ΟΜΑΔΑ : ΚΑΜΠΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΡΑΚΩΝΣΤΑΝΤΗ ΜΥΡΣΙΝΗ ΘΕΜΑ:: Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΟΜΑΔΑ : ΚΑΜΠΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΡΑΚΩΝΣΤΑΝΤΗ ΜΥΡΣΙΝΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ Υφάντρες ονομάζονταν οι γυναίκες που ύφαιναν τα νήματα του αργαλειού, αλλά και τα υφαντά υφάσματα στον αργαλειό.. Όπως φαίνεται μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξή της υφαντικής έπαιξε ο καθιερωμένος θεσμός της προίκας, που επέβαλε στις νέες κοπέλες να ετοιμάσουν μόνες τους τα «προικιά» τους. Παράλληλα όμως, η τέχνη αυτή αναπτύχθηκε όχι μόνο ως οικοκυρική ανάγκη για τη δημιουργία χρηστικών και διακοσμητικών υφαντών αλλά και ειδών ρουχισμού, αλλά και ως οικοτεχνία που πρόσφερε πρόσθετο εισόδημα (σχετικά παραδείγματα υπάρχουν σε όλη τη Λέσβο και ιδιαίτερα από την περιοχή της Αγιάσου). Η σημασία εκμάθησης της τέχνης του αργαλειού, για εκείνη την εποχή, αποτυπώνεται και στο παρακάτω δίστιχο: Αργαλειό να μάθεις, την ευχή μου να ’χεις Χέρια πόδια να χτυπάς τη σαΐτα να περνάς

Κάποιες κρατούν ζωντανή τη λαϊκή παράδοση Για την κατασκευή των νημάτων οι υφάντρες χρησιμοποιούσαν κυρίως μετάξι, λινάρι, μαλλί και βαμβάκι, που προμηθεύονταν κυρίως από τη λεσβιακή παραγωγή και πολλές φορές από την οικογενειακή παραγωγή. Το γνέσιμο αναλάμβαναν ως επί το πλείστον οι ίδιες ακολουθώντας διαφορετική διαδικασία για κάθε υλικό, ενώ σήμερα χρησιμοποιούν έτοιμα νήματα.  Από την ομηρική Πηνελόπη έως τις γυναίκες των αρχών του 20ού αιώνα, βασίλισσες, πριγκιποπούλες, αριστοκράτισσες και αγρότισσες είχαν στο σπίτι τους τον δικό τους, μικρό ή μεγάλο, αργαλειό. «Ναός» δημιουργίας και οικονομίας μέσα στο νοικοκυριό τους.

Από το βαφτιστικό του μικρού παιδιού έως το λευκό πανί που συνόδευε τους νεκρούς, όλα περνούσαν από το στημόνι και το υφάδι του αργαλειού. Σκεπάσματα, ρούχα, πολύχρωμα χράμια, κιλίμια και τορβάδες. Δεν ήταν λίγες οι φορές που τα υφαντά της νοικοκυράς πουλιούνταν ώστε να εξασφαλίσουν ένα πρόσθετο εισόδημα στην οικογένεια. Συχνά η αμοιβή ήταν μόνο σε είδος.   Τα μιτάρια, τα χτένια, οι πατήτρες, η ξίγκλα, ο σφίχτης και συχνά και η ίδια η παρασκευή των νημάτων αποτελούσαν μέρος της καθημερινότητας των γυναικών. Μια σκληρή και δύσκολη ευλογία…   Ελάχιστες υφάντρες υπάρχουν σήμερα, στην Αγία Παρασκευή, στην Αγιάσο, στον Ασώματο και στα Παράκοιλα, οι οποίες κρατούν ζωντανή τη λαϊκή παράδοση, υφαίνοντας περίτεχνα σχέδια με μεράκι.

ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ Η δημιουργία ενός εξελιγμένου τύπου αργαλειού με τα μπάρια και τις πατήθρες ίσως πρέπει να αποδοθεί στον Ασιατικό χώρο. Στη νεότερη εποχή, ο αργαλειός γίνεται συνήθως από κυπαρισσόξυλο ή σπανιότερα από καρυδιά και οι υφάντρες δούλευαν συνήθως μπροστά του καθιστές. Το μαλλί ήταν ανέκαθεν η κυριότερη ύλη. Επίπονη ήταν η προπαρασκευή του μαλλιού μέχρι να χρησιμοποιηθεί στον αργαλειό: βράσιμο σε καζάνια με καθαρό νερό, κρύωμα και χτύπημα με τον κόπανο, ξέβγαλμα στο νερό, στέγνωμα στον ήλιο, άνοιγμα, λανάρισμα (ξάσιμο στα λανάρια). Ακολουθεί το γνέσιμο, για το οποίο χρησιμοποιούν τη ρόκα ή το αδράχτι, όπου τυλίγεται η έτοιμη κλωστή και το σφοντύλι που δίνει βάρος στο αδράχτι και δυναμώνει την περιστροφική κίνηση. Αφού γνεστούν και αδραχτιαστούν τα μαλλιά, βάφονται. Τα χρώματα γίνονται ανεξίτηλα, πράγμα που οφείλεται στην ουσία των χρωστικών υλών ζωικών ή φυτικών

ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ Μετά το βάψιμο τα νήματα κουβαριάζονται με τη βοήθεια ανέμης. Συγκεκριμένα, γίνεται το καλάμιασμα ή μασούριασμα που είναι το τύλιγμα του στημονιού στα καλαμάκια του υφαδιού στα μασούρια, το διάσιμο, δηλαδή τακτοποίηση του νήματος που θα αποτελέσει το στημόνι του υφάσματος. Οι χωρικοί κατεργάζονται και τις άλλες υφαντικές ύλες με διάφορους τρόπους και πολύ κόπο. Στη νεότερη Ελλάδα υπάρχουν τρεις τύποι αργαλειού: ο πλαγιαστός ή καθιστός, ο όρθιος και ο αργαλειός του λάκκου.

Οι υφαντικές ύλες και η επεξεργασία τους Όλοι κάπου έχουμε φυλαγμένο ένα χειροποίητο υφαντό φτιαγμένο από τα χέρια της γιαγιάς. Πως όμως κατασκευάστηκε; Πόσος κόπος, πόσος χρόνος, πόση υπομονή χρειάστηκε για να γίνει η πρώτη ύλη κλωστή, να βαφτεί από τα υλικά της φύσης και τέλος, να υφανθεί; Οι υφαντικές ύλες διακρίνονται σε ζωικές και φυτικές. (βαμβάκι, λινάρι, καννάβι, σπάρτο). Στις ζωικές ανήκουν το μαλλί προβάτου ή τράγου και το μετάξι και στις φυτικές το βαμβάκι και το λινάρι. Η υφαντική ύλη που χρησιμοποιείται περισσότερο είναι το μαλλί.

Το μαλλί Από τις αρχές του Απριλίου έως τα μέσα του Ιουνίου κουρεύονται τα πρόβατα.. Στη συνέχεια, οι γυναίκες συγκέντρωναν το μαλλί και το ζεμάτιζαν σε καζάνια, μετά το ξέβγαζαν με άφθονο κρύο νερό και το στέγνωναν στη σκιά, για να γίνει σκληρό. Όταν είχε πια στεγνώσει, το καθάριζαν από τυχόν αγκάθια ή ξυλαράκια και το επεξεργάζονταν στο λανάρι Το μαλλί ξυνόταν στο λανάρι και γινόταν τούφες. Ύστερα με τη ρόκα και το αδράχτι προχωρούσαν στο γνέσιμο, δηλαδή την κατασκευή της κλωστής. Το μετάξι Το μετάξι παράγεται από τα κουκούλια του μεταξοσκώληκα (είδος κάμπιας). Οι μεταξοσκώληκες τοποθετούνται σε σκοτεινό μέρος σε μια επίπεδη επιφάνεια. Έπειτα από 40-50 μέρες αρχίζουν να πλέκουν ένα κουκούλι, γύρω από το σώμα τους. Ύστερα από επτά μέρες οι μεταξοσκώληκες έχουν μεταμορφωθεί σε πεταλούδα. Τα κουκούλια ξεραίνονται στον ήλιο ή στο φούρνο προτού ακόμη οι πεταλούδες προλάβουν να τα τρυπήσουν. Στη συνέχεια, τα βράζουν για να μαλακώσει η μεταξοκλωστή. Καθώς μαλακώνει, η γυναίκα την τραβά με ένα διχαλωτό ξυλαράκι. Αργότερα, τυλίγεται σε περιστρεφόμενα ανέμη.

