Προσοχή Ορισμός Χρησιμότητα Θεωρητικά μοντέλα Είδη Διαγνωστικά εργαλεία Συμπεράσματα

Τι είναι η προσοχή; (Ι) James, 1890: «Όλοι γνωρίζουν τι είναι η προσοχή.» Δέσμη από ειδικές λειτουργίες που αλληλεπιδρούν με κάθε άλλη γνωστική λειτουργία. Επιτρέπουν την αποτελεσματική επιλογή δράσης, διατηρώντας συνοχή στη συμπεριφορά μέσα σε ένα περίπλοκο περιβάλλον.

Τι είναι η προσοχή; (ΙΙ) Η προσοχή απαιτείται για την επιλογή, μέσα από όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες, εκείνων που θα επεξεργαστούν περαιτέρω. Η προσοχή είναι πηγή περιορισμένης ικανότητας που μπορεί να διαμοιραστεί μεταξύ έργων. Η ικανότητα επεξεργασίας και η ικανότητα για προσοχή συνδέονται με την εγρήγορση.

Σε τι χρησιμεύει η προσοχή; (Ι) Allport, 1993: πρέπει να ρωτήσουμε «σε τι χρησιμεύει η προσοχή» και να δεχτούμε ότι η προσοχή αναφέρεται σε ένα σύνολο γνωστικών και εγκεφαλικών διαδικασιών. Η επιλεκτική προσοχή καθορίζει ποια αντικείμενα θα γίνουν αντιληπτά, ποιες αποθηκευμένες πληροφορίες θα ανακληθούν και ποιες ενέργειες θα εκτελεστούν.

Σε τι χρησιμεύει η προσοχή; (ΙΙ) Η προσοχή επίσης απαιτείται για την ενσυνειδησία και τη μνήμη. Η προσοχή εμπλέκεται στα περισσότερα έργα. Χάρη σ’ αυτή έχουμε συνοχή στη συμπεριφορά.

Ζητείται συμμετοχή! Πώς να σκεφτούμε καλύτερα για συμπεριφορές που απαιτούν προσοχή; Αναζητήστε ένα μπλε αντικείμενο. Νιώστε την πλάτη της καρέκλας να εφάπτεται με την πλάτη σας. Ακούστε το θόρυβο που κάνει ο υπολογιστής και ο προβολέας ή προσέξτε τους εξωτερικούς θορύβους. Ετοιμαστείτε να χτυπήσετε στο θρανίο την επόμενη φορά που θα ακουστεί κάποιος να βήχει. Όλα τα παραπάνω απαιτούν να προσέξετε διάφορες εσωτερικές ή περιβαλλοντικές πληροφορίες.

Παράγοντες του ερεθίσματος που ελκύουν την προσοχή Ένταση, σφοδρότητα του ερεθίσματος, στα οπτικά ερεθίσματα, το μέγεθος Επανάληψη ή η άθροιση του ερεθίσματος, μετά από συχνή επανάληψη γίνεται μονότονο και χάνει την προσοχή Αλλαγή σε ένα βαθμό αιφνιδιαστική Διαφοροποίηση ή αντίθεση

Έργα οπτικής επεξεργασίας T T L L T L T L L T L T L L T L L T T T T L T L L L T T T T L L L T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T

Παράγοντες του ατόμου Μόνιμα / διαρκή χαρακτηριστικά: προσωπικές συνήθειες προσοχής και έλλειψης προσοχής, τι έχει μάθει κάποιος να προσέχει και τι να αγνοεί. Προσωρινοί παράγοντες κατάστασης και δράσης σε εξέλιξη: το ενδιαφέρον σε μια δεδομένη στιγμή, πράγματα για τα οποία θέτουμε ερωτήσεις.

Το φαινόμενο του cocktail party Colin Cherry, 1953: προσέχετε τη συνομιλία σας και αγνοείτε τις άλλες, όμως όταν κάποιος σε διπλανή συνομιλία αναφέρει το όνομά σας, θα το ακούσετε!

Πώς μελετούμε την προσοχή; (Ι) Γνωστική Ψυχολογία: Συμπεριφορικές μελέτες σε υγιή πληθυσμό. Προσπάθεια δημιουργίας λειτουργικών μοντέλων της συμπεριφοράς. Γνωστική Νευροψυχολογία: Προσπάθεια εξήγησης της συμπεριφοράς ασθενών με εγκεφαλική βλάβη με τη βοήθεια μοντέλων από τη Γνωστική Ψυχολογία.

