Η Γενετική στη δικηγορική πράξη Η Γενετική στην Υπηρεσία της Νομικής Σύγχρονα επιστημονικά, τεχνολογικά και νομικά δεδομένα στον τομέα των αναλύσεων DNA: Εφαρμογές στην αστική και ποινική δίκη Επίλυση Υποθέσεων Ελληνική πραγματικότητα Η Γενετική στη δικηγορική πράξη

Η σπουδαιότητα της εξέτασης DNA ως αποδεικτικού μέσου →Στην αστική δίκη →Στην ποινική δίκη 300 άτομα μέχρι σήμερα έχουν αθωωθεί στην Αμερική εξαιτίας της εξέτασης DNA / 18 καταδικασμένοι σε θάνατο / 13 χρόνια κατά μέσο όρο παραμονής στη φυλακή Innocence Project (www.innocenceproject.org) The Innocence List (www.deathpenaltyinfo.org)

Αστική Δίκη α.615 ΚΠολ: «Αν, στις διαφορές της πρώτης παραγράφου του προηγούμενου άρθρου ένας διάδικος, χωρίς να έχει ειδικούς λόγους υγείας, αρνείται να υποβληθεί στις πρόσφορες ιατρικές εξετάσεις με γενικά αναγνωρισμένες επιστημονικές μεθόδους, που του επιβλήθηκαν από το δικαστήριο ως αναγκαίο αποδεικτικό μέσο για τη διαπίστωση της πατρότητας η της μητρότητας, οι ισχυρισμοί του αντιδίκου του λογίζεται ότι έχουν αποδειχθεί. 2. Αν το δικαστήριο διατάζει την υποβολή στις εξετάσεις της προηγούμενης παραγράφου και τρίτων που δεν είναι διάδικοι, μπορεί με την ίδια απόφασή του να απειλεί την επιβολή σ' αυτούς, για την περίπτωση που θα παρεμπόδιζαν αδικαιολόγητα τη διενέργεια των εξετάσεων με την απουσία τους κατά την ημέρα και ώρα που ορίστηκαν για το σκοπό αυτό ή με την άρνησή τους να υποβληθούν σ' αυτές, χρηματική ποινή "είκοσι εννέα (29) έως διακοσίων ενενήντα (290) ευρώ. 3. Κατά τη διενέργεια των εξετάσεων των δύο προηγούμενων παραγράφων πρέπει να λαμβάνονται όλα τα μέτρα ώστε να εξασφαλίζονται πλήρως η υγεία και η αξιοπρέπεια του εξεταζομένου. Ο διάδικος ή ο τρίτος, του οποίου διατάσσεται η εξέταση, πρέπει να κληθεί δέκα ημέρες πριν από τη διενέργειά της για να παραστεί σ' αυτήν.»

Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 615 ΚΠολΔ Αστική Δίκη → διατάσσεται με τις διατάξεις περί πραγρατογνωμοσύνης, 378επ.ΚολΔ (ΟλΑΠ 32/1990) Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 615 ΚΠολΔ Η ενέργεια των ιατρικών εξετάσεων πρέπει να κρίνεται ως αναγκαίο μέσο για τη διαπίστωση της πατρότητας (ή μητρότητας) Οι ιατρικές εξετάσεις που διατάχθηκαν πρέπει να είναι πρόσφορες για την απόδειξη της πατρότητας (ή μητρότητας) Η άρνηση του διαδίκου να μην οφείλεται σε ειδικούς λόγους υγείας ή σε λόγους σχετικούς με την αξιοπρέπεια του → Άρνηση = αμάχητο τεκμήριο περί της αποδείξεως των ισχυρισμών του αντιδίκου (ΟλΑΠ 32/1990, ΑΠ 908/2011, ΑΠ 552/2009)

