Παρουσίαση Πτυχιακής Εργασίας Η σημασία της διατήρησης της Αγροβιοποικιλότητας. Συνοπτική παρουσίαση της αγροβιοποικιλότητας στην Ελλάδα και προτάσεις για την αειφορική διαχείριση της. Σπουδάστρια Στεφανοπούλου Νικολέτα Επιβλέπων Καθηγητής Δρ. Αναστασόπουλος Ηλίας

Περιεχόμενα πτυχιακής εργασίας Η πτυχιακή εργασία χωρίζεται σε 3 μέρη: 1ο μέρος - Βιβλιογραφική Ανάλυση 2ο μέρος – Η αγροβιοποικιλότητα στην Ελλάδα 3ο μέρος – Προτάσεις για την διατήρηση και αειφορική διαχείριση της.

1ο μέρος-Τι ονομάζουμε Βιοποικιλότητα Βιοποικιλότητα ονομάζουμε την ποικιλότητα μεταξύ ζωντανών οργανισμών στην Γή. Περιλαμβάνει την ποικιλότητα μεταξύ ειδών, οικοσυστημάτων και γονιδίων. Ποικιλότητα ειδών: δείχνει «τον πλούτο των ειδών», δηλαδή τον αριθμό των ειδών σε μια περιοχή ή σε ένα οικότοπο. Γενετική ποικιλότητα: αναφέρεται στη διαφοροποίηση του γενετικού υλικού  μεταξύ των ατόμων του ίδιου είδους Ποικιλότητα οικοσυστημάτων: οι διαφορετικοί τύποι οικοσυστημάτων καθώς και η ποικιλία των ενδιαιτημάτων .

1ο μέρος- Σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας 1ο μέρος- Σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας Η παραγωγή τροφίμων και υλικών βασίζεται στην ποικιλομορφία επικονιαστών, φυτών, εδαφών. Συντελεί στην διαμόρφωση της Γής, ώστε αυτή να είναι κατοικήσιμη. Επιτρέπει τα οικοσυστήματα να προσαρμοστούν σε διαταραχές όπως ακραίες πυρκαγιές, πλημμύρες . Εάν ένα είδος δεν μπορέσει να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, τότε κάποιο άλλο είδος μπορεί να έχει την δυνατότητα να ανταπεξέλθει. Οι περισσότερες ιατρικές ανακαλύψεις για θεραπείες έγιναν λόγω της έρευνας σε φυτικά ,ζωικά είδη αλλά και σε γονιδιακή έρευνα . Έχει κοινωνικό-οικονομικά οφέλη, μπορεί να συντελέσει στην αντιμετώπιση της φτώχιας σε παγκόσμιο επίπεδο. Καλύπτει αισθητικές και πολιτιστικές ανάγκες που καλύπτουν βαθύτερες ανάγκες του ανθρώπου οι υγρότοποι συμβάλουν στον καθαρισμό του νερού , την απορρόφηση των χημικών, τα φυτά μας παρέχουν οξυγόνο. Κάθε φορά που ένα είδος εξαφανίζεται ή η γενετική ποικιλότητα χάνεται , δεν θα μάθουμε ποτέ αν η έρευνα πάνω σε αυτό θα μας έδινε ένα νέο εμβόλιο ή φάρμακο .

1ο μέρος- Ορισμός της αγροβιοποικιλότητας Είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του περιβάλλοντος, των γενετικών πόρων , των συστημάτων και των πρακτικών διαχείρισης της γης. Περιλαμβάνει την ποικιλία και τη μεταβλητότητα των ζώων, των φυτών και των μικροοργανισμών που είναι αναγκαία για τη διατήρηση των βασικών λειτουργιών του αγρό-οικοσυστήματος. Η τοπική γνώση και ο πολιτισμός θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος της αγροβιοποικιλότητας, καθώς η δραστηριότητα της γεωργίας είναι αυτή που διαμορφώνει και συντηρεί αυτή την βιοποικιλότητα. Συμπεριλαμβάνει τις δομές και τις διαδικασίες για την υποστήριξη , την παραγωγή τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια (π.χ η παραδοσιακή γνώση για την διατήρηση σπόρων). Η αγροβιοποικιλότητα περιλαμβάνει ποικιλίες καλλιεργήσιμων φυτών, κτηνοτροφικές φυλές, φυλές ψαριών, δάση, βοσκότοπους, άγρια ζώα για κυνήγι και ψάρεμα, μικροοργανισμούς, επικονιαστές και άλλα έντομα, καθώς και άλλα είδη που υποστηρίζουν την παραγωγή τροφίμων