Πώς μελετούμε την προσοχή; (ΙΙ) Γνωστική Νευροεπιστήμη: Η Νευροφυσιολογία και οι απεικονιστικές μέθοδοι παρέχουν τη σύνδεση μεταξύ του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς, με τη χρήση PET, fMRI, ERPs, MEG.

Επίπεδα εξήγησης Marr,1982: Οι θεωρίες πρέπει να οριστούν σε διαφορετικά επίπεδα εξήγησης για καλύτερη κατανόηση Γνωστική Ψυχολογία/ Γνωστική Νευροψυχολογία: «Λογισμικό» (Software) εξήγησης της συμπεριφοράς Νευροεπιστήμη : «Πλατφόρμα» (Hardware) πάνω στην οποία τρέχουν τα προγράμματα

Θεωρίες προσοχής Παρομοίωση με λαιμό του μπουκαλιού Αυτόματη-ελεγχόμενη επεξεργασία Διαχείριση πηγών Νευροψυχολογικά μοντέλα

Λαιμός του μπουκαλιού Μοντέλο φίλτρου του Broadbent επιλογή βάσει φυσικών χαρακτηριστικών μόνο Βραχύχρονη μνημονική αποθήκευση Αισθήσεις π.χ. μάτι, αυτί Επιλεγμένο, αναλυμένο εισιόν για την προσοχή ΦΙΛΤΡΟ ΦΙΛΤΡΟ

Φίλτρο σημασιολογικής ανάλυσης Λαιμός του μπουκαλιού Μοντέλο αποδυνάμωσης της Treisman Φίλτρο αποδυνάμωσης Αισθήσεις π.χ. μάτι, αυτί Φίλτρο σημασιολογικής ανάλυσης Επιλεγμένο, αναλυμένο εισιόν για την προσοχή

Λαιμός του μπουκαλιού Μοντέλο τελικής επιλογής των Deutsch & Deutsch Αισθήσεις π.χ. μάτι, αυτί Ασυνείδητη σημασιο-λογική ανάλυση Συνειδητή προσοχή Παράγοντες «από πάνω προς τα κάτω»: συνάφεια, προσδοκίες, κτλ Εξιόν

Αυτόματη επεξεργασία Αυτόματη επεξεργασία= ακούσια συμπεριφορά, χωρίς ενσυνειδησία, χωρίς πρόκληση παρεμβολών σε άλλες ενέργειες (παράλληλη εκτέλεση), ταχεία. Bottom-up: εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του ερεθίσματος. Προϋποθέσεις αυτοματοποίησης: Πολλή άσκηση, το ερέθισμα να είναι σημαντικό για τον οργανισμό.

Ελεγχόμενη επεξεργασία Ελεγχόμενη επεξεργασία= απαιτεί προσπάθεια, προσοχή, ενσυνειδησία, είναι αργή. Τop-down: εξαρτάται από τις προϋπάρχουσες πληροφορίες στη μνήμη, τις προσδοκίες κ.ά.

Διαχείριση πηγών Θεωρία της κεντρικής χωρητικότητας Σύνολο διαθέσιμων πηγών επεξεργασίας, με περιορισμένη παροχή δύναμης Θεωρία των πολλαπλών πηγών πληροφοριών Ανεξάρτητες μονάδες επεξεργασίας για κάθε έργο

Νευροψυχολογικά μοντέλα Norman & Shallice, 1986 Posner & Petersen, 1990: Νευροανατομικό μοντέλο Mirsky, 1996: Κλινικό, νευροψυχολογικό μοντέλο

Norman & Shallice, 1986 3 επίπεδα λειτουργίας της προσοχής: Πλήρως αυτοματοποιημένες διεργασίες, ελεγχόμενες από σχήματα, χωρίς συνειδητό έλεγχο. Μερικώς αυτοματοποιημένες διεργασίες, χωρίς συνειδητό έλεγχο, συγκρούσεις μεταξύ σχημάτων λύνονται με τον προγραμματισμό σχεδίου. Εποπτεύον σύστημα προσοχής διενεργεί συνειδητό έλεγχο και επιλέγει συνειδητά πού θα στραφεί η προσοχή.

