Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας-Βιβλιοθηκονομίας Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών & Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης «Η συμβολή του Βιβλιοθηκονόμου στη χρήση των γεωγραφικών συλλογών και των υπηρεσιών GIS» Ιφιγένεια Βαρδακώστα Υποψ.Διδάκτωρ ifigenia@ionio.gr Μάρτιος 2012

Περιεχόμενα Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα (GIS) Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα στις Βιβλιοθήκες GIS – Βιβλιοθηκονομία/μος Δεδομένα Έρευνα εκπαίδευσης χρηστών Συμπεράσματα

Ο όρος «GIS» χρησιμοποιείται για πολλές έννοιες … Η δραστηριότητα που αφορά τη χρήση των GIS για την επίλυση προβλημάτων ή την πρόοδο της επιστήμης (χρήση των GIS) (Wade and Sommer, 2006, σ.90 ; Longley, 2008)

Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα - GIS «Είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα συλλογής, αποθήκευσης, διαχείρισης, ανάλυσης και απεικόνισης πληροφοριών σχετικών με ζητήματα γεωγραφικής φύσης» (Goodchild, 1985) «Μια ολοκληρωμένη συλλογή λογισμικού και δεδομένων που χρησιμοποιείται για την οπτικοποίηση και την οργάνωση στοιχείων που βασίζονται σε τόπο για σκοπούς γεωγραφικής ανάλυσης και τη δημιουργία χαρτών» (Wade and Sommer, 2006, σ.90)

Οι κυριότεροι λόγοι που ώθησαν στην ανάπτυξη των GIS τα τελευταία χρόνια.. Η μεγάλη ανάπτυξη της πληροφορικής και το διαρκώς μειούμενο κόστος των αντίστοιχων προγραμμάτων και μηχανημάτων Η βελτίωση των μαθηματικών μεθόδων ανάλυσης, ερμηνείας και πρόβλεψης των συνθηκών του γήινου περιβάλλοντος Η διαρκώς αυξανόμενη ανησυχία για την περιβαλλοντική υποβάθμιση τόσο σε τοπική, όσο και σε εθνική και υπερεθνική κλίμακα, Η αδυναμία επεξεργασίας με παραδοσιακούς τρόπους του τεράστιου αριθμού στοιχείων και σύνθετων επεξεργασιών που απαιτούνται για τη μελέτη των φυσικών, κοινωνικών και οικονομικών μεγεθών των σύγχρονων πολύπλοκων προβλημάτων ανάπτυξης. (Μανιάτης, 1996 ; Adler and Larsgaard, 2002)

Το GIS μπορεί και… Αλλάζει την εμφάνιση ή μη των δεδομένων Προσαρμόζει την εμφάνιση της πληροφορίας Εστιάζει σε συγκεκριμένο χαρακτηριστικό Προσεγγίζει λεπτομέρειες σχετικές με ένα συγκεκριμένο χαρτογραφημένο χαρακτηριστικό. Ερευνά τη βάση δεδομένων και παρουσιάζει τα αποτελέσματα σε χάρτη Αναβαθμίζει την γραφική απεικόνιση καθώς προστίθενται νέα στοιχεία ή διαφοροποιούνται τα ήδη υπάρχοντα. (Smith, 2009)

Γιατί είναι σημαντικά τα GIS Οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο μεγαλύτερο μέρος τους περιορίζονται κοντά στην επιφάνεια της γης και πάνω σε αυτήν. Οι περισσότερες αποφάσεις της καθημερινής μας ζωής έχουν γεωγραφικές συνέπειες. Bernhardsen, 1999 σ.2

Γιατί τα GIS ενδιαφέρουν τις βιβλιοθήκες; (1/2) οι ψηφιακοί χάρτες είναι ευέλικτοι και δυναμικοί, τα γεωχωρικά δεδομένα και οι υπηρεσίες απεικόνισης χαρτών σταδιακά αντικαθιστούν τις παραδοσιακές συλλογές έντυπων χαρτών, εξελίσσονται ταχύτατα σε δικτυακά περιβάλλοντα και μπορούν να ενσωματωθούν σε φορητές συσκευές, εφαρμογές όπως το Google Earth, το Google και Yahoo maps εισαγάγουν και διαδίδουν τη χρήση των GIS, η τεχνολογία αυτή σταδιακά γίνεται πιο φιλική για το χρήστη, και οι βιβλιοθηκονόμοι οφείλουν να είναι ενήμεροι για τα νέα εργαλεία που παρουσιάζονται.

