Η Δευτεροβάθμια Τεχνική-Επαγγελματική Εκπαίδευση στην Ελλάδα κατά τη μετάβαση στην «κοινωνία της γνώσης» Στ. Πάγκαλος Σχολικός Σύμβουλος Δ.Τ.Ε.Ε., Διπλ. Ηλ/γος-Μηχ/γος Μηχ/κός, ΜSc. Περιφερειακής Ανάπτυξης Β. Τσιλίκας Εκπαιδευτικός, Διπλ. Ηλ/γος Μηχ/κός, ΜSc. Ιστορίας & Φιλοσοφίας των Επιστημών και της Τεχνολογίας Μ. Στραβοπόδης Εκπαιδευτικός, Διπλ. Μηχ/γος Μηχ/κός, ΜSc. Επιστήμης των Υλικών Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Πίνακας 1. Σύγκριση χαρακτηριστικών Παλαιάς και Νέας Οικονομίας Πίνακας 1. Σύγκριση χαρακτηριστικών Παλαιάς και Νέας Οικονομίας Πηγή: Atkinson, R.D. & Court, R.H. (1998). The New Economy Index. Progressive Policy Institute, Washington DC Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Οικονομία - Γενικά χαρακτηριστικά Τομείς Παλαιά Οικονομία Νέα Οικονομία Οικονομία - Γενικά χαρακτηριστικά Αγορές Σταθερές Δυναμικές Ανταγωνισμός Εθνικός Παγκόσμιος Μορφή οργάνωσης Ιεραρχική, Γραφειοκρατική Δικτυωμένη Βιομηχανία Οργάνωση παραγωγής Μαζική Ευέλικτη Κύριοι μοχλοί ανάπτυξης Κεφάλαιο / Εργασία Καινοτομία / Γνώση Κύριος τεχνολογικός μοχλός Εκμηχάνιση Ψηφιοποίηση Πηγές Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήματος Μείωση Κόστους Καινοτομία, Ποιότητα Σπουδαιότητα Έρευνας / Καινοτομίας Χαμηλή / Μέτρια Υψηλή Σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων Αυτάρκεια, Αυτοδυναμία Συμμαχίες & Συνεργασίες Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Τομείς Παλαιά Οικονομία Νέα Οικονομία Ανθρώπινο Δυναμικό Κυβέρνηση Κύριος στόχος πολιτικής Πλήρης Απασχόληση Υψηλότερο επίπεδο πραγματικών μισθών και εισοδημάτων Ικανότητες Καλύπτουν τις ανάγκες της εργασίας Ευρύ φάσμα ικανοτήτων και σταυροειδής εκπαίδευση Απαιτούμενη εκπαίδευση Μία ικανότητα ή πτυχίο Δια βίου εκπαίδευση Σχέσεις διοίκησης - εργαζομένων Σχέσεις αντίθεσης Σχέσεις συνεργασίας Φύση της εργασίας Σταθερή Χαρακτηρίζεται από ρίσκο και ευκαιρίες Κυβέρνηση Σχέσεις επιχειρήσεων - κυβερνήσεων Επιβολή απαιτήσεων και προϋποθέσεων Ενθάρρυνση αναπτυξιακών ευκαιριών Ρύθμιση Εντολές και έλεγχος Χρήση εργαλείων της αγοράς, ευελιξία Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Πίνακας 2. Τυπολογία των «κοινωνιών υψηλών δεξιοτήτων» Πίνακας 2. Τυπολογία των «κοινωνιών υψηλών δεξιοτήτων» Πηγή: Brown, P., Green, A. & Lauder H. 2001. High Skills: globalisation, competitiveness and skill formation. Oxford: Oxford University Press. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

δεξιοτήτων βιομηχανίας Γερμανία Ιαπωνία Πρότυπο: Κοινωνία υψηλών δεξιοτήτων Υψηλών δεξιοτήτων βιομηχανίας Χώρα: Γερμανία Ιαπωνία Κύρια χαρακτηριστικά   1.Δομή της αγοράς εργασίας Ισχυρή επαγγελματική αγορά εργασίας. Στενή συναρμογή εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης Ισχυρή εσωτερική αγορά εργασίας. Δια βίου απασχόληση, ανταμοιβή της αρχαιότητας 2.Σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης Δυϊκό σύστημα, με γενική εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση. Ομαλή μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία Ισχυρή υποστήριξη της γενικής εκπαίδευσης μαζί με κατάρτιση στη δουλειά, μέσα στην επιχείρηση. 