ΤΟ ΓΑΛΕΡΙΑΝΟ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ Ανάκτορα Γαλέριου Καμάρα Ρωμαϊκή Αγορά Ροτόντα Μια παρουσίαση των μαθητών του Ε1: Χρήστου Παπαδημητρίου, Νεφέλης Αθανασιάδου, Μελίνας Γιώτη, Ζωής Ψώρα και Νάγιας Ζησίδου

ΑΝΑΚΤΟΡΑ ΓΑΛΕΡΙΟΥ

Το 299 μ.χ. ο Γαλέριος, μετά από την τελευταία νικηφόρα εκστρατεία του εναντίον των Περσών, επέλεξε ως έδρα εγκατάστασής του τη Θεσσαλονίκη. Στο νοτιοανατολικό κομμάτι της ρωμαϊκής πόλης, σε μία τεράστια επιφάνεια 150.000 περίπου τ.μ., η οποία εκτεινόταν από τη Ροτόντα έως τη θάλασσα και από το ανατολικό σκέλος των τειχών μέχρι την Αγία Σοφία, ο Γαλέριος έκτισε ένα μεγαλοπρεπές ανακτορικό συγκρότημα. Ήταν κτισμένο σε ευθεία σε έναν άξονα που κυμαινόταν από Βορρά προς Νότο περιλαμβάνοντας το εντυπωσιακό κτίριο της Ροτόντας, την Θριαμβική Αψίδα (Καμάρα), τα Ανάκτορα και το Οκτάγωνο καθώς και τον Ιππόδρομο.

Σε αυτό δεν στεγάζονταν μόνο τα βασιλικά ενδιαιτήματα με τους βοηθητικούς τους χώρους, αλλά επιπλέον υπήρχαν αίθουσες δημόσιας διοίκησης, ήταν ενσωματωμένα ιερά και ναοί, ενώ αναπτύσσονταν ακόμα και αθλητικές εγκαταστάσεις-κτήρια θεαμάτων.

Το Οκτάγωνο στην νοτιοδυτική πλευρά υπήρξε ίσως η πιο πολυτελής προσθήκη στο όλο κτιριακό σύμπλεγμα. Ήταν κατά πάσα πιθανότητα το μέρος όπου βρισκόταν η αίθουσα με τον θρόνο του Τετράρχη ενώ είχε πλούσια διακόσμηση και διώροφη κατασκευή. Οκτάγωνο

Το κυρίως ανάκτορο βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής πλατείας Ναυαρίνου και της οδού Δημητρίου Γούναρη. Ήταν στραμμένο προς τη θάλασσα και αποτελούνταν από πλήθος χώρων, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι κατεστραμμένοι και θαμμένοι πλέον κάτω από δρόμους, πάρκα και πολυώροφες οικοδομές. Από τη βασιλική κατοικία διατηρούνται πάντως ορισμένα αξιόλογα τμήματα, σε μορφή ερειπίων μεν, αλλά ορατά και ενδεικτικά του μεγέθους της και της πολυτέλειάς της: ένα περίστυλο αίθριο με στοές, διαμερίσματα και δωμάτια γύρω του, μία εντυπωσιακή αίθουσα με αψιδωτή απόληξη στη μία στενή πλευρά της, ένα συγκρότημα λουτρών, καθώς και ένα οκταγωνικό εξωτερικά οικοδόμημα με επτά ημικυκλικές κόγχες στο εσωτερικό του.

Κατάλοιπα πολύχρωμων ψηφιδωτών δαπέδων, μαρμάρινων πλακοστρώσεων, ορθομαρμαρώσεων και ανάγλυφων επενδύσεων μαρτυρούν τον πλούσιο και λαμπρό διάκοσμο των χώρων του ανακτόρου. Σήμερα, έπειτα από εργασίες ανασκαφής, συντήρησης, αποκατάστασης και αναστήλωσης, ένα μεγάλο μέρος των σωζόμενων τμημάτων του ανάκτορου είναι επισκέψιμο για το κοινό.

ΚΑΜΑΡΑ

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Θεσσαλονίκης είναι η Αψίδα του Γαλερίου ή αλλιώς Καμάρα, η οποία αποτελεί μέρος του ανακτορικού συγκροτήματος που έκτισε ο ίδιος.

