ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ Παρουσίαση: ΜΑΡΙΝΑ ΤΖΑΛΑΒΡΑ ΚΕΡΚΥΡΑ 2004

Διάγραμμα Παρουσίασης  Τα ακαδημαϊκά περιοδικά και ο ρόλος τους  Η προβληματική κατάσταση στο χώρο της ακαδημαϊκής δημοσίευσης  Η ακαδημαϊκή ηλεκτρονική δημοσίευση ως απάντηση  Ζητήματα που εμποδίζουν την άμεση καθιέρωσή τους  Αρχές επιστημονικής δημοσίευσης  Το παράδειγμα του SPARC  4 πιθανά σενάρια για το μέλλον της ηλεκτρονικής δημοσίευσης.

Ακαδημαϊκά Περιοδικά: ρόλος  Χτίζουν συγκεντρωτική γνώση  Διαχέουν επιστημονική πληροφορία  Αξιολογούν την ποιότητα  Διανέμουν βραβεία  Διαμορφώνουν επιστημονικές κοινότητες

Ακαδημαϊκή Δημοσίευση: έκθεση προβλήματος Οι 7 μέρες της δημιουργίας… …και η εκδίωξη των επιστημονικών περιοδικών από την Εδέμ της ακαδημαϊκής εκδοτικής κοινότητας  Οι επιστήμονες συγκεντρώθηκαν και δημιούργησαν κοινότητες ενδιαφέροντος.  Κάποιοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον για τα ευρήματά τους.  Οι κοινότητες δημοσίευσαν τα ευρήματά τους σε περιοδικά που έφταναν σε μεμονωμένα άτομα και βιβλιοθήκες, ενώ τα χρήματα από τις συνδρομές επενδύονταν για την προώθηση της έρευνας.  Εμπορικοί εκδότες αγόρασαν επιστημονικά περιοδικά.

Ακαδημαϊκή Δημοσίευση: έκθεση προβλήματος  Οι εκδότες συγχωνεύτηκαν και πέτυχαν αστρονομικά κέρδη αυξάνοντας το κόστος των συνδρομών. Οι βιβλιοθήκες αναγκάστηκαν να κόψουν συνδρομές σε διάφορα περιοδικά προκειμένου να ανταποκριθούν στη ζήτηση των ακριβών περιοδικών που απαιτούσαν τα τμήματα τα οποία εξυπηρετούσαν.  Επιστήμονες, επαγγελματικές κοινότητες, βιβλιοθηκονόμοι και ακαδημαϊκοί συγκεντρώθηκαν για να βρουν κάποια λύση.  Πλησίασαν τους συναδέλφους τους στα πανεπιστήμια ζητώντας την υποστήριξή τους.

Ακαδημαϊκή Δημοσίευση: έκταση του προβλήματος  Η έρευνα ως επικερδές εμπόριο  Το 2000 τα μέλη της ARL (Association of Research Libraries) είχαν κατά 7% λιγότερες συνδρομές σε περιοδικά από ότι το 1986, ωστόσο πλήρωναν 152% περισσότερο.  Μια ετήσια συνδρομή στο περιοδικό Brain Research κοστίζει $15.203, ενώ ο μέσος όρος του κόστους συνδρομών υπολογίζεται γύρω στα $7.000!  Ο τερματισμός στις συνδρομές των περιοδικών τερματίζει ταυτόχρονα και τα κονδύλια των ερευνών.

Ηλεκτρονική Δημοσίευση στον Ακαδημαϊκό χώρο  Υποστηρίζεται ότι η ηλεκτρονική δημοσίευση θα προστατέψει το μέλλον της επιστημονικής επικοινωνίας.  Ελαχιστοποιούν το χρόνο που μεσολαβεί ανάμεσα στην κατάθεση του άρθρου και τη δημοσίευσή του.  Οι χρήστες εκτιμούν το γεγονός ότι μπορούν να έχουν πρόσβαση στο υλικό από τους προσωπικούς τους υπολογιστές.  Οι εκδότες προσπαθούν να κάνουν τα ηλεκτρονικά περιοδικά ελκυστικότερα συγχωνεύοντας σ’ αυτά τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών όπως την προσομοίωση κίνησης (animation).