3.Κύρια κοινωνικά χαρακτηριστικά Υψηλός βαθμός κοινωνικής ένταξης, ισότητα εισοδημάτων και εμπιστοσύνη. Υψηλός βαθμός κοινωνικής ένταξης, κοινωνικής συμμόρφωσης και ισχυρής εργασιακής ηθικής. Σημαντικές ανισότητες για τις εργαζόμενες και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. 4.Μορφή αλληλεπίδρασης κράτους και αγοράς Μοντέλο κοινωνικής συναίνεσης. Ισχυρός κοινός προσδιορισμός από τους κοινωνικούς εταίρους των σχέσεων κράτους και αγοράς. Καπιταλισμός των κοινωνικών εταίρων. Ισχυρή κρατική ρύθμιση της αγοράς. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

δεξιοτήτων Δεξιοτήτων Σιγκαπούρη Αγγλία Πρότυπο: Αναπτυξιακό υψηλών δεξιοτήτων Χαμηλών / Υψηλών Δεξιοτήτων Χώρα: Σιγκαπούρη Αγγλία Κύρια χαρακτηριστικά   1.Δομή της αγοράς εργασίας Κρατικά καθοδηγούμενη αγορά εργασίας. Ισχυρή κρατική παρέμβαση για συντονισμό του εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού Ευέλικτη αγορά εργασίας, εργασιακή ανασφάλεια. Τάση για ημερομίσθιο εργάτη. Ισχυρό εργοδοτικό δικαίωμα το να «μισθώνεις και να απολύεις» 2.Σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης Κρατική μαζική επέκταση της γενικής εκπαίδευσης. Ισχυρή κρατική παρέμβαση στην κατάρτιση, μέσω σχεδιασμού για το ανθρώπινο δυναμικό και επαγγελματική προσαρμογή προς τις ανάγκες σε δεξιότητες - κλειδιά. Ένα χαμηλότερου αποτελέσματος εκπαιδευτικό σύστημα γενικής εκπαίδευσης, με λίγη κατάρτιση από το κράτος ή τις επιχειρήσεις. 3.Κύρια κοινωνικά χαρακτηριστικά Υψηλή κοινωνικοποίηση, υποχωρητικό εργατικό δυναμικό. Σημαντικές ανισότητες για τους Malay, για τις γυναίκες εργαζόμενες και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ισχυρή πόλωση σε δεξιότητες και εισοδήματα, τομείς υψηλών και χαμηλών δεξιοτήτων. Μεγάλη έμφαση στην επιλογή του ατόμου για εκπαίδευση / κατάρτιση και απασχόληση. Χαμηλή εμπιστοσύνη. 4.Μορφή αλληλεπίδρασης κράτους και αγοράς Συνειδητή κρατική παρέμβαση στις σχέσεις στην αγορά. Αναπτυσσόμενο κράτος. Ελάχιστη κρατική παρέμβαση. Η αγορά είναι η ρυθμιστική δύναμη. Καπιταλισμός των μεριδιούχων. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Πίνακας 3. Αλλαγές στις ικανότητες που οφείλονται στις νέες τεχνολογίες και στα νέα πρότυπα οργάνωσης της εργασίας Πηγή: Green A., Wolf A., Leney T. 1999. Convergence and divergence in European education and Training systems. Ινστιτούτο Εκπαίδευσης ,Πανεπιστήμιο Λονδίνου: Bedford Way Papers. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Εκπαίδευση και Κατάρτιση ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΠΑΛΑΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΝΕΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Υπευθυνότητα Βασιζόταν στη συμπεριφορά, όπως προσπάθεια και πειθαρχία Βασίζεται στη λήψη πρωτοβουλιών Γνώσεις Συναφείς με την εμπειρία Γνωστικές – Εντοπισμός και επίλυση προβλημάτων Αλληλεξάρτηση Διαδοχική, ιεραρχική