Ναρκωτικά Πρόληψη - Επανένταξη ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Μ.Σ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ Ε.Κ.Κ.Ν. ΑΥΛΩΝΑΣ Ναρκωτικά Πρόληψη - Επανένταξη Επιστημονικά Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Χριστίνα Ζαραφωνίτου Ομάδα Εργασίας: Πέγκυ Γιαννακοπούλου, Απολλώνια Λάζου, Ευθυμία Δούση

Στην επιβολή του νόμου Στην πρόληψη Στη θεραπεία Οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στον περιορισμό της χρήσης ναρκωτικών λαμβάνουν διάφορες μορφές. Οι περισσότερες από τις προσεγγίσεις εμπίπτουν σε τρία επίπεδα: Στην επιβολή του νόμου Στην πρόληψη Στη θεραπεία

Η προσπάθεια επιβολής του νόμου – «ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών» στοχεύει στο να ελέγξει την παραγωγή, τη διάθεση και την κατανάλωση των παράνομων ουσιών. ενεργεί και στο επίπεδο της πρόληψης

Νόμος και προληπτική πολιτική - Η σχέση «προσφοράς και ζήτησης»: Μέσω της επιβολής του νόμου θεωρείται ότι η χρήση των ναρκωτικών μπορεί να περιοριστεί ή και να εξαλειφθεί από τη «μείωση της προσφοράς» τους. Αφαιρώντας τις ουσίες από την αγορά, γίνεται πιο δύσκολο στους χρήστες να τις εντοπίσουν. Ακόμα όμως κι αν οι ουσίες βρεθούν, η τιμή τους θα είναι τόσο υψηλή και οι χρήστες θα αποθαρρύνονται να τις προμηθευτούν.

«Ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών» - Οι παράπλευρες απώλειες... Η μείωση της προσφοράς επιτυγχάνεται με την ένταση της αστυνόμευσης και του ελέγχου. Το μέγεθος και η έκταση του προβλήματος των ναρκωτικών είναι μεγαλύτερο από αυτό που μπορεί να χειριστεί η βασική αστυνόμευση. Η ποινική αντιμετώπιση της διάδοσης των ναρκωτικών από μόνη της κρίνεται ανεπαρκής καθώς προσκρούει σε ένα πρόβλημα πολυπαραγοντικό. Οδηγεί στην αύξηση του πληθυσμού των φυλακών. (S. Lab, 2010)

Προγράμματα Πρόληψης Στοχεύουν στο να κρατήσουν τα άτομα μακριά από την πρώτη χρήση ναρκωτικών (πρωτογενής πρόληψη). Απευθύνονται κυρίως στους νέους και τους εφήβους. Ενημερώνουν σχετικά με τη χρήση των ναρκωτικών και τις συνέπειές της. Πραγματοποιούν προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης και συμβουλευτική ς για τη διαχείριση διαφόρων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι (ενδοσχολική βία - bullying) (S.Lab, 2010)

Τα Προγράμματα Πρόληψης κρίνονται αποτελεσματικά όταν: μειώνουν τους παράγοντες που οδηγούν στη χρήση καλύπτουν όλες τις μορφές κατάχρησης νόμιμων και παράνομων ναρκωτικών στοχεύουν στην τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας είναι προσαρμοσμένα σε κάθε άτομο ή και σε κάθε ομάδα ανθρώπων ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους, όπως την ηλικία, το φύλο και την εθνικότητα τους παρεμβαίνουν το συντομότερο δυνατό (ήδη από την προσχολική ηλικία) είναι μακράς διάρκειας με επαναλαμβανόμενες παρεμβάσεις στο πλαίσιο της οικογένειας, του σχολείου, της γειτονιάς Το Εθνικό Ινστιτούτο για την Κατάχρηση Ναρκωτικών [National Institute on Drug Abuse (NIDA)]

Προγράμματα Εκπαίδευσης και Πληροφόρησης – Ενημερώσου για τη ζωή! πληροφορούν σχετικά με τα είδη των ναρκωτικών, τη χρήση τους, καθώς και τις συνέπειές της. πληροφορούν σχετικά με την έκταση της χρήσης ενημερώνουν για την ποινική αντιμετώπιση των χρηστών Σύμφωνα με τα προγράμματα αυτά: μόνο όταν είμαστε οπλισμένοι με τις κατάλληλες γνώσεις, μπορούμε να αποφύγουμε συνειδητά τα ναρκωτικά. (S. Lab, 2010)

