Νερό και Γεωργία ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Δ.Π.Μ.Σ.: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Μάθημα: Διαχείριση Υδατικών Πόρων Νερό και Γεωργία Από τους φοιτητές: Αθανασάκη Μανώλη, διπλωματούχο Μηχανικό Περιβάλλοντος (Πολυτεχνείο Κρήτης) Χρυσικού Ελένη, διπλωματούχο Μεταλλειολόγο Μηχανικό (Ε.Μ.Π.) Αθήνα, Μάιος 2007

Νερό Το νερό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη ζωή και την ανάπτυξη. Συνέπεια των πιέσεων που ασκούνται στους υδάτινους πόρους είναι η μείωση, ακόμα και η εξάντληση πολλών υδροφορέων καθώς και η ποιοτική τους υποβάθμιση. Το άμεσα χρησιμοποιήσιμο νερό χωρίζεται σε 2 υποκατηγορίες: το επιφανειακό και το υπόγειο (στη χώρα μας το 85-90% περίπου των υδάτινων πόρων είναι επιφανειακά ύδατα και το 10-15% υπόγεια). Οι δυο αυτές κατηγορίες είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Σε αντίθεση με τους άλλους υπόγειους φυσικούς πόρους (μεταλλεύματα, υδρογονάνθρακες κ.λ.π.) τα υπόγεια νερά έχουν το πλεονέκτημα της ανανέωσης αλλά και το μειονέκτημα της μόλυνσης και ρύπανσης.

Διαχείριση των υδατικών πόρων Η επιστημονική και επιχειρησιακή πρακτική της διευθέτησης του ισοζυγίου προσφοράς και ζήτησης του νερού με στόχο την ισότιμη ικανοποίηση των αναγκών σε νερό και την διατήρηση των περιβαλλοντικών συστημάτων. Η διαχείριση των υδατικών πόρων έχει δύο διακριτές και ανεξάρτητες μεταξύ τους διαστάσεις: τη διάσταση της φυσικής προσφοράς και τη διάσταση της ζήτησης. Απαραίτητη είναι η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης του νερού.

Γεωργία και κατανάλωση νερού Ι Οι πιο σημαντικές δραστηριότητες που απορροφούν μεγάλες ποσότητες νερού είναι κατά σειρά η γεωργία, ο τουρισμός, η οικιακή και βιομηχανική κατανάλωση. Η μισή έκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) αποτελεί αντικείμενο γεωργικής εκμετάλλευσης. Η γεωργία είναι σημαντικός χρήστης υδάτινων πόρων στην Ευρώπη, καθώς της αναλογεί περίπου το 30% της συνολικής κατανάλωσης νερού. Η γεωργία είναι ο σημαντικότερος καταναλωτής νερού στη χώρα μας με ποσοστό 84% και η ζήτηση για αρδευτικούς σκοπούς έχει διπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια.

Γεωργία και κατανάλωση νερού ΙI Στη χώρα μας το ποσοστό της αρδευόμενης έκτασης επί της συνολικής ξεπερνά κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο αλλά και εκείνο των άλλων μεσογειακών χωρών της Ευρώπης. Από αυτή την ποσότητα ένα μεγάλο ποσοστό - μέχρι και 50% του μεταφερόμενου νερού - χάνεται λόγω της κακής κατάστασης των αρδευτικών δικτύων ή των ακατάλληλων τεχνικών άρδευσης!

Γεωργία και κατανάλωση νερού ΙΙI

Άρδευση I Η συμπλήρωση του αποθέματος σε νερό των εδαφών που παρουσιάζουν ανεπάρκεια υγρασίας με σκοπό την εξασφάλιση της κανονικής ανάπτυξης των φυτών, την αύξηση των στρεμματικών αποδόσεων ή την εξασφάλιση της σταθερότητας της συγκομιδής. Η ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται για άρδευση εξαρτάται από παράγοντες όπως το κλίμα, ο τύπος καλλιέργειας (δυνητική εξατμισοδιαπνοή), τα χαρακτηριστικά του εδάφους, η ποιότητα των υδάτων, οι καλλιεργητικές πρακτικές και οι μέθοδοι άρδευσης.

Άρδευση II Όπως προαναφέρθηκε, στην Ελλάδα η κατανάλωση νερού για τη γεωργία είναι αυξημένη σε σχέση με αυτή στην υπόλοιπη ΕΕ. Η διαφορά αυτή οφείλεται τόσο στο γεγονός ότι στη χώρα μας η γεωργία παραμένει ως μια από τις σημαντικές παραγωγικές δραστηριότητες όσο και στις κλιματολογικές συνθήκες (απώλειες λόγω εξάτμισης). Το σύστημα των εγκαταστάσεων για τη λήψη του νερού από τις πηγές (π.χ. με φράγματα), για την κατανομή του στα αρδευόμενα εδάφη και για την εκτέλεση της άρδευσης λέγεται αρδευτικό σύστημα.