1ο μέρος- Απειλές της Αγροβιοποικιλότητας Εντατική καλλιέργεια, υβρίδια: η μονοκαλλιέργεια , η εντατική κτηνοτροφία, βιομηχανική αλιεία, η υδατοκαλλιέργεια χρησιμοποιούν είτε γενετικώς τροποποιημένες ποικιλίες ή σχετικά λίγες ποικιλίες φυτών ή περιορισμένο αριθμό φυλών ζώων, ή ψαριών, με αποτέλεσμα την μείωση της ποικιλότητας στα είδη. Η παγκοσμιοποίηση της εμπορίας τροφίμων, είχε σαν αποτέλεσμα μια πιο ομοιογενή αγορά τροφίμων. Ο σύγχρονος γεωργός προτιμά τις εμπορικές ποικιλίες σπόρων, δεν καλλιεργεί σπάνιες ποικιλίες, εκτρέφει τις πιο παραγωγικές ράτσες ζώων, δεν κρατάει σπόρο για την επόμενη χρονιά Γενετική διάβρωση: Η αντικατάσταση τοπικών ποικιλιών, από βελτιωμένες ή ξένες ποικιλίες και είδη, οδηγεί στην γενετική διάβρωση. Άλλοι παράγοντες, εκτός από την εισαγωγή των σύγχρονων ποικιλιών που συμβάλλουν επίσης στην γενετική διάβρωση είναι η αλλαγή της χρήσης της γης σε γεωργική, η απώλεια των παραδοσιακών γνώσεων, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών μηχανισμών ανταλλαγής σπόρων, καθώς και η ομογενοποίηση των προϊόντων και η κλιματική αλλαγή. λιγότερη ποικιλότητα αλλά μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα

1ο μέρος-Χρήση της αγροβιοποικιλότητας στην βελτίωση των φυτών Οι φυτογενετικοί πόροι, αποτελούν την βάση της βελτίωσης φυτών, καθώς η γενετική ποικιλότητα επιτρέπει στους βελτιωτές να αναπτύσσουν, μέσω της επιλογής και καλλιέργειας, νέες και καλύτερες ποικιλίες . Η χρήση γενετικού υλικού από άγριους συγγενείς καλλιεργούμενων φυτών(crop wild relatives) ή εξωτικό γενετικό υλικό(exotic germplasm) ή τοπικές ποικιλίες (landraces) μπορεί να συμβάλει στην δημιουργία νέων ποικιλιών με καινούργια χαρακτηριστικά. Η επιστήμη της βελτίωση των φυτών, μπορεί να φέρει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στην αγροβιοποικιλότητα. Οι καινούργιες ποικιλίες πρέπει να εισάγονται σταδιακά στο νέο περιβάλλον τους και να μην αντικαθιστούν όλες τις υπάρχουσες ποικιλίες σε μια περιοχή ώστε να μην μειώνεται η ποικιλότητα των ειδών αλλά να αυξάνεται. Αν οι νέες ποικιλίες που θα προκύψουν εισαχθούν απότομα και σε μεγάλο αριθμό στο περιβάλλον θα αντικαταστήσουν τις προϋπάρχουσες και θα χαθεί πολύτιμο γενετικό υλικό.

1ο Μέρος – Άγριοι συγγενείς καλλιεργούμενων φυτών Ο Ν.Ι. Vavilov, Ρώσος βοτανολόγος, κατανόησε πρώτος τη σημασία των άγριων συγγενών των καλλιεργούμενων φυτών στις αρχές του 20ου αιώνα. Γενετικό υλικό από τους άγριους συγγενείς έχει χρησιμοποιηθεί από τους ανθρώπους για χιλιάδες χρόνια για τη βελτίωση της ποιότητας και της απόδοσης των καλλιεργειών Συμβάλλουν στην παραγωγικότητα και την σταθερότητα των παραδοσιακών αγρό-οικοσυστημάτων μέσω της ανταλλαγής γενετικού υλικού των καλλιεργούμενων ποικιλιών και των άγριων συγγενών τους. η εφαρμογή της γενετικής μηχανικής στην βελτίωση των καλλιεργειών επέτρεψε γονίδια μακρινής συγγένειας ή ακόμα και μη-συγγενικά γονίδια να ενσωματωθούν στις καλλιέργειες, αυξάνοντας την αξία των CWR καθώς ήταν πλέον χρήσιμα σε πολύ μεγαλύτερη ποικιλία καλλιεργειών.

1ο Μέρος –Τρόποι διατήρησης της Βιοποικιλότητας Ex-situ: μακριά από τον φυσικό οικότοπο από τον οποίο προέρχεται o οργανισμός. Περιλαμβάνει: τράπεζες σπόρων, γύρης και φυτικών ιστών, διατήρηση ολόκληρων φυτών, κρυοδιατήρηση, τράπεζες γενετικού υλικού, διατήρηση in vitro και φυτά σε βοτανικούς κήπους. In-situ: στο φυσικό περιβάλλον από το οποίο προέρχεται ο οργανισμός. Περιλαμβάνει: προστατευόμενες περιοχές, on–farm διατήρηση, κοινοτικές τράπεζες γονιδίων, οικογενειακά περιβόλια. η διατήρηση της βιοποικιλότητας στο χωράφι (on farm), όπως αλλιώς αποκαλείται, έχει υπάρξει η πιο παλιά μέθοδο διατήρησης της αγροβιοποικιλότητας. Οι αγρότες διατηρούσαν πάντα ποικιλίες με την συνεχή καλλιέργεια τους, και αν και μπορεί να μην αντιλαμβάνονταν την γενετική ποικιλότητα που προστάτευαν, παρόλα αυτά συνέβαλαν στην διατήρηση και διαιώνιση παραδοσιακών καλλιεργειών. Ex-situ- μακριά από τον φυσικό οικότοπο από τον οποίο προέρχεται o οργανισμός. Περιλαμβάνει: τράπεζες σπόρων, γύρης και φυτικών ιστών , διατήρηση ολόκληρων φυτών, η κρυοδιατήρηση, τράπεζες γενετικού υλικού, διατήρηση in vitro και φυτά σε βοτανικούς κήπους In-situ στο φυσικό περιβάλλον από το οποίο προέρχεται ο οργανισμός. Περιλαμβάνει: προστατευόμενα δάση, λίμνες, βιότοπους, φυσικά καταφύγια, on-farm διατήρηση, κοινοτικές τράπεζες γονιδίων (genebanks), τα περιβόλια των σπιτιών Οι δύο μέθοδοι μπορούν να λειτουργήσουν μόνο συμπληρωματικά

