Σεμινάριο ETUI : «Η Λερναία Υδρα της επισφαλούς εργασίας » Επισφαλής Εργασία στην Ευρώπη Χρήστος Τριανταφύλλου ΙΝΕ-ΓΣΕΕ Aθήνα, 29 Νοεμβρίου 2017

Βασικά σημεία εισήγησης H έννοια της επισφαλούς εργασίας. Αιτίες, πτυχές και χαρακτηριστικά. Βασικές διαστάσεις επισφαλούς εργασίας στην ΕΕ και Επιπτώσεις Οικονομική κρίση & μεταρρυθμίσεις αυξάνουν την επισφάλεια της εργασίας Αξονες παρέμβασης για την αντιμετώπιση του προβλήματος

1. H έννοια της επισφαλής εργασίας Αιτίες, πτυχές & χαρακτηριστικά : Η έννοια της επισφαλούς εργασίας δεν αντιστοιχεί σε μία συγκεκριμένη ομοιογενή κατηγορία εργαζομένων (ορισμένη στατιστικά, που να παρακολουθείται ως τέτοια) Δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός Η χρήση του όρου μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα ή να παραπέμπει σε διαφορετικές πραγματικότητες Συνήθως ο όρος χρησιμοποιείται για μορφές απασχόλησης με ελάχιστες διασφαλίσεις για τον εργαζόμενο, ως προς το να υπάρξει ή να διατηρηθεί σε ένα κοντινό μέλλον, ένα «αποδεκτό» επίπεδο διαβίωσης, γεγονός που οδηγεί σε ένα βαθύ αίσθημα αβεβαιότητας για το μέλλον και ένα αίσθημα επισφάλειας.

Έλλειψη ασφάλειας στην εργασία Σε γενικές γραμμές η έννοια της επισφαλούς εργασίας παραπέμπει σε πτυχές και χαρακτηριστικά όπως :   Έλλειψη ασφάλειας στην εργασία Έλλειψη «ελέγχου» της εργασίας από τον εργαζόμενο (ωράρια, ρυθμοί εργασίας, χώρος εργασίας ) Χαμηλό επίπεδο εισοδήματος, νομικής και κοινωνικής προστασίας Έλλειψη συλλογικής εκπροσώπησης Διακρίσεις στην αγορά εργασίας Αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία «Ατυπες» μορφές απασχόλησης (στενή σχέση και επικάλυψη με επισφαλή εργασία αλλά όχι ταύτιση) Προσοχή στις γενικεύσεις: όλες οι άτυπες μορφές απασχόλησης δεν είναι αναγκαστικά επισφαλείς (αλλά ούτε όλες οι τυπικές μορφές προστατεύουν εξ ορισμού από την επισφάλεια)

Ατυπες Μορφές απασχόλησης (ILO) ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: συμβάσεις ορισμένου χρόνου, εποχική, περιστασιακή εργασία ακόμη και ημερήσια  ΌΧΙ ΑΟΡΙΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ & ΚΑΤΆ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ : χρόνος εργασίας μικρότερος από πλήρη απασχόληση, μερική απασχόληση πολύ μικρής διάρκειας, εργασία κατά παραγγελία (work on demand) ακόμη και «συμβάσεις μηδενικών ωρών» (zero-hour contracts)  ΌΧΙ ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΣΧΕΣΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ: αποσπασμένοι εργαζόμενοι (posted workers), «δανεικοί εργαζόμενοι», Εταιρίες προσωρινής απασχόλησης, εργασία μέσω υπεργολαβίας  ΌΧΙ ΑΜΕΣΗ ΣΧΕΣΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΌ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ (ΟΠΟΥ ΕΡΓΑΖΕΤΑΙ) ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΜΕΝΗ ΣΧΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ/ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: γρκίζες ζώνες μεταξύ μισθωτής εργασίας και αυτοαπασχόλησης, απόκρυψη πραγματικής σχέσης με στόχο την μείωση της νομικής προστασίας, ψευδής αυτοαπασχόληση, «συμβάσεις υπηρεσιών»……..  ΌΧΙ ΜΙΣΘΩΤΗ ΣΧΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Στις «παλαιές» μορφές άτυπης απασχόλησης προστίθενται κάποιες «νέες» μορφές που αναπτύσσονται στην ψηφιακή οικονομία «Κινητή εργασία» με τεχνολογία πληροφοριών & επικοινωνίας (ICT), οι εργαζόμενοι μπορούν να εργάζονται οπουδήποτε και ανά πάσα στιγμή:κίνδυνοι εντατικοποίησης, αύξησης χρόνου εργασίας & στρες, θόλωμα ορίων εργασιακού επαγγελματικού βίου Εργασία σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες ( workforce platforms & crowd working) που φέρνουν σε επαφή εργοδότες και εργαζόμενους, συνήθως για δραστηριότητες μεγάλης εμβέλειας που μοιράζονται ανάμεσα σε περισσότερους εργαζόμενους (οργανωμένους σε “virtual cloud»). Φαινόμενο περιθωριακό προς στιγμή στην Ευρώπη με γρήγορη όμως αύξηση.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι ανταποκρίνονται σε «νέες ανάγκες» Επισφαλείς μορφές εργασίας υπήρχαν πάντοτε Το πρόβλημα: σημαντική μερίδα εργαζομένων στην ΕΕ είναι αντιμέτωπη με ανασφάλεια, χαμηλές αμοιβές και διάφορες μορφές καταχρήσεων. Η συζήτηση επανέρχεται λόγω ανθεκτικότητας και κυρίως αύξησης των «άτυπων» «μη-κανονικών» μορφών απασχόλησης Πολλοί υποστηρίζουν ότι ανταποκρίνονται σε «νέες ανάγκες» Οι προωθούμενες αλλαγές (ως προσαρμογή στις «νέες» κοινωνικές & οικονομικές ανάγκες): αποσπασματικές, με μονομερή ευαισθησία και μεροληψία προς συγκεκριμένα συμφέροντα, δημιουργούν νέες κατηγορίες ευάλωτων εργαζομένων ή ανανεώνουν τις παλαιές. Είναι σημαντικό να προσεγγιστεί ο βαθμός απομάκρυνσης από την κανονική και σταθερή εργασία και οι επιπτώσεις για τους εργαζόμενους, την κοινωνία και την οικονομία.