Το βαμβάκι Το βαμβάκι σπέρνεται την άνοιξη και συλλέγεται το φθινόπωρο Το βαμβάκι Το βαμβάκι σπέρνεται την άνοιξη και συλλέγεται το φθινόπωρο. Όλο το χειμώνα οι γυναίκες ασχολούνταν με το καθάρισμα της ίνας του βαμβακιού από τους σπόρους του. Όταν πλέον το βαμβάκι ήταν καθαρό από σπόρους, ακολουθούσε η διαδικασία του "κοψίματος" του με το δοξάρι, που αντιστοιχεί στη διαδικασία του λαναρίσματος του μαλλιού. Έπειτα ,τούφες άσπρου πουπουλένιου βαμβακιού γίνονταν κλωστή με τη ρόκα και το αδράχτι. Το λινάρι Βγαίνει από το φυτό Linun sp. Εφόσον οι γυναίκες μάζευαν το λινάρι, το έδεναν σε δέσμες, τις οποίες χτυπούσαν με έναν κόπανο για να πέσει ένας σπόρος. Στη συνέχεια, έκοβαν τις τούφες και τις ρίζες τους. Έβαζαν τις δέσμες μέσα σε νερό για τέσσερις έως πέντε μέρες, για να μαλακώσουν τα στελέχη. Όταν τις έβγαζαν από το νερό, τις άφηναν να στεγνώσουν στον ήλιο. Έπειτα έπαιρναν την κάθε δέσμη και την τοποθετούσαν σε ειδικό εργαλείο με εγκοπές, ώστε να σπάσουν το βλαστό του λιναριού και να μείνουν καθαρές οι ίνες. Ακολουθούσε το λανάρισμα και τέλος, το γνέσιμο της κλωστής.

Η βαφή των νημάτων Τα μόνα χρώματα που χρησιμοποιούνταν στην υφαντική ήταν από τη φύση. Τα χρώματα αυτά δεν είναι "καθαρά" αλλά αποτελούν μείγματα χρωμάτων, μερικά από τα οποία είναι οξειδωμένοι τύποι των καθαρών. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι τα χρώματα δεν είναι έντονα, όπως τα τεχνητά, αλλά επιτυγχάνουν αρμονικούς χρωματικούς συνδυασμούς. Η επιλογή των χρωμάτων από την υφάντρα εξαρτιόταν από τα τοπικά φυτικά είδη που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως βαφικά και από τις γνώσεις συνταγών βαφής. Η διαδικασία της βαφής Αφού στράγγιζαν την υφαντική την έβαφαν σε βραστό νερό που περιείχε τα φυτά τα οποία θα έδιναν το ανάλογο χρώμα.

Μεταφορικές εκφράσεις Συχνά χρησιμοποιούμε μεταφορικές εκφράσεις που σχετίζονται με την υφαντική. Ξέρεις τι σημαίνουν; «Βρήκα μαλλί να ξάνω»: έχω επινοήσει μια ασχολία ώστε να φαίνομαι διαρκώς απασχολημένος. «Πήγα για μαλλί και βγήκα κουρεμένος»: επιδίωκα το κέρδος, αλλά βγήκα ζημιωμένος. «Πόσο πάει το μαλλί»: πόσο κοστίζει. «Μάλλιασε η γλώσσα μου»: κουράστηκα να εξηγώ κάτι. «Γίναμε μαλλιά κουβάρια»: μπλεχτήκαμε, τσακωθήκαμε. «Σφάζω με το βαμβάκι»: λέω κάτι δηκτικό ή αιχμηρό χρησιμοποιώντας ήπιες λέξεις και εκφράσεις. «Του λιναριού τα πάθη»: ταλαιπωρίες που διαδέχονται η μια την άλλη. «Πάει η γλώσσα του ροδάνι»: μιλάει ακατάπαυστα. «Έφτασε ο κόμπος στο χτένι»: έφτασε το πράγμα στο απροχώρητο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Συνεπώς, η υφαντική είναι από τις πρώτες τέχνες στην ιστορία του ανθρώπου. Τα ευρήματα των ανασκαφών μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η υφαντική είναι γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια σε όλους τους γνωστούς πολιτισμούς της Μεσογείου. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι με το ύφασμα ο άνθρωπος καλύπτει βασικές ανάγκες του: προστατεύεται από το κρύο, αλλά και στολίζει το σώμα του και το χώρο όπου κατοικεί.

ΣΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ ΑΓΙΑΣΩΤΙΚΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ ΤΕΛΟΣ