Προγράμματα Εκπαίδευσης και τώρα τι; Έρευνες έχουν δείξει ότι τα προγράμματα σε αρκετές περιπτώσεις είναι αποτελεσματικά Ωστόσο άλλες έρευνες δείχνουν ότι η γνώση δεν ασκεί ιδιαίτερη επίδραση καθώς φαίνεται ότι οι νέοι συνεχίζουν να «πειραματίζονται» προκειμένου να «μάθουν από μόνοι τους» για τα ναρκωτικά. Αρκετοί θεωρούν ότι τα προγράμματα αυτά αντί να προλαμβάνουν τη χρήση των ναρκωτικών κεντρίζουν την περιέργεια των νέων σ’ αυτή.

Παραδείγματα προγραμμάτων πρόληψης στην Ελλάδα: Τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας απευθύνονται σε γονείς, μαθητές, εφήβους, στρατιώτες, σε αθλητικούς συλλόγους , σε επαγγελματίες που έρχονται σε άμεση επαφή με το πρόβλημα (εκπαιδευτικούς, επαγγελματίες υγείας, κ.ά), σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες (πρόσφυγες, μειονοτικές ομάδες, κρατούμενους κ.ά) και στην ευρύτερη κοινότητα. ενδυναμώνουν, υποστηρίζουν και εκπαιδεύουν τους νέους ώστε να υιοθετήσουν μια θετική στάση ζωής και να αναπτύξουν δεξιότητες που να αντιστέκονται στη χρήση των εξαρτησιογόνων ουσιών συμβουλεύουν και υποστηρίζουν την οικογένεια με σκοπό την ενίσχυση του γονεϊκού ρόλου και τη βελτίωση της επικοινωνίας. ευαισθητοποιούν καθηγητές και δασκάλους σε θέματα πρόληψης ενημερώνουν για τα υπάρχοντα θεραπευτικά προγράμματα πληροφορούν , και κινητοποιούν την ευρύτερη κοινότητα (Από την ιστοσελίδα του ΟΚΑΝΑ)

ενημέρωση για τις ουσίες και τις εξαρτήσεις προώθηση μηνυμάτων πρόληψης αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων εις βάρος όσων αντιμετωπίζουν το πρόβλημα εφαρμογή εξειδικευμένων προγραμμάτων και δραστηριοτήτων πρόληψης σε εκπαιδευτικές κοινότητες όλων των βαθμίδων, στις τοπικές κοινωνίες, στην οικογένεια και σε ομάδες υψηλού κινδύνου προσέγγιση της πρόληψη μέσα από βιωματικά προγράμματα με στόχο τη διανοητική και συναισθηματική κινητοποίηση,  την ενεργητική συμμετοχή, την ανταλλαγή εμπειριών, την κατανόηση και την ερμηνεία του προβλήματος των ναρκωτικών (Από την ιστοσελίδα του ΚΕΘΕΑ)

Εκμάθηση τεχνικών αντίστασης - Η δύναμη του να λες “ΟΧΙ” η εκμάθηση τεχνικών αντίστασης κινείται σε τρία επίπεδα: αναγνωρίζω την κατάσταση ή το πρόβλημα που με απασχολεί συνειδητοποιώ ποια είναι τα συναισθήματα που μου προκαλεί το πρόβλημα (ανησυχία, άγχος, φόβο, πανικό) ανακαλύπτω τον τρόπο να το διαχειριστώ χωρίς να καταφεύγω στη χρήση το πιο γνωστό πρόγραμμα είναι το "Just Say No" στις ΗΠΑ. Παράλληλα οικοδομώ μια καλή σχέση με τον εαυτό μου (αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση) (S. Lab, 2010)

Αντιστέκομαι, αντιστέκομαι, αντιστέκομαι.... Έρευνες έχουν δείξει ότι τα προγράμματα αυτά είναι αποτελεσματικά: στη μείωση του καπνίσματος, της χρήσης ινδικής κάνναβης και της κατάχρησης των αλκοολούχων ποτών. αλλά και στη μείωση της χρήσης όλων των τύπων εξαρτησιογόνων και μη ουσιών. (S. Lab, 2010)

