Όψεις της οικονομικής κρίσης του Μεσοπολέμου Όψεις της οικονομικής κρίσης του Μεσοπολέμου α. Η οικονομική κρίση β. Το αμερικανικό κραχ του 1929 γ. Η πτώχευση του 1932

α. Η οικονομική κρίση Οι πολιτικές συγκρούσεις κατά τον Μεσοπόλεμο, οι πολιτειακές αλλαγές, τα κοινωνικά και στρατιωτικά κινήματα καθώς και η Μικρασιατική οπισθοχώρηση υποδαύλισαν κάθε είδους κρίση στην λειτουργία των θεσμών. Τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα της περιόδου, συντρέχουν τις προϋποθέσεις εκείνες που σχετίζονται και με τα ενδογενή προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Επί παραδείγματι, οι χαμηλές αποδόσεις της γεωργίας, η παρατεταμένη πολεμική περίοδος και η πληθυσμιακή πίεση στην ορεινή αγροτική ενδοχώρα, σε συνδυασμό με την εγκατάσταση των προσφύγων, περιγράφουν τα κύρια σημεία αυτής της πραγματικότητας.

Η οικονομική κρίση Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης επηρέασαν κατεξοχήν τον πρωτογενή τομέα, ο οποίος αποτελούσε τη βάση της οικονομίας στην ύπαιθρο. Οι παραδοσιακές ισορροπίες του αγροτικού χώρου διασπάστηκαν, με συνέπεια μεγάλες ομάδες του πληθυσμού να οδηγηθούν σε σημαντική εισοδηματική συρρίκνωση. Οι επιμέρους κρίσεις (σταφιδικό, οινικό, καπνικό) συνέτειναν στην οικονομική κρίση. Η διαμόρφωση ενός κοινωνικού μετασχηματισμού κάτω από το πρίσμα κυρίως της πολιτικής συγκυρίας (π.χ. Μικρασιατική καταστροφή) επέδρασε στον σχηματισμό μίας ασθενούς και άκαρπης αγροτικής «εξόδου» προς την πόλη, η οποία δεν απέτεινε θετικά στην ελληνική οικονομία. Σε αυτά προσθέτουμε και την εξωτερική μετανάστευση κυρίως προς την Αμερική, η οποία απορρόφησε ένα σημαντικό μέρος του υγιούς αγροτικού δυναμικού.

Η οικονομική κρίση Η ήττα στη Μικρά Ασία, δεν επέφερε την ενδεχόμενη άμεση πτώχευση της Ελληνικής οικονομίας, εξαιτίας της σύναψης του Α΄ εσωτερικού Αναγκαστικού Δανείου, που επιβλήθηκε τον Μάρτιο του 1922, από τον υπουργό Οικονομικών και Επισιτισμού Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη. Ειδικότερα, ο Πρωτοπαπαδάκης έκοψε στη μέση το εκατοντάδραχμο χαρτονόμισμα, κρατώντας το ένα μέρος στην κυκλοφορία και ανταλλάσσοντας το άλλο με τίτλους εσωτερικού δανείου. Δηλαδή, οι κάτοχοι των χαρτονομισμάτων κράτησαν το αριστερό κομμάτι, το οποίο είχε χαραγμένο πάνω του το κεφάλι του Γεωργίου Σταύρου και το δεξιό κομμάτι, που ονομαζόταν αντιστοίχως «στέμμα», το επέστρεψαν στην Εθνική Τράπεζα.

Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης

β. Το αμερικανικό κραχ του 1929 Το 1929 συντελείται στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ένα γεγονός οικονομικής φύσεως με αυξανόμενες επιπτώσεις, στην πορεία του χρόνου, για όλον τον πλανήτη. Η «Μεγάλη Ύφεση» προκλήθηκε μετά από το χρηματιστηριακό κραχ, που ξεκίνησε στις 24 Οκτωβρίου του 1929, στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, την λεγόμενη και ως Μαύρη Πέμπτη. Μάλιστα, την ίδια ημέρα, οικονομικοί παράγοντες φοβούμενοι την ελλάτωση των τιμών των μετοχών άρχισαν να τις ρευστοποιούν και 13.000.000 μετοχές άλλαξαν χέρια. Μέγεθος το οποίο, συνιστούσε αριθμό ρεκόρ για τα χρηματιστηριακά χρονικά της εποχής και οδήγησε στην μεγαλύτερη για τις ΗΠΑ οικονομική κρίση.