Μέρος 1ο – ex-situ διατήρηση Πλεονεκτήματα Λειτουργεί σαν απόθεμα γενετικού υλικού. Το υλικό είναι συνήθως πλήρως καταγεγραμμένο για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους βελτιωτές φυτών ή άλλους επιστήμονες. Η πιθανότητα απώλειας υλικού είναι σχετικά χαμηλή, όσο το γενετικό υλικό διατηρείται σε κατάλληλες συνθήκες και αναγεννιέται περιοδικά. Μειονεκτήματα Αφαιρεί το γενετικό υλικό από το φυσικό του περιβάλλον, διακόπτοντας τις εξελικτικές διαδικασίες που θα μπορούσαν να συμβούν σε αυτό. Η διαιώνιση των συλλογών είναι μια δαπανηρή εργασία και η χρηματοδότηση τέτοιων προγραμμάτων είναι μικρή. Οι δαπάνες αυτές επηρεάζουν την επιλογή των καλλιεργειών που θα επιλεχθούν για ex situ διατήρηση και συνήθως επιλέγονται μόνο καλλιέργειες μεγάλης οικονομικής αξίας. Πιθανότητα μιας τυχαίας γενετική παρέκκλιση. Αποτελεί σημαντική εξελικτική διαδικασία που οδηγεί σε τυχαία αύξηση ή ελάττωση των αλληλομόρφων από γενιά σε γενιά, στην τυχαία εγκαθίδρυση ή και απώλειά τους. Είναι εντονότερη όσο μικρότεροι είναι οι πληθυσμοί,

1ο μέρος- in-situ Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Διασφαλίζει ότι οι διαδικασίες της εξέλιξης, των περιβαλλοντικών πιέσεων και της προσαρμογής των καλλιεργειών στο περιβάλλον τους διατηρούνται. Μπορεί να αποτελέσει ένα απόθεμα για τις ex-situ συλλογές σε περίπτωση που αυτές χαθούν. μπορεί να είναι πιο οικονομική λύση σε σχέση με την ex-situ . Διατηρείται και το οικοσύστημα της συγκεκριμένης περιοχής. Κατάλληλη μέθοδος για δύστροπους σπόρους. Μειονεκτήματα Δύσκολο για τους επιστήμονες να ταυτοποιήσουν και να έχουν πρόσβαση στο γενετικό υλικό που διατηρείται στα αγροκτήματα. Ο πόλεμος και οι φυσικές καταστροφές αλλά και η κοινωνική και οικονομική αλλαγή μπορεί εμποδίσει την in-situ διατήρηση της βιοποικιλότητας. αυτό μπορεί να είναι δύσκολο για την ex situ διατήρηση λόγω των διαφορετικών απαιτήσεων των ειδών για την συντήρηση τους μακριά από το φυσικό τους περιβάλλον.

1ο μέρος- Ανταλλαγή σπόρων Η ανταλλαγή σπόρων και η φύλαξη των σπόρων αυτών από μέλη μιας κοινότητας είναι πρακτικές που εφαρμόζονται από όλο τον κόσμο από πολύ παλιά. Η πρακτική της ανταλλαγής σπόρων εξασφαλίζει την διαιώνιση των ντόπιων και σπάνιων ποικιλιών. Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται και η γενετική αγροβιοποικιλότητα. Γίνεται μέσα από δίκτυα ανταλλαγής σπόρων. Ένα δίκτυο ανταλλαγής σπόρων αποτελείται από πολλούς αγρότες και επομένως είναι πιο εύκολο να διατηρηθεί μεγαλύτερος αριθμός ποικιλιών, σε χαμηλότερο κόστος. Πέρα από την διατήρηση σπόρων, διατηρείται και γνώση για τις ποικιλίες αυτές και τον τρόπο καλλιέργειά τους. Μειονεκτήματα της ανταλλαγής σπόρων συγκαταλέγεται ο μη έλεγχος για ασθένειες των σπόρων που ανταλλάσσονται, και οι οποίοι αφού σπαρθούν μπορούν να μολύνουν το χωράφι ή ακόμη και πιο ευρύτερη περιοχή. Επιπλέον, υπάρχει η πιθανότητα η ποιότητα των σπόρων να μην είναι καλή ή η ποσότητα να μην είναι επαρκής για εμπορικούς σκοπούς.

