ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Σημειώσεις για το μάθημα: Χρήμα και Νομισματική βάση Συμεών Καραφόλας

1. Βασικές λειτουργίες του χρήματος 11. Χρήμα Μέσο Ανταλλαγής: Σαν μέσο ανταλλαγής πρέπει να ικανοποιεί ορισμένους όρους που είναι: Το χρήμα πρέπει να είναι γενικά αποδεκτό Δεν υπόκειται σε φθορά και σε αλλοιώσεις εύκολα Πρέπει να είναι εύκολο στη μεταφορά Ο Χρυσός έχοντας τις ιδιότητες αυτές χρησιμοποιήθηκε σαν Χρήμα και αποτέλεσε τη βάσηγια την έκδοση χαρτονομισμάτων από τις τράπεζες. Αυτό ξεπεράστηκε από τη μεγάλη κυκλοφορία του χρήματος.   12. Μονάδα μέτρησης αξίας: Επιτρέπει τη σύγκριση της αξίας των προϊόντων και τη μοναδιαία τιμή τους. Αποτελεί λογιστική μονάδα μέτρησης αξίας των προϊόντων. Επιτρέπει τον υπολογισμό της αξίας μελλοντικών πληρωμών και χρεών.

1. Βασικές λειτουργίες του χρήματος 13. Μορφή συσσώρευσης οικονομικού πλούτου. Επιτρέπει στις οικονομικές μονάδες (φυσικά και νομικά πρόσωπα) να διατηρούν τα περιουσιακά τους στοιχεία σε ρευστή μορφή. Επιτρέπει στις οικονομικές μονάδες να ρευστοποιούν τα πραγματικά περιουσιακά στοιχεία και να τα διατηρούν σε ρευστή μορφή για όσο διάστημα θέλουν.   (Βιβλιογραφία: Κιόχος Π. και Γ. Παπανικολάου, 2005, Χρήμα-Πίστη-Τράπεζα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα)

2. Νομισματική βάση: Νομισματικοί δείκτες 2. Νομισματική βάση: Νομισματικοί δείκτες Τα περιουσιακά στοιχεία εύκολα ή δύσκολα μπορούν να ρευστοποιηθούν. Ανάλογα με την ευκολία ρευστοποίησης, σε χρόνο και κόστος, το χρήμα ταξινομείται σε κάποια κατηγορία. Η ταξινόμηση εκφράζεται με τους δείκτες: Μ1, Μ2, Μ3, όπου: Μ1 = Νόμισμα σε Κυκλοφορία + Καταθέσεις Οψεως + Τρεχούμενοι Λογαριασμοί + Λογαριασμοί Απλού Ταμιευτηρίου Μ2 = Μ1 + Καταθέσεις Προθεσμίας έως 2 ετών + Καταθέσεις υπό προειδοποίηση έως 3 μηνών Μ3 = Μ2 + Συμφωνίες επαναγοράς (Repos) + Μερίδια Αμοιβαίων Κεφαλαίων χρηματαγοράς + Χρεόγραφα διάρκειας έως 2 ετών

2. Νομισματική βάση- Νομισματικοί δείκτες 2. Νομισματική βάση- Νομισματικοί δείκτες Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος με την ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ), το Νόμισμα σε Κυκλοφορία, από τον Ιανουάριο 2002, όπου κυκλοφόρησαν τα τραπεζογραμμάτια σε ευρώ και τα οποία αντικατέστησαν τα εθνικά τραπεζογραμμάτια, μπορεί να υπολογιστεί μόνο για το σύνολο της ζώνης του ευρώ και όχι για κάθε χώρα χωριστά. Στο Ευρωσύστημα υιοθετήθηκε ένας συμβατικός κανόνας για τον υπολογισμό του νομίσματος σε κυκλοφορία για την κάθε χώρα – μέλος. Με βάση αυτόν τον κανόνα, η συμβολή της Ελλάδας στη νομισματική κυκλοφορία προκύπτει αν θεωρήσουμε ότι το ποσό των τραπεζογραμματίων που έχει θέσει σε κυκλοφορία η Τράπεζα της Ελλάδος είναι ανάλογο με την κλείδα συμμετοχής της Ελλάδας στο μετοχικό κεφάλαιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), εξαιρουμένου του ποσοστού 8% των εκδοθέντων τραπεζογραμματίων που αναλογεί στην ΕΚΤ. (πηγή Τράπεζα της Ελλάδος). Η κλείδα συμμετοχής της Τράπεζας της Ελλάδος στο μετοχικό κεφάλαιο της ΕΚΤ είναι 2,0332% που είναι 220 εκατ ευρώ. Της Γερμανίας είναι αντίστοιχα 17,9973% και 1,948 εκατ. Ευρώ (πηγή: ΕΚΤ, https://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/capital/html/index.el.html