Η θεραπεία – Μπορείς αλλά όχι μόνος... Η θεραπεία νοείται ως απαλλαγή από τους σωματικούς και ψυχικούς πόνους που συνιστούν την εξάρτηση Η απεξάρτηση δεν περιορίζεται μόνο στη διακοπή της χρήσης των ναρκωτικών αλλά στοχεύει και στην κοινωνική επανένταξη Η επιτυχημένη θεραπεία εξαρτάται από τόσο από τον θεραπευτή, όσο και από τον τρόπο θεραπευτικής προσέγγισης αλλά και από τον ίδιο το χρήστη Στόχος της είναι η αποκατάσταση της υγείας και της λειτουργικότητας του σώματος, αλλά και η αλλαγή εκείνων των ψυχικών λειτουργιών που διευκολύνει την ομαλή κοινωνική διαβίωση

Η θεραπεία κρίνεται αποτελεσματική όταν: εστιάζει στις ανάγκες του συγκεκριμένου χρήστη (δεν υπάρχει ένα μοναδικό πρόγραμμα κατάλληλο για όλους) είναι εθελοντική είναι άμεσα διαθέσιμη φροντίζει για πολλαπλές ανάγκες του ατόμου (εργασία, επανένταξη κ.α) αξιολογείται συνεχώς και να γίνονται άμεσα οι διάφορες κατάλληλες τροποποιήσεις είναι επαρκής όσον αφορά τη χρονική διάρκειά της

(National Institute on Drug Abuse, 1999) συνδυάζεται με συμβουλευτικές (ατομικές ή / και ομάδες) θεραπείες τέτοιου είδους είναι κρίσιμοι παράγοντες δεν αποκλείει με απόλυτο τρόπο τη χρήση φαρμάκων στις περιπτώσεις που κρίνονται απαραίτητα δεν εστιάζει μόνο στην ιατρική αποτοξίνωση αντιμετωπίζει με ενιαίο τρόπο και την ψυχολογική εξάρτηση (National Institute on Drug Abuse, 1999)

Το πρώτο βήμα για την απεξάρτηση Σε ό,τι αφορά το πρώτο βήμα για την απεξάρτηση, διακρίνονται κυρίως τρία επιμέρους στάδια: στο στάδιο της άρνησης του προβλήματος (ο εξαρτημένος δεν δέχεται ότι έχει κάποιο πρόβλημα, δηλώνει ότι «όποτε θέλει το κόβει» και απορρίπτει – συνήθως με άγχος- κάθε ιδέα για συμβουλές ή θεραπεία). στο στάδιο αποδοχής του προβλήματος, προβληματίζεται με τα υπέρ και τα κατά της εξάρτησης αλλά και της θεραπείας.

Στο στάδιο της συνειδητοποίησης του προβλήματος (συνειδητοποιεί τους κινδύνους και τις βλάβες που ήδη βιώνει, πάσχει και αισθάνεται πια την ανάγκη για διέξοδο). Όπως είναι λογικό, μόνο όσοι έχουν φθάσει στο τελευταίο στάδιο αναζητούν τη θεραπευτική στήριξη. (Γ. Λιάππας, 1999)

Οι θεραπευτικες προσεγγίσεις: Οι διάφοροι τύποι θεραπευτικής προσέγγισης δεν είναι αναγκαία ασυμβίβαστοι μεταξύ τους ή ανταγωνιστικοί αλλά μπορούν και να συνδυάζονται Διακρίνονται: στα προγράμματα ριζικής απεξάρτησης, τα οποία στοχεύουν στη σωματική απεξάρτηση και στη συνέχεια στην ψυχολογική απεξάρτηση και τελικά την επανένταξη στα προγράμματα χορήγησης υποκαταστάτων τα οποία στην καθαρή μεν μορφή τους λειτουργούν ως προγράμματα μείωσης της βλάβης από τα ναρκωτικά και όχι ως ριζική αλλαγή- απεξάρτηση, εφόσον όμως συνδυαστούν με παρεμβάσεις σε ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο μπορούν να οδηγήσουν σε θεραπευτικά αποτελέσματα. (Κ. Μάτσα, 2001)

