«Εξωτερικές Σχέσεις της Ε.Ε: Δίκαιο και Πολιτικές» ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Εξωτερικές Σχέσεις της Ε.Ε: Δίκαιο και Πολιτικές» Ακαδημαϊκό Έτος 2018-2019 Κ.Μ: 120522 ΕΞΑΜΗΝΟ: ΣΤ΄ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Δρ Αλέξανδρος Καΐλης

Θεματικές Ενότητες Μαθήματος 1. Το Θεσμικό Πλαίσιο των Εξωτερικών Σχέσεων της Ένωσης 2. Διεθνείς συμφωνίες και σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς και τρίτες χώρες 3. Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) 4. Η Κοινή Πολιτική Ασφαλείας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) 5. Σχέσεις Εξωτερικού Εμπορίου 6. Αναπτυξιακή συνεργασία και Ανθρωπιστική βοήθεια 7. Διεύρυνση και Γειτονία της Ένωσης 8. Σχέσεις με Χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Γειτονίας

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Α. Οι πρώτες απόπειρες διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης Β. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ, 1986/1987) και η Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία Γ. Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ-Συνθήκη Μάαστριχτ, 1992/1993) Δ. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997/1999)

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Α. Οι πρώτες απόπειρες διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης Η Διακήρυξη του Robert Schuman (9 Μαΐου 1950): πρόταση για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα Υπογραφή, το 1951, της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑX, Συνθήκη των Παρισίων) – λήξη 2002 Υπογραφή, το 1952, της Συνθήκης περί σύστασης της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ): το σχέδιο περί σύστασης ευρωπαϊκού στρατού δεν υλοποιήθηκε ποτέ, καθώς η Γαλλική Εθνοσυνέλευση αρνήθηκε στις 30 Αυγούστου 1954, να κυρώσει τη Συνθήκη Υπογραφή, το 1954, της Συνθήκης της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης (Σύμφωνο των Βρυξελλών, ΔΕΕ): συλλογική άμυνα και αμυντική ικανότητα της Ευρώπης – παύει να υφίσταται από το 2011 Η εξωτερική διάσταση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ, 1957): εξωτερική εμπορική πολιτική (άρθρο 113 ΕΟΚ) - σύναψη συμφωνιών σύνδεσης με τρίτες χώρες (άρθρο 238 ΕΟΚ)

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Βασικές αρχές και έννοιες που προήχθησαν κατά την αρχική περίοδο διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης: προώθηση των πολυμερών προσεγγίσεων και των συνεργασιών (multilateralism), στη βάση διακυβερνητικών διαδικασιών προαγωγή της αλληλεγγύης και της κοινής διαχείρισης προβλημάτων εστίαση στην οικοδόμηση μιας διεθνούς τάξης που να βασίζεται σε κανόνες προοδευτική οικοδόμηση της κοινοτικής αρχιτεκτονικής και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Β. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ, 1986/1987) και η Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία Τίτλος III (Άρθρο 30) – Διατάξεις για την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής: Θέσπιση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας (ΕΠΣ) Η ΕΠΣ επιβεβαιώνει και συμπληρώνει τις διαδικασίες και τους στόχους που εμπεριέχονταν σε τρεις σημαντικές εκθέσεις που είχαν υιοθετηθεί από τους Υπουργούς Εξωτερικών των κρατών μελών, τις δεκαετίες ‘70 και ’80 Εκθέσεις του Λουξεμβούργου 1970, της Κοπεγχάγης 1973 και του Λονδίνου 1981