Το αμερικανικό κραχ του 1929 Η υποχώρηση της αμερικανικής οικονομίας ήταν από τους σημαντικότερους παράγοντες που παρέσυρε και τις υπόλοιπες χώρες, σε παράλληλο επίπεδο με τις οικονομικές αδυναμίες και την εσωτερική κατάσταση της κάθε χώρας. Γενικότερα, ανάλογες εξελίξεις σημειώνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίες ακύρωναν την ανασυγκρότηση της αστικής τάξης, την πορεία του κοινοβουλευτισμού και την ελευθερία κίνησης του εμπορίου. Άλλωστε, οι συγκεκριμένες σταθερές είχαν βασιστεί στη ροή δανειακών κεφαλαίων από τις ΗΠΑ προς τη Γερμανία και τις άλλες χώρες της Ευρώπης, τα οποία ανακυκλώνονταν και τροφοδοτούσαν το σύνολο της ευρωπαϊκής οικονομίας.

γ. Η πτώχευση του 1932 Η αμερικανική κρίση το 1929 μείωσε τόσο το εισόδημα των αμερικανών όσο και των ευρωπαίων πολιτών. Επίσης, επέφερε αρνητικές συνέπειες στις ελληνικές εμπορικές εξαγωγές, που ήταν κυρίως ο καπνός, το ελαιόλαδο και η σταφίδα. Ακολούθως, μειώθηκε η ναυτιλιακή δραστηριότητα και, κατά συνέπεια, μειώθηκε το συνάλλαγμα που έστελναν οι έλληνες ναυτικοί στις οικογένειές τους. Κάτι ανάλογο συνέβη και με την περίπτωση των υπερπόντιων εμβασμάτων, τα οποία κατέληγαν στην Ελλάδα από τους Έλληνες μετανάστες των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς εκείνοι επλήγησαν πρωταρχικώς από την κρίση.

Η πτώχευση του 1932 Σε αυτό το έκρυθμο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό κλίμα, υπό το βάρος του χρέους προς τους ξένους και την μείωση των εξαγωγών, η Ελλάδα, στις αρχές του 1932, εισήλθε σε μία αναπόφευκτη κατάσταση, που οικονομολόγοι, βιομήχανοι και τραπεζίτες πίεζαν τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο να υποτιμήσει τη δραχμή. Ο Βενιζέλος επέμεινε στην υπεράσπιση της δραχμής, με το σκεπτικό ότι νέες πιστώσεις θα ανοίγονταν στο μέλλον. Παρά ταύτα, επισκέψεις του Βενιζέλου σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, τελικώς, δεν έφεραν αποτελέσματα, καθώς οι άλλες χώρες αρνήθηκαν το δανεισμό και η παύση πληρωμών ήταν επακόλουθη.

Η πτώχευση του 1932 Η άρνηση που εισέπραξε η Ελλάδα στη συνεδρίαση της Γενεύης οδήγησε σε κυβερνητική κρίση στις 22 Απριλίου του 1932 με την παραίτηση των υπουργών Οικονομικών Γεωργίου Μαρή και Παιδείας Γεωργίου Παπανδρέου, οι οποίοι ζήτησαν την άμεση προσφυγή σε εκλογές. Ως λογικό, η παραίτηση του αρμοδίου Υπουργού Οικονομικών μεγάλωσε την σύγχυση στην λαϊκή βάση. Υπό αυτές τις συνθήκες, τα καθήκοντα του υπουργού Οικονομικών ανετέθησαν στον τεχνοκράτη καθηγητή Κυριάκο Βαρβαρέσο. Παράλληλα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος στις 15 Απριλίου αποφάσισε, λόγω αντικειμενικής οικονομικής αδυναμίας, να κηρύξει προσωρινό χρεοστάσιο που θα ίσχυε, με στάση πληρωμών, από την 1η Μαΐου του 1932.