Άρκτοι Αποσυμβολισμός των ελληνικών μύθων και τέχνη Άρκτοι Αποσυμβολισμός των ελληνικών μύθων και τέχνη Στράτος Θεοδοσίου Αναπληρωτής Καθηγητής-Πρόεδρος Ε.Ε.Φ.

Δίας, ο πατέρας του Αρκάδα Οι αστερισμοί της Μεγάλης και της Μικρής Άρκτου Η πλούσια σε φαντασία ελληνική Μυθολογία συνδέει τη Μεγάλη Άρκτο με την ερωτική δραστηριότητα του Δία, που αγάπησε την πανέμορφη νύμφη Καλλιστώ, τη μονάκριβη κόρη του βασιλιά Λυκάονα, γιου του Πελασγού και της Μελίβοιας (ή της Κυλλήνης), με τους πενήντα γιους. Η Καλλιστώ, μεγάλη ιέρεια και ακόλουθος της Αρτέμιδος (της Πότνιας θηρών) ενώθηκε με τον Δία και από την παράνομη ερωτική της σχέση γέννησε τον ήρωα Αρκάδα, γενάρχη των Αρκάδων. Η σχέση αυτή προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, τη ζήλια και την οργή της θεάς Ήρας. Δίας, ο πατέρας του Αρκάδα

Η Καλλιστώ στα δάση της Αρκαδίας Γι’ αυτό τον λόγο, για να εκδικηθεί, μεταμόρφωσε την πεντάμορφη Καλλιστώ σε αρκούδα, το πιο άσχημο ζώο του ζωικού βασιλείου. Η Καλλιστώ/άρκτος, περιπλανιόταν για χρόνια μέσα στα τότε πυκνά δάση της Αρκαδίας, διατηρώντας όμως την ανθρώπινη σκέψη και τη νόηση, ώσπου κάποτε συνάντησε, παλικάρι πια, τον γιο της τον Αρκάδα, που κυνηγούσε άγρια ζώα στο δάσος. Η Καλλιστώ στα δάση της Αρκαδίας Η Καλλιστώ επηρεασμένη από τη μητρική της αγάπη, ξεχνώντας ότι ήταν αρκούδα, έτρεξε να τον αγκαλιάσει. Ο Αρκάδας, όπως ήταν επόμενο, δεν αναγνώρισε τη μητέρα του. Βλέποντας μια αρκούδα να του επιτίθεται, σήκωσε το δόρυ του να τη σκοτώσει.

Ο Αρκάς, σήκωσε το δόρυ να τη σκοτώσει…

Ο πανταχού παρών Δίας προκειμένου να προλάβει τη μητροκτονία, μεταμόρφωσε και τον Αρκάδα σε άρκτο. Μόνο τότε το μικρό αρκουδάκι αναγνώρισε τη μάνα του και έτρεξε χαρούμενο να συναντηθεί μαζί της. Ο παντοδύναμος Ζευς, για να τους γλιτώσει εντελώς από την οργή της Ήρας, έστειλε και τους δύο στον ουρανό και τους έκανε αστερισμούς, για να χαίρονται εκεί αιώνια τις νύχτες ο ένας κοντά στον άλλο. Μητέρα και γιος χαίρονται την αγάπη τους…

Η μητέρα έγινε ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου και Τέχνη-Hevelius star map(Johannes Hevelius, Hevelius, Hevelius, Prodromus Astronomiae, 1690 Η μητέρα έγινε ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου και γιος της, ο Αρκάδας, ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου.

Ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου, που παριστάνει τον ήρωα Αρκάδα Hevelius, Prodromus Astronomiae, 1690 Μικρή Άρκτος Ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου, που παριστάνει τον ήρωα Αρκάδα