Οι διαστάσεις του φαινομένου της επισφαλούς εργασίας σχετίζονται με : Οι διαστάσεις του φαινομένου της επισφαλούς εργασίας σχετίζονται με : το βαθμό αβεβαιότητας σχετικά με την συνέχιση της εργασίας (βραχύς χρονικός ορίζοντας ή υψηλός κίνδυνος απώλειας της εργασίας) την έννοια του «ελέγχου» της εργασίας από τον εργαζόμενο (δηλαδή αν o εργαζόμενος έχει τον έλεγχο των ωραρίων του, του ρυθμού εργασίας του, του χώρου εργασίας και της αμοιβής του) την προστασία της εργασίας από τη νομοθεσία ή από ΣΣΕ ( απαράδεκτες συνθήκες εργασίας, διακρίσεις, άδικη απόλυση) τη δυνατότητα πρόσβασης & κάλυψης από την Κοινωνική Ασφάλιση (υγεία, ατυχήματα, σύνταξη, επιδότηση ανεργίας…) Τους μισθούς (αμοιβές) που συνδέονται με διάφορες μορφές απασχόλησης (χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας θεωρούνται ως επισφαλείς όταν συνδέονται με φτώχεια και αβέβαιη κοινωνική ένταξη)

To ερώτημα που κυριαρχεί : αυτές οι μορφές απασχόλησης ευνοούν την είσοδο των ατόμων στην αγορά εργασίας ; ή αντίθετα τους εγκλωβίζουν σε ένα φαύλο κύκλο ευκαιριακής απασχόλησης από τον οποίο δεν καταφέρνουν να εξέλθουν ; Το δεύτερο ερώτημα για τους επισφαλείς εργαζόμενους : Πως αυτοί επηρεάζονται από την έλλειψη ή την ελλιπή κάλυψη από τον κίνδυνο της ανεργίας ( ύψος επιδόματος ανεργίας, διάρκεια χορήγησης του ή προϋποθέσεις πρόσβασης στο επίδομα) ;

Επισφάλεια σε σχέση με την μορφή της σύμβασης εργασίας : Συνοπτικά η κατάσταση επισφαλούς εργασίας μπορεί να απορρέει συνδυαστικά από : Επισφάλεια σε σχέση με την μορφή της σύμβασης εργασίας : προσωρινή απασχόληση (ιδιωτικό και δημόσιο τομέα), μερική απασχόληση (κυρίως μη εθελούσια), δανεισμός εργαζομένων ειδικές μορφές μορφές απασχόλησης και επιδοτούμενες θέσεις εργασίας (mini jobs, Vouchers... Ψευδής αυτοαπασχόληση και αδήλωτη εργασία ( 2 κατηγορίες δύσκολα προσεγγίσιμες στατιστικά) Επισφάλεια σε σχέση με το εισόδημα : Χαμηλό επίπεδο μισθών και κοινωνικής προστασίας, ειδικότερα στο θέμα της ανεργίας (επίπεδο επιδομάτων ανεργίας, διάρκεια χορήγησης & προϋποθέσεις πρόσβασης) ) αλλά και εν γένει (χαμηλές δημόσιες παροχές σχετικά με την συμφιλίωση εργασιακού και οικογενειακού βίου). 3. Αδύναμες δημόσιες πολιτικές, μη ικανές να προστατεύσουν τους εργαζόμενους, ιδιαίτερα σε κλάδους & επαγγέλματα όπου δεν εφαρμόζεται η νομική & συμβατική προστασία ή ευδοκιμεί η αδήλωτη εργασία