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Β. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ, 1986/1987) και η Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (ΕΠΣ): στόχοι και βασικά γνωρίσματα [άρθρο 30] προσπάθεια των κρατών μελών να διατυπώνουν και να εφαρμόζουν από κοινού μια ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική (κοινές θέσεις και δράσεις) συντονισμός και εναρμόνιση των θέσεων των κρατών-μελών στα διεθνή προβλήματα – ενίσχυση της αλληλεγγύης τακτική και αμοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών και διαβούλευση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής προαγωγή της διακυβερνητικής συνεργασίας, μεταξύ των Υπουργών Εξωτερικών των κρατών μελών – περιορισμένος ουσιαστικός ρόλος για Επιτροπή και Κοινοβούλιο διαδικασία λήψης απόφασης: ομοφωνία για κάθε απόφαση

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (ΕΠΣ): θεσμική δομή και αρμοδιότητες [άρθρο 30 (10)] Προεδρία ΕΠΣ: η εκ περιτροπής Προεδρίας του Συμβουλίου Αρμοδιότητες Προεδρίας ΕΠΣ: ανάληψη πρωτοβουλιών, συντονισμού και εκπροσώπησης των κρατών μελών, έναντι τρίτων χωρών για θέματα που εμπίπτουν στην ΕΠΣ – προγραμματισμός, σύγκληση και οργάνωση συνόδων Οι πολιτικοί Διευθυντές: συνέρχονται, τακτικά, στο πλαίσιο της Πολιτικής Επιτροπής, για να δώσουν την αναγκαία ώθηση και να εξασφαλίζουν τη συνοχή της ΕΠΣ Ευρωπαίοι ανταποκριτές: παρακολουθούν την εφαρμογή της ΕΠΣ και μελετούν προβλήματα γενικής οργάνωσης Γραμματεία ΕΠΣ: επικουρεί την Προεδρία στην προετοιμασία και την εφαρμογή των δραστηριοτήτων της ΕΠΣ (έδρα τις Βρυξέλλες)

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Η προβληματική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας (ΕΠΣ): Απουσία κοινών θεσμικών δομών, διαδικασιών και εφαρμοστικών εργαλείων μεταξύ Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και ΕΠΣ Περιορισμένη η αποτελεσματική ανταπόκριση της ΕΠΣ στην αντιμετώπιση διεθνών κρίσεων της δεκαετίας ‘80 (π.χ. Μέση Ανατολή, Αφγανιστάν)

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Γ. Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ-Συνθήκη Μάαστριχτ, 1992/1993) Λόγοι που υπαγόρευσαν τις θεμελιώδεις θεσμικές μεταβολές που επέφερε η Συνθήκη του Μάαστριχτ: ανάγκη αντιμετώπισης των εγγενών αδυναμιών της πρότερης φάσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης, σημαντικές γεωστρατηγικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στην παγκόσμια πολιτική σκηνή αρχές της δεκαετίας του 1990 (επανένωση Γερμανίας - κατάρρευση Σοβιετικής Ένωσης - πολιτικές μεταβολές στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης – επέμβαση Ιράκ στο Κουβέιτ - έναρξη της Γιουγκοσλαβική κρίσης) ανάγκη για ενεργή και ουσιαστική παρουσία των Κοινοτήτων στη διεθνή σκηνή

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Συνθήκη του Μάαστριχτ και Εξωτερική Πολιτική της Ένωσης: αναφορές και μέθοδοι λήψης αποφάσεων 1. Πρώτος Πυλώνας: κοινοτική μέθοδος (αρχή της πλειοψηφίας/ομοφωνίας) κοινή εμπορική πολιτική, συνεργασία για την ανάπτυξη συμφωνίες συνεργασίας και σύνδεσης εξωτερική διάσταση εσωτερικών πολιτικών της Ένωσης   2. Δεύτερος Πυλώνας: διακυβερνητική μέθοδος (αρχή της ομοφωνίας, κυρίαρχος ο ρόλος του Συμβουλίου Υπουργών) Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), διαχείριση κρίσεων, οικοδόμηση ειρήνης