3. Νομισματική βάση- Σχέση νομισματικής κυκλοφορίας, δημοσίου χρέους και πληθωρισμού (περίοδος δραχμής) Στον επόμενο πίνακα παρατίθενται οι δείκτες Μ1, Μ2 και Μ3 για την περίοδο 1980-2000 πριν την είσοδο της Ελλάδας στη Ευρωζώνη (από 1/12001). Το ενδιαφέρον στον πίνακα είναι η εξέλιξη των δεικτών στη διάρκεια αυτή. Ειδικότερα σε κάποιες περιόδους παρουσιάζεται μια μεγάλη άνοδος, που είναι οι αρχές της 10ετίας του ‘80, τέλη του ‘80 και αρχές ‘90. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να συνδεθεί με οικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ και την πολιτική αστάθεια στα τέλη του 80. Αντίθετα αποτελέσματα έχουμε στα μέσα 80 όταν φαίνονται οι δυσκολίες της πολιτικής αυτής. Ιδιαίτερα δε στα τέλη του 90 όταν αποφασίζεται η ένταξη στο ευρώ. Εχει ενδιαφέρον να δούμε τη σχέση του δημόσιου χρέους με τη μεταβολή του Μ3, τόσο σαν ποσό (2η και 11η στήλη) όσο και τη μεταβολή των δύο δεικτών (3η και 13η στήλη). Η αύξηση του δημόσιου χρέους συνεπάγεται αύξηση της νομισματικής μάζας: επιβεβαιώνεται; Την ίδια περίοδο η σχέση πληθωρισμού και Μ3 επιβεβαιώνεται;

3. Νομισματική βάση- Σχέση νομισματικής κυκλοφορίας, δημοσίου χρέους και πληθωρισμού (περίοδος δραχμής) Μια από τις οικονομικές θεωρίες, (κυρίως Milton Friedman), αναφέρει σύνδεση του πληθωρισμού με τη νομισματική αύξηση διότι η δεύτερη προκαλεί αύξηση της ζήτησης και αυτή αύξηση του πληθωρισμού. Ισχύει αυτό στην περίπτωση της Ελλάδας; Μπορούμε να το δούμε σε μακροχρόνια και βραχυχρόνια βάση παρατηρώντας στην περίοδο 1980-2016 τις ετήσιες μεταβολές του δείκτη Μ3 και του δείκτη τιμών καταναλωτή (που εκφράζει τον πληθωρισμό). Με βάση το Γράφημα 1 που δείχνει τις ετήσιες μεταβολές των δύο δεικτών παρατηρούμε: Σε μακροχρόνια οι τάσεις έχουν την ίδια φορά δείχνοντας πτώση και μάλιστα με μεγαλύτερη επιτάχυνση αυτής του Μ3. Μακροπρόθεσμα φαίνεται να ισχύει. Σε μικρότερες περιόδους ισχύει; Όχι πάντοτε. Για παράδειγμα τις περιόδους 1985-86, 1995-97, 2003-08 η αυξητική μεταβολή του Μ3 είναι αντίθετη την πτωτική μεταβολή του πληθωρισμού. Αντίθετα την περίοδο 2009-2016 υπάρχει δυσανάλογα μεγάλη πτώση του Μ3 με εξαίρεση το 2013 2016, πίνακας 2 και γράφημα 1 και 1α. Η σχετική μόνο επαλήθευση οφείλεται σε σειρά άλλων παραγόντων που επηρεάζουν τον πληθωρισμό, όπως το εργατικό κόστος, η εξέλιξη των τιμών της Α’ ύλης, το χρηματοοικονομικό κόστος, η πολιτική κερδών, πολιτική τιμολογίων ΔΕΚΟ και «συμφωνίες κυρίων», (π.χ. βλέπε: Τράπεζα της Ελλάδος, Εκθεση για τη Νομισματική Πολιτική 1998-1999, Μάρτιος 1999, σελίδα 30).

