Εισαγωγή στη Συγκριτική Πολιτική Εισαγωγή στη Συγκριτική Πολιτική Τα Προεδρικά Συστήματα Διδάσκων: Μάνος Τσατσάνης

Η εκτελεστική εξουσία Η εκτελεστική εξουσία (political executive) αποτελεί το κορυφαίο επίπεδο των κυβερνητικών θεσμών Με τη στενή έννοια, ο όρος «κυβέρνηση» ταυτίζεται με την εκτελεστική εξουσία Είναι υπεύθυνη για την χάραξη των πολιτικών Επιβλέπει την υλοποίηση των πολιτικών από την κρατική γραφειοκρατία Ηγείται της χώρας και κατευθύνει τις υποθέσεις του έθνους Βασικό γνώρισμα των φιλελεύθερων δημοκρατιών: περιορισμός της εκτελεστικής εξουσίας Η κυβέρνηση είναι αιρετή και υπόκειται σε (συνταγματικούς ή/και εθιμικούς) κανόνες που περιορίζουν την εξουσία της

Τυπολογία των Δημοκρατικών Συστημάτων Πως εκλέγονται οι κεντρικοί φορείς εκτελεστικής πολιτικής εξουσίας; Ποιο είναι το σύστημα εξισορρόπησης και ελέγχου της εξουσίας (εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαστικής); Με βάση αυτά τα κριτήρια αναδεικνύονται τρεις βασικές υποπεριπτώσεις: Τα προεδρικά συστήματα Τα ημιπροεδρικά συστήματα Τα κοινοβουλευτικά συστήματα

Τα προεδρικά συστήματα Πρόεδρος που εκλέγεται από τον λαό (ωστόσο υπάρχει και σε μη προεδρικά) Ο πρόεδρος είναι αρχηγός της κυβέρνησης (εκτελεστική εξουσία) και αρχηγός του κράτους Οι θητείες του προέδρου και του κοινοβουλίου είναι καθορισμένες, ο ένας θεσμός δεν μπορεί να επιφέρει την πτώση του άλλου Σαφέστερη διάκριση εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας Πέρα από τις ΗΠΑ, τα προεδρικά συστήματα έχουν υιοθετηθεί στις χώρες της Λατινικής Αμερικής και σε αρκετά της Υποσαχάριας Αφρικής. Διάσπαρτα στην Ασία (π.χ. Ιράν, Αφγανιστάν, Ινδονησία). Στην Ευρώπη μόνο η Κύπρος.

Προεδρικό Σύστημα Οι ψηφοφόροι εκλέγουν Το κοινοβούλιο Τον Πρόεδρο ο οποίος διορίζει τους υπουργούς οι οποίοι διοικούν τα υπουργεία

Τα προεδρικά συστήματα: Συνήθη χαρακτηριστικά Ο πρόεδρος έχει κάποιες νομοθετικές εξουσίες (π.χ. νομοθετικό βέτο, δικαίωμα έκδοσης διαταγμάτων) Πολιτικά κόμματα πιο χαλαρής οργάνωσης και πειθαρχίας Υπάρχει δυνατότητα «διαιρεμένης κυβέρνησης» Υπάρχει όριο στον αριθμό προεδρικών θητειών που μπορεί να ασκήσει το ίδιο πρόσωπο (συνολικών ή συνεχών) Τα πρόσωπα που στελεχώνουν την εκτελεστική εξουσία δεν στελεχώνουν ταυτόχρονα και την νομοθετική

Οι κίνδυνοι των προεδρικών συστημάτων Juan Linz (1990) The perils of presidentialism (Journal of Democracy): Διττή νομιμοποίηση διαφορετικών κλάδων εξουσίας Αυξημένος κίνδυνος σύγκρουσης μεταξύ εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας χωρίς τρόπο επίλυσης διαφορών – ειδικά σε περιπτώσεις «διαιρεμένης κυβέρνησης» (με αποτέλεσμα την αυξανόμενη πιθανότητα επέμβασης του στρατού) Εκλογές «μηδενικού αθροίσματος»: δημιουργούν τάσεις πλειοψηφικής διακυβέρνησης και αποσταθεροποιητικής πόλωσης Κίνδυνοι εμφάνισης «καισαρισμού» που διογκώνονται λόγω της ταύτισης του συμβολικού/ενοποιητικού αξιώματος του αρχηγού κράτους με το αξίωμα αρχηγού της κυβέρνησης Μειωμένη ευελιξία λόγω σταθερής θητείας με αποτέλεσμα την παράταση πολιτικών κρίσεων Τα όρια στις θητείες δημιουργούν πίεση χρόνου ή/και σπατάλη πολιτικού κεφαλαίου Το αποτέλεσμα είναι η τάση για μεγαλύτερη πολιτειακή αστάθεια των προεδρικών συστημάτων

Τα πλεονεκτήματα των προεδρικών συστημάτων Τα προεδρικά συστήματα εξασφαλίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό τη σταθερότητα του εκλογικού/πολιτικού κύκλου και άρα τη δυνατότητα μακροπρόθεσμου προγραμματισμού Η ταύτιση αρχηγού κράτους/κυβέρνησης στα προεδρικά συστήματα, αυξάνει το κύρος Προέδρων έναντι Πρωθυπουργών στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής/διεθνών σχέσεων Τα προεδρικά συστήματα προσφέρουν: μεγαλύτερη εκ των προτέρων αναγνωρισιμότητα (identifiability) των πιθανών κυβερνητικών σχημάτων και άρα τη δυνατότητα ξεκάθαρης απόδοσης ευθυνών (accountability) το πλεονέκτημα των προεδρικών εξανεμίζεται όταν υπάρχει «διαιρεμένη κυβέρνηση» ή όταν στα κοινοβουλευτικά υπάρχει μονοκομματική κυβέρνηση