Θεραπεία υποκατάστασης, μείωσης της βλάβης και συντήρηση Η θεραπεία της υποκατάστασης είναι μια μορφή ιατρικής περίθαλψης που παρέχεται σε εξαρτημένους από οπιούχα (κυρίως από την ηρωίνη) με μέσο τη χορήγηση μιας ουσίας είτε παρόμοιας είτε ίδιας με το ναρκωτικό που καταναλώνεται συνήθως. Και διακρίνεται σε δύο είδη: το πρώτο, στοχεύει στη συντήρηση της υγείας του εξαρτημένου ή και τη μείωση των σχετικών βλαβών και προβλημάτων συμπεριφοράς το δεύτερο, οδηγεί σε αποτοξίνωση, μέσω του σταδιακού περιορισμού της ποσότητας του ναρκωτικού. Η θεραπεία υποκατάστασης άλλοτε συνοδεύεται από ψυχοκοινωνική υποστήριξη κι άλλοτε όχι. Συνηθέστερο υποκατάστατο είναι η Μεθαδόνη

Τα προγράμματα συντήρησης με μεθαδόνη Η βασική υπόθεση αυτών των προγραμμάτων είναι ότι ο θεραπευόμενος δεν είναι σε θέση να λειτουργήσει χωρίς κάποια μορφή χρήσης και ότι η μεθαδόνη είναι ένα αποδεκτό υποκατάστατο από άλλες, πιο βλαπτικές ουσίες. Με την πάροδο του χρόνου, θεωρείται πως αυτοί που υπόκεινται στα προγράμματα συνδεν αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα εθισμού τήρησης σε άλλες ναρκωτικές ουσίες.

Αξιολόγηση των προγραμμάτων συντήρησης: Αξιολόγηση των προγραμμάτων συντήρησης: Θετική: Τα προγράμματα συντήρησης με μεθαδόνη δείχνουν γενικά θετικά αποτελέσματα. Οι χρήστες μεθαδόνης κάνουν μικρότερη χρήση παράνομων ουσιών και διαπράττουν λιγότερα αδικήματα που συνδέονται με την εξάρτηση. Η θεραπεία υποκατάστασης συνδέεται με τη μείωση του αριθμού θανάτων από τα ναρκωτικά. (Anglin and McGlothlin, 1984; Anglin and Hser, 1990)

Αρνητική: Η πλειονότητα των χρηστών προσκολλάται στη μεθαδόνη ή επιστρέφει σε άλλα «σκληρά» ναρκωτικά μετά το σταμάτημά της. Η υποκατάσταση και η συντήρηση της εξάρτησης αφήνει ανέπαφες τις ψυχολογικές λειτουργίες της εξάρτησης. Με το υποκατάστατο ο εξαρτημένος συνεχίζει να παίρνει το μήνυμα ότι η λήψη μιας ουσίας παρέχει τη «λύση» στα ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα που τον πιέζουν. Αυτό έχει ως παραπέρα συνέπεια να μην καταβάλλει την αναγκαία προσπάθεια για αλλαγή και να διατηρεί την προβληματική συμπεριφορά (παραβατικότητα κ.λπ.) Στη χώρα μας γίνεται αισθητή μια ακόμη εμπλοκή της λειτουργιάς προγραμμάτων υποκαταστάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις έξω από τις μονάδες χορήγησης μεθαδόνης δημιουργείται «πιάτσα». Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, καθώς η ύπαρξη σταθερών εστιών όπου οι εξαρτημένοι μπορεί να συγχρωτιστούν με άλλα άτομα αποτελεί παράγοντα διάδοσης των ναρκωτικών. (Ν. Παρασκευόπουλος ,2004)

Παραδείγματα προγραμμάτων στην Ελλάδα: Στα προγράμματα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ παρέχεται φαρμακευτική θεραπεία με μεθαδόνη και ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Λειτουργούν 56 μονάδες φαρμακευτικής αντιμετώπισης της εξάρτησης σε όλη την Ελλάδα. Ορισμένες από τις προϋποθέσεις για να γίνει δεκτό ένα άτομο στη θεραπεία υποκατάστασης στη χώρα μας, είναι η ηλικία και η προηγούμενη προσπάθεια θεραπείας σε «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα». (Από την ιστοσελίδα του ΟΚΑΝΑ)