Μικρή και Μεγάλη Άρκτος

Η Μυθολογία μας αναφέρει ότι η ζήλεια της Ήρας δεν σταμάτησε εδώ Η Μυθολογία μας αναφέρει ότι η ζήλεια της Ήρας δεν σταμάτησε εδώ. Θυμωμένη πολύ από τη μεγάλη τιμή που έκανε ο Δίας στην ερωμένη του και στον γιο τους, έστειλε τη Θέτιδα, η οποία είχε ανατραφεί από αυτήν (Ιλιάδα Ω, 60), να διατάξει τον Ωκεανό να μην επιτρέψει ποτέ στους αστερισμούς αυτούς να βρουν ξεκούραση στους κόλπους του. Απαγόρευσε, λοιπόν, στους δύο εχθρούς της να ανατέλλουν και να δύουν, για να μη λούζονται ποτέ στα υγρά βασίλεια του Ωκεανού και να ξεκουράζονται, ούτως ώστε να διαιωνιστεί η τιμωρία τους. Έγιναν, δηλαδή, αειφανείς αστερισμοί. Κατ’ αυτόν τον μεγαλοφυή τρόπο οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι ερμήνευσαν το γεγονός ότι οι δύο αυτοί αστερισμοί που από την αστρική εποχή του Κριού κατείχαν και κατέχουν μέχρι σήμερα την περιοχή γύρω από τον Βόρειο πόλο του ουρανού φαίνονται πάντα οποιαδήποτε εποχή του έτους και ώρα της νύχτας (αειφανείς αστερισμοί).

Παρόμοιος μύθος θεωρεί ότι η ίδια η θεά Άρτεμις μεταμόρφωσε την Καλλιστώ σε αρκούδα, γιατί ήταν θυμωμένη μαζί της, επειδή η Καλλιστώ καταπάτησε τον όρκο της παρθενίας της, ως ιέρειά της. Εξάλλου είναι γνωστό πανελλαδικά το στοιχείο της άρκτου στη λατρεία της θεάς του κυνηγιού (Βραυρώνα, νεάνιδες «άρκτοι», γιορτή Αρκτεία κ.ά.). Ομοίως «άρκτοι», ως συνδεόμενες με την άγρια λατρεία της πότνιας θηρών, ονομάζονταν οι νεάνιδες της Αττικής, οι οποίες –πριν φτάσουν στην ηλικία της ήβης– έπαιρναν μέρος στα «Αρκτεία», τη μυστηριακή τελετή που τελούταν στον ναό της θεάς στη Βραυρώνα. Ίππαρχος Οι νεάνιδες καλούνταν να «αρκτεύσουν» στο ιερό της θεάς, δηλαδή να φορέσουν το «κροκωτό ιμάτιο», που θύμιζε τη δορά της άρκτου.

Μια διαφορετική ματιά στον μύθο-Αρκάς Ποιος ήταν πραγματικά ο Λυκάων που ανέφερα παραπάνω; Σύμφωνα με τη Μυθολογία μας ήταν γιος του Πελασγού «του γεννηθέντος εκ των σπλάγχνων της Γαίας» και της Ωκεανίδας Μελίβοιας (ή της νύμφης Κυλλήνης, που ενίοτε παρουσιάζεται και ως σύζυγός του). Υπήρξε ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της περιοχής, που αργότερα, από τον εγγονό του, ονομάστηκε Αρκαδία. Αρκάς Ο Λυκάων ήταν Πελασγός, βασίλευε λοιπόν στην Πελασγία και όχι στην Αρκαδία. Με διαφορετικές γυναίκες απέκτησε πενήντα γιους και δύο θυγατέρες τη Δία, μητέρα του Δρύοπος, και την Καλλιστώ, ιέρεια της Ιφιγένειας ή καλύτερα της Μεγάλης θεάς πότνιας θηρών, της βασίλισσας του ζωικού βασιλείου. Η Καλλιστώ με τον Δία γέννησε τον Αρκάδα.

«Άρτεμις και Καλλιστώ», του Σεμπαστιάνο Ρίτσι. Τέχνη «Άρτεμις και Καλλιστώ», του Σεμπαστιάνο Ρίτσι. Ελαιογραφία σε μουσαμά (1712-16). Πινακοθήκη της Ακαδημίας, Βενετία, Ιταλία.

ΠΟΛΛΟΙ ΗΤΑΝ ΙΔΡΥΤΕΣ ΠΟΛΕΩΝ. Ο Παυσανίας αναφέρει είκοσι οκτώ ονόματα γιων του Λυκάονος, ενώ ο Απολλόδωρος πενήντα (Απολλώνιος ο Ρόδιος, Βιβλιοθήκη Γ, 8.1), αλλά μόνο τα έντεκα ονόματα συμπίπτουν με εκείνα του Παυσανία: Αίμων, Αλίφηρος, Βουκολίων, Ηραιέας, Μαίναλος, Μακαρεύς, Μαντινεύς, Μελαινεύς, Νύκτιμος, Ορχομενός και Πάλλας. Οι άλλοι γιοι, που αναφέρει ο περιηγητής Παυσανίας, είναι επώνυμοι ιδρυτές αρκαδικών πόλεων: Ασεάτας, Άκακος, Δασεάτας, Ελισσών, Θυραίος, Θώκνος, Κρώμος, Λυκεύς, Ορεσθεύς, Πέραιθος, Σουματεύς, Τεγεάτης, Τραπεζεύς, Τρικόλωμος, Υψούς, Φίγαλος, Οίνωτρος και Χαρίσιος. ΠΟΛΛΟΙ ΗΤΑΝ ΙΔΡΥΤΕΣ ΠΟΛΕΩΝ. Παυσανίας

