ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δεοντολογία στην προφορική ιστορία Υποχρεώσεις ερευνητών Απέναντι στους αφηγητές Απέναντι στην επιστήμη Απέναντι στην αρχειακή τεκμηρίωση Διαμόρφωση «καλών πρακτικών» από το 1968: πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη συνέντευξη Συνεχής ανανέωση

Δικαιώματα και υποχρεώσεις Δεοντολογικά (ethics) Ηθικά (moral) Νομικά (legal)

Βασικοί Στόχοι Εδραίωση σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ πληροφορητή και ερευνητή Διαθεσιμότητα ηχογραφήσεων για ερευνητικούς σκοπούς Σεβασμός των δικαιωμάτων των πληροφορητών

Γενικές αρχές Ενημερωμένη συγκατάθεση (informed consent) Εχεμύθεια (confidentiality) Σεβασμός των αφηγητών και της έρευνας Αποφυγή υποσχέσεων που δεν μπορούν να τηρηθούν Ανωνυμία μόνο κατά εξαίρεση Διατήρηση των αρχικών τεκμηρίων

Πνευματικά δικαιώματα (1) Μετά το τέλος της συνέντευξης δημιουργούνται δύο διαφορετικά είδη πνευματικών δικαιωμάτων: Τα δικαιώματα στα λόγια του πληροφορητή ανήκουν στον ίδιον (έως 70 χρόνια μετά το θάνατό του) Τα δικαιώματα στην ηχογράφηση ή στη βιντεοσκόπηση ανήκουν στον ερευνητή ή στο φορέα που την παρήγγειλε (50 χρόνια)

Πνευματικά δικαιώματα (2) Εάν ο πληροφορητής δεν παραχωρεί τα πνευματικά του δικαιώματα σε άλλο φορέα, πρέπει να ζητήσουμε την άδειά του κάθε φορά που θέλουμε να δημοσιεύσουμε (μέρος της) συνέντευξης Όταν έχει ήδη πεθάνει, πρέπει να αναζητήσουμε την άδεια από τους κληρονόμους του Για τους λόγους αυτούς ζητάμε συνήθως από τους πληροφορητές μας να υπογράψουν ένα παραχωρητήριο

Παραχωρητήριο Ο πληροφορητής παραχωρεί στο αρχείο τα πνευματικά του δικαιώματα στην ηχογράφηση με σκοπό: Την ελεύθερη πρόσβαση του κοινού σύμφωνα με τους όρους που συμφωνούνται από κοινού Τη χρήση αποσπασμάτων σε δημοσιεύσεις, εκπομπές, εκθέσεις και στο Διαδίκτυο

Δείγμα παραχωρητηρίου ΙΑΚΑ ΠΘ- ΓΑΚ

Υπογραφή του παραχωρητηρίου Ενημερώνουμε τους πληροφορητές μας για την ύπαρξη του παραχωρητηρίου πριν από τη συνέντευξη Εξηγούμε τους όρους της συμφωνίας και τις δυνατότητες περιορισμών χρήσης πριν ή μετά τη συνέντευξη Ζητάμε την υπογραφή (εις διπλούν) της συμφωνίας μετά τη συνέντευξη

Και το Διαδίκτυο; Δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία Το Διαδίκτυο είναι μια νέα μορφή δημοσίευσης Δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή απομαγνητοφωνημένων κειμένων χωρίς τη ρητή συγκατάθεση του πληροφορητή Δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή οπτικοακουστικών αποσπασμάτων χωρίς τη συγκατάθεσή του Ιδιαίτερη σημασία η ενημερωμένη συγκατάθεση Ακόμα όταν ο αφηγητής έχει υπογράψει παραχωρητήριο ζητάμε ξανά άδεια Η ιστοσελίδα πρέπει να συμπεριλάβει τη take-down-policy του φορέα

Ελληνική νομοθεσία Ν. 2121/1993 για πνευματικά δικαιώματα Ν. 4481/2017 για πνευματικά δικαιώματα Ενωσωματώνει την Οδηγία 2014/26 της ΕΕ Ν. 2014/26 για την προστασία προσωπικών δεδομένων