Οι θεραπευτικές κοινότητες Οι πρώτες θεραπευτικές κοινότητες ιδρύθηκαν στην Αμερική στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Η πρώτη ήταν το πρόγραμμα Synanon στην Καλιφόρνια που ξεκίνησε από πρώην εξαρτημένους χρήστες. Η δομή της κοινότητας ήταν ιεραρχημένη, ενώ στη λειτουργία της ενέτασσε «σκληρά εργαλεία», όπως οι έντονες αντιπαραθέσεις σε ομαδικό πλαίσιο. Κάποιες από τις αδυναμίες των πρώτων κοινοτήτων (π.χ. φαινόμενα ιδρυματισμού) και η ανάγκη αντιμετώπισής τους ενέπνευσαν τη δημιουργία ενός δεύτερου μοντέλου και πάλι στις Η.Π.Α., το 1963 (Staten Island). Tο δεύτερο αυτό μοντέλο ενέπνευσε την ίδρυση της Θεραπευτικής κοινότητας «Ιθάκη» στη Θεσσαλονίκη, το 1983, καθώς και άλλων προγραμμάτων του ΚΕΘΕΑ. (Sugarman B., Ζαφειρίδη Φ., 1990)

Οι θεραπευτικές κοινότητες Δεν χρησιμοποιούν υποκατάστατες ουσίες (μεθαδόνη ή βουπρενορφίνη) Στόχος τους η ψυχολογική απεξάρτηση Εκούσια συμμετοχή του θεραπευομένου (όχι αναγκαστική θεραπεία) Κοινοτιστική μορφή οργάνωσης Αυξημένη προσωπική και κοινωνική ευθύνη – ανάληψη ρόλου Δομημένη καθημερινή δραστηριότητα – ομαδικές και ατομικές ασχολίες Τα προγράμματα εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης ή και την εργασία. Ενεργή συμμετοχή της οικογένειας του χρήστη (γονείς και αδέλφια) . (Inciardi, 1996)

Στόχος των κοινοτήτων: προσπαθούν να βοηθήσουν τους εξαρτημένους να αλλάξουν τον προηγούμενο τρόπο ζωής τους και να ενταχθούν με ελεύθερη επιλογή τους στο σύστημα των επιθυμητών κοινωνικών σχέσεων (οικογένεια, ερωτική ζωή, φίλοι, επάγγελμα. Για τις κοινότητες η ψυχολογική απεξάρτηση ως κατάληξη της θεραπείας ταυτίζεται με την επανένταξη. Η σημασία της ψυχικής εξάρτησης σε σχέση την σωματική διαφαίνεται και από την αναλογία του χρόνου που απαιτείται για την καθεμία μέσα σε ένα θεραπευτικό πρόγραμμα (π.χ. η σωματική αποτοξίνωση από την ηρωίνη μπορεί να επιτευχθεί σε διάρκεια δύο εβδομάδων ενώ η ψυχική απεξάρτηση χρειάζεται τουλάχιστον 20 μήνες) (Ν. Παρασκευόπουλος, 2004)

Παραδείγματα προγραμμάτων στην Ελλάδα: Στόχοι τους είναι:  Σωματική αποτοξίνωση και πλήρης αποχή από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ψυχική απεξάρτηση. Εγκατάλειψη της προβατικής συμπεριφοράς. Απόκτηση νέων δεξιοτήτων και στρατηγικών αντιμετώπισης προβλημάτων. Επαγγελματικός προσανατολισμός, εκπαίδευση και κατάρτιση Υποστήριξη για επίλυση νομικών εκκρεμοτήτων. Βελτίωση οικογενειακών σχέσεων. (Από την ιστοσελίδα του ΚΕΘΕΑ)

