5 HASTEKO ESKEMA INTERNET

Edukien eskema Energia Energia iturriak Energia iturrien sailkapena Energia motak Erregai fosilen ustiapena Energiaren propietateak Energia nuklearraren ustiapena Energia hidraulikoaren ustiapena Lana Haize-energiaren ustiapena Zer da lana? Eguzki-energia termikoaren ustiapena Marruskadura-indarra Eguzki-energia fotovoltaikoaren ustiapena Lanak energia aldatzen du Energiaren zikloa Potentzia Energia-kontsumoa historian zehar Makina mekanikoak Energia-ekoizpena Europan Energia-ekoizpena Espainian Energia-kontsumoa Espainian

Hasteko, esperimentatu eta pentsatu IKUSI Hasteko, esperimentatu eta pentsatu Energia potentziala Energia zinetikoa Altuera berdinetik bi bola erortzen uzten ditugu,bata burdinezkoa eta bestea egurrezkoa. A Bolak batera erortzen dira. Buztin biguna A kokapenetik bola erortzen uzten dugu. Tanta-kontagailu batekin talka bakoitzaren aztarnak betetzen joango gara Zein markak izango du tanta gehien? Eraikuntza suntsituko al du?

IKUSI Energia motak Energia, beraiengan edo beste gorputzengan aldaketak eragitea ahalbidetzen duen gorputzen edo materia sistemen ezaugarri bat da. Energia mekanikoa Gorputzen kokapenedo mugimenduarekin loturik dagoen energia da. Bi energia mekaniko mota daude. Gorputz baten energia mekanikoa (EM) bere energia zinetiko eta potentzialaren arteko batuketaren emaitza da. EM = EC + EP Energia zinetikoa (Ez). Mugimenduan egoteagatik gorputzek duten energia da. Bere balioa gorputzarenmasa (m) eta bere abiaduraren (v) baitan dago: Ez =1/2 m·v2 Energia potentziala (Ep). Kokapen zehatz batean egoteagatik gorputzek duten Energia da. Grabitazio energia potentziala. Lurzoruko kokapen zehatz batean egoteagatikgorputzek duten energia da. Bere balioa gorputzaren masa (m), g-ren balioa kokapen horretan eta Lurrazaletik dagoen altueraren balioaren (h) baitan dago. EP = m⋅ g ⋅ h Energia potentzial elastikoa. Deformazio bat jasaten duten gorputzen energia da. Bere balioa gorputzaren elastizitate konstantea, k, eta deformatu denaren (x) baitan dago: EE = 1/2 k·x2 Energia termikoa Tenperatura ezberdinetara dauden bi gorputz kontaktuan jartzean igortzen den energia da. Energia kimikoa Sustantzia bat osatzen duten atomo eta gainontzeko partikulen artean sortzen diren loturei esker ematen den energia da. Energia nuklearra Atomoek, beraien nukleoak hautsi (fisio energia) edo batzean (fusio energia), igortzen duten energia da. Uhin elektromagnetikoen bitartez zabaltzen den energia da, argiaren kasuan bezala. Energia erradiatzailearen adibide dira eguzki energia, mikrouhinak, X izpiak, etab. Irradiatze-energia

Energiaren propietateak IKUSI Energiaren propietateak Energia igorri egiten da Energia gorde eta garraiatu egin ahal da. Energia elektrikoa linea elektrikoan zehar garraiatzen da. Sukalde batek zartaginera energia termikoa igortzen du. Pilek energia gordetzen dute. Energia eraldatu egiten da Neska erortzean,bere energia potentziala zinetikoa bilakatzen da. Energia narriatu egiten da Bero Boteetan, energia zati bat beroan eraldatzen da. Narriatu egiten da ezin delako erabilia izan. Eraldaketa bakoitzean, energia kopuru guztia mantendu egiten da. Energia mantendu egiten da