Γιατί τα GIS ενδιαφέρουν τις βιβλιοθήκες; (2/2) πρόσκτηση, οργάνωση και πρόσβαση στα γεωχωρικά δεδομένα ρόλο στη διατήρηση των γεωχωρικών δεδομένων χώρος έρευνας και εκπαίδευσης για τα GIS ανάπτυξη υπηρεσιών πληροφόρησης υποστήριξη της κύριας αποστολής της Βιβλιοθήκης

Για τα GIS απαιτείται… 1)Υλικοτεχνική υποδομή (Η/Υ, server/s) 2)Λογισμικό (βάση δεδομένων, εφαρμογή για εισαγωγή, διαχείριση, οπτικοποίηση δεδομένων) 3)Δεδομένα αγορά από δημόσιους φορείς ή εμπορικές εταιρείες, δημιουργία του ίδιου του φορέα από συλλογή μέσω διαδικτύου 4)Άνθρωποι κάνουν ερωτήσεις αναλύουν πληροφορίες παίρνουν αποφάσεις λύνουν προβλήματα

Για την απόκτηση δεδομένων σημαντικά είναι: Απόκτηση Δεδομένων Διάφοροι φορείς (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (ΓΥΣ), Υδρογραφική Υπηρεσία, Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (ΟΚΧΕ), Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας (ΕΣΥΕ), Ιδιωτικές εταιρείες) Διαδίκτυο Δημιουργία Χωρικών δεδομένων Ψηφιοποίηση αναλογικών χαρτών Για την απόκτηση δεδομένων σημαντικά είναι: Η μορφή (format) Οι προδιαγραφές των δεδομένων (standards) (Χαλκιάς, 2005)

Ο GIS – Βιβλιοθηκονόμος Βιβλιοθηκονομία Γεωγραφικών Πληροφοριών Geographic Information Librarianship-GIL «Η Βιβλιοθηκονομία Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIL) μπορεί να οριστεί ως το επάγγελμα παροχής γεωγραφικών πληροφοριών και υπηρεσιών σ’ ένα περιβάλλον βιβλιοθήκης» (Weimer and Reehling, 2006) Ο GIS – Βιβλιοθηκονόμος Είναι ο επαγγελματίας της πληροφόρησης που διαθέτει: γνώσεις για μοντέλα δεδομένων GIS, για έννοιες, τεχνικές και τεχνολογίες, αλλά και  γνώσεις για την πληροφορία και τη βιβλιοθηκονομική επιστήμη και ο οποίος μπορεί να εφαρμόσει αυτή τη γνώση στην  συλλογή, οργάνωση, διανομή και συντήρηση γεωαναφερόμενων δεδομένων παρέχοντας έτσι μια  βοήθεια στην πληροφόρηση για τα GIS και στην οπτικοποίηση των γεωχωρικών δεδομένων.

Ο μεσάζων της γεωγραφικής πληροφορίας και του χρήστη σε ένα οργανωμένο περιβάλλον πληροφόρησης είναι ο GIS - Βιβλιοθηκονόμος

Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα GIS στις Βιβλιοθήκες 1) Ως υπηρεσία πληροφόρησης Για την υποστήριξη και χρήση των γεωγραφικών συλλογών και την παροχή υπηρεσιών GIS 2) Ως εργαλείο Εκπληρώνοντας ανάγκες του βιβλιοθηκονόμου (π.χ. διαχείριση, σχεδιασμό)

1. Τα GIS ως υπηρεσία πληροφόρησης Επίπεδα χρήσης υπηρεσιών GIS 1ο Επίπεδο : Βασικό λογισμικό με γεωγραφικά και στατιστικά δεδομένα για δημιουργία χαρτών 2ο Επίπεδο: Μεσαίο σύστημα με πιο εξελιγμένες λειτουργίες (ερωτήσεις, προσωποποίηση κλπ) απαραίτητη η εκπαίδευση από βιβλιοθηκονόμο 3ο Επίπεδο: Ερευνητικό πλήρες σύστημα με δυνατότητα εισαγωγής, αποθήκευσης, διαχείρισης και ανάλυσης δεδομένων απαραίτητη η εκτεταμένη εκπαίδευση (Abbott and Argentati, 1995)

Προηγούμενες έρευνες Έρευνα Ποσοστό εφαρμογής υπηρεσιών GIS σε βιβ/κες ARL (1999) 64/72 (89%) Stone-Muilenburg (2000) 67/1310 (5.1%, mail list) Kinikin & Hench (2005) 22/138 (20%) Kinikin & Hench (2005a) 9/11 (82%) Gabaldon & Repplinger (2006) 31/103 (31%) Sorice (2006) 35/69 (51%) Good (2009) ~90% in academic libraries Vardakosta & Kapidakis (2011a) 95/133 (72%) Vardakosta & Kapidakis (2011b)  48/160 (30%)

Ερευνητικό ερώτημα Έχουν αντιληφθεί οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες που παρέχουν υπηρεσίες GIS την αναγκαιότητα των προγραμμάτων εκπαίδευσης χρηστών προκειμένου να καταστήσουν γνωστή την υπηρεσία στους χρήστες τους; Μεθοδολογία Έρευνας Εξετάστηκαν 331 βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο για να εντοπιστούν: 1)Πόσες βιβλιοθήκες παρέχουν GIS υπηρεσίες 2)Πόσες από αυτές προσφέρουν σεμινάρια εκπαίδευσης χρηστών.

