f Τότε και Τώρα

Τι σημαίνει αποκριά; Αποκριά σημαίνει μακριά από το κρέας. Είναι η περίοδος που οι άνθρωποι προετοιμάζονται για τη Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα. Περιλαμβάνει τις τρεις εβδομάδες πριν από την Μεγάλη Σαρακοστή. Είναι η Κυριακή του «Τελώνου και Φαρισαίου»,η Κυριακή του «Ασώτου», των «Απόκρεω» και της «Τυρινής». Η Μεγάλη Σαρακοστή ξεκινά από την Καθαρά Δευτέρα.

Η Αποκριά συνδυάζεται με το έθιμο του «Καρνάβαλου» που είναι η θεότητα της Αποκριάς. Είναι έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας, του «μασκαρέματος». Για την προέλευσή του υπάρχουν πολλές εκδοχές: Από τα Σατουρνάλια ή τα Λουπερκάλια των Ρωμαίων. Ίσως και από την μεταφορά των Καλανδών, πάλι, των Ρωμαίων από την αρχή του έτους στην αρχή της Άνοιξης. Από όπου, όμως κι αν προέρχονται, είναι βέβαιο ότι γιορτάζονταν με πολύ όρεξη από το λαό μας. Σε όλες σχεδόν τις περιοχές της πατρίδας μας γιορτάζονταν οι Αποκριές με τον ίδιο τρόπο, με μικρές διαφορές ή παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή.

Το κάψιμο του «Τζάρου»

ΞΑΝΘΗ Εδώ αναβιώνει το παλιό έθιμο 'Το κάψιμο του Τζάρου". ΞΑΝΘΗ   Εδώ αναβιώνει το παλιό έθιμο 'Το κάψιμο του Τζάρου". Σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο "Τζάρος" ή η "Τζάρους" κατά τους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε ένα σωρό από πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, καιγόταν στο κέντρο αλάνας, πλατείας ή σε υψώματα για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους. Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού, ο οποίος βρίσκεται κοντά στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου της Ξάνθης. Η ονομασία "Τζάρος" προσήλθε από τον ιδιόρρυθμο ήχο, που δημιουργούσε η καύση του θάμνου "τζ,τζ,τζ..". Μετά την ολοκλήρωση του εθίμου, ακολουθεί ένα φαντασμαγορικό θέαμα με πυροτεχνήματα.

Γενίτσαροι Μπούλες

ΝΑΟΥΣΑ Στη Νάουσα, κάθε χρόνο αναβιώνει το έθιμο "Γενίτσαροι και Μπούλες" που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Οι Γενίτσαροι φορούν φουστανέλες, τσαρούχια, μάλλινες μακριές κάλτσες και γιλέκο, ενώ στο πρόσωπο φορούν κερωμένο πανί με ζωγραφιστό μουστάκι. Στο κεφάλι, στη μέση και στο χέρι τους δένουν από ένα μαντήλι, ενώ στο λαιμό κρεμούν σταυρό και αλυσίδα με φυλακτό. Οι Μπούλες είναι επίσης άνδρες, ντυμένοι με γυναικεία ρούχα και στο πρόσωπο φορούν βαμμένες μάσκες. Σύμφωνα με το έθιμο, τα χρόνια της τουρκοκρατίας οι αρματολοί έβρισκαν στις Απόκριες την ευκαιρία να κατέβουν στην πόλη μασκαρεμένοι και να γλεντήσουν με συγγενείς και φίλους, χωρίς να φοβούνται ότι θα τους αναγνωρίσουν οι Τούρκοι.

ΚΟΖΑΝΗ "Φανός’’ Στην Κοζάνη, ζωντανεύει ο "Φανός"", τον οποίο ανάβει ο δήμαρχος στο κέντρο της πόλης και γύρω του στήνονται οι χοροί. Χορεύουν και τραγουδούν τα "Ξιανέντραπα¨ αστεία πειραχτικά τραγούδια, αλλά και τραγούδια κλέφτικα, της αγάπης και της ξενιτιάς. Η γιορτή κορυφώνεται τα ξημερώματα της Καθαρής Δευτέρας, που βραβεύονται οι καλύτεροι Φανοί.

