«Πτυχές της Τοπικής Πολιτικής Ηγεσίας: Το Ηγετικό Στυλ των Ευρωπαίων Δημάρχων» Καθηγητής Παναγιώτης Γετίμης & Επικ. Καθηγητής Νικόλαος-Κομνηνός Χλέπας pget@panteion.gr; nhlepas@cc.uoa.gr Εισήγηση στο 1ο Συνέδριο «Διοικητικών Επιστημόνων – Διοικητική Θεωρία και Πράξη - Διοίκηση και Κοινωνία» Αθήνα, 5-6 Οκτωβρίου 2005

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός, χαρακτηριστικά στοιχεία της πολιτικής ηγεσίας είναι: Συνειδητή στοχοθεσία Πλαισίωση με υποστηρικτές (body of followers) Κινητοποίηση συλλογικής δράσης Διαπάλη με ανταγωνιστές Τάσεις επέκτασης

ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΗΓΕΣΙΑ Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΗΓΕΣΙΑ Προσωπικά Χαρακτηριστικά Θεσμικό Πλαίσιο Γενικότερες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες Πολιτικός ανταγωνισμός Σχέσεις του ηγέτη προς τους υποστηρικτές του

ΤΡΟΠΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ: ΗΓΕΤΙΚΟ ΣΤΥΛ Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο ΤΡΟΠΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ: ΗΓΕΤΙΚΟ ΣΤΥΛ Διχοτομίες: Ασυμβίβαστοι – Συμβιβαστικοί Ηγέτες (R.Elgie) Ηγέτες που κινητοποιούν (“mobilizing”) – ηγέτες που εκφράζουν (“expressive”) (Kavanagh) Ενεργητικοί – Παθητικοί και Θετικοί – Αρνητικοί (Barber) Στρατηγικοί – Διαχειριστικοί και Αυταρχικοί - Συνεργατικοί

ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΗΓΕΤΙΚΟΥ ΣΤΥΛ Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΗΓΕΤΙΚΟΥ ΣΤΥΛ Πρώτη διάσταση: Ο γενικός προσανατολισμός / προδιάθεση του ηγέτη Στρατηγικός Αναπαραγωγίκός Κριτήρια: Χρονικός ορίζοντας της ηγεσίας: «Προμηθείς» (ex ante) και «Επιμηθείς» (ex post) Το βεληνεκές της ηγετικής στοχοθεσίας: Νεωτεριστής / Δημιουργός (“Innovator”, “Capacity Builder”) ή Συντηρητής / Διαχειριστής («απλώς προεδρεύει») Δεύτερη διάσταση: Η στάση του ηγέτη ως προς την άσκηση της εξουσίας Αυταρχική Συνεργατική Τρόπος άσκησης της εξουσίας («αποκλειστική» ή «ανοικτή» άσκηση εξουσίας (“Stone”). Τρόπος συντονισμού της δημοτικής δράσης (Επιβολή ή συναίνεση)

Οραματιστής Μεσίτης συναινέσεων Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Οραματιστής Μεσίτης συναινέσεων Αφεντικό της Πόλης Φροντιστής Συνεργατική Στρατηγική Διαχειριστική Αυταρχική

Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Πίνακας: Επισκόπηση του θεσμικού πλαισίου και βασικών χαρακτηριστικών της τοπικής αυτοδιοίκησης σε 17 Ευρωπαϊκές χώρες ΧΩΡΑ Εκλογή Δημάρχου Έλεγχος πλ/ψηφίας Δημ.Συμ. Από Δ/ρχο Παύση Δ/ρχου ΔΙορ. Εκτ. Επ. Από Δ/ρχο Διορ. Γ.Γ. Από Δ/ρχο Σημαντ. Κοινων. Υπηρεσίες Δημ/νομική Αυτοτέλεια Ποσοστό στις Δημ. Δαπάνες Πολιτικός Πολ/σμός ΙΤΑΛΙΑ Α Ναι Όχι Μικρή 4,0% Πλειοψ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ Μεγάλη 6,5% Αμφοτ. ΒΕΛΓΙΟ Δ 6,0% Συναιν. ΕΛΒΕΤΙΑ Εν μέρει ---- ΤΣΕΧΙΑ Ε 8,5% ΕΛΛΑΔΑ 2,5% ΠΟΛΩΝΙΑ Ναι / Όχι Μέτρια Αμφότ. ΣΟΥΗΔΙΑ 18,0% ΟΥΓΓΑΡΙΑ --- 11,0% ΑΓΓΛΙΑ 12,5% ΟΛΛΑΝΔΙΑ 10,0% ΓΑΛΛΙΑ 5,0% ΔΑΝΙΑ 23,0% ΠΟΡ/ΓΑΛΙΑ 4,5% Πλειόψ. ΙΣΠΑΝΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ 7,0% ΙΡΛΑΝΔΙΑ 1,0%