Ηλεκτρονική Δημοσίευση στον Ακαδημαϊκό χώρο  Τα ηλεκτρονικά περιοδικά ανοίγουν ένα νέο κεφάλαιο σε ότι αφορά την τιμολόγηση των συνδρομών.  Κοστίζουν ελάχιστα σε σχέση με τα έντυπα περιοδικά, ενώ επιτρέπουν στους χρήστες μεγαλύτερη ελαστικότητα και ευκολία στον εντοπισμό άρθρων. –Το περιοδικό PhysChemComm (SPARC) στοιχίζει $353 το χρόνο σε σχέση με ένα παρόμοιο έντυπο που φτωχαίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό των βιβλιοθηκών κατά $ –Αντίστοιχα το ηλεκτρονικό Organic Letters (SPARC) κοστίζει $2.300 σε αντίθεση με το έντυπο Tetrahedron Letters που υπολογίζεται στα $8.602.

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα Αν η ηλεκτρονική δημοσίευση έχει τόσα εμφανή πλεονεκτήματα, γιατί η πλειοψηφία των ακαδημαϊκών δεν έχει ακόμα σπεύσει να υιοθετήσει αυτή την καινοτομία και να εγκαταλείψει τα έντυπα περιοδικά για χάρη μιας εναλλακτικής και μάλιστα οικονομικότερης και γρηγορότερης λύσης;

Γιατί δεν έχει υιοθετηθεί πλήρως η Ακαδημαϊκή Ηλεκτρονική Δημοσίευση;  Η ηλεκτρονική δημοσίευση δεν είναι αναγκαία για όλες τις επιστήμες.  Υπάρχουν ακόμα πολλά προβλήματα που σχετίζονται με την αξιοπιστία και τη γνησιότητα και αφορούν –την Αξιολόγηση (peer review) –τα Πνευματικά δικαιώματα (copyright) –την Αρχειοθέτηση –την Ρευστότητα των κειμένων και τον έλεγχο των εκδόσεων (text fluidity/ version control)

Γιατί δεν έχει υιοθετηθεί πλήρως η Ακαδημαϊκή Ηλεκτρονική Δημοσίευση;  Οι ακαδημαϊκοί διστάζουν να δημοσιεύσουν σε ηλεκτρονικά περιοδικά εξαιτίας μιας αντίληψης που θέλει τα δημοσιευμένα σε ηλεκτρονικά περιοδικά άρθρα να είναι κατώτερης ποιότητας από τα δημοσιευμένα στα παραδοσιακά έντυπα. –Οι καθιερωμένοι στον κλάδο τους επιστήμονες δεν έχουν εμφανή λόγο να δημοσιεύσουν σε ηλεκτρονικά περιοδικά, ενώ οι νέοι που ακόμα προσπαθούν να καθιερωθούν στο χώρο δεν είναι πρόθυμοι να το διακινδυνέψουν. –Το παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι σε μεγάλο αυτό οι ίδιοι αυτοί «πολέμιοι» της ηλεκτρονικής δημοσίευσης είναι τις περισσότερες φορές ενεργοί χρήστες ηλεκτρονικών πηγών.

Αρχές επιστημονικής δημοσίευσης  Αναχαίτιση του κόστους πρόσβασης στη δημοσιευμένη έρευνα – ανάπτυξη στρατηγικών.  Αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες.  Εξασφάλιση μόνιμης και ασφαλούς αρχειοθέτησης.  Πνευματικά δικαιώματα  Οι ακαδημαϊκοί θα πρέπει να διαλέγουν περιοδικά που διαθέτουν υλικό σε λογικές τιμές.

Αρχές επιστημονικής δημοσίευσης  Μείωση του χρόνου μεσολάβησης μεταξύ καταβολής και δημοσίευσης υλικού.  Αξιολόγηση ακαδημαϊκών με βάση την ποιότητα και όχι την ποσότητα δημοσιευμάτων τους.  Εξασφαλισμένη μυστικότητα στη χρήση του υλικού.