2. Βασικές διαστάσεις της επισφαλούς εργασίας στην ΕΕ & Επιπτώσεις Δύσκολη η ποσοτική προσέγγιση του φαινομένου Δύσκολη η συγκριτική ανάγνωση των φαινομένων επισφάλειας της εργασίας/απασχόλησης στην Ευρώπη Από την μία εθνική πραγματικότητα στην άλλη τα στατιστικά δεδομένα μπορεί να παραπέμπουν σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις. Απαιτείται διεύρυνση του φάσματος παρατήρησης του φαινομένου και ενσωμάτωση στην ανάλυση διαστάσεων που επηρεάζουν την μισθωτή εργασία, όπως : θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο της απασχόλησης ρόλος δημόσιων πολιτικών για την απασχόληση κατάσταση των εργασιακών σχέσεων συστήματα κοινωνικής ασφάλισης / προστασίας δομή της οικονομίας και οικονομική κατάσταση

Ποσοστό εργαζομένων με προσωρινή απασχόληση, 15-64 ετών, 2008 & 2016 (ως % των μισθωτών),

Ποσοστό εργαζομένων με συμβάσεις ορισμένου χρόνου 2008 & 2016 (%)

Εργαζόμενοι σε εταιρίες προσωρινής απασχόλησης (%), 2008 & 2016 Εργαζόμενοι σε εταιρίες προσωρινής απασχόλησης (%), 2008 & 2016

Αιτία προσωρινής απασχόλησης : "Δεν βρήκε μόνιμη απασχόληση" (ως % των εργαζομένων με προσωρινή απασχόληση)

Ποσοστό εργαζομένων με μερική απασχόληση, (2008 & 2016, 15-64 ετών) Ποσοστό εργαζομένων με μερική απασχόληση, (2008 & 2016, 15-64 ετών)

Αιτία Μερικής Απασχόλησης : «Δεν βρήκε πλήρη απασχόληση» (ως % των μερικώς απασχολούμενων, 15 ετών και άνω),

Ποσοστό κινδύνου φτώχειας στην εργασία - Μερική απασχόληση 2008 & 2016 (%)

Ποσοστό κινδύνου φτώχειας στην εργασία με Πλήρη & Μερική απασχόληση 2015 (%)

Ποσοστό χαμηλά αμειβόμενων εργαζομένων 2014

Ποσοστό κινδύνου φτώχειας στην εργασία 2008 & 2015 Ποσοστό κινδύνου φτώχειας στην εργασία 2008 & 2015

Ποσοστό αυτοαπασχολούμενων χωρίς απασχολούμενους (Self employed - own-account workers), 2016, (%)

Η επισφαλής εργασία μειώνει τις υποχρεώσεις των επιχειρήσεων Σοβαρές επιπτώσεις για εργαζόμενους , κοινωνία και οικονομία Διάφορες από τις άτυπες & μη συμβατικές μορφές απασχόλησης αποτελούν στην ουσία τρόπο για να μεταφέρουν οι επιχειρήσεις κόστος και κινδύνους στους εργαζόμενους και στο κοινωνικό σύνολο Η αύξηση της επισφαλούς εργασίας ενισχύει τον κατακερματισμό στην αγορά εργασίας Στην ίδια επιχείρηση διάφορες «ταχύτητες» εργαζομένων (ως προς την προστασία, εξέλιξη, πρόσβαση στην κατάρτιση, τις αμοιβές, κ.λ.π.) Σημαντικές κοινωνικές συνέπειες και κίνδυνος για την κοινωνική συνοχή και τη βιωσιμότητα των ασφαλιστικών συστημάτων Επιπτώσεις στο σύνολο της οικονομία ς: υπό - επένδυση στην καινοτομία, μείωση παραγωγικότητας, μετριότητα παραγωγικών επιδόσεων, μείωση της ζήτησης…