Κουδουνοφόροι

Σοχό Θεσσαλονίκης Στο Σοχό του νομού Θεσσαλονίκης εμφανίζονται οι Κουδουνοφόροι, κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας. Με τραγόμορφες στολές και κουδούνια σε όλο το σώμα τους, χορεύουν στους δρόμους και τις πλατείες. Oι εκδηλώσεις της Αποκριάς κλείνουν με το έθιμο των μετανοιών. Οι μεγαλύτεροι δίνουν άφεση αμαρτιών στους μικρότερους που με πολύ σεβασμό επισκέπτονται τους μεγαλύτερους, τους φιλούν το χέρι και τους προσφέρουν ένα πορτοκάλι.

Η χάσκα Ένα παιχνίδι αποκριάτικο και πολύ αστείο. Παίζονταν παλιά ιδιαίτερα στη βόρεια Ελλάδα. Με αυτό διασκέδαζαν μικροί και μεγάλοι. Στην άκρη ενός πλάστη δένεται μία κλωστή και στην άκρη της κλωστής ένα βρασμένο αβγό. Ο αρχηγός της οικογένειας κρατά τον πλάστη και τον κατευθύνει στα στόματα των μελών, οι οποίοι προσπαθούν να το "χάψουν".

όπως και στα περισσότερα μέρη γινόταν συνήθως με αβγό, καθώς   Η  χάσκα  στην  Κοζάνη  όπως  και  στα  περισσότερα  μέρη  γινόταν  συνήθως  με  αβγό, καθώς  έπρεπε  να  τηρηθεί  και  η  Σαρακοστιανή  επιταγή  που  έλεγε: «Με  αβγό  κλείνει  το  στόμα  το  βράδυ  της  Αποκριάς  και  με  αβγό  πάλι  ανοίγει  το  βράδυ  της  Ανάστασης»

Λιτόχωρο Πιερίας Στο αναβιώνουν έθιμα που έχουν σκοπό τον εξαγνισμό των κακών πνευμάτων και της κακοτυχίας. Παρέες παρέες οι μασκαράδες τριγυρίζουν όλο το χωριό με πειράγματα για όλους τους περαστικούς ώστε να φύγουν τα κακά πνεύματα. Το βράδυ της Κυριακής της Αποκριάς ανάβουν τα κέδρα στις γειτονιές, γύρω από τις οποίες στήνεται ξέφρενο γλέντι.

Γύρω από μεγάλες φωτιές χορεύουν ως το πρωί

Νέα Χαλκηδόνα Θεσσαλονίκης Στη Νέα Χαλκηδόνα Θεσσαλονίκης, αναβιώνει το έθιμο του γιαουρτοπόλεμου, που έχει τις ρίζες του στη Μικρά Ασία.

Δημητσάνα Στη Δημητσάνα οι απόκριες κορυφώνονται με το κάψιμο του «μακαρονά». Ανθρώπινο ομοίωμα που συμβολίζει τον χειμώνα που φεύγει.

ΣΚΥΡΟΣ Γέροι και Κορέλες Στη Σκύρο αναβιώνει το έθιμο του "γέρου και της Κορέλας". Άντρες φορούν την παραδοσιακή φορεσιά του σκυριανού βοσκού και στη μέση τους κρεμούν μεγάλες κουδούνες.    Η κύρια λαϊκή εξήγηση του εθίμου είναι πως ο "γέρος" ντύνεται έτσι σε ανάμνηση ενός τσοπάνη που έχασε όλα του τα πρόβατα απ' τη βαρυχειμωνιά κι αφού τα έγδαρε, ήρθε στο χωριό τον καιρό της αποκριάς ζωσμένος στη μέση με τα κουδούνια και τα δέρματά τους για να διαλαλήσει το νέο, μαζί με την κουρελιασμένη γυναίκα του ("κορέλα").

