Κοινωνικές ασφαλίσεις ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Κοινωνικές ασφαλίσεις 4η Ενότητα ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ – 2 Από συνταξιοδότηση στην μακροοικονομία Πλάτων Τήνιος

ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 5 στάδια ανάλυσης για μελέτη συστημάτων συντάξεων

Δ: Η Ποιότητα Ζωής του συνταξιούχου Δ: Η Ποιότητα Ζωής του συνταξιούχου ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Επίπεδο ζωής συνταξιούχου Θέση στην κατανομή εισοδήματος Φτώχεια ηλικιωμένων και πώς αποτρέπεται; Επαφή με κόσμο της εργασίας Πολιτική δύναμη συνταξιούχων Σχέσεις με άλλες γενιές Μεταβιβάσεις / γονικές παροχές Ανταλλαγές φροντίδας Ατυπη στήριξη Μακροχρόνια φροντίδα -- υγεία ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Αναπροσαρμογή συντάξεων Με τιμές / με μισθούς Εργασία συνταξιούχων Προνοιακές παροχές Προς ανασφαλίστους Προς συνταξιούχους ΕΚΑΣ Ασφάλιση μακροχρόνιας φροντίδας;

Αναπροσαρμογή συντάξεων Μετά την συνταξιοδότηση – κύριο μέλημα συνταξιούχων. 3 εναλλακτικές: Καμμία αναπροσαρμογή ή ad hoc Συνεχής απώλεια αγοραστικής δύναμης Σύνδεση με τιμές Προστασία αγοραστικής δύναμης Συνταξιούχοι μένουν πίσω στην κατανομή εισοδήματος Σύνδεση με μισθούς (γενικό επίπεδο μισθών) Διατήρηση θέσης στην κατανομή εισοδήματος «μερίδιο στην ευημερία»

Τι γίνεται στην πράξη; Αναπροσαρμογές συντάξεων – κύριο εργαλείο δημοσιονομικής προσαρμογής Αφορά όλες τις συντάξεις (παλιές και νέες) μικρή απόκλιση μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο Ιδίως αν υψηλός πληθωρισμός Δυνατότητα εφαρμογής για περιορισμένο διάστημα Επηρεασμός επιπέδου συντάξεων – ρυθμός ίδιος Δημοφιλές εργαλείο σταθεροποίησης Μη προσαρμογή για συγκεκριμένο διάστημα Αλλαγή από σύνδεση με μισθούς σε τιμές Αλλά Κοινωνικά άδικο. Αν δεν λαμβάνονται διαρθρωτικά μέτρα – «λύση» στην χρηματοδότηση η μη προσαρμογή Πολιτική ατολμία την πληρώνουν οι χαμηλοσυνταξιούχοι

Η Ελληνική Εμπειρία Σύνδεση κατώτατων ορίων με Ημερομίσθιο Ανειδίκευτου Εργάτη (ΗΑΕ) Κατά την διάρκεια ’80 αύξηση από 15 σε 20 ΗΑΕ Χαμηλές συντάξεις αύξήθηκαν ταχύτερα από μισθούς. Προσαρμογή 1990-1992 Αποσύνδεση από ΗΑΕ + μη τιμαριθμοποίηση Σύνδεση με «μισθούς ΔΥ» -- στην πράξη ad hoc Πτώση αγοραστικής δύναμη 1990-1994 κατά 23%. Αλλα ταμεία: Ad hoc – Ελεύθεροι επαγγελματίες, αυτοτελως απασχολούμενοι Τράπεζες, ΔΕΚΟ – Μισθοί των εν ενεργεία Καθιστά πολιτική προσωπικού αδύνατη

Το ΕΚΑΣ: επικέντρωση 1996 πίεση για επιστροφή στα 20 ΗΑΕ. Αδύνατο δημοσιονομικά να δοθεί σε 700 χιλιάδες άτομα Διαθέσιμο αρκούσε «για ένα πακέτο τσιγάρα» Λύση να δοθεί μεγαλύτερη αύξηση σε λιγότερους – ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΣΗ στις ανάγκες Αν σύνολο συντάξεων < ΚΟ + ΚΟ ΤΕΑΜ Αν κάποιος κύρια+ επικουρική – δεν το παίρνει Αντί 900 χιλ, 330 χιλιάδες δικαιούχοι Κρίση επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο Συνεκτιμούνται εισοδήματα από άλλες συντάξεις, ενοίκια, κλπ Από τότε συνεχείς αυξήσεις στο ποσό.