Ν.2121-1993 περί πνευματικών δικαιωμάτων Άρθρο 3 & 4: διάκριση περιουσιακού/ηθικού δικαιώματος Περιουσιακό: δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου Ο δημιουργός μπορεί να ορίσει τη χρήση (εγγραφή, αναπαραγωγή, αναμετάδοση, διασκευή, εκτέλεση) Ηθικό: προστασία προσωπικού δεσμού με αυτό Π.χ. το δικαίωμα να αναφερθεί το όνομά του, ή να εξασφαλιστεί η ανωνυμία του, απαγόρευση παραμόρφωσης ή τροποποίησης του έργου Δικαίωμα απόφασης για τον τρόπο πρόσβασης Το ηθικό δικαίωμα είναι ανεξάρτητο από το περιουσιακό και διατηρείται και μετά τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος

Άρθρο 12 Μεταβίβαση δικαιωμάτων Το περιουσιακό δικαίωμα μπορεί να μεταβιβασθεί μεταξύ ζώντων ή αιτία θανάτου Το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο μεταξύ ζώντων Μετά το θάνατο του δημιουργού το ηθικό δικαίωμα περιέρχεται στους κληρονόμους, που πρέπει να το ασκούν σύμφωνα με τις επιθυμίες του δημιουργού

Διεθνής Νομοθεσία για πνευματικά δικαιώματα http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright_law_of_the_European_Union για την ευρωπαϊκή νομοθεσία πνευματικών δικαιωμάτων http://www.wipo.int/treaties/en/ip/wct/trtdocs_wo033.html Σύμβαση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Πνευματικών Δικαιωμάτων (WIPO, 1996)

Ν. 2472/1997 Προστασία προσωπικών δεδομένων Αφορά την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων σε αρχεία Επιτρέπεται μόνο με την ενημερωμένη συγκατάθεση του υποκειμένου, με ορισμένες εξαιρέσεις

Ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα Εθνοτική ή φυλετική καταγωγή, πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις, ζητήματα υγείας, συνδικαλιστική δράση, ερωτική ζωή, ποινικό μητρώο Απαγορεύεται η επεξεργασία τους, με ορισμένες εξαιρέσεις: Με γραπτή συγκατάθεση του υποκειμένου, για θέματα δημόσιας υγείας ή εθνικής ασφάλειας, διερεύνηση εγκλημάτων όταν γίνεται μόνο για ερευνητικούς σκοπούς και εξασφαλίζεται η ανωνυμία του υποκειμένου

Οδηγίες δεοντολογίας Ένωση Προφορικής Ιστορίας (ΕΠΙ) http://www.epi.uth.gr/index.php?page=practice2 Oral History Association USA (2009) www.oralhistory.org/do-oral-history/principles-and-practices Oral History Society UK (2012) http://www.ohs.org.uk/advice/ethical-and-legal/

Πριν τη συνέντευξη Κατάλληλη προετοιμασία ερευνητή Διευκρίνιση του στόχου Καλή γνώση θεματικής, τεχνική κατάρτιση Κατάλληλη επιλογή αφηγητών Καλύτερος δυνατός εξοπλισμός Προετοιμασία του αφηγητή Ενημέρωση για τους στόχους της έρευνας Προτιμήσεις του για το χώρο της συνέντευξης Κατάρτιση οδηγού συνέντευξης

Στη διάρκεια της συνέντευξης Τήρηση προηγούμενων συμφωνιών Ισορροπία ανάμεσα στους στόχους της έρευνας και τον τρόπο σκέψης του πληροφορητή Σεβασμός των δικαιωμάτων του πληροφορητή Συζήτηση «ευαίσθητων» θεμάτων που αναφέρθηκαν Υπογραφή παραχωρητηρίου

Μετά τη συνέντευξη Τεκμηρίωση της συνέντευξης Αρχειοθέτηση Σχετική ενημέρωση πληροφορητή Ευχαριστήρια επιστολή (ενδ) αντίγραφο στον πληροφορητή (ενδ) επιστροφή στην κοινότητα Σεβασμός συμφωνηθέντων από το φορέα αρχειοθέτησης