Συστημική, ομαδική εργασία Εκπαίδευση και Κατάρτιση Αποκτάται μια και καλή Συνεχιζόμενη Μάθηση Παθητική – Παρακολούθηση προγράμματος κατάρτισης Το άτομο είναι υπεύθυνο για την κατάρτισή του – Αυτοδίδακτος, δια βίου μάθηση Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Ικανότητες «κλειδιά» (Key competences) για τον Ευρωπαίο πολίτη A/Α ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ «ΚΛΕΙΔΙ» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 1. Επικοινωνία στην μητρική γλώσσα (Communication in the mother tongue) Η ικανότητα να εκφράζει και να ερμηνεύει σκέψεις, αισθήματα και γεγονότα με προφορικό και γραπτό τρόπο (ακούγοντας, μιλώντας, διαβάζοντας και γράφοντας) και να αλληλεπιδρά γλωσσικά με κατάλληλο τρόπο σε όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα (σπίτι, δουλειά, διασκέδαση). 2. Επικοινωνία σε μια ξένη γλώσσα Οι επικοινωνιακές; δεξιότητες στις ξένες γλώσσες θεωρούνται ότι είναι οι ίδιες με αυτές της μητρικής γλώσσας. Εντούτοις, το επίπεδο κατάκτησής τους δεν είναι απαραίτητο να είναι το ίδιο για όλες τις διαστάσεις (ακούω, μιλώ, διαβάζω, γράφω) και μπορεί να εξαρτάται και από την γλώσσα. 3. Μαθηματική ικανότητα και βασικές ικανότητες στην επιστήμη και την τεχνολογία (Μathematical competence and basic competences in science and technology) H νοερή και γραπτή ικανότητα της χρήσης των 4 πράξεων και των αναλογιών για την επίλυση καθημερινών προβλημάτων. Η έμφαση δίδεται στη διαδικασία παρά στο αποτέλεσμα. Για την επιστήμη αναφερόμαστε τόσο στο σώμα της γνώσης όσο και στη μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για να εξηγηθεί ο φυσικός κόσμος. Η τεχνολογία θεωρείται σαν εφαρμοσμένη γνώση με σκοπό την τροποποίηση του φυσικού περιβάλλοντος για να ικανοποιηθούν οι ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες. 4. Ικανότητες στη ψηφιακή τεχνολογία (ΙCT skills) Η χρήση τεχνολογίας multi-media για λήψη, αποθήκευση, δημιουργία, ταξινόμηση και ανταλλαγή πληροφοριών. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Ικανότητες «κλειδιά» (Key competences) για τον Ευρωπαίο πολίτη (συνέχεια) A/Α ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ «ΚΛΕΙΔΙ» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 5. Ικανότητα αυτομάθησης (Learning to learn) Η διάθεση και η ικανότητα να οργανώνει και να ρυθμίζει το άτομο την μάθησή του (να λύνει προβλήματα, να αποκτά, αφομοιώνει και αξιολογεί την νέα γνώση, να εφαρμόζει τη νέα γνώση και τις δεξιότητες σε διαφορετικά πλαίσια (σπίτι, δουλειά, εκπαίδευση και κατάρτιση). Είναι θεμελιώδης ικανότητα για την υλοποίηση της δια βίου μάθησης. 