Πίνακας 1. Νομισματικά μεγέθη - ιστορικές εκτιμήσεις (υπόλοιπα τέλους περιόδου σε εκατ. ευρώ, ρυθμοί μεταβολής ποσοστά %) (πηγές ΕΚΤ, Τράπεζα Ελλάδος) * Δείκτης Τιμών Καταναλωτή   M3 (υπό λοιπα) Μ3 (ετήσιος ρυθμός μεταβολής) (ερμ) M2 Μ2 % M1 Μ1 (ερμ) Νόμισμα σε κυκλοφορία (υπόλοιπα) Νόμισμα σε κυκλοφορία (ερμ) M3 χωρίς νόμισμα σε κυκλοφορία (υπόλοιπα) Δημόσιο Χρέος Δημόσιο χρέος/ ΑΕΠ Δ.Χ. Δ.Χ./ ΔΤΚ * (ερμ) 1979 1.391 27,3 Δεκ-80 3.876 3.824 981 636 3.240 1.734 28,4 25% 4% 26,2% Δεκ-81 5.260 35,7 5.167 35,1 1.222 24,5 790 24,3 4.470 2.500 34,2 44% 20% 22,5% Δεκ-82 6.818 29,6 6.672 29,1 1.476 20,8 910 15,2 5.908 3.759 40,9 50% 19,0% Δεκ-83 8.538 25,2 8.304 1.680 13,8 1.039 14,1 7.499 4.549 41,5 21% 1% 20,2% Δεκ-84 11.216 31,4 10.830 30,4 2.049 22,0 1.216 17,0 10.000 6.477 47,5 42% 14% 18,0% Δεκ-85 14.501 29,3 13.941 28,7 2.503 22,2 1.533 26,1 12.968 8.992 54 39% 24,8% Δεκ-86 17.191 18,6 16.384 17,5 2.755 10,1 1.642 7,2 15.549 10.985 55,2 22% 2% 17,0% Δεκ-87 21.023 22,3 20.106 22,7 3.284 19,2 1.907 16,1 19.116 13.755 61,4 11% 15,8% Δεκ-88 25.841 22,9 24.674 3.723 13,4 2.231 23.610 17.981 65,9 31% 7% 14,0% Δεκ-89 31.953 23,6 30.493 4.635 2.940 31,8 29.013 22.365 69 24% 5% 14,8% Δεκ-90 37.049 15,9 35.078 15,0 5.799 25,1 3.525 19,9 33.524 31.131 79,6 15% 22,9% Δεκ-91 42.220 14,0 39.040 11,3 6.456 3.808 8,0 38.412 39.698 82,2 28% 3% Δεκ-92 49.623 44.203 13,2 7.230 12,0 4.277 12,3 45.346 49.030 87,8 14,4% Δεκ-93 58.110 17,1 49.165 11,2 8.337 15,3 4.586 53.524 69.238 110,1 41% 12,0% Δεκ-94 62.702 7,9 58.516 19,0 10.209 22,5 5.119 11,6 57.583 76.957 107,9 -2% 10,7% Δεκ-95 72.114 66.490 13,6 11.522 12,9 5.652 10,4 66.462 86.876 97 13% -10% 7,9% Δεκ-96 80.710 11,9 73.401 13.202 14,6 5.888 4,2 74.822 97.793 99,4 7,3% Δεκ-97 95.973 18,9 82.039 11,8 15.080 14,2 6.621 12,4 89.352 105.186 96,6 8% -3% 4,7% Δεκ-98 110.830 16,7 88.373 9,1 16.574 10,2 6.640 0,3 104.190 111.924 94,5 6% 3,9% Δεκ-99 120.731 7,1 96.395 6,8 22.196 33,2 8.123 112.608 126.558 100,3 2,7% Δεκ-00 133.890 10,0 99.846 2,4 68.910 -5,0 7.741 -4,7 126.149 140.971 102,2 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Συμβολή στα βασικά νομισματικά μεγέθη της ζώνης του ευρώ, www.bankofgreece.gr (στις 30/9/2015) ΕΛΣΤΑΤ, 2012, Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, ΕΛΣΤΑΤ, Πειραιάς, www.statistics.gr/portal/, (στις 30/9/2015) ΕΛΣΤΑΤ, Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Ελλάδας, http://www.statistics.gr/portal/, (στις 30/9/2015) Ψαλιδόπουλος, Μ., 2014, Η Ιστορία της Τράπεζας της Ελλάδος 1928-1980, Τράπεζα της Ελλάδος Τράπεζα της Ελλάδος, 2014, Το χρονικό της μεγάλης κρίσης, Τράπεζα της Ελλάδος

Γράφημα 1. Ετήσιος ρυθμός μεταβολής (ΕΡΜ), Μ3 και Πληθωρισμού (ΔΤΚ), 1980-2015 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Συμβολή στα βασικά νομισματικά μεγέθη της ζώνης του ευρώ, www.bankofgreece.gr (στις 30/9/2016) ΕΛΣΤΑΤ, 2012, Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, ΕΛΣΤΑΤ, Πειραιάς, www.statistics.gr/portal/, (στις 30/9/2016)

Γράφημα 1α. Ετήσιος ρυθμός μεταβολής (ΕΡΜ), Μ3 και Πληθωρισμού (ΔΤΚ), 1980-2016 Πηγή: Όπως πίνακας 1.

