ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Βάνια Φισούν, Κλινική Ψυχολόγος, Υπ. Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο Νοέμβριος 2011

ΣΤΟΧΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Κίνδυνοι από τη χρήση του διαδικτύου Το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο Στοιχεία από την Ελλάδα Παράγοντες που ενισχύουν το φαινόμενο Πρόληψη Τρόποι αντιμετώπισης

Η εξέλιξη του διαδικτύου Οι νέες τεχνολογίες αποτελούν τη νέα μορφή οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των προηγμένων κρατών. Η εκρηκτική ανάπτυξη της επιστήμης της πληροφορικής έχει διανοίξει νέους ορίζοντες για τις υπηρεσίες υγείας, δημόσιας διοίκησης, εκπαίδευσης, έρευνας και επικοινωνίας στις κοινωνίες των πολιτών. Αναμφισβήτητα τα οφέλη της χρήσης διαδικτύου είναι τεράστια, ωστόσο σε κάθε τι νέο ελλοχεύουν και κίνδυνοι που θα πρέπει κανείς να έχει υπόψη

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το 1999 η Ελλάδα βρισκόταν στη τελευταία θέση ως προς τον αριθμό των Η.Υ (30,8% ο κοινοτικός μ.ο ενώ στη χώρα μας 12,2%). Αύξηση της χρήσης του Διαδικτύου από 9% το 2000, σε 17% το 2001 και 20% το 2004. Το 2009 στη Ελλάδα 4,8 εκ. άνθρωποι έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο, το 45% του πληθυσμού, με ρυθμό ανάπτυξης τα έτη (2000-2009) ίσο με 380%.

Τεχνολογικό χάσμα γενεών Οι γονείς στις περισσότερες έρευνες είναι γενικά θετικοί στη λογική χρήση των νέων τεχνολογιών, γιατί αντιλαμβάνονται την Πληροφορική ως μελλοντική αναγκαιότητα. Οι νέες τεχνολογίες έδωσαν στους νέους ένα επιπλέον συγκριτικό πλεονέκτημα, να επαναδιαπραγματεύονται τα δικαιώματά τους από την θέση πλέον του ειδικού κυρίως σε θέματα τεχνολογίας (Livingstone 2002). Οι γονείς βρίσκονται σε αδυναμία να ασκήσουν τον εποπτικό και εκπαιδευτικό τους ρόλο, γιατί για πρώτη φορά υπολείπονται τόσο πολύ σε συγκεκριμένες τεχνικές γνώσεις από τα παιδιά τους (Tapscott 1998) . Ο Selwyn (2003) διαπιστώνει ότι για πρώτη φορά τα παιδιά κατέχουν γνώση που πραγματικά είναι αξιόλογη για τον κόσμο των ενηλίκων.

Παράγοντες που ενισχύουν την υπερβολική χρήση του διαδικτύου κοινωνική υποστήριξη σεξουαλική ικανοποίηση δημιουργία μιας προσωπικότητας (ενός προσωπείου) χαλάρωση των αναστολών ανωνυμία ευκολία πρόσβασης γρήγορη απόκτηση οικειότητας παραμόρφωση του πραγματικού χρόνου

ΟΝΟΜΑΣΙΑ –ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ Ο όρος που έχει επικρατήσει στη διεθνή επιστημονική κοινότητα για να περιγράψει το φαινόμενο της υπερβολικής ενασχόλησης του χρήστη στο διαδίκτυο είναι: «Internet Addiction Disorder» (Διαταραχή εθισμού στο διαδίκτυο) Ορισμός Η ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου, που περιλαμβάνει πνευματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, καθώς οι εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητές του παρεμποδίζονται από την υπερβολική χρήση του μέσου.

Γιατί είναι σημαντικός ο εθισμός στο διαδίκτυο; Ενώ η διαταραχή δεν προκαλεί σωματικά προβλήματα παρόμοια με εκείνα άλλων ειδών εθισμού, οι επιπτώσεις στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι παρόμοιες και περιλαμβάνουν απώλεια ελέγχου, έντονη επιθυμία για απόσυρση, κοινωνική απομόνωση, συζυγικά προβλήματα, ακαδημαϊκές αποτυχίες, οικονομικά χρέη, μείωση παραγωγικότητας στην εργασία, μείωση στην ποιότητα της οικογενειακής ζωής. Αυτές οι αρνητικές συνέπειες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε πέντε κατηγορίες ακαδημαϊκής, κοινωνικής, οικονομικής, επαγγελματικής και σωματικής φύσης (Young, 1996).