Προβλήματα που θα πρέπει να επιλυθούν…  Ισχυρισμοί προτεραιότητας (date stamps?)  Διεθνής πρόσβαση  Εργαλεία του Internet  Στήριξη των ηλεκτρονικών περιοδικών από επιστήμονες με κύρος  Tenure Committees  Ενίσχυση των περιοδικών που εκδίδουν οι ακαδημαϊκές κοινότητες με συνδρομές μελών.

Το παράδειγμα του SPARC  Όλα αυτά τα προβλήματα εξακολουθούν και πιθανότητα θα εξακολουθήσουν για πολύ καιρό ακόμα να υπάρχουν. Δεν λείπουν όμως και οι επιτυχημένες προσπάθειες που θέτουν τη βάση για ένα καλύτερο μέλλον στο χώρο της ακαδημαϊκής ηλεκτρονικής δημοσίευσης.  SPARC (Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition) –Ιδρύθηκε το 1998 με σκοπό να δημιουργήσει περισσότερο ανταγωνισμό στην αγορά της επιστημονικής επικοινωνίας, ενθαρρύνοντας ένα μίγμα εμπορικών και μη κερδοσκοπικών οργανισμών να επενδύσουν στην ηλεκτρονική δημοσίευση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας. –Εκδίδει αξιολογημένα (peer reviewed) δημοσιεύματα υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους.

Το παράδειγμα του SPARC Τα μέλη του SPARC:  Ο οργανισμός αυτός σήμερα αριθμεί περί τα 300 ιδρύματα σε Νότια Αμερική, Ευρώπη, Ασία και Αυστραλία.  Ανάμεσα σε αυτά και κάποιες ηγετικές μορφές στον ακαδημαϊκό χώρο, όπως: –AAU: Association of American UniversitiesAAU: Association of American Universities –AAUP: Association of American University PressesAAUP: Association of American University Presses –Association of College & Research LibrariesAssociation of College & Research Libraries –Association of Universities and Colleges of Canada (AUCC)Association of Universities and Colleges of Canada (AUCC) –Australian Vice-Chancellors' CommitteeAustralian Vice-Chancellors' Committee –Big 12 ProvostsBig 12 Provosts –Canadian Association of Research Libraries/ Association des bibliothèques de recherche du CanadaCanadian Association of Research Libraries/ Association des bibliothèques de recherche du Canada –JISC: Joint Information Systems Committee, U.K.JISC: Joint Information Systems Committee, U.K. –National Association of State Universities & Land Grant CollegesNational Association of State Universities & Land Grant Colleges

Το παράδειγμα του SPARC Στόχοι του SPARC:  Δημιουργεί και αναπτύσσει ανταγωνιστικές εναλλακτικές λύσεις στα υπάρχοντα, υψηλού κόστους, εμπορικά περιοδικά, στηριζόμενος σε διαφορετικά επιχειρησιακά μοντέλα.  Στοχεύει σε ομάδες – κλειδιά όπως βιβλιοθηκονόμους, πανεπιστημιακές σχολές και εκδοτικούς οίκους, αναπτύσσοντας δημόσιες σχέσεις και προωθώντας την έρευνα σε ζητήματα που αφορούν την επιστημονική επικοινωνία γενικότερα.  και προσπαθεί –να αποδείξει ότι τα νέα αυτά περιοδικά μπορούν να αναδείξουν συγγραφείς και να καθιερώσουν ποιοτική δουλειά με απόλυτη επιτυχία.

Το παράδειγμα του SPARC –να μειώσει αποτελεσματικά το κόστος των περιοδικών. –να δημιουργήσει ένα περιβάλλον στο οποίο εκδότες και μέλη των εκδοτικών ομάδων θα κατέχουν σημαντικότερους ρόλους στα επιχειρησιακά ζητήματα των περιοδικών τους. –να εμπνεύσει την δημιουργία μιας αναπτυγμένης εκδοτικής στον αφιλοκερδή τομέα και να ενθαρρύνει νέα μέλη να προσέλθουν στο χώρο αυτό. –να παρέχει βοήθεια και καθοδήγηση σε επιστήμονες και βιβλιοθηκονόμους που ενδιαφέρονται να εισάγουν την νέα πνοή στο χώρο τους. –να μεταφέρουν τις μεθόδους αλλά και το μήνυμα της αλλαγής στους αρμόδιους διεθνείς ιθύνοντες.