1ο μέρος-Λειτουργική Αγροβιοποικιλότητα Αποτελείται από εκείνα τα στοιχεία της βιοποικιλότητας, που συμβάλλουν και υποστηρίζουν την αειφορική αγροτική παραγωγή και ταυτόχρονα μπορούν να συνεισφέρουν θετικά στην διατήρηση του τοπικού αλλά και παγκόσμιου περιβάλλοντος. Η λειτουργική αγροβιοποικιλότητα δίνει έμφαση στην εφαρμογή και την ανάπτυξη πρακτικών διαχείρισης που ενισχύουν και αξιοποιούν τα στοιχεία της αγροβιοποικιλότητας ανεξάρτητα από το γεωργικό σύστημα στο οποίο εφαρμόζεται. Έτσι η λειτουργική αγροβιοποικιλότητα μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στα συμβατικά συστήματα γεωργίας, όσο και στην οργανική γεωργία ή σε συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης. Παράδειγμα: Διαχείριση των άκρων των αγρών για την παροχή εναλλακτικών πηγών διατροφής και διαχείμασης για τους φυσικούς εχθρούς των παράσιτων Προσφέρει: Βιολογικό έλεγχο εχθρών Πλεονεκτήματα για τον αγρότη & την κοινωνία Μειωμένο κόστος καλλιέργειας, μείωση των κατάλοιπων από φυτοφάρμακα, βελτίωση της αισθητικής τοπίου, διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας

1ο Μέρος –Συμμετοχική βελτίωση φυτών Είναι ένα μοντέλο που δίνει την δυνατότητα στους αγρότες να συμμετέχουν στην βελτίωση των φυτών μαζί με τους ερευνητές, αναγνωρίζοντας τον ρόλο τους στην ανάπτυξη της γεωργίας. Στο μοντέλο αυτό η γενετική μεταβλητότητα παράγεται από τους βελτιωτές φυτών ενώ η επιλογή γίνεται μαζί με τους γεωργούς. Μπορεί να επηρεάσει θετικά την αγροβιοποικιλότητα καθώς όντας αποκεντρωμένη, παράγει ποικιλίες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Το μοντέλο αυτό δίνει την δυνατότητα στις καλλιέργειες να συνεχίσουν να εξελίσσονται και να προσαρμόζονται σε νέες καλλιεργητικές τεχνικές, νέες χρήσεις και νέες κλιματικές συνθήκες Participatory plant breeding

1ο μέρος- Οι σπουδαιότερες τράπεζες γενετικού υλικού Vavilov Research Institute, Ρωσία,1924- 60,000 ποικιλίες σπόρων,  2,500 φυτικά είδη με 380,000 γενότυπους, έχει στην συλλογή του πάνω από 1000 τύπους φράουλας . National Center for Genetic Resources, Fort Collins, Κολοράντο, Η.Π.Α, 1958- διατηρούνται 600,000 συλλογές φυτών. Εθνικό Γραφείο Φυτογενετικών Πόρων, Ινδία ,1976- στεγάζει 400.000 σπόρους από ποικίλες καλλιέργειες, 2094 καταχωρήσεις in vitro,10.036 καταχωρήσεις συντηρούνται στην κρυοτράπεζα (cryobank). Kew’s Millennium Seed Bank Project, Wakehurst, Αγγλία,1980-διατηρεί το 10% της παγκόσμιας χλωρίδας.

1ο μέρος- Οι σπουδαιότερες τράπεζες γενετικού υλικού( συνέχεια) Κινεζική Ακαδημία Γεωργικών Επιστημών, Ινστιτούτο καλλιεργούμενων φυτογενετικών πόρων ,Κίνα-1986-έχουν καταχωρηθεί περίπου 410,000 δείγματα γενετικού υλικού. Svalbard Global Seed Vault, Svalbard, Νορβηγία-2008-Το Μάρτιο του 2013 είχαν αποθηκευτεί 770.000 μοναδικά δείγματα σπόρων. Στην τράπεζα μπορούν να αποθηκευτούν 4,5 εκατομμύρια διαφορετικά δείγματα σπόρων. Κάθε δείγμα θα περιέχει κατά μέσο όρο 500 σπόρους επομένως μπορούν να αποθηκευτούν 2,25 δισεκατομμύρια σπόροι.

1ο μέρος- Οι σπουδαιότερες τράπεζες γενετικού υλικού (συνέχεια)