Ποιοι είναι οι παράγοντες που προηγούνται του εθισμού στο διαδίκτυο; (Douglas et al. 2009) Κύριοι -Πολυετής χρήση του διαδικτύου -o χρόνος που αφιερώνει το άτομο στο διαδίκτυο -H έλλειψη σχέσεων -Η μοναξιά Δευτερεύοντες -Οι σχετικά νέοι χρήστες του διαδικτύου ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης συμπεριφορών εθισμού -Τα άτομα που αισθάνονται αδικημένα και μόνα μπορεί να καταφύγουν στις διαδικτυακές σχέσεις για παρηγοριά και κοινωνικοποίηση.

Συμπτώματα που χαρακτηρίζουν το βαθμό εθισμού στο Διαδίκτυο Η κυριαρχία στην καθημερινότητα Η τροποποίηση της διάθεσης Η ανοχή H απόσυρση Η σύγκρουση Η υποτροπή Η άρνηση Η συνεχής χρήση παρά τις συνέπειες Η προβολή εμφανίζεται όταν ένας παράγοντας γίνεται η σημαντικότερη δραστηριότητα στη ζωή ενός ανθρώπου, προκαλώντας του μία ανησυχία με τη δραστηριότητα. Ατομα που πληρούσαν τα κριτήρια για εθισμό στο Διαδίκτυο, βρέθηκε πως το 92% εξ’αυτών αισθάνονται τον κόσμο κενό χωρίς το Διαδίκτυο, ενώ το 77% έχουν καθημερινές φαντασιώσεις σχετικές με το Διαδίκτυο (Fabian και συν. 2001). Σύμφωνα με τον Greenfield (1999), το 83% των χρηστών εμφανίζει τη προβολή. Η τροποποίηση της διάθεσης αναφέρεται στην ευφορία και στον ενθουσιασμό, που προκαλείται από την έκλυση ντοπαμίνης από τον επικλινή πυρήνα (κέντρο ευχαρίστησης). Η ανοχή είναι η κατάσταση, κατά την οποία απαιτείται αυξημένη χρήση του Διαδικτύου προκειμένου το άτομο να επιτύχει την αλλαγή της διάθεσής του. Οι εθισμένοι στο Διαδίκτυο, το χρησιμοποιούν οκτώ φορές περισσότερο από τους μή εθισμένους και δέκα φορές περισσότερο από τους μέσους χρήστες (Griffiths, 2000, Young, 1996a). Το 55% των χρηστών του Διαδικτύου γνωρίζει ότι ξοδεύει πάρα πολύ χρόνο στη σύνδεση (Brenner, 1997). Αυτό το φαινόμενο μπορεί να συσχετιστεί με την ανοχή στο αλκοόλ των αλκοολικών. Η ανοχή εντοπίζεται στο 58% των χρηστών (Greenfield, 1999). H απόσυρση είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που προκαλείται όταν διακόπτεται ή μειώνεται η επαφή με το Διαδίκτυο. Η σύγκρουση είναι ένα κοινό συναίσθημα, που συνδέεται με τους εθισμούς. Οι Fabian και συν.(2001) διαπίστωσαν, πως το 82%των ατόμων που πληρούν τα κριτήρια για τον εθισμό στο Διαδίκτυο εμφάνιζαν μεγάλο θυμό, όταν διακοπτόταν η σύνδεση με το Internet. Η σύγκρουση είναι ένα κοινό συναίσθημα, που συνδέεται με τους εθισμούς. Οι Fabian και συν (2001) βρήκαν πως το 42% των ατόμων αισθάνονταν καταθλιπτική διάθεση και ενοχή, μετά από παρατεταμένη χρήση του Διαδικτύου. Η υποτροπή είναι η ενασχόληση με το Διαδίκτυο, ενώ προηγουμένως υπήρχε μακροχρόνια αποχή από αυτό (Griffiths, 2000). Το 46% των εθισμένων ατόμων που προσπάθησαν να περιορίσουν τη χρήση του Διαδικτύου, απέτυχαν (Young, 1996a). H πρόοδος αποτελεί ένα κριτήριο του εθισμού, βάσει της οποίας ένα άτομο ξεκινά από ηπιότερους εθιστικούς παράγοντες και καταλήγει σε ισχυρότερους. Η άρνηση ενός προβλήματος αποτελεί έναν υποσυνείδητο μηχανισμό για τη διατήρηση του αυτοελέγχου και της σταθερότητας του ατόμου, παρά το γεγονός ότι αντικειμενικά το πρόβλημα εξακολουθεί να υφίσταται. Η συνεχής χρήση παρά τις συνέπειες, αντιπροσωπεύει ένα τελικό κριτήριο εθισμού. Oι εθισμένοι περνούσαν περισσότερο από δέκα ώρες ημερησίως σε καθημερινή σύνδεση με το Internet και αυτό δημιουργούσε προβλήματα στην οικογένεια, στη σχέση και στην εργασία τους. Ο μέσος όρος χρήσης του Internet για τους εθισμένους είναι τριάντα-επτά ώρες την εβδομάδα.