Αστική Δίκη → Ζήτημα συνταγματικότητας της διάταξης λόγω του έμμεσου «εξαναγκασμού» που προβλέπει. Ωστόσο, το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του τέκνου παρέχει σ’αυτό το δικαίωμα να αναγνωριστεί δικαστικώς και να συνδεθεί νομικά με το φυσικό του πατέρα, η εξακρίβωση του οποίου καθιστά αναγκαία τη διεξαγωγή των συγκεκριμένων εξετάσεων (υπέρ άρθρα 2 παρ.1, 5 παρ.1, 21 παρ.1 και 4 παρ.1 Συντ.) → Αναψηλάφηση κατ’άρθρο 544 παρ.7: «αν ο διάδικος που ζητεί την αναψηλάφηση βρήκε ή πήρε στην κατοχή του μετά την έκδοση της προσβαλλόμενης απόφασης νέα κρίσιμα έγγραφα τα οποία δεν μπορούσε να τα προσκομίσει εγκαίρως από ανώτερη βία ή τα οποία κατακράτησε ο αντίδικός του ή τρίτος που είχε συνεννοηθεί με τον αντίδικό του και των οποίων την ύπαρξη αγνοούσε, όπως αγνοούσε και την κατοχή τους από τον αντίδικο ή τον τρίτο κατά τη διάρκεια της δίκης». Νομολογία: Δεν πληρούνται οι όροι του «νέου κρίσιμου εγγράφου» (ΕφετΘράκης 83/2004) Θεωρία: Πληρούνται οι προϋποθέσεις της διάταξης κατ’ανάλογη εφαρμογή, όχι ως νέο κρίσιμο έγγραφο αλλά ως μεταγενέστερη δυνατότητα χρήσης νεότερης και αδιάσειστης επιστημονικής αποδεικτικής μεθόδου, της οποίας η χρήση δεν ήταν δυνατή νωρίτερα.

Ποινική Δίκη «Όταν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ένα πρόσωπο έχει τελέσει κακούργημα ή πλημμέλημα που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών (3) μηνών, οι διωκτικές αρχές λαμβάνουν υποχρεωτικά γενετικό υλικό για ανάλυση του δεοξυριβονουκλεικού οξέος (Deoxyribonucleic Acid - DNA) προς το σκοπό της διαπίστωσης της ταυτότητας του δράστη του εγκλήματος αυτού.» Η ανάλυση περιορίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα που είναι απολύτως αναγκαία για τη διαπίστωση αυτή και διεξάγεται σε κρατικό ή πανεπιστημιακό εργαστήριο. Την ανάλυση του D.Ν.Α. του κατηγορουμένου δικαιούται να ζητήσει ο ίδιος για την υπεράσπισή του. 2. Αν η κατά την προηγούμενη παράγραφο ανάλυση αποβεί θετική, το πόρισμά της κοινοποιείται στο πρόσωπο από το οποίο προέρχεται το γενετικό υλικό, που έχει δικαίωμα να ζητήσει επανάληψη της ανάλυσης. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των άρθρων 204 έως 208. Το δικαίωμα επανάληψης της ανάλυσης έχει και ο ανακριτής ή ο εισαγγελέας σε κάθε περίπτωση. «Αν η ανάλυση αποβεί αρνητική, το γενετικό υλικό και τα γενετικά αποτυπώματα καταστρέφονται αμέσως, ενώ αν η ανάλυση αποβεί θετική το μεν γενετικό υλικό καταστρέφεται αμέσως, τα δε γενετικά αποτυπώματα του προσώπου, στο οποίο αποδίδεται η πράξη, τηρούνται σε ειδικό αρχείο που συνιστάται και λειτουργεί στη Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας. Τα στοιχεία αυτά τηρούνται για την αξιοποίηση στη διερεύνηση και εξιχνίαση άλλων εγκλημάτων και καταστρέφονται σε κάθε περίπτωση μετά το θάνατο του προσώπου που αφορούν. Η λειτουργία του αρχείου εποπτεύεται από αντεισαγγελέα ή εισαγγελέα εφετών, ο οποίος ορίζεται με απόφαση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου, κατά τις κείμενες διατάξεις, με θητεία δύο (2) ετών.» 3. Η κατά την παράγραφο 2 καταστροφή του γενετικού υλικού και των γενετικών αποτυπωμάτων γίνεται παρουσία του δικαστικού λειτουργού που εποπτεύει το αρχείο. Στην καταστροφή καλείται να παραστεί με συνήγορο και τεχνικό σύμβουλο το πρόσωπο από το οποίο λήφθηκε το γενετικό υλικό.»