IKUSI Zer da lana? Lana, desplazamendu bat eragiten duen indar baten eraginez, gorputz (edo sistema) batetik beste batera igortzen den energia da. SI-an julioetan neurtzen da (J). Mutilak esfortzu handia egiten du motxilarekin, baina ez du inongo lanik egiten. Motxila daraman mutilak bai egiten du lana, motxilaren lekualdaketa eragiten duen indar bat egiten baitu. Pisua Lekualdaketa Pisua FX → F → F → FX → α α FX → W = F · x · kosα

Wmar = F mar· x · kos 180º = - Fmar· x IKUSI Marruskadura-indarra Marruskadura indarraren lana beti negatiboa da, marruskadura indarrak beti higidurari aurre egiten baitio. N → F → P → Fmar → Wmar = F mar· x · kos 180º = - Fmar· x

Lanak energia aldatzen du IKUSI Lanak energia aldatzen du Energia potentziala Energia zinetikoa Abiadura konstante batez norabide berean higiarazten duen indar bertikal batek gorputz batean eragiten duenean,garatzen den lanak gorputzak jasaten duen energia potentzialaren bariazioarekin bat egiten du. W=∆EP F → P → F F → P → h1 Norabide berean higiarazten duen indar batek gorputz batean eragiten duenean,garaturiko lanak gorputzak jasaten duen energia zinetikoaren bariazioarekin bat egiten du. WF=∆EC h2 Energia mekanikoa Gorputz batean, bere abiadura eta kokapenean aldatzen duen indar batek eragiten duenean, garaturiko lanak gorputzak jasaten duen energia mekanikoaren bariazioarekin bat egiten du. WF=∆EM

Potentzia P = W F · x = t = F · v IKUSI Potentzia Makina batzuen ohiko potentziak. Potentziak (P) eginiko lana hau egiteko behar den denborarekin erlazionatzen du: Ρ = W / t ; Ρ = E / t ; SI-an potentzia vatioetan (W) neurtzen da. Potentzia eta abiadura P = W F · x = t = F · v

IKUSI Makina mekanikoak Makinak energia edo lan bat probetxagarriagoa den beste batean eraldatzen dituzten gailuak dira. PALANKA PLANO INKLINATUA F1 → F2 → F2 → F1 < F1 → h F2 → d1 d2 S2 S1 d1 d2 α Erabilgarria den lan eta aplikaturiko lana edo lan motorearen arteko erlazioari, makina baten errendimendua (n) deitzen zaio.

Energia iturrien sailkapena IKUSI Energia iturrien sailkapena Energia iturria Berriztagarria Berriztaezina Garbia Kutsatzaileak Alternatiboa Ohikoa Geotermikoa Biomasa Bioerregaiak

Erregai fosilen ustiapena IKUSI Erregai fosilen ustiapena Gas-hondakinen irteera. 1 Errekuntzan lorturiko energia ura berotzeko erabiltzen da. 2 Lurrunak turbina mugiarazten du. Kimikoa 1 Termikoa 2 Ur lurrina Zinetikoa 3 Ura Elektrikoa Erregai sarrera 3 Turbinaren mugimendua korronte elektrikoa sortzen duen sorgailu batera igortzen da.

Energia nuklearraren ustiapena IKUSI Energia nuklearraren ustiapena Moderatzailea. Kate erreakzioa mantentzea helburu duen materiala da. 2 Turbinak. Ura lurrundu egiten da eta turbinak mugitzen ditu. Kimikoa 1 Termikoa 2 Zinetikoa 3 Elektrikoa 3 Sorgailua. Trubinaren mugimedua korronte elektrikoa sortzen duen sorgailu batera igortzen da. Erregaia. Uranio oxidoa izan ohi da. 1 Erreaktorearen nukleoa. Erregaia dagoen gunea da.

Energia hidraulikoaren ustiapena IKUSI Energia hidraulikoaren ustiapena 1 Urtegia. Ibaiaren goikaldean eraikitzen da. Potenziala 1 Zinetikoa 2 Elektrikoa Sorgailuak energia mekaniko hau boltai txikiko elektrizitate bihurtzen du. 2 Turbina. Uraren eraginez biratzen du.