4. Νομισματική βάση: Μ3 Νομισματικός πλούτος, ΑΕΠ-Μ3 4. Νομισματική βάση: Μ3 Νομισματικός πλούτος, ΑΕΠ-Μ3 Στις αναπτυγμένες οικονομίες η σχέση του νομισματικής βάσης (εδώ Μ3) κυμαίνεται στο ίδιο περίπου επίπεδο με την εθνική παραγωγή του κράτους εκφρασμένη με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. Σε ορισμένες χώρες που δέχονται πολύ υψηλό ποσό καταθέσεων από κατοίκους του εξωτερικού, για λόγους φορολογικούς κυρίως, η σχέση Μ3/ΑΕΠ είναι πολλαπλάσια του 1. Για παράδειγμα η σχέση είναι κοντά στην 4 για την Κύπρο, 6 για τη Μάλτα και 15 για το Λουξεμβούργο. Η σχέση μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στην περίπτωση πτώχευσης μιας ή περισσοτέρων τραπεζών. Πως θα μπορεί να καλυφθούν οι απαιτήσεις καταθετών όταν αυτές είναι πολλαπλάσιες της εθνικής παραγωγής; ένα «κούρεμα» των καταθέσεων πέραν των 100.000 ευρώ θα μπορούσε να θεωρηθεί αναπόφευκτο. Στο γράφημα 2 παρουσιάζεται η εξέλιξη του ΑΕΠ και του Μ3 για την περίοδο 1980-2015, (γράφημα 2α περίοδο 1980-2016) (με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος). Παρατηρούμε ότι όπως φαίνεται στο γράφημα η σχέση βρίσκεται κοντά στο 1 όλη την περίοδο. Τόσο το ΑΕΠ όσο και ο Μ3 αυξάνονται συνεχώς από το 1980.

4. Νομισματική βάση: Μ3 Νομισματικός πλούτος, ΑΕΠ-Μ3 4. Νομισματική βάση: Μ3 Νομισματικός πλούτος, ΑΕΠ-Μ3 Ο Δείκτης Μ3 παίρνει τη μέγιστη τιμή του, το 2009 με 261 δις €. Το ΑΕΠ παίρνει τη μέγιστη τιμή του το 2007 με 242 δις €. Μετά τις δύο αυτές χρονιές οι δύο δείκτες μειώνονται σημαντικά επηρεασμένοι από την κρίση. Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν και αναζητήσουμε την κοντινότερη ημερομηνία που ο Δείκτης Μ3 είχε την ίδια ή παραπλήσια τιμή με αυτή που έχει τον Δεκέμβριο του 2015, δηλαδή τα 158,4 δις €, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή είναι τον Δεκέμβριο του 2003, όπου και ανέρχονταν σε 149,61δις €. Κατά αντίστοιχο τρόπο το ΑΕΠ στα τέλη του 2016 παρουσιάζεται πολύ κοντά με αυτό του 2003 στα 178 δις €. Θεωρώντας ότι ο Δείκτης Μ3, αποτελεί σε μεγάλο ποσοστό αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του νομισματικού πλούτου που συγκεντρώνεται σε μία χώρα βλέπουμε ότι: η θέση της Ελλάδας με βάση τον Δείκτη Μ3 βρίσκεται στα επίπεδα του 2004. ο Δείκτης Μ3 μειώνεται συνεχώς από τον Ιούνιο του 2009, εξαίρεση το 2013 και το 2016, και συνδέεται με τα σοβαρά προβλήματα ρευστότητας που αντιμετωπίζει η Ελληνική Οικονομία.