Μεθοδολογία Έρευνας Οι 331 βιβλιοθήκες επιλέχθηκαν να : Είναι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες Εξυπηρετούν τμήματα όπου τα GIS και η γεωγραφική πληροφορία είναι απαραίτητα για την εκπαιδευτική και ερευνητική διαδικασία (π.χ. τμήμα γεωγραφίας, γεωλογίας, περιβαλλοντικών σπουδών κλπ) Οι υπηρεσίες αναπτύχθηκαν από τις ίδιες τις Βιβλιοθήκες Για την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν οι ιστότοποι των βιβλιοθηκών με βάση το ευρετήριο lib-web-cats και το lib-web

Αποτελέσματα της έρευνας Από τις 331 βιβλιοθήκες που εξετάστηκαν  136 με γεωγραφικές συλλογές (ποσοστό 43.8%) Από τις 136 με γεωγραφικές συλλογές και υπηρεσίες GIS  65 (ποσοστό 44.8%) αναφέρουν την παροχή εκπαίδευσης ή βοήθειας στους χρήστες.

Συμπεράσματα Επιβεβαιώνεται ο συσχετισμός της γεωγραφικής πληροφορίας με την οικονομική ανάπτυξη. Η εκπαίδευση χρηστών έχει ενσωματωθεί σε αρκετό βαθμό στο σύνολο των υπηρεσιών GIS που προσφέρουν οι βιβλιοθήκες. Η συντονισμένη, οργανωμένη προσπάθεια αξιοποίησης των ελεύθερων δημόσιων γεωγραφικών δεδομένων, μπορεί να έχει μακροχρόνια αποτελέσματα. Οι γεωγραφικές πληροφορίες και κατ’επέκτασιν οι τεχνολογίες που συνοδεύουν τη χρήση τους απαιτούν εξειδικευμένη γνώση από τον βιβλιοθηκονόμο ώστε να είναι αποτελεσματικός τόσο στην διαχείριση των συλλογών όσο και στην καθοδήγηση των χρηστών.

Προσεχή έρευνα

Ενδεικτική Βιβλιογραφία (1) Abbott, L.T. & Argentati, C.D. (1995) GIS: a new component of public services. The J.of Academic Librarianship, (July), p.251-256. Adler, P.S. & Larsgaard, M.L.(2002) Applying GIS in libraries. In Geographic Information Systems. New York: Wiley, pp. 901-908. ARL (1999) The ARL GIS Literacy Project. Spec Kit 238. [http://www.eric.ed.gov/PDFS/ED429609.pdf] Bernhardsen, T. (1999) GIS: an introduction. 2nd ed. New York: Wiley Bennett, T.B. & Nicholson, S.W. (2007) Research Libraries: Connecting Users to Numeric and Spatial Resources. Social Science Computer Review, 25(3), p.302-318. Available at: http://ssc.sagepub.com/cgi/doi/10.1177/0894439306294466 [Accessed August 31, 2011]. Gabaldon, C. & Repplinger, J.(2006) GIS and the Academic Library:a survey of libraries offering GIS services in two consortia. Issues in science and Technology Librarianship, Fall, p.6 p. Good, H. N. (2009) Trend of GIS services in US academic libraries: from comparison of past surveys and current situation of the University of Pittsburgh, Information Science & Technology Association, 59(11) pp.539-544

Ενδεικτική Βιβλιογραφία (2) Kinikin, J.N. and Hench, K. (2005) Survey of GIS implementation and use within smaller academic libraries, Issues in Science and Technology Librarianship,Spring. Kinikin, J.N. and Hench, K. (2005a) Follow-up survey of GIS at smaller academic libraries Issues in Science and Technology Librarianship, Summer Sorice, M. (2006) An analysis of GIS services websites in academic libraries, Master Thesis, [http://etd.ils.unc.edu/dspace/handle/1901/303] Stone-Muilenburg, J. (2001) The changing role of GIS in the map room in The Map library in the new millennium (Ed.) R.B.Parry and C.R.Perkins, Chicago: ARL, pp.60-63 Vardakosta, I., & Kapidakis, S. (2011) Geospatial collection development policies in academic libraries: a worldwide research. In 17th European Colloquium on Quantitative and Theoretical Geography (ECQTG2011), Athens. September 2-5 Vardakosta, I., & Kapidakis, S. (2011) Geographic collections development policies and GIS services: a research in US academic libraries’ websites. In First Workshop on Digital Information Management, Corfu, Greece,30-31 March, 2011.pp.89-98.