Το παράδειγμα του SPARC  Ο Wolfgang Sadee (Τμήμα Βιοφαρμακευτικής του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας) παραιτήθηκε από το περιοδικό Pharmaceutical Research του εκδοτικού οίκου Wolters Kluwer το οποίο ο ίδιος είχε ιδρύσει για να επιμεληθεί την έκδοση ενός νέου ηλεκτρονικού περιοδικού, του PharmSci, μέλους του SPARC.  Κατά τον ίδιο τρόπο ο βιολόγος του πανεπιστημίου της Αριζόνα Mike Rosenzweig εγκατέλειψε το Evolutionary Ecology (του ίδιου οίκου) του οποίου υπήρξε επικεφαλής από το 1990 για να ιδρύσει το Evolutionary Ecology Research. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τον ακολούθησε ολόκληρη η εκδοτική του ομάδα. Το νέο αυτό περιοδικό εκδίδεται και σε ηλεκτρονική και σε έντυπη μορφή έναντι $272 και $305 ετησίως αντίστοιχα σε σύγκριση με το παλαιό που τα τελευταία χρόνια είχε αγγίξει τα $800 το χρόνο.

Το παράδειγμα του SPARC Αυτοί που τελικά ευνοούνται είναι:  Ερευνητές: γιατί διευρύνεται η πρόσβαση στην πληροφορία.  Εκδοτικοί συνεργάτες: γιατί αναπτύσσονται νέα οικονομικά βιώσιμα μοντέλα επιστημονικής επικοινωνίας.  Βιβλιοθήκες: γιατί μπορούν να αγοράζουν περισσότερο υλικό για λιγότερα χρήματα  Κοινωνία: γιατί προωθείται η έρευνα και ταυτόχρονα αναπτύσσεται η οικονομία.

Η…όγδοη μέρα 4 πιθανά σενάρια για το μέλλον Το βέβαιο είναι ότι αυτοί που θα διαμορφώσουν το μέλλον της ηλεκτρονικής δημοσίευσης θα είναι κοινωνικοί παράγοντες με επικεφαλείς -την εκδοτική κοινότητα και -τα tenure committees 1ο σενάριο:  Ακαδημαϊκή ηλεκτρονική δημοσίευση πανταχού παρούσα  Τα ηλεκτρονικά άρθρα μένουν στον τόπο παραγωγής τους και συνδέονται μέσω υπερσυνδέσμων  Έξυπνοι agents υποστηρίζουν την αναζήτηση και την πρόσβαση  Μια κεντρική βάση δεδομένων (repository) παρέχει αντίγραφα (αρχειακή διατήρηση και επίλυση προβλημάτων αμφισβήτησης και απάτης)

4 πιθανά σενάρια για το μέλλον 2ο σενάριο:  Τα tenure committees καθυστερούν την πλήρη ανάπτυξη της ακαδημαϊκής ηλεκτρονικής Δημοσίευσης.  Τα δημοσιευμένα περιοδικά διατίθενται σε κάποιο μέσο τύπου CD-ROM.  Η δομή, το σχήμα και η όλη αίσθηση του ηλεκτρονικού περιοδικού δεν διαφέρει από τα έντυπα περιοδικά. 3ο σενάριο:  Οι ακαδημαϊκές κοινότητες προωθούν κάθε μια το δικό τους περιοδικό  Τα ηλεκτρονικά περιοδικά υποστηρίζονται από τα έντυπα  Δεν είναι αναγκαία καμία κεντρική βάση για τα ηλεκτρονικά δημοσιευμένα άρθρα

4 πιθανά σενάρια για το μέλλον 4ο σενάριο:  Η ακαδημαϊκή δημοσίευση παραμένει απαράλλαχτη από το 1997  Γίνονται ελάχιστες προσπάθειες για δημιουργία ηλεκτρονικών περιοδικών οι οποίες είναι καταδικασμένες στην αποτυχία  Η ηλεκτρονική δημοσίευση δεν πετυχαίνει να αντικαταστήσει τα υπάρχοντα έντυπα περιοδικά αλλά χρησιμοποιείται μόνο επικουρικά

Ευχαριστώ Ερωτήσεις - Απορίες