Συντάξεις, πληθωρισμός και προστασία συνταξιούχων

Πολιτική δύναμη συνταξιούχων Μια σειρά από κρίσιμες αποφάσεις ad hoc ή παραπέμπονται στο μέλλον ΑΡΑ εξαρτώνται από πολιτικές ισορροπίες το 2020 ή 2030. Πώς θα εξελιχθούν αυτές; «Οικονομική Θεωρία της Δημοκρατίας» (Downs, 1958) Αποφασιστικός ο ρόλος του διαμέσου ψηφοφόρου Πώς επηρεάζεται αυτό από την γήρανση του πληθυσμού; Εκλογική γήρανση. Τωρα 37%, 2007 39%, 2020 44% Πλειοψηφία συνταξιούχων 2033

Εκλογική δύναμη συνταξιούχων

Από τι εξαρτάται η ευημερία των συνταξιούχων; Μύθος ότι είναι μόνο η σύνταξη Περί το 50% του εισοδήματος μόνο Επίσης σημαντικά για την οικονομική θέση Συγκατοίκηση με παιδιά – Σύνθεση νοικοκυριού Συμμετοχή σε έξοδα αμφίδρομη Παροχές σε είδος Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη Κοινωνικές υπηρεσίες (Βοήθεια στο σπίτι, ΚΑΠΗ) Λοιπά περιουσιακά στοιχεία – Αποταμιεύσεις, Ασφάλειες ζωής Κατοικία – ιδιοκατοίκηση Απασχόληση συνταξιούχων Αυτοτελώς απασχολούμενοι Συμπληρωματική εργασία ιδίως για νεότερους

Θέματα συντάξεων χηρείας Σύνταξη χηρείας 80% της σύνταξης ιδίου δικαιώματος Αφού οι συντάξεις τείνουν να είναι οι παλαιότερες – είναι και οι περισσότερο χαμηλές (ωρίμανση) Υψηλό ποσοστό χωρίς επικουρική Φτώχεια ηλικιωμένων - επικέντρωση σε ηλικιωμένες χήρες Θέματα φύλου και φτώχεια ΟΓΑ: Αυτοτελές δικαίωμα ή σύνταξη χηρείας; Στις νέες κύριες συντάξεις οι γυναίκες μπορούν να ασφαλίζονται ως προστατευόμενα μέλη

Το ασφαλιστικό ισοζύγιο: Έσοδα- έξοδα Διαφορά εσόδων – εξόδων: πολλές έννοιες «Ελλείμματος» Αναλογιστικό έλλειμμα Απόθεμα (stock) Σημαντικές υποθέσεις για να υπολογιστεί– π.χ. επιτόκιο αναγωγής Διεθνή λογιστικά πρότυπα για επιχειρήσεις Τρέχον έλλειμμα - ροή ελλειμμάτων Τι είναι αυτόνομη πληρωμή; (π.χ. δανεισμός) Διαφορά εθνικολογιστικής βάσης και ταμειακή βάση «Οργανικό έλλειμμα» - Χρησιμοποιείται από Ταμεία Μοιάζει με Πρωτογενές (όχι τόκοι) Διάφοροι κλάδοι ασφάλισης, λογαριασμοί κλπ -- Περιπλέκουν την εικόνα και (συχνά) αποκρύπτουν το πρόβλημα (Υγεία, πρόνοια, επικουρική κλπ) Διευκόλυνση σταυροειδών επιδοτήσεων Π.χ. νοσήλεια, ελλείμματα νοσοκομείων/ πλεονάσματα

Η μακροοικονομική εικόνα Το Βάρος στην παραγωγή - μακροχρόνια Στην τελευταία ανάλυση βάρος οι ίδιες οι συντάξεις Κατανάλωση χωρίς παραγωγή Όμως χρηματοδότηση κάνει διαφορά στην μακροοικονομία και την νομισματική πολιτική Πόσο συνεισφέρει στην διαμόρφωση του μεσοπρόθεσμου ελλείμματος του Δημοσίου; Αυτό που έχει σημασία είναι το σύνολο του συστήματος --- άρα διάφορο από το κάθε Ταμείο ξεχωριστά. Συντάξεις βασική πηγή αυξήσεων στο έλλειμμα Προβολές εσόδων / εξόδων Π.χ. «Μελέτη Αγγλων αναλογιστών» - σύνολο συστήματος