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) αποτέλεσε τον δεύτερο πυλώνα (Τίτλος V της Συνθήκης) Κύρια πολιτική λογική πίσω από την εγκαθίδρυση της ΚΕΠΠΑ: περαιτέρω ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών σε θέματα εξωτερικής πολιτικής διαχείριση διοργανικών σχέσεων και σχέσεων μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης και της Επιτροπής (καθιέρωση της Ένωσης ως σημαντικό παράγοντα στη διεθνή σκηνή – αλλά και διαφύλαξη της διακυβερνητικής διάστασης της ΚΕΠΠΑ και του ελέγχου των κρατών-μελών σε σημαντικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής) επιβεβαίωση της ταυτότητας της Ένωσης στη διεθνή σκηνή Κύρια αποστολή της Ένωσης και των κρατών μελών της, στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ [Άρθρο Ι.1 (1)]: Να καθοριστεί και να εφαρμοστεί, με διακυβερνητικές μεθόδους (με τα κράτη μέλη), μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Πρωταρχικοί στόχοι της ΚΕΠΠΑ [Άρθρο Ι.1 (2)]: διαφύλαξη των κοινών αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων, και της ανεξαρτησίας της Ένωσης, ενίσχυση της ασφάλειας της Ένωσης και των κρατών μελών της, υπό όλες τις μορφές της, διατήρηση της ειρήνης και ενίσχυση της διεθνούς ασφαλείας, σύμφωνα με τις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, τις αρχές της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι (1975) και τους στόχους του Χάρτη των Παρισίων (1990) προώθηση της διεθνούς συνεργασίας, και ανάπτυξη και εδραίωση, ανά τον κόσμο, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Μέσα εκπλήρωση των στόχων της ΚΕΠΠΑ [Άρθρο Ι.1 (3)]: καθιέρωση συστηματικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών για την άσκηση της πολιτικής τους, σταδιακή εφαρμογή κοινών δράσεων στους τομείς στους οποίους τα κράτη μέλη έχουν σημαντικά κοινά συμφέροντα Βασικές εφαρμοστικές αρχές της ΚΕΠΠΑ [Άρθρο Ι.1 (4)]: ενεργή και χωρίς επιφύλαξη υποστήριξη της ΚΕΠΠΑ, επίδειξη πνεύματος αμοιβαίας πίστης και αλληλεγγύης, αποχή από κάθε δράση αντίθετη προς τα συμφέροντα της Ένωσης ή ικανή να θίξει την αποτελεσματικότητά της ως δύναμη με συνοχή στις διεθνείς σχέσεις

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης ΚΕΠΠΑ: Η αμυντική διάσταση της ασφάλειας [Άρθρο Ι.4]: Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας περιλαμβάνει το σύνολο των θεμάτων που αφορούν την ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της εν καιρώ διαμόρφωσης μιας κοινής αμυντικής πολιτικής, η οποία μπορεί, σε δεδομένη στιγμή, να οδηγήσει σε κοινή άμυνα Η Ένωση ζητάει από τη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ), η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να εκπονεί και να εφαρμόζει τις αποφάσεις και τις δράσεις της Ένωσης που έχουν επιπτώσεις στον τομέα της άμυνας. Η κατά την έννοια του παρόντος άρθρου πολιτική της Ένωσης δεν θίγει την ιδιαιτερότητα της πολιτικής ασφαλείας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών, σέβεται τις υποχρεώσεις που απορρέουν για ορισμένα κράτη μέλη από το Σύμφωνο του Βορείου Ατλαντικού και συμβιβάζεται με την κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας που διαμορφώνεται μέσα στο πλαίσιο αυτό

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Εκπροσώπηση της Ένωσης σε θέματα εξωτερικής πολιτικής [Άρθρο Ι.5]: Η Προεδρία εκπροσωπεί την Ένωση στα θέματα που υπάγονται στην κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, Η Προεδρία έχει την ευθύνη της εφαρμογής των κοινών δράσεων και, μ' αυτή της την ιδιότητα, εκφράζει καταρχήν τη θέση της Ένωσης στους διεθνείς οργανισμούς και στις διεθνείς διασκέψεις