Γράφημα 2. Ελλάδα: Εξέλιξη Μ3, ΑΕΠ, 1980-2015, σε δισ. Ευρώ, ΔΤΚ Πηγή: Όπως Γράφημα 1

Γράφημα 2α. Ελλάδα: Εξέλιξη Μ3, ΑΕΠ, 1980-2016, σε δισ. Ευρώ

5. Νομισματική Κυκλοφορία: Κυκλοφορούν χαρτονόμισμα και καταθέσεις. Στις αναπτυγμένες οικονομίες υπολογίζεται ότι σε κάθε νομισματική μονάδα που κυκλοφορεί σε μορφή χαρτονομίσματος της Κεντρικής Τράπεζας αντιστοιχούν καταθέσεις πολλαπλάσιες που είναι απλώς εγγραφές στις λογιστικές καταστάσεις των τραπεζών. Υπολογίζεται ότι στις αναπτυγμένες οικονομίες η σχέση καταθέσεων προς κυκλοφορούν χαρτονόμισμα είναι περίπου 5. Η σχέση των καταθέσεων μιας ημέρας προς το νόμισμα σε κυκλοφορία την περίοδο 1980-2015 είναι κατά μέσο όρο 3,77. Η σχέση αυτή είναι σαφώς μικρότερη αυτής στις αναπτυγμένες οικονομίες που είναι περίπου 5. Η σχέση στην Ελληνική περίπτωση παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις την περίοδο 1980-2015. Ετσι είναι: 1980-1989: 1,63 1990-1999: 2,06 2000-2009: 7,95 2010-2015: 3,23 1980-2015: 3,77

5. Νομισματική Κυκλοφορία: Κυκλοφορούν χαρτονόμισμα και καταθέσεις (Μ1). Στο γράφημα 3 παρουσιάζεται η εξέλιξη του Μ1 (*) και του χαρτονομίσματος σε κυκλοφορία. Από τα γράφημα παρατηρούμε τη μεγάλη αύξηση που συντελείται καταρχήν τα έτη 1999-2000 όπου έχουμε δύο σημαντικές συγκυρίες: τη μεγάλη άνοδο του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ) και την προενταξιακή περίοδο της Ελλάδος στην ΟΝΕ που βρίσκεται στο τελικό στάδιο. Τα στοιχεία της οικονομίας συντελούν στη μεγάλη αύξηση των καταθέσεων, είτε διότι περιουσιακά στοιχεία έχουν ρευστοποιηθεί για να επενδυθούν στο χρηματιστήριο, είτε διότι υπάρχει μια ευνοϊκή συγκυρία επενδύσεων, που προέρχεται από μια εκτίμηση οικονομικής σταθερότητας, χαμηλών επιτοκίων και συνεπώς ευνοϊκών χρηματοδοτήσεων αλλά και σε πολιτικό επίπεδο η αναμονή της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων όπου τα ολυμπιακά έργα αποτελούν ατμομηχανή επενδύσεων. Τα γεγονότα αυτά επηρεάζουν θετικά την δημιουργία χρήματος από τις τράπεζες και την αύξηση έτσι των καταθέσεων. Αντίθετα τα χαρτονομίσματα έχουν μια ομαλή αύξηση. Σε αντίθεση με την αμέσως προηγούμενη περίοδο, από το 2009-2010 (κυρίως) εμφανίζεται μια απότομη και μεγάλη πτώση των καταθέσεων επηρεασμένη από την κρίση και τα διαδοχικά μνημόνια. Η εξέλιξη της εξεταζόμενης σχέσης παρουσιάζεται και στο γράφημα 4 όπου είναι εμφανής η μεγάλη άνοδος και πτώση των καταθέσεων. (*) Χωρίς το νόμισμα σε κυκλοφορία

5. Νομισματική Κυκλοφορία: Κυκλοφορούν χαρτονόμισμα και καταθέσεις (Μ1). Αν θέλουμε να δούμε ειδικότερα την εξέλιξη θα δούμε στον πίνακα 2 που μας δίνει την ανάλυση των καταθέσεων την περίοδο 2001-2015 ότι: Όλες οι καταθέσεις, είτε άμεσα σχεδόν ρευστοποιήσιμες (ταμιευτηρίου, τρεχούμενου, όψεως, καταθέσεις μιας ημέρας) είτε οι λιγότερο άμεσα ρευστοποιήσιμες (καταθέσεις 2 ετών) ακολουθούν τη γενική ροή όπως παρουσιάζεται στο γράφημα 3. Αυτό σημαίνει ότι η τάση αφορά σε όλες τις καταθέσεις.