Δημογραφική και οικονομική εξάρτηση

2010 2020 2030 2040

Η κατάσταση το 2050

Οι δημογραφικές προοπτικές στην Ευρώπη

Από τις δημογραφικές προβολές στα οικονομικά: τρείς εξαρτήσεις Δείκτης δημογραφικής εξάρτησης Ατομα ηλικιωμένα/ Ατομα σε ηλικία εργάσιμη Αλλά για την ασφάλιση χρειάζεται Δείκτης οικονομικής εξάρτησης Αποσυρθέντες από την εργασία/ εργαζόμενοι Δείκτης ασφαλιστικής εξάρτησης Συνταξιούχοι/ ασφαλισμένοι(Οσοι πληρώνουν πραγματικά εισφορές) Στην Ελλάδα υπάρχουν περιθώρια που δεν υπάρχουν αλλού. μεγάλη επιδείνωση στην δημογραφική εξάρτηση από 2010 Αλλά: Περιθώρια βελτίωσης στην οικονομική εξάρτηση Γυναίκες με παιδιά Εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας Νέοι και είσοδος στην αγορά εργασίας Και στην ασφαλιστική -- Εισφοροδιαφυγή, ισορροπία στην επιβάρυνση από εισφορές

Στρατηγική αντιμετώπιση του ασφαλιστικού προβλήματος Βελτίωση στο δείκτη οικονομικής εξάρτησης Όμως μέτρα δεν είναι άσχετα με την δομή του ασφαλιστικού συστήματος Πώς αυξάνεται απασχόληση γυναικών; Ευελιξία στην αγορά εργασίας Πώς αυξάνεται απασχόληση γηραιότερων; Μέτρα στην ζήτηση εργασίας(από εργοδότες) αλλά και προσφορά (από εργαζόμενους) Όρια ηλικίας και ανταποδοτικότητα συντάξεων Δεν γίνεται ομελέτα χωρίς να σπάσουν αυγά. Βελτίωση στην παραγωγικότητα του κάθε εργαζόμενου Ανάπτυξη / επενδύσεις

Μετανάστευση: πιθανή λύση; Αν πρόβλημα είναι ανεπάρκεια εργαζομένων – άμεσα αντιμετώπιση - «Πλάνη του αποθέματος εργασίας» -- προσθήκη ενός εργαζομένου δεν σημαίνει απώλεια εργασίας για άλλο Εφόσον μεγαλώνει το προϊόν, Pareto βελτίωση. Αρα, παρουσία μεταναστών γενικά θετική Όμως, μετανάστες αποκτούν και αυτοί δικαιώματα. Αρα: ευνοϊκή επίδραση αν: Μετανάστες νεότεροι από γηγενείς Μετανάστες έχουν μεγαλύτερη ανάμειξη στην αγορά εργασίας Διεύρυνση του «παράθυρου ευκαιρίας» Πρέπει να μας απασχολεί η συνολική επίπτωση (συμπεριλαμβανόμενης της χώρας προέλευσης) Βαλκανικές χώρες (εκτός Αλβανίας) έχουν χειρότερο δημογραφικό πρόβλημα

Αλλαγή συστήματος χρηματοδότησης; (Από διανεμητικό– κεφαλαιοποιητικό) Δεν είναι πανάκεια. Δημογραφικό επηρεάζει και ιδιωτικές (κεφαλαιοποιητικές συντάξεις). Επιπτώσεις μέσω ρευστοποιήσεων κεφαλαίου και μείωση ρυθμού απόδοσης κεφαλαίου. Θα βοηθούσε αν : αποκαθιστά κίνητρα ώστε να υπάρχει παραγωγικότητα αν περισσότερο κεφάλαιο (μηχανήματα, υποδομές) ανά εργαζόμενο Στην Ελλάδα μεγάλο τμήμα της αποκατάστασης κινήτρων μπορεί να γίνει με απλό «νοικοκύρεμα» μέσα στο διανεμητικό σύστημα. - Παραμετρικές αλλαγές «Συστημική αλλαγή» ίσως αποκαταστήσει κλονισμένη εμπιστοσύνη -- Νέα Αρχή;; θετικές επιπτώσεις στην αποταμίευση και κεφαλαιαγορά. Εννοια στο ‘Σύνταξη είναι από τα δικά μας λεφτά’

Μπορεί να υπάρχει μετάβαση σε κεφαλαιοποιητικό σύστημα; Πρόβλημα για την μεταβατική γενιά. Έχει πληρώσει την σύνταξη των πατέρων τους Θα πληρώσει και την δική της Αντίστροφο πρόβλημα με την 1η γενιά του συστήματος (πήρε χωρίς να πληρώσει) Πρέπει να σχηματίζεται αποθεματικό ταυτόχρονα με την συνεχιζόμενη πληρωμή συντάξεων Επιβάρυνση Δημοσίου Λογιστική επιδείνωση ελλείμματος Δημοσίου Που όμως αντισταθμίζεται από μείωση μελλοντικών υποχρεώσεων Αρα, αν υπάρχει μετάβαση – μόνο σε μεικτό σύστημα Σύστημα πολλαπλών πυλώνων