Το ταξίδι των ελληνικών φύλων στην Ελλάδα…… Οι Αχαιοί μετακινήθηκαν μέσα στον ευρύτερο ελληνικό χώρο και έγινε η ανάμειξή τους με τους Πελασγούς της Πελασγίας, που έπρεπε όμως να «επισημο-ποιηθεί». Μάλιστα, επισημοποιήθηκε με τον καλύτερο τρόπο. Ο υπέρτατος θεός των Αχαιών ο Ζευς συνευρέθη με την αρχιέρεια της Μεγάλης θεάς, την Καλλιστώ, και έτσι γεννήθηκε ο ημίθεος Αρκάς. Καλλιστώ: Μεγάλη Άρκτος Αρκάς: Μικρή Άρκτος

Αρκαδία-Γη θεών…… Ο γιος του Διός και δισέγγονος του Πελασγού, όταν έγινε βασιλιάς στον θρόνο του παππού του του Λυκάονος, μετά τον θάνατο του θείο του του Νύκτιμου, τότε ακριβώς πρέπει να ολοκληρώθηκε η ανάμειξη των δύο ελληνικών φύλων και η Πελασγία μετονομάστηκε, από τον Αρκάδα, σε Αρκαδία. Ταυτόχρονα, οι αυτόχθονες Πελασγοί μετονομάστηκαν σε Αρκάδες. Αρκαδία-Γη θεών

Αρκάς, ο τρίτος βασιλεύς της περιοχής Ο Αρκάς, ο τρίτος βασιλεύς της περιοχής, αναδείχτηκε σε γενάρχη των Αρκάδων που ο Αριστοτέλης ονόμαζε Προσέληνες (προ της Σελήνης), δηλαδή οι Πελασγοί ως αυτόχθονες κατοικούσαν εκεί από παλαιότατη εποχή πριν ακόμα να εμφανιστεί η Σελήνη στο στερέωμα. Το ίδιο γράφει και ο Απολλόδωρος στα Αργοναυτικά του: «Ἀρκάδες, οἳ καὶ πρόσθε σεληναίης ὑδέονται ζώειν…». Αστρονομικά αυτό δεν στέκει(!), αλλά η ελληνική Μυθολογία μάλλον θέλει να τονίσει ότι η παρουσίαση της Σελήνης στο στερέωμα και ο κατακλυσμός του Ωγύγη που επακολούθησε έγιναν ταυτόχρονα με τον μεγάλο πόλεμο που διεξήχθη ανάμεσα σε Θεούς και Γίγαντες και μάλλον συμβολίζει τα κοσμογονικά φαινόμενα που συνέβησαν εκείνη τη μακρινή χρονική περίοδο.

Ωστόσο θεωρώ ότι αυτό είναι ένας πολύ ωραίος συμβολισμός προκειμένου να εκφράσει και να υπερτονίσει την αρχαιότητα της φυλής. Ίσως μια άλλη εκδοχή να είναι ότι τα ελληνικά φύλα «κατέλαβαν», στον ευρύτερο ελληνικό χώρο και ιδιαιτέρως στην Πελοπόννησο, την ξηρά που απελευθέρωσαν οι παγετώνες όταν άλλαξε προς το θερμότερο το κλίμα της Γης. «Γῆν δὲ τὴν Θηβαΐδα οἰκῆσαι πρῶτον λέγουσιν Ἔκτηνας, βασιλέα δὲ εἶναι τῶν Ἐκτήνων ἄνδρα αὐτόχθονα Ὤγυγον», δηλαδή «Οι πρώτοι οικιστές των Θηβών υπήρξαν οι Εκτένες και ο βασιλιάς τους Ωγύγης, ένας αυτόχθων» (Παυσανίας, Βιβλίο 9, Βοιωτικά 5.1).