Haize-energiaren ustiapena IKUSI Haize-energiaren ustiapena 1 Sorgailua (abiadura handiko) derkatzailearen biratze mugimendua elektrizite bihurtzen duen gailua da. Zinetikoa 1 Errotorea haizearen indarra energia mekanikoan bilakatzen duen elementua da. Elektrikoa

Eguzki-energia termikoaren ustiapena IKUSI Eguzki-energia termikoaren ustiapena 1 Heliostatoak .Eguzki erradiazioa hodi batetan konzentratzen dute. 2 Lurrunak turbina mugitzen du. Erradiatzailea 1 Termikoa 2 Elektrikoa Turbina elektrizitate mekanikoa boltai txikiko elektrizitate bihurtzen duen sorgailu batera konektatua dago.

Silizioa da eguzki panel fotoboltaikoen osagai nagusia. IKUSI Eguzki-energia fotovoltaikoaren ustiapena 1 Eguzki izpiek eguzki panelean perpendikularki eragiten dute eta efektu fotoelektriko bat sortarazten dute.Argiak paneleko elektroiengan eragin eta mugimenduan jartzen dutu: korronte elektrikoa sortzen da. Erradiatzailea 1 Elektrika Silizioa da eguzki panel fotoboltaikoen osagai nagusia.

IKUSI Energiaren zikloa Eguzki izpiek atmosfera berotu eta itsaso eta ibaiak lurruntzen dituzte. Zelula fotoelektrikoek argia elektrizitate bihurtzen dute. Landareek animalia eta pertsonak elikatzen dituzte. Fotosintesia. Landareen hondakin fosilek ikatz minerala osatzen dute. Animaliek pertsonak elikatzen dituzte. Itsas animalia batzuen hondakinek petroleoa sortzen dute. Euriak. Los restos fósiles de plantas forman carbón mineral. Zentral eolikoek haizearen indarra ustiatzen dute elektrizitatea sortzeko. Lantegietan ikatzaren erabilera. Pilen fabrikazioa. Ibilgailuak petroleoaren eratorriekin dabiltza. Lantegietan petroleoaren erabilera. Pilek elektrizitatea sortzen dute. Urtegietako urak sorgailuak mugitu eta energia elektrikoa lortzen da. Zentral termikoetan. Zentral termikoek elektrizitatea.

Energia-kontsumoa historian zehar IKUSI Energia-kontsumoa historian zehar Gaur egungo gizakia Janaria Etxerako erabilera eta zerbitzuak Garraiobideak Gizaki industriala (XVIII- XX. ko lehen erdia) Industria eta nekazaritza Gizaki aurre-industriala (XVIII. arte) Gizaki nekazaria eta sedentarioa (K.a 10000) Arkua eta suaren erabilera (K.a. 40000) Homo sapiens (K.a. 150000)

Energia-ekoizpena Europan IKUSI Energia-ekoizpena Europan % 5 10 15 20 25 30 35 40 30,3 % 25,2 % 19,6 % 12,1 % 12,8 % Energia nuklearra Petroleoa eta eratorriak Energia berriztagarriak Gas naturala Ikatza

Bestelako berriztagarriak IKUSI Energia-ekoizpena Espainian 2006 urtea Ikatza Bestelako berriztagarriak Petroleoa 19,5% 23,9% 0,4% Gas naturala 0,2% Hidraulikoa 16,9% 49,0% Nuklearra

Energia-kontsumoa Espainian IKUSI Energia-kontsumoa Espainian Ikatza Energia berriztagarriak 2006 urtea Petroleo eta eratorriak 3,9% 2,1% Elektrizitatea 20,4% 57,8% 15,8% Gasa

Lotura interesgarriak Energia SARTU WEB ORRI HONETARA Lana, potentzia eta energia SARTU WEB ORRI HONETARA