Ποινική Δίκη Πρώτη εφαρμογή: 1986 (Μεγάλη Βρετανία, εξιχνίαση δολοφονιών) Ελλάδα: από το 1994   Αρμόδια διεύθυνση: 7ο Τμήμα Ανάλυσης Βιολογικών Δεδομένων Υλικών (ΠΔ 14/2001, ΠΔ 223/2003) α) Εργαστήριο Ανάλυσης DNA β) Εργαστήριο Ανάλυσης Πρωτεϊνών γ) Εργαστήριο Τριχών και Υφάνσιμων Ινών

ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ   ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΕΓΚΛ/ΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΑΡ.ΠΡΩΤ…… Α. ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ ……………. Β. ΑΙΤΟΥΣΕΣ ΑΡΧΕΣ …………………… Γ. ΣΧΕΤΙΚΕΣ (σχετικά έγγραφα) Δ. ΑΠΟΣΤΑΛΛΕΝ ΠΡΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗ ΠΕΙΣΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ (πειστήρια που εστάλησαν προς εξέταση) Ε. ΑΙΤΗΜΑ Εργαστηριακή εξέταση του ανωτέρω δείγματος αίματος για προσδιορισμό του γενετικού τύπου STR και σύγκριση με το δείγμα του κατηγορουμένου……… ΣΤ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Στο ανωτέρω δείγμα αίματος έγινε προσπάθεια απομόνωσης DNA και προσδιορισμού του τύπου STR. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης DNA αναγράφονται στον πίνακα τη παρ.Ζ. Ζ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ (παρατίθεται πίνακας με την σύγκριση 16 στοιχείων του DNA και σύγκριση του καθενός από αυτά ανάμεσα στο δείγμα του κατηγορουμένου και σε αυτά που βρέθηκαν στα πειστήρια που εστάλησαν προς εξέταση.  Η. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση DNA του ληφθέντος δείγματος με τη μέθοδο των αυτοσωμικών STR προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα: Η ανάλυση DNA στο δείγμα αίματος του……..απέδωσε τον προαναφερόμενο τύπο STR όπως αυτός παρουσιάζεται στον Πίνακα Ανάλυσης DNA Από τη σύγκριση του γενετικού τύπου STR του………..με τους γενετικούς τύπους STR που προσδιορίστηκαν στα Πειστήρια των 1 και 2 σχετικών δεν προκύπτει καμία ταύτιση.

ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ Επισυνάπτεται παράρτημα επεξηγήσεων της μεθόδου ανάλυσης DNA και επιστρέφεται το Συγκριτικό Δείγμα. ΠΑΡΑΡΤΗΡΑ: Οι περιοχές του DNA που εξετάζονται είναι οι περιοχές STRs (περιοχές συντόμων διαδοχικά επαναλαμβανόμενων αλληλουχιών νουκλεοτιδίων – Short Tandem Repeats) Στο εργαστήριο μας, σε κάθε δείγμα, αναλύονται 15 περιοχές STRs Ο τύπος STR του εξετασθέντος βιολογικού υλικού μπορεί να συγκριθεί με τον τύπο STR οποιουδήποτε ατόμου. Αν διαφέρει, τότε αποκλείεται το βιολογικό υλικό να έχει προέλθει από το συγκεκριμένο άτομο. Αν όμως υπάρχει ταύτιση των τύπων STR, τότε υπάρχει πιθανότητα το συγκεκριμένο βιολογικό υλικό να έχει προέλθει από αυτό το άτομο, ή από οποιοδήποτε άλλο άτομο που έχει τον ίδιο τύπο STR.