1ο μέρος- Συνέδρια και διεθνείς αποφάσεις σχετικά με την βιοποικιλότητα 1967, Ρώμη - Τεχνικό συμπόσιο για τη διερεύνηση, χρήση και διατήρηση των φυτικών γενετικών πόρων-Το 1967 για πρώτη φορά τίθεται το πρόβλημα της γενετικής διάβρωσης εξ αιτίας της εντατικοποίησης της γεωργίας . 1972, Στοκχόλμη- Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Ανθρώπινο Περιβάλλον-Αναγνωρίζεται η σαφής διάκριση των μεθόδων in situ και ex situ διατήρησης. Ταυτόχρονα αναγνωρίστηκε ότι και οι δύο στρατηγικές είναι απαραίτητες. 1983 ο FAO υιοθέτεί μια διεθνής συμφωνία για τους φυτογενετικούς πόρους και την ανάπτυξη ενός Παγκόσμιου Συστήματος Φυτογενετικών Πόρων για τη Διατροφή και τη Γεωργία. 1989-1990, Ρώμη - ιδρύεται το Διεθνές Ινστιτούτο Φυτογενετικών, Πόρων 1992, Ρίο ντε Τζανέιρο - Συνέδριο για την βιολογική ποικιλότητα- Η συνθήκη αυτή συχνά θεωρείται ως το βασικό έγγραφο για την αειφορική ανάπτυξη. 2000, -Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης (Cartagena Protocol) - σχετικά με την Βιοασφάλεια-ασφαλή χειρισμό, τη μεταφορά και τη χρήση ζωντανών τροποποιημένων οργανισμών . Το συνέδριο είχε τρείς κύριους στόχους α) την διατήρηση της βιοποικιλότητας, β) την αειφόρο χρήση των στοιχείων της και το δίκαιο και έντιμο μοίρασμα των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τις γενετικές πηγές. Με άλλα λόγια, ο στόχος του συνεδρίου είναι να αναπτύξουν εθνικές στρατηγικές για τη διατήρηση και την αειφόρο χρήση της βιολογικής ποικιλότητας 2001 -Η συνθήκη αυτή είναι γνωστή ως η Διεθνής συνθήκη για τους σπόρους. Αναγνωρίζει τα δικαιώματα των αγροτών στην ελεύθερη πρόσβαση σε γενετικούς πόρους, χωρίς περιορισμούς από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, στην συμμετοχή σε συζητήσεις σχετικά με λήψεις αποφάσεων καθώς και την δυνατότητα να χρησιμοποιούν, αποθηκεύουν, να πωλούν και να ανταλλάσουν σπόρους, σύμφωνα πάντοτε με τις εκάστοτε εθνικές νομοθεσίες

1ο μέρος- Συνέδρια και διεθνείς αποφάσεις σχετικά με την βιοποικιλότητα 2001- Διεθνής Συνθήκη σχετικά με τους φυτογενετικούς πόρους για τη διατροφή και την γεωργία-Αναγνωρίζει τα δικαιώματα των αγροτών στην ελεύθερη πρόσβαση σε γενετικούς πόρους 2002, Γκραν Κανάρια - Υιοθέτηση της διακήρυξης για μια παγκόσμια στρατηγική για τη διατήρηση των φυτών από τα Ενωμένα έθνη και το συνέδριο για την Βιολογική ποικιλότητα-να μειωθεί ο ρυθμό της εξαφάνισης φυτών παγκοσμίως μέχρι το 2010 2006, Ίδρυση του Παγκόσμιο καταπιστεύματος για την ποικιλότητα των καλλιεργούμενων φυτών. ( Global Crop Diversity Trust (GCDT))-Ο σκοπός του είναι η διασφάλιση και διατήρηση της γενετικής ποικιλότητας των καλλιεργούμενων ειδών. Συνέβαλε στην ίδρυση της Παγκόσμιας Τράπεζας Σπόρων Σβάλμπαρν. 2010, Ιαπωνία- Πρωτόκολλο Ναγκόγια (Nagoya Protocol)-πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη δίκαιη και ισότιμη συμμετοχή στα οφέλη που προκύπτουν από τη χρησιμοποίησή τους.

2ο μέρος-Ελληνική Βιοποικιλότητα Στην χερσόνησο των Βαλκανίων και στην Ελλάδα βρίσκεται πάνω από το 50% της φυτικής ποικιλότητας της Ευρώπης, δηλαδή πάνω από 8000 είδη. Έχει μεγάλη τοπογραφική ποικιλότητά. Οι παραπάνω συνθήκες συντέλεσαν ώστε να αναπτυχθεί και να στηριχτεί μια μεγάλη ποικιλία φυτών, ζώων, οικοσυστημάτων και τοπίων. Τα ανώτερα φυτά είναι 5.500 είδη. Ενδηµικά είδη: 13% του συνόλου των γνωστών ειδών. 4% των ειδών θεωρούνται απειλούµενα. Τα απειλούµενα φυτά της Ελλάδας είναι περί τα 300 είδη και υποείδη της ελληνικής χλωρίδας. (έντονο ανάγλυφο, εκτεταμένος κατακερματισμός χέρσου, μεγάλος αριθµός σπηλαίων, παρουσία θάλασσας, σχετικά ήπιες ανθρώπινες επεµβάσεις). ένα είδος φυτού ή ζώου είναι ενδημικό σε μια περιοχή, όταν υπάρχει μόνο στην περιοχή αυτή και πουθενά αλλού

2ο μέρος-απειλές της Ελληνικής βιοποικιλότητας Η αλλαγή των ενδιαιτημάτων μη αειφορική άσκηση παραγωγικών δραστηριοτήτων η ρύπανση η εισβολή χωροκατακτητικών ξενικών ειδών η κλιματική αλλαγής η εντατική γεωργία η εγκατάλειψη της παραδοσιακής εκτατικής ορεινής γεωργίας η αντικατάσταση των παραδοσιακών ποικιλιών