Ο "ΓΕΡΟΣ" Ο "γέρος" που είναι η κυρίαρχη μορφή της μασκαρεμένης συντροφιάς, παριστάνει γέρο-τσοπάνη ζωσμένο με κουδούνια. Το πρόσωπο το κρύβει με μάσκα ("μτσούνα") από προβιά μικρού γιδιού με δύο τρύπες για τα μάτια. Στη μέση ζώνεται καμιά πενηνταριά τσοπάνικα κουδούνια που στερεώνονται από τους ώμους και στο χέρι κρατάει το τσοπάνικο στραβοράβδι στολισμένο στη λαβή με αγριολούλουδα.

Η "ΚΟΡΕΛΑ" Η "κορέλα" είναι άντρας ντυμένος με Σκυριανά γυναικεία ρούχα. Σκεπάζει το κεφάλι με κίτρινο μαντήλι απ' το οποίο προβάλλουν ψεύτικες πλεξούδες μαλλιών με μεταξωτές κορδέλες και κρύβει το πρόσωπο με χάρτινη γυναικεία μουτσούνα. Στα πόδια φοράει "τροχάδια". Η "κορέλα" κρατάει στο χέρι ένα μαντήλι, που το κουνά, χορεύοντας γύρω από το "γέρο", όταν αυτός προχωρά, ή στέκεται και τραγουδά τον ιδιαίτερο αποκριάτικο σκοπό, που έχει τ' όνομά της ("της κορέλας"), όταν ο "γέρος" στέκεται, για να ξεκουραστεί, σείοντας πάντα τα κουδούνια του.

Γαϊτανάκι

«Τούτες οι μέρες το χουνε τούτες οι εβδομάδες για να χορεύουν τα παιδιά να χαίρονται οι μανάδες» Γαϊτανάκι: Είναι ένα παραδοσιακό παιχνίδι. Αποτελείται από ένα ψηλό στύλο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 λωρίδες υφάσματος διαφορετικών χρωμάτων. Οι λωρίδες συμβολίζουν τους μήνες. Τα παιδιά πιάνονται από μια λωρίδα και γυρνούν γύρω-γύρω από το στύλο χορεύοντας και τραγουδώντας. Ο κυκλικός αυτός χορός να υποδηλώνει τον κύκλο της ζωής, από την χαρά στην λύπη, από τον χειμώνα στην άνοιξη, και το αντίθετο.

Αλμυροκουλούρα Τη νύχτα πριν την «Κυριακή της Τυρινής», τα κορίτσια ανακατεύουν αλεύρι, πολύ αλάτι και νερό και ψήνουν το μείγμα του ψωμιού που λέγεται «αλμυροκουλούρα» (δηλαδή πολύ αλμυρό ψωμί). Τα κορίτσια το τρώνε και πιστεύουν ότι τον άντρα που θα ονειρευτούνε εκείνο το βράδυ αυτόν και θα παντρευτούνε.

Χαρταετός

Η προέλευση του χαρταετού είναι θρησκευτική και εμφανίστηκε στις χώρες της Ασίας, όπως Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα και παρουσιάζεται σε ποικίλες μορφές. Το 1752 ο Φραγκλίνος απέδειξε με τη βοήθεια ενός χαρταετού την ηλεκτρική φύση των αστραπών. Σήμερα ο χαρταετός προσελκύει μικρούς και μεγάλους που συναγωνίζονται ποιος θα στείλει ψηλότερα τον χαρταετό του στον ουρανό.

Το πέταγμα του χαρταετού πρέπει να γίνεται με κάποιους κανόνες, γιατί είναι αρκετά επικίνδυνο. Γι 'αυτό σας συμβουλεύουμε να τηρείτε τους παρακάτω κανόνες. 1. Να πετάτε το χαρταετό σας μακριά από τα ηλεκτροφόρα σύρματα της ΔΕΗ, σε χώρους ανοιχτούς, μακριά από σπίτια και δέντρα. 2. Να αποφεύγεται να πετάτε χαρταετό, όταν ο καιρός είναι βροχερός. 3. Μη δένετε στους χαρταετούς σύρματα, σπάγκους βρεγμένους - υγρούς. 4. Αν σκαλώσει σε ηλεκτρικό δίκτυο, μην το πειράξετε, υπάρχει κίνδυνος ηλεκτροπληξίας. 5. Ειδοποιήστε τη ΔΕΗ, για να απομακρύνει τους χαρταετούς από τα ηλεκτροφόρα καλώδια.

ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ Είναι η πρώτη μέρα της μεγάλης Σαρακοστής, για αυτό λέγεται και πρωτονηστίσιμη Δευτέρα. Είναι αργία και απαγορεύεται κάθε εργασία, εκτός από το καθάρισμα των μαγειρικών σκευών από τα λίπη - γι' αυτό και ονομάστηκε "Καθαρή". Αποτελεί την τελευταία ευκαιρία για γλέντι, χορό και αστεία πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή . Το τραπέζι της Καθαρής Δευτέρας στρώνεται στην εξοχή με νηστίσιμους μεζέδες (ελιές, ταραμά, χαλβά, θαλασσινά…). Το έθιμο του Χαρταετού, που ισχύει σε όλη την Ελλάδα, κάνει τη μέρα πιο διασκεδαστική και πιο χαρούμενη.

Καθαρή Δευτέρα στη Θήβα Κάθε χρόνο την Καθαρή Δευτέρα στη Θήβα γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου. Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις ημέρες μας από το 1830 περίπου, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών, όταν οι βλάχοι κτηνοτρόφοι από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, Θεσσαλία και τη Ρούμελη, μετακινήθηκαν στην περιοχή της Θήβας όπου τα εδάφη ήταν πλουσιότερα. Μαζί τους έφεραν και έθιμά τους, όπως ο γάμος με το ιδιαίτερο τελετουργικό του, που λένε ότι είναι κατάλοιπο Διονυσιακών παραδόσεων των Βλάχων που είχαν έρθει από την περιοχή της Πίνδου.

Αξιοπερίεργα έθιμα και γιορτές, όπως αυτό των Μουντζούρηδων γίνονται την Καθαρή Δευτέρα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Έθιμο της Ξάνθης Η προετοιμασία εκεί ξεκινάει το προηγούμενο βράδυ με την παρασκευή των εδεσμάτων από τις γυναίκες, το βράσιμο της παραδοσιακής φασολάδας και το ζύμωμα των λουκουμάδων έτσι ώστε το επόμενο πρωί να είναι έτοιμα και να μοιραστούν, μαζί με άφθονο κρασί, στους παρευρισκόμενους. Τους επισκέπτες που θα παραβρεθούν τους περιμένουν μεταμφιεσμένοι, και προσπαθούν να τους μουτζουρώσουν με την καπνιά που έχουν πάρει από τα καζάνια που έβρασε η φασολάδα, έτσι ώστε όλοι όσοι συμμετέχουν στην γιορτή να είναι μασκαρεμένοι.

Όλοι ξεχύνονται στις εξοχές

Λαγάνα Ψωμί άζυμο (χωρίς προζύμι)

Σαρακοστή σαράντα μέρες μέχρι το Πάσχα νηστείας και προσευχής  Κυρά Σαρακοστή Η κυρά Σαρακοστή στις περισσότερες περιοχές ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά. Απεικόνιζε μια γυναίκα με σταυρωμένα χέρια, λόγω προσευχής, χωρίς στόμα, λόγω νηστείας, και με εφτά πόδια που αναπαριστούσαν τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι και έτσι ήξεραν πόσες βδομάδες νηστείας απέμεναν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο, έκοβαν και το τελευταίο πόδι. Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα, και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι. Σε άλλα μέρη της Ελλάδας η Κυρά Σαρακοστή δεν ήταν φτιαγμένη από χαρτί, αλλά από ζυμάρι. Το ζυμάρι φτιαχνόταν με αλεύρι, αλάτι και νερό. Η διαδικασία ήταν κι εδώ η ίδια όπως και με την χάρτινη. Μια παραλλαγή του εθίμου της Κυράς Σαρακοστής είναι φτιαγμένη από πανί και γεμισμένη με πούπουλα.

Από ζυμάρι Από χαρτόνι

Αποκριές σε άλλα μέρη της γης