδαιμονία, ότι τα ανύπαντρα κορίτσια διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο να παραφρονήσουν και να αυτοκτονήσουν. Οι Σπαρτιάτισσες όμως παντρεύονταν συνήθως στην ώριμη ηλικία των είκοσι ετών άνδρες ηλικίας είκοσι πέντε ετών.

ΓΑΜΟΣ Στην σημερινή κοινωνία στόχος του γάμου είναι η ψυχική και συναισθηματική συνταύτιση των συζύγων (κοινωνία του βίου). Στην αρχαιότητα όμως σκοπός του γάμου είναι η τεκνοποιία. Αποτέλεσμα αυτής της λογικής είναι η κόρη ενός ανδρός που δεν έχει άρρενες υιούς να νυμφευθεί τον πλησιέστερο συγγενή του πατέρα της , για να αποκτήσει τον πολυπόθητο υιό. Μετά τον γάμο της η Αθηναία αφιερώνεται στο σπίτι της για όλη της την ζωή. Τρία είναι τα καθήκοντά της: να δώσει παιδιά στην οικογένεια του συζύγου της και να τα αναθρέψει να εκτελεί τις οικιακές εργασίες να παρακολουθεί το υπηρετικό προσωπικό

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Εκτός από την Αθηναία νομική σύζυγο (ή κόρη)ενός πολίτη, στην αθηναϊκή κοινωνία : Υπήρχαν και οι «παλλακίδες», φτωχές ελεύθερες Αθηναίες ή δούλες, που συνδέονταν ερωτικά με το σύζυγο της Αθηναίας αλλά δεν είχαν καμία νομική κατοχύρωση. Αυτή η πράξη δεν ήταν κατακριτέα ούτε αποτελούσε μοιχεία για τον Αθηναίο άνδρα. Αντίθετα, αν η γυναίκα απατούσε το σύζυγό της τιμωρούνταν αυστηρά : μη συμμετοχή της σε θρησκευτικές τελετές, που ήταν και η μόνη πολιτική της δραστηριότητα , ή απομάκρυνση(διώξιμο) από το σπίτι. Οι δούλες (αιχμάλωτες πολέμου κυρίως) ήταν πολυάριθμες και είχαν μόνο οικιακές δραστηριότητες, ως υπηρέτριες ή εργάτριες. Δεν μπορούσαν να παντρευτούν χωρίς την άδεια του αφέντη τους, που τις είχε εξαγοράσει και του ανήκαν εξολοκλήρου. Μπορούσαν να ελευθερωθούν μόνο με δική του εύνοια. Πολλές ήταν και οι γυναίκες μέτοικοι - ξένες στην καταγωγή αλλά μόνιμοι κάτοικοι της Αθήνας – παντρεμένες ή όχι. Η ζωή των πρώτων έμοιαζε κατά πολύ με των γυναικών των Αθηναίων πολιτών. Όσες δεν είχαν δική τους οικογένεια, για να επιβιώσουν , κρατούσαν συχνά συντροφιά σε ισχυρούς άντρες της εποχής (οι εταίρες).

ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ Η γυναίκα δεν συμμετείχε στην κοινωνική ζωή και στη διασκέδαση του άνδρα της και δεν γνώριζε τους φίλους του. Όπου συγκεντρώνονταν οι άνδρες, οι γυναίκες δεν παρουσιάζονταν. Στα συμπόσια, όπου οι άνδρες παραδίδονταν στις αγκαλιές των εταίρων και των αυλητρίδων, η παρουσία τους ήταν αδιανόητη.

ΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΨΗ Από νομική άποψη η γυναίκα θεωρείται «ανήλικη» από τη γέννηση ως το θάνατό της. Σε όλη της την ζωή βρίσκεται υπό κηδεμονία ή καλύτερα υπό επιτροπεία, που ονομαζόταν «κυριεία» και ο επίτροπός της «κύριος».  Με τον γάμο της η γυναίκα απλώς αλλάζει κηδεμόνα. Από την επιτροπεία του πατέρα της ή του μεγαλύτερου αδελφού της περιέρχεται στην επιτροπεία του συζύγου της. Ακόμη και μετά το θάνατό του δεν υπάρχει περίπτωση να βρει την αυτεξουσιότητά της. Ο μεγαλύτερός της υιός γίνεται κηδεμόνας της. Και αν δεν υπάρχει υιός, τότε αναλαμβάνει ένας από τους πλησιέστερους άρρενες συγγενείς της. Το άδικο αυτό νομικό πλαίσιο για τις σημερινές αντιλήψεις δικαιολογούσαν οι αρχαίοι κατά τον απλούστερο τρόπο. Επικαλούνταν τη φυσική, πνευματική, και ηθική γυναικεία αδυναμία, η οποία εξασθενίζει τη θέληση των γυναικών και τις καθιστά εύκολη λεία των επιτήδειων. Χαρακτηριστική είναι η επί τους θέματος αντίληψη του Αριστοτέλη «Ὁ μὲν γὰρ δοῦλος οὐκ ἔχει τὸ βουλευτικόν, τὸ δὲ θῆλυ ἔχει μέν, ἀλλ’ ἄκυρον, ὁ δὲ παῖς ἔχει μὲν ἀλλ’ ἀτελές»

Αναφέρεται συχνά η άποψη ότι η θέση της γυναίκας υποβιβάστηκε με την εισαγωγή της δημοκρατίας, όχι ως άμεσος αντικειμενικός στόχος αλλά ως έμμεση στρατηγική υποστήριξης του νέου συστήματος. Το νομικό καθεστώς της κληρονομίας ήταν ζωτικό για την επιβίωση μιας δημοκρατίας στηριγμένης στη γαιοκτησία. Σύγχρονες πλέον έρευνες έχουν απορρίψει τούτη τη θεωρία, δίνοντας έμφαση στο επιχείρημα ότι η ουσία του δημοκρατικού συστήματος δε βρισκόταν στη ρύθμιση των περουσιακών στοιχείων των πολιτών, αλλά στη δημιουργία ισότητας μεταξύ των αρρένων πολιτών, βάσει του γεγονότος ότι κάθε άντρας ήταν κύριος ενός οίκου που περιλάμβανε γυναίκες, παιδιά και δούλους, συνεπώς μιας ομάδας ατόμων που υποτάσσονταν στην εξουσία του. Εφόσον ο άνδρας πρέπει να είναι κύριος του εαυτού του, ώστε να χαρακτηριστεί πολίτης, έτσι και ο πολίτης είναι κύριος μιας ομάδας ατόμων που υποτάσσονται στην εξουσία του. Στην ουσία, λοιπόν, η υποταγή των γυναικών είναι αναπόσπαστο κομμάτι του δημοκρατικού συστήματος.

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βόλακλη Μαρία Γιαννίκη Μαρία ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βόλακλη Μαρία Γιαννίκη Μαρία