2ο μέρος-Τράπεζες γενετικού υλικού Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού (Τ.Γ.Υ.),Θεσσαλονίκη, 1981-14.500 πολύτιμους σπόρους άγριων και καλλιεργούμενων συγγενών φυτών, 300 ποικιλίες αμπέλου(κλωνικό υλικό) οι οποίες είναι σπάνιες γηγενείς ποικιλίες. Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων- Μονάδα διατήρησης μεσογειακών φυτών,Χανιά,2000-800 συλλογές με 200 είδη από άγρια φυτά, 350 συλλογές από σπάνιες τοπικές καλλιεργούμενες ποικιλίες , κυρίως όσπρια, λαχανικά και δημητριακά. Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος-Κιβωτός Τράπεζα σπόρων Αιγαίου,2005- έχει ως στόχο τη συγκέντρωση και φύλαξη σπόρων και τον πολλαπλασιασμό και τη διάδοση της καλλιέργειας των τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών από τα νησιά του Αιγαίου( η κόκκινη πατάτα της Κρήτης, το άσπρο και κόκκινο καλαμπόκι και το κρεμμύδι “μελάθι”.) Αιγίλοπας-Δίκτυο για τη Βιοποικιλότητα και την Οικολογία στη Γεωργία,2002- μελετά και αξιολογεί σε διάφορες περιοχές της χώρας σε συνθήκες οικολογικής καλλιέργειας εγχώριους αβελτίωτους πληθυσμούς και ποικιλίες σιτηρών, ψυχανθών και κηπευτικών. Πελίτι-1995- έχει διανέμει πάνω από 2000  ποικιλίες λαχανικών, σιτηρών, κ. λ. π., σε περισσότερους από  120.000 ερασιτέχνες και επαγγελματίες καλλιεργητές. Υπολογίζουν ότι διανέμουν δωρεάν πάνω από 20.000 φακελάκια με σπόρους το χρόνο[Πελίτι 2014]. Επιπλέον, συλλογές φυτογενετικών πόρων διαθέτουν και διάφορα ινστιτούτα του Ε.Θ.Ι.Α.Γ.Ε. (Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας.

2ο μέρος-Βοτανικοί κήποι Βοτανικός Κήπος Πανεπιστημίου Αθηνών, 1835,200στρ., καλλιεργούνται περίπου 200 είδη φυτών. Βοτανικός κήπος Καισαριανής, 1947, Ο αριθμός ειδών (taxa) είναι 560 και οι οικογένειες που αντιπροσωπεύονται είναι 74. Τα ενδημικά της Ελλάδας είναι 78 και τα αυτοφυή στον Υμηττό είναι 196. Βοτανικός Κήπος Ι. & Α. Ν. Διομήδους, Αθήνα , 1951, 1860στρ., Η βλάστηση του κήπου περιλαμβάνει περισσότερα από 500 είδη, η Τράπεζα Γενετικού Υλικού περιλαμβάνει 800 περίπου είδη. Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς,1998, 18 στρ. Στόχος του είναι η κάλυψη την χλωρίδα των Ιονίων νήσων και της Δ. Ελλάδος. Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων, 310 στρ., περιλαμβάνει 1.072 φυτικά taxa (είδη και υποείδη). Βοτανικός Κήπος Πανεπιστημίου Κρήτης, στόχο έχει να αναδείξει, να ερευνήσει αλλά και να προστατεύσει τη χλωρίδα της Κρήτης. Πάρκο διάσωσης Χλωρίδας και Πανίδας, Πολυτεχνείο Κρήτης ,Χανιά, 2004, 300στρ. 350 διαφορετικά φυτικά είδη . Δασοβοτανικός Κήπος του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκη, 1966, 62στρ. 111 ξυλώδη είδη που ανήκουν σε 74 γένη φυτών. Από το σύνολο των ειδών 24 είναι Γυμνόσπερμα και 87 Αγγειόσπερμα. Βοτανικός Κήπος Νεοχωρίου (Καρδίτσα),10στρ, συγκέντρωση μέρους των χλωριδικών στοιχείων της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Πλαστήρα, αλλά και γενικότερα του Ελλαδικού χώρου. Βοτανικός Κήπος Σταυρούπολης,2002,5στρ., εκατόν πενήντα ποικιλίες τριανταφυλλιάς., 1000 είδη φυτών. Βοτανικός Κήπος Πανεπιστημίου Αθηνών, 1835,200στρ., καλλιεργούνται περίπου 200 είδη φυτών Βοτανικός κήπος Καισαριανής, 1947, Ο αριθμός ειδών (taxa) είναι 560 και οι οικογένειες που αντιπροσωπεύονται είναι 74. Τα ενδημικά της Ελλάδας είναι 78 και τα αυτοφυή στον Υμηττό είναι 196 Βοτανικός Κήπος Ι. & Α. Ν. Διομήδους, Αθήνα , 1951, 1860στρ., Η βλάστηση του κήπου περιλαμβάνει περισσότερα από 500 είδη, η Τράπεζα Γενετικού Υλικού περιλαμβάνει 800 περίπου είδη. Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς,1998, 18 στρ. Στόχος του είναι η κάλυψη την χλωρίδα των Ιονίων νήσων και της Δ. Ελλάδος Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων, 310 στρ., περιλαμβάνει 1.072 φυτικά taxa (είδη και υποείδη). Βοτανικός Κήπος Πανεπιστημίου Κρήτης, στόχο έχει να αναδείξει, να ερευνήσει αλλά και να προστατεύσει τη χλωρίδα της Κρήτης. Πάρκο διάσωσης Χλωρίδας και Πανίδας, Πολυτεχνείο Κρήτης ,Χανιά, 2004, 300στρ. 350 διαφορετικά φυτικά είδη Δασοβοτανικός Κήπος του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκη, 1966, 62στρ. 111 ξυλώδη είδη που ανήκουν σε 74 γένη φυτών. Από το σύνολο των ειδών 24 είναι Γυμνόσπερμα και 87 Αγγειόσπερμα Βοτανικός Κήπος Νεοχωρίου (Καρδίτσα),10στρ, συγκέντρωση μέρους των χλωριδικών στοιχείων της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Πλαστήρα, αλλά και γενικότερα του Ελλαδικού χώρου. Βοτανικός Κήπος Σταυρούπολης,2002,5στρ., εκατόν πενήντα ποικιλίες τριανταφυλλιάς., 1000 είδη φυτών.,