6. Διαπροσωπικές, διαπολιτισμικές και κοινωνικές ικανότητες καθώς και ικανότητες για πολίτης (Interpersonal, intercultural and social competences and civic competence) Είναι ένας συνδυασμός συμπεριφορών που πρέπει να είναι σε θέση να εκδηλώσει το άτομο, ώστε να μπορεί να συμμετέχει αποτελεσματικά και εποικοδομητικά στην κοινωνική ζωή και να επιλύει τυχόν διαμάχες, όταν αυτό είναι αναγκαίο. Είναι χρήσιμες τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο χώρο. 7. Ικανότητα του επιχειρείν (Entrepreneurship) Έχει ενεργητική και παθητική διάσταση. Περιλαμβάνει τόσο την τάση να επιδράς και να αλλάζεις το περιβάλλον όσο και την ικανότητα να είσαι δεκτικός στην καινοτομία που δημιουργείται από εξωτερικούς παράγοντες. Επίσης, την ανάληψη ευθύνης για τις πράξεις σου, την ανάπτυξη στρατηγικών οραμάτων, το να θέτεις και να πετυχαίνεις στόχους και το να βρίσκεις κίνητρα για να πετύχεις. 8. Πολιτισμική έκφραση (Cultural expression) H εκτίμηση της κουλτούρας του λαού και των κοινωνικών ηθών καθώς και η ικανότητα κριτικής εκτίμησης της λογοτεχνίας, της τέχνης, της μουσικής και άλλων μορφών δημιουργικής έκφρασης. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Ποσοστά μαθητών στην Γενική και Επαγγελματική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση σε χώρες της Ευρώπης Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Διάκριση των ιδρυμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης – κατάρτισης ανάλογα με τον τόπο παροχής της εκπαίδευσης (Ευρώπη των 15) Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Κατηγοριοποίηση των μαθητών της Ελληνικής Δ/θμιας Τεχνικής –Επαγγελματικής Εκπαίδευσης Προφίλ Ποσοστό στο μαθητικό πληθυσμό Κοινωνικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά μαθητών Εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά μαθητών Προσδοκίες μαθητών ή/και γονέων Α 10% - 30% • Χαμηλό εισόδημα • «Στρωμένη δουλειά» από το οικογενειακό περιβάλλον • Μετανάστες • Εργαζόμενοι • Συνήθως δεν ανταποκρίνονται στις συμβατικές μεθόδους διδασκαλίας • Να ενταχθούν γρήγορα στην αγορά εργασίας Β • Χαμηλά και μεσαία εισοδήματα • Μέτριες έως καλές επιδόσεις • Να συνεχίσουν στα ΤΕΙ Γ 50% - 70% • Μονογονεϊκές οικογένειες • Ομογενείς – μετανάστες • Χαμηλές επιδόσεις. • Σχετική αδιαφορία για την ειδικότητα. • Μαθητές που έχουν αποδεχτεί την απόρριψη εκ μέρους του εκπαιδευτικού συστήματος • Να πάρουν ένα «χαρτί» (απολυτήριο ή πτυχίο) • Να πάρουν το «χαρτί» για να διορισθούν στο Δημόσιο Τομέα • Να συνεχίσουν τη φοίτηση όσο γίνεται περισσότερο (μέχρι να δουν τι θα κάνουν) Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Ποσοστά απασχόλησης αποφοίτων ΤΕΛ, ΤΕΣ σε εργασία της ειδικότητάς τους (1989) (Πηγή: Παλαιοκρασσάς, Στ., Ρουσέας, Π. & Βρετάκου, Β. 2000. Έρευνα αποφοίτων.) Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Ελληνικός μαθητικός πληθυσμός της Τ. Ε. Ε Ελληνικός μαθητικός πληθυσμός της Τ.Ε.Ε. 2002-2005 ανά τομέα Πηγή: Στραβοπόδης, Μ. 2006. Οι μεταβολές των Τ.Ε.Ε στο μαθητικό πληθυσμό Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Έμφαση τόσο στην καλλιέργεια βασικών / γενικών επαγγελματικών ικανοτήτων όσο και των γενικών ικανοτήτων που αποτελούν και κοινή ευρωπαϊκή γραμμή. Προετοιμασία για τη «δια βίου» εκπαίδευση. Αποφυγή της έντονης εξειδίκευσης στη Λυκειακή βαθμίδα. Σύμπτυξη ειδικοτήτων. Προγράμματα δομημένα σύμφωνα με το μοντέλο της «πυραμίδας εξειδίκευσης». (Οι σπουδές αρχίζουν με γενικά επαγγελματικά μαθήματα και σταδιακά, στα επόμενα χρόνια, εισάγονται πιο εξειδικευμένα μαθήματα). Προώθηση της ενεργητικής μάθησης και αξιοποίηση και της πληροφορικής στο πλαίσιο αυτό. Πρόνοια για πολλαπλή υποστήριξη για τους μαθητές της Τ.