Γράφημα 3. Μ1 (*) και νόμισμα σε κυκλοφορία, 1980-2015 Πηγή: Όπως Γράφημα 1 (*) Καταθέσεις χωρίς νόμισμα σε κυκλοφορία

Γράφημα 3α. Μ1 (*) και νόμισμα σε κυκλοφορία, 1980-2016

Γράφημα 4. Σχέση Μ1 (*) /Νόμισμα σε κυκλοφορία 1980-2015 Πηγή: Όπως Γράφημα 1 (*) Καταθέσεις χωρίς νόμισμα σε κυκλοφορία

Γράφημα 4α. Σχέση Μ1 (*) /Νόμισμα σε κυκλοφορία 1980-2016

Πίνακας 2. Μ3, Μ2, Μ1, Ανάλυση την περίοδο, 2001-2016 Τέλος περιόδου Δεκ-01 Δεκ-02 Δεκ-03 Δεκ-04 Δεκ-05 Δεκ-06 Δεκ-07 Δεκ-08 Δεκ-09 Δεκ-10 Δεκ-11 Δεκ-12 Δεκ-13 Δεκ-14 Δεκ-15 Δεκ-16 I. Υπόλοιπα σε εκατ. ευρώ   Νόμισμα σε κυκλοφορία 7.180 7.401 8.791 10.835 12.212 13.377 14.247 16.318 19.122 20.383 21.370 21.820 23.366 26.050 27.828 28.966 Καταθέσεις μίας ημέρας 70.806 71.710 79.452 91.695 99.207 100.108 98.837 90.599 103.165 90.831 74.572 65.419 68.681 69.209 79.627 82.091 Όψεως και τρεχούμενοι λογαριασμοί 16.080 15.225 17.563 20.697 24.769 26.034 28.215 25.723 31.056 26.978 23.698 22.722 26.035 26.397 30.366 33.885 Απλού ταμιευτηρίου 54.726 56.485 61.889 70.998 74.438 74.074 70.622 64.876 72.109 63.853 50.874 42.697 42.646 42.812 49.261 48.206 Μ1 77.986 79.111 88.243 102.530 111.419 113.485 113.084 106.917 122.287 111.214 95.942 87.239 92.047 95.259 107.455 111.057 Καταθέσεις προθεσμίας έως 2 ετών 29.405 28.909 32.288 33.408 51.783 69.301 97.548 137.828 134.003 117.623 99.845 97.518 97.401 93.967 47.696 47.490 Καταθέσεις υπό προειδοποίηση έως 3 μηνών 2.441 2.272 2.046 1.939 4.416 2.965 2.261 1.882 3.141 3.015 2.692 2.250 2.049 2.114 2.642 2.231 Μ2 109.832 110.292 122.577 137.877 167.618 185.751 212.893 246.627 259.431 231.852 198.479 187.007 191.497 191.340 157.793 160.778 Συμφωνίες επαναγοράς (ρέπος) 24.230 20.004 10.841 9.529 2.728 1.568 703 378 189 87 89 549 983 523 145 560 Μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων χρηματαγοράς 9.654 10.707 15.687 15.227 4.875 5.808 7.918 2.266 1.539 935 640 695 702 755 487 516 Χρεόγραφα διάρκειας έως 2 ετών 126 154 472 466 419 490 -1.587 2.126 -69 6 -1 181 7 26 Μ3 143.842 141.157 149.577 163.099 175.640 193.617 219.927 251.397 261.090 232.880 199.207 188.432 193.189 192.644 158.425 161.853 Μ3 χωρίς το νόμισμα σε κυκλοφορία 136.662 133.756 140.786 152.264 163.428 180.240 205.680 235.079 241.968 212.497 177.837 166.612 169.823 166.594 130.597 132.887 ΙΙ. Ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής 13,1 1,5 12,3 16,3 8,6 1,9 -0,3 -5,7 14,4 -9 -13,8 -9,1 5,6 4,1 12,7 9,7 2,6 13,8 13,3 20,5 12,1 14,8 13,9 5,4 -11 -14,6 -5,6 -0,4 -17,9 3,7 7,2 -0,2 8 7,9 11,5 12,4 -11,1 -5,3 2,7 -0,6 -18,1 4,0 Μ3 χωρίς νόμισμα σε κυκλοφορία 8,1 8,9 7,5 11,6 14,3 3,2 -12,5 -16,5 -6,2 2,1 -2,2 -22,0 3,9 ΙΙΙ. Ροές 6.783 2.998 5.824 4.668 4.541 4.994 4.462 4.046 4.912 1.520 923 4.116 3.425 2.585 4.402 2.620 10.206 5.145 5.776 4.629 5.861 7.509 7.061 5.632 3.282 1.075 696 6.265 2.409 -3.598 3.859 2.645 7.886 4.749 5.188 4.050 5.334 7.508 6.880 5.225 2.833 1.144 637 6.794 2.701 -3.946 3.882 2.324 7.363 4.409 4.781 3.594 5.058 7.314 6.659 4.914 2.417 688 112 6.687 2.203 -4.715 3.424 1.943 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Συμβολή στα βασικά νομισματικά μεγέθη της ζώνης του ευρώ, www.bankofgreece.gr