2ο μέρος-Εθνικοί δρυμοί& Θαλάσσια πάρκα Η συνολική τους έκταση ανέρχεται σε 643.500 στρέμματα και είναι οι εξής: 1. Εθνικός Δρυμός Πρεσπών (νομός Φλώρινας) 2. Εθνικός Δρυμός Ολύμπου (νομός Πιερίας) 3. Εθνικός Δρυμός Βίκου - Αώου (νομός Ιωαννίνων) 4. Εθνικός Δρυμός Πίνδου (νομός Γρεβενών) 5. Εθνικός Δρυμός Οίτης (νομός Φθιώτιδας)  6. Εθνικός Δρυμός Παρνασσού (στα όρια των νομών Φωκίδας και Βοιωτίας) 7. Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας (στα βόρεια προάστια της Αθήνας) 8. Εθνικός Δρυμός Σουνίου (νομός Αττικής)  9. Εθνικός Δρυμός Αίνου (Κεφαλονιά) 10. Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς (Κρήτη) Ακόμη υπάρχουν 2 εθνικά θαλάσσια πάρκα:  1. Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων 2. Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου

Μέρος 3ο –Η συμβολή της εθνοβοτανικής στη διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας Η εθνοβοτανική είναι η διεπιστημονική μελέτη των σχέσεων μεταξύ φυτών και ανθρώπων. Η παραδοσιακή αυτή γνώση των φυτών που σχετίζεται με τον άνθρωπο βασίζεται σε εμπειρία χιλιάδων χρόνων. Η συλλογή της εθνοβοτανικής γνώσης συντελεί στην διατήρηση της βιοποικιλότητας και μπορεί να προωθήσει τη διατήρηση των φυτικών γενετικών πόρων μέσα από τις παραδοσιακές χρήσεις και την διαχείριση των φυτών. στο Συνέδριο για την Βιοποικιλότητα (1992) αναγνωρίστηκε επίσημα η ανάγκη για την διατήρηση της εθνοβοτανικής γνώσης ως μέσω διατήρησης της βιοποικιλότητας. Επιπλέον, η εθνοβοτανική γνώση μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την επίτευξη αειφορικής ανάπτυξης που είναι συμβατή με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Οι εθνοβοτανολόγοι βρίσκουν στην καθημερινή ζωή των αγροτικών λαών που συνυπάρχουν με τη φύση με έναν βιώσιμο τρόπο για αιώνες, τα εργαλεία για την διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Μέρος 3ο –Η συμβολή της εθνοβοτανικής στη διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας Τα οικογενειακά περιβόλια αποτελούν σημεία πλούσια σε εθνοβοτανικές γνώσεις. Αποτελούν το πιο σημαντικό πεδίο μελέτης για τους εθνοβοτανολόγους, καθώς τους οδηγούν σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα για την εφαρμογή της παραδοσιακής γνώσης στην ανάπτυξη μιας κοινότητας, την δημιουργία εισοδήματος και την ταυτόχρονη διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας. Στην χώρα μας έχουν γίνει λίγες εθνοβοτανικές μελέτες, οι οποίες καλύπτουν ένα μικρό γεωγραφικό τμήμα της χώρας ,αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην υπάρχουν καταγεγραμμένες η παραδοσιακές γνώσεις για τα φυτά.

Μέρος 3ο –Πρόγραμμα για την ποικιλότητα των καλλιεργούμενων φυτών (POM) ξεκίνησε στην Σουηδία το 1998, το πρόγραμμα συντονίζεται από το 2000 και έπειτα από το Σουηδικό κέντρο Βιοποικιλότητας. Συνεργαζόμενοι φορείς είναι οι εθνικές αρχές, το Σουηδικό Πανεπιστήμιο Γεωπονικών Επιστημών, η σκανδιναβική γενετική τράπεζα, ο σύλλογος βελτιωτών φυτών, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, βοτανικοί κήποι, ενώσεις καλλιεργητών, υπαίθρια μουσεία, και πολλοί άλλοι. Οι αρμοδιότητες του POM είναι η απογραφή, συλλογή και διατήρηση των ντόπιων καλλιεργούμενων φυτών, η αύξηση της χρήσης των ντόπιων καλλιεργούμενων φυτών η έρευνα και επιμόρφωση πάνω στα ντόπια καλλιεργούμενα φυτά και οι διεθνείς συνεργασίες Κύριος στόχος του προγράμματος για την καλλιεργούμενη φυτική ποικιλότητα είναι η μακροπρόθεσμη επιβίωση και η αειφόρα χρήση των ντόπιων φυτογενετικών πόρων της. Το POM προτίθεται όχι μόνο να διασώσει τα φυτά για το μέλλον, αλλά και να διασώσει και την ιστορία και τις γνώσεις γύρω από αυτά.

Μέρος 3ο –Πρόγραμμα για την ποικιλότητα των καλλιεργούμενων φυτών (POM) Τα αποτελέσματα από το πρώτο κάλεσμα για συλλογή σπόρων που κάθε οικογένεια είχε κρατημένους ήταν εκπληκτικά, καθώς η γενετική τους ανάλυση έδειξε μια μεγάλη γενετική ποικιλότητα, στα καλλιεργούμενα φυτά της χώρας. Πέρα από την γενετική ποικιλότητα , συλλέχτηκε και πολλές πληροφορίες για το πότε και πως καλλιεργούνταν τα φυτά , πολλές φορές με ιστορικές μαρτυρίες της προέλευσης των φυτών μέσα από γράμματα και φωτογραφίες. Το υλικό που συλλέχθηκε βρίσκεται αποθηκευμένο στην Σκανδιναβική γενετική τράπεζα NordGen. Παράλληλα εκδόθηκε και ένα βιβλίο που καταγράφει την αγάπη των προηγούμενων γενιών στις καλλιέργειές τους, τις γνώσεις γύρω από αυτά και την χρήση αυτών στην καθημερινή τους ζωή αλλά και την εν εξελίξει στενή σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και τα φυτά

Μέρος 3ο – Προτάσεις για την Ελλάδα. Στις 26/8/2014 υπογράφτηκε από το υπουργείο περιβάλλοντος ενέργειας και κλιματικής αλλαγής η υπουργική απόφαση με την οποία εγκρίνεται η εθνική στρατηγική 15ετούς διάρκειας και το 5ετές Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα. Πρέπει να αυξηθεί η διαθέσιμη γνώση για την εκτίμηση της κατάστασης της βιοποικιλότητας με μια ενδελεχής συλλογή(ex situ) και καταγραφή των φυτογενετικών πόρων της χώρας. Πρέπει να υπάρξει ένας δίκαιος και ισότιμος καταμερισμός των ωφελειών που θα προκύψουν από την χρήση τους. οι φυτογενετικοί πόροι, θα πρέπει να διατηρούνται και με μεθόδους in situ σε συνεργασία με τους γεωργούς και άλλους ενδιαφερόμενους. Το μοντέλο της λειτουργικής αγροβιοποικιλότητας(Functional Agrobiodiversity) είναι μια γεωργική μέθοδος η οποία μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα στην διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας(δημιουργία αειφόρων γεωργικών συστημάτων τα οποία αξιοποιούν και προάγουν την αγροβιοποικιλότητα ). Άλλη μια μέθοδος που μπορεί να εφαρμοστεί για την διατήρηση των φυτογενετικών πόρων είναι η συμμετοχική βελτίωση φυτών.

Μέρος 3ο – Προτάσεις για την Ελλάδα. Ακόμη η βιοποικιλότητα πρέπει να προστατευτεί από τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη. Οικονομικά κίνητρα πρέπει να δοθούν στους γεωργούς για στροφή στην καλλιέργεια παραδοσιακών ποικιλιών. Η χρήση των εργαλείων που προσφέρει η εθνοβοτανική θα πρέπει να αξιοποιηθούν. Είναι σημαντικό να γίνουν εθνοβοτανικές μελέτες που συντελούν στην διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας, προσφέροντας λύσεις για μια πιο αειφόρα διαχείριση της γεωργίας. Πρέπει να ενταχθεί στο αξιακό σύστημα της κοινωνίας και πρέπει να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή της κοινωνίας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας . Προγράμματα όπως το POM της Σουηδίας κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση και μπορούν να εφαρμοστούν στην χώρα μας με επιτυχία. Η διδασκαλία της έννοιας της βιοποικιλότητας στα σχολεία και στις γεωπονικές, βιολογικές και περιβαλλοντικές σχολές θα ενισχύσει την ευαισθητοποίηση γύρω από την βιοποικιλότητα. Οι εκπαιδευτικές εκδρομές σε βοτανικούς κήπους και δρυμούς θα βοηθήσουν αυτή την προσπάθεια.

επίλογος Η διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας και η αειφόρος ανάπτυξη είναι δύο αλληλένδετοι κλάδοι που επικεντρώνονται τόσο στην κοινωνική πρόοδο, την οικονομική ανάπτυξη όσο και στην προστασία του περιβάλλοντος και στην διατήρηση των οικοσυστημάτων. Μια αειφόρα γεωργία μπορεί να αποτελέσει την κύρια προσέγγιση για την διατήρηση της βιοποικιλότητας του εκάστοτε αγρό-οικοσυστήματος προσφέροντας ταυτόχρονα κοινωνικοοικονομικά και οικολογικά πλεονεκτήματα.