3. Οικονομική Κρίση & μεταρρυθμίσεις αυξάνουν την επισφάλεια της εργασίας Η τάση προς την επισφαλή εργασία υπήρχε πριν την κρίση Η διαχείριση της οικονομικής κρίσης συντελείται με όρους συρρίκνωσης των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων Οι πολιτικές λιτότητας και οι μεταρρυθμίσεις σε διάφορες χώρες της ΕΕ ενισχύουν την αύξηση της επισφάλειας στην εργασία ενίσχυση της ευελιξίας των άτυπων μορφών απασχόλησης και της διαχείρισης του χρόνου εργασίας από τους εργοδότες διευκόλυνση απολύσεων και μείωση της προστασίας των ανέργων απορύθμιση εθνικών συστημάτων συλλογικής διαπραγμάτευσης προς την κατεύθυνση της αποκέντρωσης και μείωση της συλλογικής προστασίας εργαζομένων από ΣΣΕ Αντί για αύξηση της προστασίας των επισφαλών εργαζομένων, η κυρίαρχη πολιτική προσέγγιση στην ΕΕ προωθεί την μείωση της προστασίας της απασχόλησης για όλους .

Ποσοστά ανεργίας νέων (< 25 ετών), 2008 & 2016

Μακροχρόνια Ανεργία, 2016 (γ’ Τρίμ.) (σε % των ανέργων ) Μακροχρόνια Ανεργία, 2016 (γ’ Τρίμ.) (σε % των ανέργων )

Ατομα σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, 2015 (% του συνολικού πληθυσμού)

Αλλαγές στο επίπεδο κάλυψης εργαζομένων από Συλλογικές Συμβάσεις (% μεταβολές μεταξύ 2008 και 2013)

4. Η αντιμετώπιση του προβλήματος της επισφαλούς εργασίας Απαιτεί πολλαπλές παρεμβάσεις σε σειρά θεμάτων που σχετίζονται με : την προσωρινότητα της απασχόλησης την τήρηση και διεύρυνση του νομικού και συμβατικού πλαισίου τους χαμηλούς μισθούς την ψευδή αυτό-απασχόληση την αδήλωτη εργασία την υγεία & ασφάλεια τη χαμηλή κοινωνική προστασία την έλλειψη αξιόπιστων δημόσιων πολιτικών για την στήριξη των επισφαλών εργαζομένων

Η πάταξη της επισφαλούς εργασίας δεν αποτελεί καινούργιο στόχο των συνδικάτων Υπό το πρίσμα των «μεταρρυθμίσεων» στα εργασιακά (που εντάθηκαν με την οικονομική κρίση) και των αλλαγών που θα προκύψουν στην «ψηφιακή οικονομία» (τεχνολογικός ντετερμινισμός ?) Τα συνδικάτα οφείλουν να εξετάσουν εκ νέου το φαινόμενο της επισφαλούς εργασίας, τις στρατηγικές και τις δράσεις τους ώστε : να βελτιωθεί η νομική προστασία και να ενισχυθούν οι εποπτικοί μηχανισμοί να διευρυνθεί το φάσμα της συλλογικής διαπραγμάτευσης (και των συλλογικών συμβάσεων εργασίας) να προστατευτούν καλύτερα με παρεμβάσεις στους χώρους εργασίας και να οργανωθούν οι επισφαλείς εργαζόμενοι

Αξονες παρέμβασης Bελτίωση θεσμικού/νομικού πλαισίου σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο Eνίσχυση της συλλογικής διαπραγμάτευσης και ενσωμάτωση θεμάτων που αφορούν στους επισφαλείς εργαζόμενους Eνίσχυση της κοινωνικής προστασίας/ασφάλισης και στήριξη των επισφαλών εργαζομένων Eνεργητικές αλλά και «παθητικές» πολιτικές για την στήριξη των επισφαλών εργαζομένων κατά τις περιόδους μετάβασης Αλλαγή κατεύθυνσης στην μακροοικονομική φορολογική και κοινωνική πολιτική

ώστε αυτές να στοχεύουν Αλλαγή κατεύθυνσης στην μακροοικονομική, φορολογική και κοινωνική πολιτική ώστε αυτές να στοχεύουν στην ανάπτυξη και στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην μείωση των εισοδηματικών και κοινωνικών ανισοτήτων στην ουσιαστική στήριξη των ανέργων και των επισφαλών εργαζομένων σε μία θέση στον διεθνή καταμερισμό εργασίας μέσα από ένα αναπτυξιακό μοντέλο που δεν θα στηρίζεται στα ερείπια των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων

Thank you very much for your attention !!!! Triantafillou Christos Senior Researcher Labour Institute of GSEE (INE – GSEE) 24, Ioulianou Str. 10434 ATHENS - GR Email: christ@inegsee.gr