Φοροδιαφυγή και κοινωνική δικαιοσύνη Μάνος Ματσαγγάνης Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΕΛΙΑΜΕΠ, ΙΟΒΕ, Kantor & Κίνηση Πολιτών Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2011 Πολεμικό Μουσείο

2 περιεχόμενα 1.έκταση της σκιώδους οικονομίας 2.διανεμητικές επιδράσεις της φοροδιαφυγής 3.επιδράσεις της κρίσης

3 1.έκταση της σκιώδους οικονομίας 2.διανεμητικές επιδράσεις της φοροδιαφυγής 3.επιδράσεις της κρίσης

σκιώδης οικονομία ≠ φοροδιαφυγή IIIIIIIV Ι: δραστηριότητες που φορολογούνται αλλά δεν καταγράφονται στους Εθνικούς Λογαριασμούς λόγω καθυστερήσεων ή λαθών II: δραστηριότητες που δεν φορολογούνται και δεν καταγράφονται στους Εθνικούς Λογαριασμούς III: δραστηριότητες που καταγράφονται στους Εθνικούς Λογαριασμούς αλλά δεν φορολογούνται IV: φορολογητέα ύλη που προέρχεται από δραστηριότητες παρελθόντων ετών που δεν φορολογείται

φοροδιαφυγή ≠ φοροαποφυγή Schneider F. (2011) The Shadow Economy and Shadow Economy Labor Force: What Do We (Not) Know?

μέγεθος της σκιώδους οικονομίας  Ελλάδα 25-28% ΑΕΠ  Ιταλία 22-26%  Γερμανία 15-17%  ΗΠΑ 7-8% Schneider F. (2011) The Shadow Economy and Shadow Economy Labor Force: What Do We (Not) Know?

σκιώδης οικονομία και φοροδιαφυγή στην Ελλάδα  άλλες μελέτες οδηγούν σε μεγαλύτερες εκτιμήσεις  Τάτσος (2001): 31-37% ΑΕΠ,  Κανελλόπουλος και συν. (1995): 35%, 1988  Βαβούρας και συν. (1995): 25-32%,  υποδηλούμενο μέγεθος φοροδιαφυγής  αναγωγή: φόροι = 21% ΑΕΠ => φοροδιαφυγή = 5-6% ΑΕΠ  (όμως: σκιώδης οικονομία ≠ φοροδιαφυγή)  ΟΟΣΑ (2011): «If Greece collected its VAT, social security contributions and corporate income tax with the average efficiency of OECD countries, tax revenues could rise by nearly 5% of GDP»

8 1.έκταση της σκιώδους οικονομίας 2.διανεμητικές επιδράσεις της φοροδιαφυγής 3.επιδράσεις της κρίσης

9 δηλωθέν εισόδημα ≠ πραγματικό ΦΕΦΠ 2009  φορολογούμενοι με δηλωθέντα εισοδήματα €0 και €1 έως € (γενικό αφορολόγητο όριο) ως ποσοστό του συνόλου ανά ομάδα επαγγέλματος: δηλωθέν εισόδημα €0€1 - € μισθωτοί0,0%35,9% συνταξιούχοι0,057,4 ελεύθεροι επαγγελματίες0,437,6 έμποροι κ.ά.5,743,9 εισοδηματίες68,423,8 γεωργοί κ.ά.0,190,6 ΣΥΝΟΛO15,0%42,7%

ποιος ωφελείται από τη φοροδιαφυγή;  πρόσφατη μελέτη  ΦΕΦΠ 2005  0,5% φορολογικών δηλώσεων  βάση σύγκρισης: ΕΟΠ 2005  συντηρητική εκτίμηση  αποκρυπτόμενο εισόδημα ως ποσοστό του πραγματικού  συνολικός πληθυσμός: 9,9%  πλουσιότερο 10% : 14,7%  πλουσιότερο 1%: 23,6% Matsaganis M. & Flevotomou M. (2010) Distributional implications of tax evasion in Greece. Hellenic Observatory, LSE

αποκρυπτόμενο εισόδημα ανά επίπεδο εισοδήματος εισόδημα που αποκρύπτεται ως % του πραγματικού εισοδήματος (ανά δεκατημόριο εισοδήματος) δεκατημόριο:% 1 - φτωχότερο 10% πληθυσμού9,9 210,4 311,2 45,1 55,7 67,0 77,9 87,3 96, πλουσιότερο 10% πληθυσμού14,7 πλουσιότερο 1% πληθυσμού23,6 ΣΥΝΟΛΟ9,9 Matsaganis M. & Flevotomou M. (2010) Distributional implications of tax evasion in Greece. Hellenic Observatory, LSE

αποκρυπτόμενο εισόδημα ανά πηγή εισοδήματος εισόδημα που αποκρύπτεται ως ποσοστό του πραγματικού εισοδήματος (ανά πηγή εισοδήματος) πηγή:% μισθοί0,6 συντάξεις0,0 γεωργικές δραστηριότητες52,9 ελεύθερο επάγγελμα και περιουσία24,4 ΣΥΝΟΛΟ9,9 Matsaganis M. & Flevotomou M. (2010) Distributional implications of tax evasion in Greece. Hellenic Observatory, LSE

διανεμητικές επιδράσεις της φοροδιαφυγής Matsaganis M. & Flevotomou M. (2010) Distributional implications of tax evasion in Greece. Hellenic Observatory, LSE  εάν δεν υπήρχε φοροδιαφυγή (ΦΕΦΠ μόνο)  φορολογικά έσοδα: +35%  ανισότητα: από -3% (Gini) έως -9% (Theil)  προοδευτικότητα φορολογίας: από +12% (Kakwani) έως +27% (Reynolds-Smolensky)

14 1.έκταση της σκιώδους οικονομίας 2.διανεμητικές επιδράσεις της φοροδιαφυγής 3.επιδράσεις της κρίσης

15 ΦΕΦΠ 2011 έναντι ΦΕΦΠ 2010 μεταβολή δηλωθέν εισόδημαφόρος μισθωτοί+1,9%+0,5% συνταξιούχοι+7,0+4,9 ελεύθεροι επαγγελματίες+0,2-2,1 έμποροι κ.ά.-3,8-11,6 εισοδηματίες+3,2-2,5 γεωργοί κ.ά.+3,0+1,1 ΣΥΝΟΛO+2,3%-1,2%

16 ΦΕΦΠ 2011 έναντι ΦΕΦΠ 2009 μεταβολή δηλωθέν εισόδημαφόρος μισθωτοί+7,6%+5,9% συνταξιούχοι+14,1+17,9 ελεύθεροι επαγγελματίες+7,8+1,0 έμποροι κ.ά.-3,7-16,7 εισοδηματίες+8,7+1,4 γεωργοί κ.ά.+5,7+6,7 ΣΥΝΟΛO+7,4%-3,0%

η φοροδιαφυγή και η κρίση  αυξήθηκε η φοροδιαφυγή τα τελευταία χρόνια;  μείωση εισοδημάτων: μεγαλύτερο κίνητρο αλλά και μικρότερα περιθώρια (μείωση φορολογητέας ύλης)  αποτελεσματικότητα φορολογικής διοίκησης (;)  μεταβολές συμπεριφοράς (;)