Πίνακας: Συστήματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Πίνακας: Συστήματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Στυλ Ηγεσίας Χώρα / Σύστημα Τ.Α. Μεσίτης Συναινέσεων Φροντιστής Οραματιστής Αφεντικό της πόλης Ιρλανδία 15.0 10.0 35.0 40.0 Γερμανία (Ε) 12.9 35.5 19.4 32.3 Ην. Βασίλειο (Ε) 27.2 27.9 17.6 Ολλανδία 30.0 19.3 26.7 24.0 Δανία 9.8 7.8 31.4 51.0 Αυστρία (Ε) 7.7 46.2 38.5 Βέλγιο 26.6 20.2 Ελβετία 39.2 21.6 19.6 Τσεχία 19.0 22.2 36.5 Σουηδία 7.5 12.5 42.5 37.5 Γερμανία (Α) 13.9 27.4 39.1 Πολωνία 26.2 19.2 27.5 Ουγγαρία 49.0 11.8 Ην. Βασίλειο (Α) 20.0 Αυστρία (Α) 7.1 50.0 21.4 Ιταλία 11.0 28.5 19.9 40.6 Ελλάδα 49.4 15.2 8.9 Γαλλία 25.5 7.0 45.2 22.4 Πορτογαλία 11.9 41.8 26.9 Ισπανία 6.4 45.7 41.5 Ευρώπη (17+3) 19.5 24.2 24.9

Πίνακας: Η εβδομαδιαία απασχόληση των ευρωπαίων δημάρχων Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Πίνακας: Η εβδομαδιαία απασχόληση των ευρωπαίων δημάρχων ΧΩΡΑ Συναντ. με το Δημ. Συμβ. & την Εκτελ. Επιτροπή Συναντ. με το διοικητικό προσωπικό Συναντ. με πολίτες Τελετές και εκδηλώσεις στο δημαρχείο Δημόσιες εκδηλώσεις εκτός δημαρχείου Συναντ. με αρχές άλλων πόλεων Προσωπ. Προετοιμ. Για τα δημαρχιακά καθήκοντα Σύνολο Εβδομαδ. Απασχόλ. (ώρες) ΙΤΑΛΙΑ 7,32 7,34 9,39 2,67 3,80 2,54 7,53 40,59 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 4,79 9,85 6,56 4,20 3,91 2,45 8,09 39,85 ΒΕΛΓΙΟ 6,02 5,64 6,78 4,14 1,84 1,60 32,80 ΕΛΒΕΤΙΑ 2,94 8,78 3,64 3,60 3,53 2,16 11,37 36,02 ΤΣΕΧΙΑ 4,59 5,12 9,36 3,45 3,63 2,27 8,21 36,63 ΕΛΛΑΔΑ 6,05 9,30 14,06 3,01 2,03 8,06 46,65 ΠΟΛΩΝΙΑ 7,68 7,99 8,15 5,33 1,81 7,67 42,08 ΣΟΥΗΔΙΑ 5,28 8,19 6,08 1,95 3,26 3,68 7,59 36,03 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 4,75 5,61 6,42 4,01 1,92 7,00 29,71 ΑΓΓΛΙΑ 5,70 6,40 3,67 1,45 1,90 8,35 29,50 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 7,51 6,60 6,97 5,32 3,20 4,46 5,79 ΓΑΛΛΙΑ 6,03 6,84 7,65 3,30 2,79 2,65 3,88 33,14 ΔΑΝΙΑ 4,11 6,67 3,25 3,22 2,07 10,29 34,20 ΠΟΡ/ΓΑΛΙΑ 3,78 5,11 10,73 4,43 1,85 3,83 8,83 38,56 ΙΣΠΑΝΙΑ 3,56 6,64 11,33 3,36 1,63 1,93 7,28 35,73 ΑΥΣΤΡΙΑ 4,25 8,14 11,19 4,28 5,49 1,64 5,75 40,74 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 6,52 4,10 5,57 6,22 3,50 1,71 5,53 33,15 ΣΥΝΟΛΟ 5,66 7,72 3,77 3,34 2,50 7,50 38,14