Προγράμματα εξωτερικών ιατρείων για την απεξάρτηση χωρίς τη χρήση φαρμάκων Τα εξωτερικά προγράμματα ομοιάζουν κατά πολύ με τις θεραπευτικές κοινότητες αλλά δεν λαμβάνουν μέρος σε κάποια συγκεκριμένη δομημένη κοινότητα ή κατοικία. Η ατομική ή και ομαδική ψυχολογική υποστήριξη είναι η βασική τεχνική αυτών των προγραμμάτων Η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, ο επαγγελματικός προσανατολισμός, η κοινωνική αλληλεπίδραση, η παραπομπή σε άλλες πηγές βοήθειας, και, ενδεχομένως, η βραχυπρόθεσμη συντήρηση κατά των ναρκωτικών είναι κοινά στοιχεία των προγραμμάτων αυτών. (S. Lab, 2010)

Προγράμματα εξωτερικών ιατρείων για την απεξάρτηση χωρίς τη χρήση φαρμάκων Η επιτυχία αυτών των προγραμμάτων είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Η κύρια ανησυχία σχετικά με αυτά τα προγράμματα είναι το γεγονός ότι οι χρήστες μπορεί να τα σταματήσουν πολύ γρήγορα. Έτσι, ο μόνος τρόπος που μπορούν τα προγράμματα αυτά να είναι επιτυχημένα είναι εάν ολοκληρωθούν με συνέπεια και για πολύ μεγαλο χρονικό διάστημα. (S. Lab, 2010)

Παραδείγματα προγραμμάτων στην Ελλάδα: Προσφέρει αρκετά εξωτερικά προγράμματα όπως τους συμβουλευτικούς σταθμούς , τα τιμήματα ψυχολογικής απεξάρτησης τοξικομανών , τα προγράμματα φυλακών, το τμήμα εφήβων – νέων και το ειδικό πρόγραμμα γυναικών. Προσφέρει εξειδικευμένες υπηρεσίες πρόληψης, θεραπείας και κοινωνικής επανένταξης που απευθύνονται σε όλους τους χρήστες (Από την ιστοσελίδα του 18 άνω)

Ξεφεύγω από την καθημερινότητα από τα εύκολα από το βόλεμα Πετώ Πέταγμα Ελευθερία Ξεφεύγω από την καθημερινότητα από τα εύκολα από το βόλεμα Πετώ Πιέζω τον εαυτό μου να εξελιχθώ Πετώ και αναζητώ την ελευθερία Ποθώ το πέταγμα μου να μου δίνει Το διαφορετικό Με το πέταγμα ονειρεύομαι Μπορώ Με πόνεσαν τα φτερά μου μα συνεχίζω. Της φυλακής ποιήματα 20 ποιήματα γραμμένα στις φυλακές ανηλίκων Διαβατών Θεσσαλονίκης (2007)

Βιβλιογραφία Anglin, M.D. and W.H. McGlothlin (1984). “Outcome of narcotic addict treatment in California.” In Times, F.M. and J.P. Ludford (eds.), Drug Abuse Treatment Evaluation: Strategies, Progress and Prospects. Washington, DC: National Institute on Drug Abuse. Anglin, M.D. & Y. Hser (1987). “Addicted women and crime.” Criminology 25:359–397 Inciardi, J.A. (1996). “A corrections-based continuum of effective drug abuse treatment.” NIJ Research Preview. Washington, DC: U.S. Department of Justice. Lab, S. P. (2010). Crime Prevention: Approaches, Practices and Evaluations (7th Ed). New Providence: LexisNexis Group. National Institute on Drug Abuse (1999) Principles of Drug Addiction Treatment: A Research- Based Guide. Washington, DC: National Institute on Drug Abuse. Sugarman B., Ζαφειρίδη Φ.(1990), Οι θεραπευτικές Κοινότητες. Απάντηση στα Ναρκωτικά ,29 επ. Λαμπροπουλου Ε. (2002) Η αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη Γ. Λιάππας(1999), Ναρκωτικά, εθιστικές ουσίες, κλινικά προβλήματα, αντιμετώπιση Κ. Μάτσα,(2001), Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές – Το αίνιγμα της τοξικομανίας Ν. Παρασκευόπουλος (2004) Η καταστολή της διάδοσης των ναρκωτικών στην Ελλάδα

Διαδικτυογραφία: ΚΕΘΕΑ: www.kethea.gr OKANA: www.okana.gr 18 Ανω: www.18ano.gr