Χρήσιμη βιβλιογραφία Valerie Yow, Recording Oral History, κεφ. 4 John Neuenschwander, Oral history and the law , 2002 Katherine Borland, ‘That’s not what I said’ & Kathleen Blee, Evidence, empathy and ethics: lessons from oral histories of the Klan. Στο Oral History Reader

ΣΕΝΑΡΙΑ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

Σενάριο Α Μια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας πραγματοποίησε έρευνα για τη μεταμόσχευση οργάνων στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Πραγματοποίησε σαράντα συνεντεύξεις στο Αχιλλοπούλειο Νοσοκομείο με μέλη του ιατρικού προσωπικού, ασθενείς και συγγενείς των νεκρών δωρητών οργάνων, προκειμένου να γράψει βιβλίο. Οι συνεντεύξεις καταγράφτηκαν αρχικά σε κασέτες και αργότερα σε μινι-δισκ. Οι ηχογραφημένες συνεντεύξεις δεν συνοδεύονται από περιλήψεις ή απομαγηντοφωνήσεις. Ετοιμάζετε μια έκθεση και μια ιστοσελίδα σχετικά με την ιστορία του νοσοκομείου που θα βασίζονται σε προφορικές μαρτυρίες. Μπορείτε να χρησιμοποιείστε τις συνεντεύξεις της καθηγήτριας;

Σενάριο Β Ένας από τους εθελοντές που συνεργάζονται μαζί σας ηχογράφησε πρόσφατα μια συνέντευξη μεγάλης διάρκειας με πρόσφυγα που έφθασε στην Ελλάδα το 2015. Εκείνος υπέγραψε το παραχωρητήριο μετά τη συνέντευξη, αλλά αφού του στείλατε αντίγραφο της συνέντευξής του, άλλαξε γνώμη και σας ζητάει να καταστρέψετε όλα τα αντίγραφα της ηχογράφησης, μαζί με τις περιλήψεις ή απομαγνητοφωνήσεις που ενδεχομένως έχουν δημιουργηθεί. Τι κάνετε;

Σενάριο Γ Στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος που μελετάει τη μνήμη της σχολικής ζωής στις δεκαετίες του 1950 και 1960 πραγματοποιήσατε συνέντευξη με μια πρώην μαθήτρια, η οποία άφηνε να εννοηθεί ότι ένας από τους καθηγητές της παρενοχλούσε σεξουαλικά τα παιδιά του σχολείου. Δεν αναφέρεται το όνομα του συγκεκριμένου καθηγητή και η πληροφορήτρια υπέγραψε παραχωρητήριο χωρίς περιορισμούς. Τι κάνετε στην περίπτωση αυτή;

Σενάριο Δ Η ομάδα προφορικής ιστορίας της Νέας Ιωνίας ζήτησε τη συμβολή σας. Σχεδιάζει έρευνα προφορικής ιστορίας προκειμένου να συλλέξει μαρτυρίες με άτομα που δούλεψαν στη Βαμβακουργία που έκλεισε πριν είκοσι χρόνια, καταδικάζοντας τους εργαζόμενους στην ανεργία. Το εργοστάσιο αυτό ήταν ένας από τους κύριους εργοδότες της περιοχής και το κλείσιμο της επιχείρησης σήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Το άτομο που συντονίζει την έρευνα ήταν σημαντικός συνδικαλιστής που πρωτοστάτησε στον αγώνα των εργαζομένων για να μην μπει λουκέτο στην επιχείρηση. Η ομάδα θέλει να κάνει 100 συνεντεύξεις σε διάστημα τριών μηνών σε δημοσιογραφικό κασεφωνετάκι που γράφει σε .wma. Ποιες είναι οι συμβουλές σας;

ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Είναι θεμιτές για χάρη της ιστορικής τεκμηρίωσης;;;; Ο Claude Lanzmann και το ντοκυμενταιρ SHOAH για το Ολοκαύτωμα