Οι είκοσι έξι γιοι του Λυκάονα, από τους είκοσι οκτώ, , σύμφωνα με τον Παυσανία, έγιναν οικιστές αρκαδικών πόλεων (Βιβλίο 8, Αρκαδικά 24.1). Πραγματικά, οι περισσότεροι γιοι του Λυκάονος έγιναν οι επώνυμοι ιδρυτές πόλεων της κεντρικής Πελοποννήσου. Αρχικά ο Λυκάων, όπως λέγει η μυθολογική παράδοση, ήταν ικανός, δίκαιος και ευσεβής βασιλεύς. Φαίνεται όμως ότι κάτι δεν «κατάλαβε» καλά με τη νέα θρησκεία των Αχαιών και μάλλον δημιούργησε μια αίρεση, εκείνη του «Λυκαίου Διός», με ανθρωποθυσίες, μια λατρεία που πιθανότατα αντιστοιχούσε στον αρχέγονο λυκόμορφο αγροτικό θεό των Πελασγών. Ο Ζευς έδρασε κεραυνοβόλα και «επισκέφθηκε» τον Λυκάονα προκειμένου να τον πείσει για την παντοδυναμία του – αυτό ακριβώς δείχνει την προσπάθεια των Αχαιών να εδραιώσουν τη δική τους λατρεία στους Πελασγούς. Ο βασιλιάς και οι γιοι του ασέβησαν προς το πρόσωπο του θεού, δίνοντάς του να φάει ανθρώπινο κρέας, ίσως του Νύκτιμου του μεγαλύτερου από τους πενήντα αδελφούς, που τον σκότωσαν και τον τεμάχισαν σερβίροντας ψητό το κρέας του για να διαπιστώσουν την παντογνωσία του Διός.

Εξοργισμένος ο Δίας επανασύνδεσε τα μέλη του Νύκτιμου, τον ανέστησε και τον ανέβασε στον θρόνο της Πελασγίας την ίδια εποχή που έγινε ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνος, ενώ όλους τους άλλους για να τους τιμωρήσει τους κατακεραύνωσε ή τους μετέτρεψε σε λύκους, ίσως και για να λατρεύουν με αυτή τη μορφή τον προγενέστερό του λυκόμορφο αγροτικό θεό τους – που προφανώς προστάτευε τα κοπάδια τους από τους λύκους. Ίσως «εξορίστηκαν» και έτσι ίδρυσαν τις αρκαδικές πόλεις και αυτό επειδή ο λύκος θεωρείται οδηγός και σύμβολο των εξορισμένων. Λύκοι: οι γιοι του Λυκάονα

Cesar Boetius Everdingen (1617-1678) Μετά από όλα αυτά, ο υπέρτατος θεός εδραίωσε τη λατρεία του στην Αρκαδία, όπου πλέον βασίλευε, μετά τον Νύκτιμο, ο γιος του Διός ο Αρκάς. Όλα τούτα δείχνουν ότι Πελασγοί, Λέλεγες, Δαναοί, Αιολείς, Μινύες, Κάρες, Δρύοπες, Θεσπρωτοί, Μύγδονες, Φρύγες (Βρύγες), Μαλιείς, Αχαιοί, Δωριείς ήταν ελληνικά φύλα που αναμείχθηκαν μεταξύ τους και οι μόνες διαφορές τους επικεντρώνονταν ίσως σε κάποιες τοπικές ιδιομορφίες και θρησκευτικές διαφοροποιήσεις ενός και μόνον λαού. Τέχνη Δίας και Καλλιστώ Cesar Boetius Everdingen (1617-1678)

Μη σας ανησυχεί στον μύθο η μετατροπή του Αρκάδα σε Μικρή Άρκτο Μη σας ανησυχεί στον μύθο η μετατροπή του Αρκάδα σε Μικρή Άρκτο. Ήδη είχε «προλάβει» να νυμφευτεί τη Λεάνειρα, τη θυγατέρα του βασιλιά της Σπάρτης Αμύκλα, ή τη νύμφη Ερατώ, και να αποκτήσει τρεις νόμιμους γιους και έναν νόθο: Έλατος, Αφείδας, Αζάν και Αυτόλαος (νόθος). Στα τέλη της ζωής του ο Αρκάς μοίρασε τη γη της Αρκαδίας στους τρεις νόμιμους γιους του Άρκτος και ο αντίστοιχος αστερισμός

Άρκτος, στο φυσικό της περιβάλλον, σε πάρκο της Φλώρινας

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας