ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΘΗΝΑ 2019 ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ «Σύγχρονα ζητήματα διεθνούς ασφάλειας» «Πολιτικές ΕΕ για την μετανάστευση» ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΘΗΝΑ 2019

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Θεσμική εξέλιξη μεταναστευτικής πολιτικής ΕΕ.. Αποτίμηση. Ευρωπαική Πολιτική Ασύλου. Αντιμετώπιση προσφυγικής κρίσης. Προτάσεις. Μοντέλο αξιολόγησης ΕΕ.

ΣΥΝΘΗΚΗ SCHENGEN Στα μέσα του 1980 υιοθετήθηκε από τα κ.μ. της Ε.Ε. το πρώτο πρώιμο βήμα δημιουργίας μιας Ευρωπαϊκής Μεταναστευτική Πολιτικής. Συγκεκριμένα, το 1985 υιοθετήθηκε μέσω άτυπης διακυβερνητικής συνεργασίας ο «χώρος Σένγκεν», ο οποίος πρέσβευε μια πολιτική «ελεύθερης διακίνησης προσώπων» μέσω της κατάργησης των συνοριακών ελέγχων για όλα τα συμβαλλόμενα μέρη, καθώς και την προώθηση διακυβενητικής συνεργασίας σε ζητήματα εξωτερικής διαχείρισης συνόρων και αδειών χορήγησης εισόδου. Τέθηκε σε ισχύ το 1995 και ενσωματώθηκε στο επίσημο νομικό πλαίσιο της Ε.Ε το 1997 με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ Ανακήρυξε τα ζητήματα του ασύλου και της μετανάστευσης ως «κοινού ενδιαφέροντος» και τα κατέταξε στον τρίτο πυλώνα της Κοινότητας, αυτά δυστυχώς υποβιβάστηκαν από τις συμπεριφορές των ίδιων των κρατών μελών, τα οποία χρησιμοποιώντας το δικαίωμα της αρνησικυρίας και προωθώντας τις εθνικές τους πολιτικές, παρακώλυαν συστηματικά τις αντίστοιχες ενωσιακές.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ Η Συνθήκη του Άμστερνταμ, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1999, έδωσε νέα ώθηση στην κοινοτικοποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής, αποτελώντας μέχρι και σήμερα θεμέλιο λίθο των διαδικασιών που αφορούν τη μετανάστευση. Αποφασίστηκε για πρώτη φορά η εναρμόνιση των πολιτικών των κρατών-μελών στους τομείς του ασύλου, της μετανάστευσης, των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα και της δικαστικής συνεργασίας στον αστικό τομέα. Ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται και η δυνατότητα που δόθηκε στο Συμβούλιο να λαμβάνει επιπλέον μέτρα στους παραπάνω τομείς. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ εγκαινίασε δράσεις αναφορικά με τις πολιτικές στα πεδία ελέγχου, υποδοχής και ενσωμάτωσης των μεταναστών.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΑΜΠΕΡΕ Τα γνωστά ως «Συμπεράσματα Ταμπερέ» αποτέλεσαν σημαντικό σταθμό στη διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής της Ένωσης, καθώς ανέκοψαν την εώς τότε αμιγώς ad hoc δράση της Ε.Ε. σε ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής, θέτοντας παράλληλα σε ύψιστη προτεραιότητα την εξέλιξη της Ε.Ε. σε χώρο «Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης». Ανάμεσα στις βασικές δεσμεύσεις της Ε.Ε. ήταν η εδραίωση μίας βαθύτερης πολιτικής συνεργασίας μεταξυ των κ.μ. της Ε.Ε. στους τομείς της μετανάστευσης και ασύλου, καθώς και η οικοδόμηση συνεργασίας με τα τρίτα κράτη, τα οποία αποτελούν πηγές προέλευσης ή και διέλευσης μεταναστευτικών και προσφυγικών εισροών στην Ένωση. 5ετή προγράμματα: Τάμπερε, Χάγης, Στοκχόλμης.

FRONTEX Το 2004 ιδρύθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, γνωστός σε όλους μας με την επωνυμία «FRONTEX». Η FRONTEX διευκολύνει τον διασυνοριακό έλεγχο, παρέχει επαγγελματική τεχνογνωσία και συνδράμει τα κράτη-μέλη όποτε αυτό απαιτηθεί από τις συνθήκες.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ Τα άρθρα 78 και 79 της ΣΛΕΕ θίγουν το ζήτημα tης μεταναστευτικής πολιτικής, ορίζοντας σε ενωσιακό επίπεδο (υπερεθνικό)πρωτογενούς δικαίου την ανάπτυξη μίας κοινής πολιτικής στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης. Το άρθρο 78 ΣΛΕΕ αναφέρεται στον τομέα του ασύλου, της επικουρικής και προσωρινής προστασίας όσων χρήζουν διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με την αρχή της μη επαναπροώθησης. Το άρθρο 79 αναφέρεται στην δημιουργία κοινής μεταναστευτικής πολιτικής, με την οποία θα προάγεται και θα διασφαλίζεται η αποτελεσματική διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, η δίκαιη μεταχείριση των υπηκόων τρίτων κρατών, η πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης και η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ άρθρο 4(2)(j) ΣΛΕΕ, συντρέχουσα αρμοδιότητα στην Ε.Ε. στον τομέα της μεταναστευστικής πολιτικής και πολιτικής ασύλου. Επιπλέον, υπό τον τίτλο V, Άρθρο 67(1), ΣΛΕΕ θεσμοθετήθηκε ο χώρος «Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης» ως ένα ενιαίο νομικό κείμενο. Διευρύνθηκε η εφαρμογή του σύστηματος ειδικής πλειοψηφίας (qualified majority voting). Η ΣΛΕΕ, ωστόσο, περιλαμβάνει εξίσου ρήτρες οι οποίες θέτουν όρια στην άσκηση της μεταναστευτικής πολιτικής απο την Ε.Ε. Συγκεκριμένα, υπό το αρθ.79(5), ΣΛΕΕ τα κράτη μέλη της Ε.Ε. διατηρούν το κυριαρχικό δικαίωμα να καθορίζουν το ποσοστό των εισερχομένων υπηκόων τρίτων χωρών στο έδαφός τους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Επιφυλακτική -έως και διστακτική- στάση των κ.μ. της Ε.Ε. για εκχώρηση αρμοδιοτήτων στην Ε.Ε. Μόλις με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1999) ενσωματώθηκαν στην Ευρωπαίκή νομοθεσία σημαντικότατες πτυχές της εσωτερικής μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε., όπως ο χώρος Σένγκεν. Η Συνθήκη της Λισαβόνας (ΣΕΕ & ΣΛΕΕ) προσδίδει για πρώτη φορά στην ιστορία της Ε.Ε. υπερεθνική διάσταση στην -έως τότε- αμιγώς διακυβερνητική μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε.. Ωστόσο, ακόμη και στη ΣΛΕΕ καθρεφτίζεται η επιφυλακτικότητα των κ.μ. να αποποιηθούν τις κυριαρχικές τους αρμοδιότητες επί βασικών ζητημάτων μεταναστευτικής πολιτικής όπως είναι το ποσοστό υπηκόων τρίτων χωρών το οποίο επιθυμούν να δεχτούν στο έδαφός τους.

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΥΛΟΥ Η Σύμβαση της Γενεύης του 1951, η οποία παρότι δεν αποτελεί επίτευγμα μόνο ευρωπαϊκό, είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς υπήρξε η πρώτη διεθνής συμφωνία που κάλυπτε τις πιο ουσιαστικές πλευρές της ζωής των προσφύγων. Τη Σύμβαση της Γενεύης ακολούθησε το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης το 1967, το οποίο αφαιρεί τους γεωγραφικούς και χρονικούς περιορισμούς που έθετε η αρχική Σύμβαση σύμφωνα με τους οποίους μόνο άτομα που εμπλέκονταν στα γεγονότα που συνέβησαν στην Ευρώπη πριν την 1η Ιανουαρίου του 1951, μπορούσαν να υποβάλλουν αίτηση ασύλου. Κανονισμός αριθ. 2725/2000 του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2000 σχετικά με τη θέσπιση του «Eurodac» για την αντιπαραβολή δακτυλικών αποτυπωμάτων για την αποτελεσματική εφαρμογή της σύμβασης του Δουβλίνου. Ευρωπαϊκό Ταμείο για τους πρόσφυγες, το 2010. Προσπάθεια εξισορρόπησης των οικονομικών επιβαρύνσεων που επωμίζονται τα κράτη- μέλη, μέσω ενός συστήματος χρηματικής αναδιανομής. ο Κανονισμός ΙΙΙ του Δουβλίνου (604/2013/ΕΕ) θεσπίζει τα κριτήρια και τους μηχανισμούς για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η ΕΕ παραμένοντας στην λογική της ανάγκης οχύρωσής της απέναντι στις μεταναστευτικές πιέσεις θα συνεχίσει την "εκ του μακρόθεν" (remote control) διαχείριση του φαινομένου της παράνομης μετανάστευσης αφήνοντας το κύριο βάρος ανάσχεσης και διαχείρισης των πιέσεων στα "κράτη-πρώτης γραμμής" του Μεσογειακού Νότου (Ιταλία και Ελλάδα). Ανάπτυξη πολιτικών σε δύο επίπεδα: Βραχυπρόθεσμο: αποτροπή της παράνομης μετανάστευσης και στον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. Ευρωπαικά και εθνικά μέσα για την επίτευξη των στόχων. FRONTEX, EUROSUL, EUROPOL και επιχείρηση Mare nostrum και φράχτης Έβρου αντίστοιχα. Μακροπρόθεσμο: "εξωτερίκευση" (externalization) των εργαλείων και πολιτικών που είχε -και εξακολουθεί να έχει- στη διάθεσή της. Πολιτικές που αφορούσαν την ασφάλεια (ισχυροποίηση ελέγχου στα σύνορά της και καταπολέμηση της παράνομης εισόδου μεταναστών, της εμπορίας ανθρώπων και της επαναπροώθησης όσων πέρασαν στην Ε.Ε. παράνομα) και την ανάπτυξη (αντιμετώπιση αιτιών της μετανάστευσης, αναπτυξιακή βοήθεια προς τις χώρες προέλευσης, τις εμπορικές συναλλαγές, ξένες επενδύσεις και συμφωνίες της Ε.Ε. στο πλαίσιο των εξωτερικών της σχέσεων με στόχο την καλύτερη ρύθμιση της μετανάστευσης).

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η τραγωδία τον Απρίλιο του 2015, με τον θάνατο 700 περίπου μεταναστών μετά την βύθιση του πλοίου που τους μετέφερε προς την Ιταλία, διέγειρε τα ανθρωπιστικά αντανακλαστικά τόσο των ευρωπαίων πολιτών όσο και των ευρωπαϊκών ηγεσιών. Θεσμικές πρωτοβουλίες ΕΕ: 10 Σημεία Άμεσης Δράσης «Νέα Ευρωπαϊκή Agenda γιατην Ασφάλεια» “Ευρωπαϊκής Agenda για την Μετανάστευση”, οι τέσσερεις βασικοί πυλώνες της οποίας στόχευαν στην άμεση ανάγκη για δράση ώστε να μη χαθούν άλλες ζωές, στην βοήθεια προς τις χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή με ουσιαστικά μέτρα, στην χορήγηση βοήθειας έκτακτης ανάγκης ύψους 60 εκατ. ευρώ- και στην εκπόνηση σχεδίου δράσης για την πάταξη των κυκλωμάτων παράτυπης μετανάστευσης. Διακηρυκτικού χαρακτήρα, υψηλοί στόχοι, χωρίς την έγκριση κρατών, μη ολοκληρωμένη κοινή μεταναστευτική πολιτική.

ΟΔΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Η οδός της Κεντρικής Μεσογείου είναι αυτή που χρησιμοποιείται περισσότερο τα τελευταία χρόνια για την είσοδο στην ΕΕ. Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι μετανάστες από την υποσαχάρια και τη Βόρεια Αφρική διέρχονται από τη Λιβύη κατά το ταξίδι τους προς την Ευρώπη. Οι δράσεις της ΕΕ στη Λιβύη επικεντρώνονται στα εξής: 1) εκπαίδευση της ακτοφυλακής 2) προστασία και αρωγή στους μετανάστες και τους πρόσφυγες 3) στήριξη των τοπικών κοινοτήτων 4) βελτίωση της διαχείρισης των συνόρων Η ΕΕ έχει δεσμεύσει 237 εκατομμύρια € με σκοπό τη χρηματοδότηση προγραμμάτων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στη Λιβύη.

ΟΔΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Η οδός της Ανατολικής Μεσογείου αφορά τη διέλευση μέσω θαλάσσης από την Τουρκία στην Ελλάδα. Η εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας του Μαρτίου του 2016 επιτέλεσε καίριο ρόλο στη μείωση των παράνομων αφίξεων μέσω Τουρκίας. Η συμφωνία με την Τουρκία συνέβαλε επίσης στη σημαντική μείωση του αριθμού των ανθρώπινων ζωών που χάνονται στη θάλασσα και στην πάταξη της παράνομης διακίνησης μεταναστών. 62 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα το 2017 σε σύγκριση με 434 το 2016.

Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας Τον Μάρτιο του 2016, οι ηγέτες της ΕΕ και της Τουρκίας συμφώνησαν να καταπολεμήσουν την παράνομη μετανάστευση εξαιτίας του τεράστιου αριθμού μεταναστών που ταξιδεύουν μέσω Τουρκίας. Η δήλωση ορίζει τις ακόλουθες δύο αρχές: όλοι οι νέοι παράνομοι μετανάστες που φθάνουν στα ελληνικά νησιά θα επιστρέφονται στην Τουρκία εάν δεν ζητήσουν άσυλο ή εάν το αίτημά τους απορριφθεί. για κάθε Σύριο που επιστρέφεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύριος θα επανεγκαθίσταται στην ΕΕ. Σε αντάλλαγμα, η ΕΕ θα επισπεύσει την καταβολή των 3 δισ. ευρώ που προβλέφθηκαν τον Νοέμβριο του 2015 για την αντιμετώπιση των αναγκών των προσφύγων στην Τουρκία. Η ΕΕ δεσμεύθηκε επίσης να κινητοποιήσει επιπλέον χρηματοδότηση έως 3 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος του 2018.

Επανεγκατάσταση Η επανεγκατάσταση επιτρέπει σε πρόσφυγες που χρειάζονται προστασία να εισέλθουν με νόμιμο και ασφαλή τρόπο στην ΕΕ χωρίς να χρειαστεί να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους σε επικίνδυνα ταξίδια. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν στην ΕΕ διάφορα συστήματα επανεγκατάστασης: το σύστημα επανεγκατάστασης της ΕΕ του 2015 το σύστημα επανεγκατάστασης του 2016 για τους σύριους μετανάστες στην Τουρκία. H σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2017. Τον Σεπτέμβριο του 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε σύσταση με την οποία καλούσε τα κράτη μέλη να προσφέρουν θέσεις για την επανεγκατάσταση 50 000 ατόμων έως τις 31 Οκτωβρίου 2019.

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Ανεπαρκής και πρακτικά αναποτελεσματική ευρωπαική πολιτική. Ανεπαρκής και πρακτικά αναποτελεσματική ευρωπαική πολιτική. Διακηρυκτικός χαρακτήρας αποφάσεων. Ελλείψει ολοκληρωμένης κοινής ευρωπαικής μεταναστευτικής πολιτικής αντιμετωπίζει το πρόβλημα μέσω ειδικών και έκτακτων συναντήσεων. Η ειδική πλειοψηφία της Λισαβόνας επέτρεψε τη λήψη συλλογικών αποφάσεων, οι οποίες όμως δεν εκπληρώνονταν από όλα τα κράτη. Κράτη μέλη της ΕΕ αντιλαμβάνονταν την  έννοια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης ως μη υποχρεωτική και άρα εθελοντική. Γι αυτό δεν συμμετείχαν στο πρόγραμμα μετεγκατάστησης της ΕΕ. Εξάρτηση ΕΕ από Τουρκία, η οποία συγκρατεί μεγάλο αριθμό προσφύγων.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ανάγκη συγκρότησης μίας ενιαίας κοινής ευρωπαικής μεταναστευτικής πολιτικής. Αναθεώρηση Κανονισμού του Δουβλίνου. Διασφάλιση ασφαλούς και νόμιμης εισόδου των προσφύγων στην ΕΕ ώστε να αποφευχθούν νέες ανθρώπινες απώλειες. Βελτίωση υποδομών φιλοξενίας μεταναστών. Δίκαιη κατανομή αιτούντων άσυλου. Δημιουργία νέας υπηρεσίας της ΕΕ που θα εξετάζει τα αιτήματα ασύλου αντί των κρατών. Με αυτόν τον τρόπο θα εφαρμόζεται με ενιαίο τρόπο το ΚΕΣΑ.