Αρδευτικά έργα Τα αρδευτικά έργα είναι έργα απόληψης - μεταφοράς και κατανομής των υδατικών πόρων για γεωργική χρήση. Πηγές υδροδότησης των συλλογικών αρδευτικών έργων είναι τα επιφανειακά νερά, σχεδόν αποκλειστικά, ενώ για τα ιδιωτικά αρδευτικά έργα είναι κυρίως τα υπόγεια (παράνομες γεωτρήσεις). Τύποι αρδευτικών έργων: Φράγματα Λιμνοδεξαμενές (μικρής κλίμακας έργα συλλογής νερού) Αγωγοί μεταφοράς Κ.α.

Τρόποι άρδευσης Με κατάκλυση ή διαβροχή Με συνεχή ροή Τεχνητή βροχή Αυλάκια Πολλές απώλειες Με συνεχή ροή Ορυζώνες Τεχνητή βροχή Υπόγεια άρδευση Καλλιέργειες θερμών περιοχών

Προβλήματα στη διαχείριση νερού από τις γεωργικές δραστηριότητες Ποσοτική υποβάθμιση από υπερεκμετάλλευση Μείωση στάθμης υδροφόρων Καθίζηση του εδάφους Ποιοτική υποβάθμιση από υπερεκμετάλλευση Αύξηση της αλατότητας του εδάφους (υφαλμύρωση) Ποιοτική υποβάθμιση από ρύπανση Λιπάσματα και φυτοπροστατευτικά προϊόντα

Ανάγκη για αναθεώρηση της υδατικής πολιτικής I Οι παρούσες πολιτικές διαχείρισης στοχεύουν μόνο στην αύξηση της διαθεσιμότητας και όχι στην ελάττωση της παρούσας ζήτησης. Οι ήδη υπάρχοντες νόμοι σχετικά με τη διαχείριση του νερού δεν εφαρμόζονται.

Ανάγκη για αναθεώρηση της υδατικής πολιτικής II Θέσπιση νέων κανόνων διαχείρισης με σκοπό: Την εξοικονόμηση νερού (π.χ. αποτελεσματικότητα άρδευσης) Τη διασφάλιση της ποιότητας του νερού Την ανακούφιση των επιβαρυμένων περιοχών Τον υπολογισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των καλλιεργειών Την αειφορία Προς την κατεύθυνση αυτή είναι και η Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ.

Προστασία υδατικών πόρων Ι Τιμολόγηση νερού με σκοπό την προστασία του Κίνητρο για αποδοτικότερη χρήση των υδατικών πόρων Αντικίνητρο για σπατάλη νερού Επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών Ξηρικές καλλιέργειες Επενδύσεις σε σύγχρονες αρδευτικές μεθόδους

Προστασία υδατικών πόρων ΙΙ Διασφάλιση ποιότητας Παρακολούθηση της ποιότητας των υδάτων Χαρακτηρισμός ευπαθών περιοχών Η διακοπή ή η ουσιαστική μείωση των αντλήσεων υπόγειου νερού με ταυτόχρονη εξοικονόμηση νερού Η υποκατάσταση των υπόγειων νερών με επιφανειακά, με την κατασκευή κατάλληλων έργων (π.χ. φράγματα) Καθορισμός (προαιρετικών) κωδίκων ορθής γεωργικής πρακτικής και (υποχρεωτικών) μέτρων (π.χ. χρονική περίοδος λίπανσης, αποθήκευση λιπασμάτων) Βιολογική καλλιέργεια (μη χρήση λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων) Τεχνητός εμπλουτισμός υδροφορέων

Προστασία υδατικών πόρων ΙΙΙ Χρήση ανακυκλωμένου νερού Πηγή: Αστικά Λύματα Απαιτείται κατάλληλη επεξεργασία και κατάλληλες πρακτικές διαχείρισης (κανόνες υγιεινής) Πηγή νερού που δεν εξαρτάται από τη βροχόπτωση Νερό εμπλουτισμένο με θρεπτικά (μείωση απαιτούμενης ποσότητας λιπάσματος) Χρήση για τεχνητό εμπλουτισμό (προστασία παράκτιας ζώνης) Ενθαρρυντικά αποτελέσματα από τη χρήση ανακυκλωμένου νερού Αλλαγή της νοοτροπίας σχετικά με το νερό - ευαισθητοποίηση του κοινού και ατόμων εμπλεκομένων με τη γεωργία

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Ευχαριστούμε για την προσοχή σας …και μια εναλλακτική χρήση για τους ψεκαστήρες νερού