Posner & Petersen, 1990 3 ξεχωριστά νευροανατομικά συστήματα: Πρόσθιο, μετωπιαίος: ανίχνευση, επιλογή σχετικών ερεθισμάτων, ανάσχεση (καταστολή) μη σχετικών ερεθισμάτων. Οπίσθιο, οπίσθιος βρεγματικός: οπτικός προσανατολισμός, δέσμευση, μετακίνηση και αποδέσμευση της προσοχής στο χώρο. Επαγρύπνηση, δεξί ημισφαίριο: διατήρηση της ετοιμότητας αντίδρασης εν απουσία εξωτερικών ερεθισμάτων, προετοιμασία της επεξεργασίας στόχων.

Mirsky, 1996 4 παράγοντες: Εστίαση-εκτέλεση: άνω κροταφικός, κάτω βρεγματικός φλοιός και δομές του μεσολοβίου Διατηρούμενη προσοχή: πρόσθιες εγκεφαλικές δομές Αλλαγή, αποδέσμευση (shift): προμετωπιαίος φλοιός Εγγραφή: ιππόκαμπος και αμυγδαλή

Συμπεράσματα (Ι) Κοινά σημεία μεταξύ των θεωριών: Η προσοχή υποστηρίζεται από διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Η προσοχή περιγράφεται με τη χρήση διαφορετικών δομικών στοιχείων. Βασικά δομικά στοιχεία: επιλεκτική διατηρούμενη, διαμοιρασμένη προσοχή.

Συμπεράσματα (ΙΙ) Ανώτερη γνωστική λειτουργία: ρύθμιση και έλεγχος της κατανομής της προσοχής σε διαφορετικά έργα. Πρόκειται για έννοιες που προέρχονται από την έρευνα της γνωστικής ψυχολογίας. Λίγες έννοιες συνδέονται με εργαλεία της κλινικής νευροψυχολογικής έρευνας.

Συμπεράσματα (ΙΙΙ) Η μελέτη των ελλειμμάτων της προσοχής επικεντρώνεται στην διατηρούμενη προσοχή (εγρήγορση), επιλεκτική προσοχή, διαμοιρασμένη προσοχή και την επεξεργασία ελέγχου της προσοχής.

Νευροψυχολογικές δοκιμασίες προσοχής Διατηρούμενη προσοχή: digit symbol coding WAIS-III, Trail Making Test (A) Επιλεκτική προσοχή: Cancellation tasks Διαμοιρασμένη προσοχή: Trail Making Test (B), PASAT Συστοιχία για την προσοχή: Test of Everyday Attention Ερωτηματολόγιο: the Attention Questionnaire, the Dysexecutive Questionnaire

Κλινική περίπτωση Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητα: Απρόσεκτος τύπος Υπερκινητικός-παρορμητικός τύπος Συνδυασμένος τύπος

Σύγκριση Απρόσεκτος: μιλά λίγο, φαίνεται να μην ακούει, αποτυγχάνει να εστιαστεί σε κύρια σημεία έργου, ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες, είναι απρόθυμος. Υπερκινητικός-παρορμητικός: μιλά ακατάπαυστα, κινητικά διαρκώς δραστήριος, αποτυγχάνει να ολοκληρώσει το έργο, δυσκολεύεται να συμμετέχει, είναι ανυπόμονος.

Θεραπευτικές στρατηγικές (Ι) Κατανόηση συμπτωμάτων από την οικογένεια: εκπαίδευση γονέων, συμβουλευτική, στήριξη Συμπεριφορική θεραπεία: παρέμ-βαση με θετική επανατροφοδότηση Υγιής αυτοεκτίμηση: άμεση αντίδραση σε επιτυχίες

Θεραπευτικές στρατηγικές (ΙΙ) Ιατρικές παρεμβάσεις: Σύντομη φαρμακευτική αγωγή Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις: συνεργασία με δασκάλους, αναδιαμόρφωση περιβάλλοντος Συμβουλευτική: άσκηση κοινωνικών δεξιοτήτων

Ερώτημα Πώς αυτοί οι πολλαπλοί μηχανισμοί της προσοχής λειτουργούν συντονισμένα και διατηρούν τη συνοχή στη συμπεριφορά;