Πλεονεκτήματα εξέτασης DNA ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ Πλεονεκτήματα εξέτασης DNA δεν απαιτείται η εξέταση ίδιων δειγμάτων (το DNA που υπάρχει π.χ. στο αίμα είναι το ίδιο ακριβώς με εκείνο που βρίσκεται σε οποιοδήποτε άλλο βιολογικό υλικό) έστω και ένα ίχνος βιολογικού υλικού μπορεί να αρκεί για τους σκοπούς της ταυτοποίησης η ένδειξη του DNA μπορεί να οδηγήσει σε ταυτοποίηση ασφαλέστερα από μια φυσική ένδειξη σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στα εγκλήματα βίας, τα οποία συχνά εγκαταλείπουν ενδείξεις μικρής συχνότητας δημιουργώντας τράπεζες DNA τα εγκληματολογικά εργαστήρια, είναι δυνατή η ταυτοποίηση των καθ’έξη εγκληματιών

Ενδεχόμενοι παράγοντες αναξιοπιστίας εξέτασης DNA: ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ Ενδεχόμενοι παράγοντες αναξιοπιστίας εξέτασης DNA: το δείγμα του DNA που περισυλλέχθηκε από τον τόπο του εγκλήματος δεν περιλαμβάνει το πλήρες γενετικό αποτύπωμα, ώστε να γίνει η ταυτοποίηση η συνήθης (παλαιότερα) πρακτική των ιατροδικαστικών εργαστηρίων να μην αναλύουν το μέγιστο προβλεπόμενο αριθμό τμημάτων DNA του γενετικού αποτυπώματος η κακή συλλογή του δείγματος από τον τόπο του εγκλήματος, η κακή συντήρηση και επεξεργασία του. η τυχαία, λανθασμένη ή σκόπιμη πρόσμιξη του δείγματος με DNA άλλου ανθρώπου οι υποκειμενικές εκτιμήσεις του ατόμου που διεξάγει την εξέταση, λόγω διφορούμενων αποτελεσμάτων που ενδέχεται να δώσουν τα εργαστηριακά όργανα.  

ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ Εφαρμογές μεθόδου: ανθρωποκτονίες βιασμοί (γενετήσια αδικήματα γενικότερα) αρπαγές ληστείες κλοπές απαγωγές εμπρησμοί κακουργήματα άρθρου 187 παρ.1ΠΚ ναρκωτικά γενικότερα κάθε αδίκημα στο οποίο υφίσταται σωματική δραστηριότητα του δράστη ή χρήση βίας

ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ Νομολογία Ανθρωποκτονίες Βιασμός Τρομοκρατική Οργάνωση ΑΠ 23/2011: έγινε δεκτή αίτηση επανάληψης διαδικασίας, καθόσον αποδείχθηκε κατόπιν εξέτασης DNA ότι η ποινική δίωξη στράφηκε εναντίον του κατηγορουμένου από πλάνη ως προς την ταυτότητα του προσώπου του ΣυμβΠλημΘεσσαλ 952/2007: απέρριψε αίτημα του κατηγορουμένου για εξέταση DNA κρίνοντας ότι είχε ήδη επαρκώς αποδειχθεί η ενοχή του από τα υπόλοιπα αποδεικτικά μέσα. ΑΠ 1418/2003, ΑΠ 1629/2009, ΜΟΔ Λαρ58/2010 Βιασμός ΣυμβΠλημΠειραιά 344/2010, ΑΠ 1307/2007 (ανιχνεύθηκε σπέρμα του δράστη στα ρούχα του θύματος). ΑΠ 2691/2008, ΑΠ 959/2003 Τρομοκρατική Οργάνωση ΔιατΑνακρΑθ 114/2011: Η άρνηση της κατηγορουμένης να δώσει δείγμα DNA εκλαμβάνεται ως μερική σιωπή και δεν μπορεί να αποβεί εις βάρος της. Αρπαγή ΣυμβΠλημΚαλαμ92/2011 (εντοπίστηκε DNA των κατηγορουμένων στα σύνεργα των δραστών (κουκούλα, γάντια, αυτοκίνητο) Ληστεία: ΑΠ 1629/2009

Ειδικότερες εφαρμογές ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ Ειδικότερες εφαρμογές Ταυτοποίηση θυμάτων από φυσικές/μαζικές καταστροφές (αεροπορικό δυστύχημα εταιρείας «Ήλιος», πυρκαγιές στην Πελοπόνησσο) ή εγκληματικές/τρομοκρατικές πράξεις Ταυτοποίηση σκελετών και σκελετικών τμημάτων

Δημήτρης Χρ. Αναστασόπουλος