Σε τι ακριβώς εθιζόμαστε ;(Young 1999) ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (Griffiths 2000, Kandell 1998, Young 1998). ON-LINE GAMES (Young 1997). ΤΥΧΕΡΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ (Pratarelli et al. 1999). Μέση ηλικία της πρώτης έκθεσης στην πορνογραφία μέσω του διαδικτύου 11 ετών Μεγαλύτερος καταναλωτής της πορνογραφίας Διαδικτύου ομάδα ηλικίας 12 – 17. ΑΓΟΡΕΣ ΜΕΣΩ INTERNET (Griffiths 2000, Pratarelli et al 2002). ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΡΩΤΙΚΟΥ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥ (Young 1998). ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ- ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (Pratarelli et al. 1999)

Είναι συχνό φαινόμενο ο εθισμός στο διαδίκτυο;

Σε διεθνές επίπεδο η πλειοψηφία των ερευνών σε 13 χώρες έδειξε ότι η επικράτηση του εθισμού στο διαδίκτυο κυμαίνεται μεταξύ 5-10% μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου. Στην Ελλάδα έρευνες σε Θεσσαλία, Κω και Χίο έδειξαν εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο 8.2%, 11.3% και 15% αντίστοιχα. (1ο Πανελλήνιο Συνέδριο HADIAD 2009) Η Ελλάδα, Κίνα, Ταιβάν και Ν. Κορέα είναι με βάση την διεθνή βιβλιογραφία οι χώρες με τον υψηλότερο επιπολασμό στον εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο.

Αναγνώριση του εθισμού στο Διαδίκτυο σε άλλες χώρες- Στάση των Ψυχιατρικών επιστημονικών κοινοτήτων Ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν αποτελεί ξεχωριστή ψυχιατρική διαταραχή στην παρούσα χρονική στιγμή αλλά πιθανότατα θα συμπεριληφθεί στο DSM-V το 2013 (Block 2008). Η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την διαταραχή είναι η Κίνα (Νοέμβριος 2008). Ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί σήμερα ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας για την Ν. Κορέα, όπου οι εθισμένοι σε ποσοστό 80% χρειάζονται θεραπεία και ίσως 20 έως 24% νοσηλεία (Ahn 2007). Στην Κίνα επίσης, ο εθισμός στο διαδίκτυο αφορά το 13.7% των κινέζων εφήβων (10 εκατομμύρια περίπου) και ξεκίνησε η εφαρμογή μέτρων αντιμετώπισης του φαινομένου με περιορισμό της χρήσης των ηλεκτρονικών παιχνιδιών σε τρεις ώρες την ημέρα στα ιντερνετ καφέ (Block 2008).

ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ-ΣΥΝΟΨΗ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΙΣΘΗΜΑ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΩΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΓΧΟΣ ΕΧΘΡΙΚΟΤΗΤΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟ ΙΔΕΑΣΜΟ Η χρήση Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στο σπίτι σχετίζεται με ελαφρώς καλύτερη Ακαδημαϊκή απόδοση, ενώ η χρήση βίαιων βίντεο-παιχνιδιών στον Υπολογιστή σχετίζεται με αύξηση της επιθετικότητας ( Subrahmanyam K και συν 2000). Τα παιδιά που χρησιμοποιούσαν σε υπερβολικό βαθμό το Διαδίκτυο διέθεσαν το λιγότερο χρόνο για ύπνο κατά τη διάρκεια της εβδομάδας από τα υπόλοιπα παιδιά και εμφάνισαν τα υψηλότερα επίπεδα κούρασης (Van den Bulck J 2004) Τα αγόρια που χρησιμοποιούν τους Η.Υ για εργασίες ή σερφάρουν στο διαδίκτυο είναι πιο κοινωνικά με αυξημένη σωματική δραστηριότητα από εκείνα που κάνουν χρήση παιχνιδιών. Στα κορίτσια η χρήση Η.Υ δεν σχετίζεται με τον τρόπο ζωής (Ho SM και Lee TM 2001) Οι έφηβοι εξαρτημένοι εμφάνισαν έντονη ενασχόληση με το Διαδίκτυο, σε βάρος οποιασδήποτε άλλης ασχολίας καθώς επίσης και έντονο συναίσθημα μοναξιάς έναντι της ομάδας των μη εξαρτημένων ( Nalwa K και AP Anand 2003).