Πίνακας: Μέγεθος της πόλης και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Πίνακας: Μέγεθος της πόλης και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Αριθμός Κατοίκων Στυλ Ηγεσίας Σύνολα Μεσίτης Συναινέσεων Φροντιστής Οραματιστής Αφεντικό της Πόλης 10.000 – 14.999 21.00 25.1 23.1 30.80 100.0 15.000 – 19.999 20.0 22.00 25.9 32.1 20.000 – 29.999 19.5 28.6 23.3 30.000 – 49.999 16.7 22.8 25.5 34.9 50.000 – 99.999 18.3 25.6 32.8 100.000 – 199.999 20.4 21.7 28.00 29.9 200.000 – 499.999 17.6 15.7 39.2 27.5 > 499.999 10.5 15.8 31.6 42.1 Σύνολο 24.2 24.9 31.4

Πίνακας: Κομματική ένταξη και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Πίνακας: Κομματική ένταξη και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Κατηγορία κομμάτων Στυλ Ηγεσίας Σύνολα Μεσίτης Συναινέσεων Φροντιστής Οραματιστής Αφεντικό της Πόλης Οικολογικά 20.0 10.0 40.0 30.0 100.0 Κομμουνιστικά (και τέως) 17.4 39.1 26.1 Σοσιαλδημοκρατικά 16.3 27.7 22.1 33.9 Φιλελεύθερα 19.8 26.2 25.4 28.6 Χριστιανοδημοκρατικά 28.9 18.1 23.5 29.5 Συντηρητικά 17.2 21.5 33.6 Εθνικά 0.0 60.0 Αγροτικά 14.0 24.0 34.0 28.0 Εθνοτικά και τοπικιστικά 4.0 Ιδιαιτέρων Συμφερόντων 33.3 22.2 16.7 27.8 Ανεξάρτητοι / Χαλαρές συνεργασίες 21.7 27.1 19.5 26.3 22.7 31.5

Πίνακας: Φύλο και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Πίνακας: Φύλο και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Κατηγορία κομμάτων Στυλ Ηγεσίας Σύνολα Μεσίτης Συναινέσεων Φροντιστής Οραματιστής Αφεντικό της Πόλης Άνδρες 19.7 24.3 24.6 31.4 100.0 Γυναίκες 16.4 21.8 27.6 34.2 19.4 24.1 24.9 31.6

Πίνακας: Ηλικία και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού – Πάντειο Πανεπιστήμιο Πίνακας: Ηλικία και στυλ δημαρχιακής ηγεσίας Κατηγορία κομμάτων Στυλ Ηγεσίας Σύνολα Μεσίτης Συναινέσεων Φροντιστής Οραματιστής Αφεντικό της Πόλης <49 17.2 22.1 23.9 36.8 100.0 50 – 59 18.3 25.4 24.7 31.6 >60 25.9 27.3 22.0 Σύνολο 19.5 24.1 25.0 31.4

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι Ευρωπαίοι δήμαρχοι τείνουν να υιοθετούν στρατηγικό προσανατολισμό, ενώ οι αυταρχικοί είναι λίγο περισσότεροι από τους συνεργατικούς Οι περισσότεροι ευρωπαίοι δήμαρχοι είναι «αφεντικά της πόλης» ή «οραματιστές» Υπάρχουν μεγάλες διαφορές ηγετικού στυλ ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες που εντάσσονται πάντως σε ευρύτερες ομαδοποιήσεις (σκανδιναβικές, νότιες, κ.λπ.) Η διαχείριση του χρόνου προκαθορίζεται από το θεσμικό πλαίσιο και τις πολιτικο-διοικητικές παραδόσεις Το ηγετικό στυλ επηρεάζεται σε όλες τις χώρες από το μέγεθος της πόλης, την κομματική ένταξη, το φύλο και την ηλικία Η συγκυρία μεταβάλλει την γεωμετρία των συμμαχιών: Οι δήμαρχοι κερδίζουν τις εκλογές με τα κόμματα αλλά κυβερνούν με τις τοπικές κοινωνίες