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Δ. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997/1999) Βασικές αλλαγές που επέφερε η Συνθήκη του Άμστερνταμ, σε σχέση με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ: Θέσπιση του Ύπατου Εκπροσώπου για την ΚΕΠΠΑ/Γενικού Γραμματέα του Συμβουλίου (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Δεκέμβριος 1999) Σύσταση, στη Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου, Μονάδας Σχεδιασμού Πολιτικής και Έγκαιρης Προειδοποίησης Διαμόρφωση Κοινών Στρατηγικών, με απόφαση Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (άρθρα 12 και 13, πρώην άρθρα Ι.2 και Ι.3): καθορίζουν τους στόχους τους, τη διάρκειά τους και τα μέσα που πρέπει να παρέχονται από την Ένωση και τα κράτη μέλη (π.χ. Στρατηγικές για Ρωσία, Ουκρανία, Μεσόγειο) Ενίσχυση της σχέσης της Ένωσης με τη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ) (άρθρο 17, πρώην άρθρο Ι.7 – Δήλωση 3 της Τελικής Πράξης): ανθρωπιστικές αποστολές, αποστολές διάσωσης, ειρηνευτικές αποστολές, διαχείριση κρίσεων, αποκατάσταση ειρήνης

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Δ. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997/1999) Ύπατος Εκπρόσωπος για την ΚΕΠΠΑ/Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου (άρθρο 26, πρώην άρθρο Ι.16): Ο Ύπατος Εκπρόσωπος για την ΚΕΠΠΑ επικουρεί το Συμβούλιο σε θέματα που υπάγονται στην ΚΕΠΠΑ Συμβάλλει στη διατύπωση, την προπαρασκευή και την εφαρμογή αποφάσεων πολιτικής, και, όπου απαιτείται, ενεργώντας εξ ονόματος του Συμβουλίου κατ' αίτηση της Προεδρίας, διεξάγει πολιτικό διάλογο με τρίτους Για πρώτη φορά, η ΚΕΠΠΑ υποστηρίζεται από έναν μόνιμο θεσμικό παράγοντα, ο οποίος προσδίδει ένα «πρόσωπο» και ένα όραμα στην εξωτερική πολιτική της Ένωσης Πρώτος Ύπατος Εκπρόσωπος για την ΚΕΠΠΑ: Javier Solana (1999-2009)

1.1. Ιστορική Ανασκόπηση της Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης Δ. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997/1999) Μονάδα Σχεδιασμού Πολιτικής και Έγκαιρης Προειδοποίησης (Δήλωση 3 της Τελικής Πράξης) Τα καθήκοντα της μονάδας περιλαμβάνουν τα εξής: παρακολούθηση και ανάλυση των εξελίξεων σε τομείς που υπάγονται στην ΚΕΠΠΑ αξιολόγηση των συμφερόντων της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας της Ένωσης και καθορισμό τομέων στους οποίους θα μπορούσε να επικεντρωθεί η ΚΕΠΠΑ στο μέλλον έγκαιρη αξιολόγηση και έγκαιρη προειδοποίηση για γεγονότα ή καταστάσεις που μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ΚΕΠΠΑ της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων και ενδεχομένων πολιτικών κρίσεων κατάρτιση, κατόπιν αιτήσεως του Συμβουλίου ή της Προεδρίας ή ιδία πρωτοβουλία, τεκμηριωμένων εγγράφων για τις εναλλακτικές πολιτικές, που υποβάλλονται με ευθύνη της Προεδρίας, ως συμβολή στη διαμόρφωση πολιτικής του Συμβουλίου και τα οποία ενδέχεται να περιέχουν αναλύσεις, συστάσεις και στρατηγικές για την ΚΕΠΠΑ

Σας Ευχαριστώ για την Προσοχή σας…