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ-ΣΥΝΟΨΗ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΑ ΧΟΜΠΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ( ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ, ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ, ΟΦΘΑΛΜΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ) ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΥΠΝΟΥ Ηλεκτρονική μελέτη σε 13.588 χρήστες του διαδικτύου όλων των ηλικιών στην Νότια Κορέα, οι εξαρτημένοι του διαδικτύου παρουσίασαν υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς, καταθλιπτικής διάθεσης και παρορμητικότητας (Whang LS και συν 2003). Σε σύνολο 1296 μαθητών, 12 έως 19 ετών οι έφηβοι που έκαναν υπερβολική χρήση του Διαδικτύου εμφάνισαν σε υψηλότερο ποσοστό ψυχαναγκαστικότητα, ευαισθησία στις διαπροσωπικές σχέσεις, σωματοποίηση, άγχος και εχθρικότητα (Yang CK 2001). Οι εξαρτημένοι επηρεάζονται εύκολα από το συναίσθημα, είναι συναισθηματικά ασταθείς, με πλούσια φαντασία, αποροφημένοι στις σκέψεις τους, αυτάρκεις, θετικοί στο να πειραματίζονται και προτιμούν να ακολουθούν πιστά τις δικές τους επιλογές (Yang CK και συν 2005). Μελέτη 535 μαθητών (μ.ο ηλικίας 11 έτη) συσχέτισε θετικά το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής υπερκινητικότητας (ADHD) με τον εθισμό στο διαδίκτυο (Hee Jeong Yoo και συν 2004). Έρευνες σε μαθητές λυκείου στη Ν. Κορέα συσχετίζουν θετικά τον εθισμό στο Διαδίκτυο με την κατάθλιψη και τον αυτοκτονικό ιδεασμό ( Ryu EJ και συν 2004 & Kim K και συν 2006).

Πώς μπορεί να προστατευθεί ένας νέος από τον κίνδυνο του εθισμού στο Διαδίκτυο; Η γνώση ότι μεταξύ των κινδύνων που σχετίζονται με την χρήση του διαδικτύου είναι και ο εθισμός, αποτελεί το πρώτο βήμα για την προστασία του. Η επίγνωση από την πλευρά του, του χρόνου που αφιερώνει συνδεδεμένος με το διαδίκτυο καθώς και το είδος της δραστηριότητας που εκείνος επιλέγει, θα τον βοηθήσουν σε μια πιο ορθολογική χρήση κυρίως μέσω της αυτοπαρατήρησης και της αυτορρύθμισης της διαδικτυακής του συμπεριφοράς.

Πότε θα πρέπει να αρχίσουν να ανησυχούν οι γονείς για το αν το παιδί τους είναι εθισμένο με το Διαδίκτυο; Η πολύωρη ενασχόληση με το διαδίκτυο που δεν ελέγχεται από τον ίδιο το χρήστη ή μετά από υποδείξεις του οικογενειακού περιβάλλοντος, η απομόνωση στο εφηβικό δωμάτιο, η διάθεση να κρύβει το είδος των δραστηριοτήτων του στο διαδίκτυο και οι συχνές ενδοοικογενειακές συγκρούσεις για τον περιορισμό της χρήσης του διαδικτύου, αποτελούν τα αρχικά μηνύματα της μη ορθολογικής χρήσης που θα πρέπει να γίνουν αντιληπτά από τους γονείς.

Εκπαίδευση γονέων στην αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο Κοινή στάση των δύο γονέων απέναντι στο πρόβλημα. Να δείξουν ότι ενδιαφέρονται χωρίς επικριτική διάθεση. Συνεργασία με το παιδί για την κατάρτιση ενός προγράμματος χρήσης του Διαδικτύου. Η ανάθεση ενός ενεργού ρόλου στο παιδί μπορεί να το κινητοποιήσει για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Τοποθέτηση του υπολογιστή σε ένα ορατό σημείο. Προσφορά υποστήριξης και όχι κάλυψης. Καλλιέργεια εναλλακτικών δραστηριοτήτων. Να απευθυνθούν σε ειδικό.

Πληροφορίες για ασφαλή πλοήγηση [Σελίδα συμβουλών πρόληψης της VODAFON – Κατέβασμα του οδηγού ασφαλούς χρήσης] Συμβουλές για ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο της Ελληνικής Αστυνομίας http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=135&Itemid=128&lang= Ομάδα Δράσης για την Ψηφιακή Ασφάλεια (www.dart.gov.gr) SafeLine (www.safeline.gr) ιστοχώρος για καταγγελίες Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (http://internet-safety.sch.gr/)

Έκδοση 1ου βιβλίου - συλλογικό έργο:Σειρά Νέες Τεχνολογίες και Ψυχική Υγεία, Απρίλιος 2011 www.hasiad.gr ΘΕΜΑΤΑ Έφηβοι και διαδίκτυο Ασφάλεια Εξέλιξη της Τεχνολογίας Διαδικτυακά παιχνίδια Κακόβουλη χρήση Ποινικό δίκαιο-διαδίκτυο Ψυχική υγεία-διαδίκτυο Εθισμός στο Διαδίκτυο

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