Ε.Ε. που έχουν προβλήματα επίτευξης των στόχων που επιβάλλουν τα αναλυτικά προγράμματα Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Να γίνει κατανοητός και αποδεκτός από την κοινωνία ο στόχος της κοινωνίας της γνώσης και το προσφορότερο για την ελληνική κοινωνία μοντέλο. Κύρια αποστολή της Δ.Τ.Ε.Ε. είναι η προετοιμασία για το επάγγελμα (και όχι η συνέχιση σπουδών σε Α.Ε.Ι. –Τ.Ε.Ι.) και κατά συνέπεια, πρέπει να λειτουργεί με βάση προκαθορισμένο αριθμό εισακτέων και επιλογή για την εισαγωγή Συμβατότητα με την αγορά εργασίας. Βασικό κριτήριο πρέπει να είναι ο βαθμός απορρόφησης των αποφοίτων από την αγορά εργασίας. Επιβάλλεται η αύξηση των δαπανών για την εκπαίδευση αλλά με ταυτόχρονο «νοικοκύρεμα» των δαπανών, Να ορθολογικοποιηθεί η δομή του σχολικού δικτύου και η πανελλαδική διασπορά των ειδικοτήτων. Η Δευτεροβάθμια Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση να μην χρησιμοποιείται ως χώρος «σωτηρίας» των «αδύνατων» μαθητών. Η Γενική Εκπαίδευση οφείλει να αντιμετωπίσει την αποτυχία αυτών των παιδιών και να τα αγκαλιάσει, δημιουργώντας νέους τομείς στα Γενικά Λύκεια και προσφέροντάς τους εναλλακτικά προγράμματα σπουδών. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (συνέχεια) Να γίνεται πιστοποίηση των γνώσεων / δεξιοτήτων των αποφοίτων της Δ.Τ.Ε.Ε. και απονομή επαγγελματικών δικαιωμάτων από εξωτερικές επιτροπές αξιολόγησης, που θα συγκροτούνται στα πλαίσια φορέα όπου θα συμμετέχουν οι κοινωνικοί εταίροι και τα αρμόδια υπουργεία. Να καταγραφούν οι απαιτήσεις-ρεαλιστικές επιθυμίες σε δεξιότητες / ικανότητες των μελλοντικών εργαζομένων της βιομηχανίας Τα αποτελέσματά της έρευνας, που θα μας δώσουν το στίγμα της «ποιότητας» του μελλοντικού εργαζόμενου (τάσεις), να συνεκτιμηθούν μαζί με τις υπόλοιπες παραμέτρους στον επανασχεδιασμό του προφίλ των ειδικοτήτων της Δ.Τ.Ε.Ε. (πράγμα που συνεπάγεται αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα με παράλληλη αναθεώρηση της διδακτικής πρακτικής). Η βιομηχανία να συμμετέχει θεσμικά στον σχεδιασμό της Δ..Τ.Ε.Ε. και της μεταλυκειακής κατάρτισης, αλλά ταυτόχρονα και στα οικονομικά βάρη (άμεσα με χρηματοδοτήσεις ή έμμεσα π.χ. παρέχοντας θέσεις εθελοντικής επιδοτούμενης εργασίας για ασκούμενους μαθητές το καλοκαίρι) Να υπάρχει αποτελεσματική συναρμογή της δευτεροβάθμιας τεχνικής – επαγγελματικής εκπαίδευσης με την μετα-δευτεροβάθμια κατάρτιση Να αποτελεί η επαγγελματική εμπειρία προϋπόθεση για την πρόσληψη εκπαιδευτικών τεχνικών ειδικοτήτων. Να θεσμοθετηθεί η επιμόρφωσή τους τόσο με σεμινάρια από την υπηρεσία όσο και μέσω επιδοτούμενων προγραμμάτων απασχόλησης – επιμόρφωσή τους σε βιομηχανίες / εταιρείες το καλοκαίρι. Ελληνική βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006