6. Εξέλιξη νομισματικών μεγεθών περίοδο 12/2014 με 8/2016 Μπορούμε να εστιάσουμε τώρα στην περίοδο Δεκεμβρίου 2014 - Αυγούστου 2015 όπου έχουμε τις διαπραγματεύσεις της νέας κυβέρνησης και ειδικότερα τον έλεγχο κεφαλαίων (“capital control”) που τέθηκε σε εφαρμογή στις 29/6/2015. Παρατηρούμε από τον πίνακα 3 και γράφημα 5, (που δίνουν τη μηνιαία εξέλιξη από το Δεκέμβριο 2014 έως τον Αύγουστο 2016), ότι τη μεγαλύτερη πτώση έχουν οι καταθέσεις προθεσμίας έως 2 έτη που πέφτουν από 93,97 δις € το Δεκέμβριο 2014 στα 52, 27 δις € τον Αύγουστο 2015 περνώντας από τα 70,65 τον Μάιο 2015. Από τον Αύγουστο 2015 διατηρούνται για ολόκληρο το έτος στα 50 περίπου δις ευρώ. Αντίστοιχα φαίνονται οι μεταβολές και ροές την περίοδο αυτή. Αυτό σημαίνει ότι ουσιαστικά είναι η «σκληρή» αποταμίευση που έχει επηρεαστεί όχι μόνο την περίοδο του ελέγχου των κεφαλαίων αλλά ήδη από την αρχή του έτους (Ιανουάριος 2015) σαν συνέπεια του φόβου οικονομικών ελέγχων και απώλειας καταθέσεων λόγω κουρέματος των καταθέσεων. Η εξέλιξη αυτή δείχνει ότι σημαντικά ποσά, κυρίως μεγάλα ποσά έχουν εκταμιευθεί από τις ελληνικές τράπεζες με σκοπό την εξαγωγή στο εξωτερικό, την αγορά αγαθών ή αποθήκευση σε θυρίδες κλπ. Αυτό σημαίνει όμως ότι και ενδεχόμενη ομαλοποίηση της κατάστασης και προσδοκιών ανάπτυξης τα κεφάλαια αυτά μπορούν να επιστρέψουν, καταρχήν και κυρίως διότι υπάρχουν.

Πίνακας 3. Εξέλιξη νομισματικών μεγεθών την περίοδο Δεκέμβριος 2014 έως Αύγουστος 2016 Τέλος περιόδου Δεκ-14 Ιαν-15 Φεβ-15 Μαρ-15 Απρ-15 Μαϊ-15 Ιουν-15 Ιουλ-15 Αυγ-15 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μαϊ-16 Ιουν-16 Ιουλ-16 Αυγ-16 I. Υπόλοιπα σε εκατ. ευρώ Νόμισμα σε κυκλοφορία 26.050 25.550 25.674 26.093 26.178 26.406 26.209 27.055 26.948 27.087 27.129 27.370 27.828 27.366 27.448 27.579 27.371 27.808 27.932 28.094 28.190 Καταθέσεις μίας ημέρας 69.209 67.713 65.203 64.328 62.927 61.992 62.512 68.301 71.141 71.150 73.501 73.571 75.726 79.627 77.593 77.373 77.473 76.554 77.835 79.390 78.813 79.745 Όψεως και τρεχούμενοι λογαριασμοί 26.397 25.115 23.510 23.077 22.029 21.498 22.983 23.856 25.703 25.712 26.941 26.490 28.066 30.366 28.850 28.803 28.872 27.315 29.211 30.975 30.718 31.806 Απλού ταμιευτηρίου 42.812 42.598 41.693 41.251 40.898 40.494 39.529 44.445 45.438 46.560 47.081 47.660 49.261 48.743 48.570 48.601 49.239 48.624 48.415 48.095 47.939 Μ1 95.259 93.263 90.877 90.421 89.105 88.398 88.721 95.356 98.089 98.098 100.588 100.700 103.096 107.455 104.959 104.821 105.052 103.925 105.643 107.322 106.907 107.935 Καταθέσεις προθεσμίας έως 2 ετών 93.967 84.015 79.199 77.485 73.413 70.645 62.269 54.641 52.274 50.922 49.994 48.301 47.696 48.596 48.050 47.497 47.799 47.034 47.220 48.290 48.643 Καταθέσεις υπό προειδοποίηση έως 3 μηνών 2.114 2.238 2.169 2.182 2.110 2.134 2.443 2.487 2.555 2.601 2.718 2.642 2.571 2.522 2.421 2.395 2.412 2.397 2.316 2.298 Μ2 191.340 179.516 172.245 170.088 164.628 161.153 153.124 152.440 152.850 152.859 154.065 153.295 154.115 157.793 156.126 155.393 154.970 154.119 155.089 156.939 157.513 158.876 Συμφωνίες επαναγοράς (ρέπος) 523 268 188 179 196 187 145 557 560 782 780 Μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων χρηματαγοράς 755 638 598 581 563 542 510 511 512 482 473 464 487 506 472 468 475 477 488 502 518 Χρεόγραφα διάρκειας έως 2 ετών 26 27 21 28 15 7 -1 Μ3 192.644 180.449 173.052 170.876 165.402 161.897 153.786 153.103 153.507 153.516 154.691 153.912 154.724 158.425 156.777 156.010 155.583 155.151 157.987 158.797 160.174 Μ3 χωρίς το νόμισμα σε κυκλοφορία 166.594 154.899 147.378 144.783 139.224 135.491 127.577 126.048 126.559 126.568 127.604 126.783 127.354 130.597 129.411 128.562 128.004 127.780 128.318 130.055 130.703 131.984 ΙΙ. Ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής   4,1 4,7 2,4 1,0 -1,1 -1,8 -3,9 4,6 6,9 9,2 9,7 11,1 12,7 12,5 15,3 16,3 16,7 19,6 21,1 12,2 10,1 -0,4 -6,1 -9,9 -11,6 -14,4 -16,6 -21,3 -21,6 -21,7 -21,2 -21,5 -21,4 -17,9 -13,1 -8,7 -6,3 -3,7 2,6 3,5 4,0 -0,6 -6,5 -10,3 -12,2 -15,5 -16,9 -21,9 -22,5 -22,3 -22,0 -18,1 -13,2 -3,5 2,8 3,9 4,4 Μ3 χωρίς νόμισμα σε κυκλοφορία -2,2 -8,4 -12,8 -15,1 -18,7 -20,4 -26,0 -27,0 -26,7 -26,4 -26,1 -16,5 -12,9 -11,3 -8,1 -5,2 2,0 ΙΙΙ. Ροές 2585 -2089 -2380 -494 -1284 -725 314 6620 2772 2773 2491 97 2361 4402 -2490 -141 320 -1126 1700 1697 -413 1030 -3598 -12366 -7295 -2430 -5217 -3604 -7946 -793 558 1207 -863 606 3859 -1634 -741 -149 -847 854 1871 586 1374 -3946 -12738 -7421 -2449 -5231 -3634 -8033 -792 551 552 1176 -872 3882 -1615 -775 -153 -428 859 1882 822 1388 -4715 -12238 -7545 -2868 -5316 -3862 -7836 -1638 658 659 1037 -914 357 3424 -1153 -857 -284 -220 422 1758 660 1292 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Συμβολή στα βασικά νομισματικά μεγέθη της ζώνης του ευρώ, www.bankofgreece.gr

Γράφημα 5. Εξέλιξη νομισματικών μεγεθών την περίοδο 12/2014 με 8/2016 Πηγή: Πίνακας 3

Γράφημα 5α. Εξέλιξη νομισματικών μεγεθών την περίοδο 12/2014 με 8/2017

Ερωτήσεις Με βάση τα θέματα που αναπτύχθηκαν μπορούν να εξετασθούν τα ερωτήματα: Νομισματικοί Δείκτες: Ποιοι είναι; Εξέλιξη, και Δομή των δεικτών: Μ1, Μ2, Μ3 στο σύνολο και εσωτερική δομή για κάθε ένα νομισματικό δείκτη. Πως εξελίσσονται και ποια η εξέλιξη της δομής των δεικτών. Υπάρχουν περίοδοι που χαρακτηρίζουν τους δείκτες ή περίοδοι όπου οι δείκτες δείχνουν και οικονομικές εξελίξεις; Σχέση Νομισματικών δεικτών και πληθωρισμού, δημόσιου χρέους, εθνικής παραγωγής. Ποια είναι η σχέση αυτή, μακροχρόνια και βραχυχρόνια. Υπάρχει αλληλοεπίδραση των δεικτών;