Ο προορισμός του μνημείου δεν ήταν πρακτικός αλλά αναμνηστικός και τιμητικός. Πρόκειται για ένα θριαμβικό τόξο που στήθηκε λίγο πριν το 305 μ.Χ. ύστερα από την οριστική νίκη του Γαλέριου κατά των Περσών. Η διάταξη της Καμάρας ήταν τέτοια ώστε να περνούν κάτω απ' αυτήν και να διασταυρώνονται ακριβώς στο κέντρο της οι δύο μεγάλες οδικές αρτηρίες, η σημερινή Εγνατία και η οδός που ξεκινούσε από την Καμάρα και κατέληγε στη νότια πύλη του περιβόλου της Ροτόντας.

Η κατασκευή της Καμάρας Η κατασκευή της Καμάρας βασίστηκε σε δύο παράλληλους τοίχους. (Σήμερα σώζεται ο ένας σε μήκος 29 μ.) Οι δύο τοίχοι απείχαν 9 μ. ο ένας από τον άλλο και άφηναν τρία ανοίγματα τοξωτά. Όλο το συγκρότημα στηριζόταν σε οκτώ πεσσούς, τέσσερις κύριους στο κέντρο και από δύο δευτερεύοντες στα πλάγια. Κάτω από το κεντρικό άνοιγμα, που είχε ύψος περίπου 12,50 μ. περνούσε η σημερινή Εγνατία οδός, η Λεωφόρος κατά τους Βυζαντινούς ή Μεγάλη οδός του Βαρδάρ για τους Τούρκους.  . 

Το κεντρικό τμήμα του οικοδομήματος κάλυπτε ένας μακρουλός τρούλος, υποστηριζόμενος στις τέσσερις γωνίες από σφαιρικά τρίγωνα. Το εσωτερικό ύψος του τρούλου από το δάπεδο ήταν 15 μ. περίπου. Τα άλλα δύο πλαϊνά τμήματα στεγάζονταν από απλές καμάρες, χαμηλότερες από τον τρούλο, αλλά ψηλότερες από τα πλάγια τοξωτά ανοίγματα των τοίχων. Έτσι είχε δημιουργηθεί η δεύτερη δίοδος, η οποία είχε ως αφετηρία το μεγάλο πρόπυλο των ανακτόρων, περνούσε κάθετα κάτω από το τόξο, κάθετα προς την "Εγνατία" και οδηγούσε διαμέσου της πομπικής οδού προς τη Ροτόντα. 

Ο συμβολισμός των προσόψεων Οι προσόψεις του κεντρικού τμήματος της Καμάρας προς τη μια και την άλλη πλευρά της Εγνατίας, κατέληγαν σε αετώματα. Κάτω από τα αετώματα υπήρχε μια κόγχη και δίπλα σε κάθε κόγχη από ένα διακοσμητικό αστέρι μέσα σε κύκλο, καμωμένο από τούβλα. Μέσα στις κόγχες ήταν τοποθετημένα αγάλματα. Κατά πάσα πιθανότητα στις δύο κόγχες της Νοτιοανατολικής πρόσοψης, η οποία ήταν και η κύρια πρόσοψη του κτιρίου, ήταν στημένα τα αγάλματα του Διοκλητιανού και του Γαλέριου, ενώ στη Βορειοδυτική πρόσοψη ήταν στημένα τα αγάλματα του Μαξιμιανού και του Κωνστάντιου του Χλωρού. Η διάταξη αυτή δεν ήταν τυχαία. Ακόμα οι τέσσερις πεσσοί στους οποίους στηρίζεται το μνημείο συμβολίζουν τους τέσσερις ηγεμόνες. Όπως οι πεσσοί στηρίζουν το οικοδόμημα, έτσι οι και οι ηγεμόνες στηρίζουν το οικοδόμημα της αυτοκρατορίας.

Η γλυπτή διακόσμηση Καθώς ο σκοπός του όλου εγχειρήματος ήταν να δοθεί έμφαση στον θρίαμβο της Ρώμης αυτής καθαυτής, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι στο επίκεντρο των σκηνών βρίσκεται ο αυτοκράτορας και τα κατορθώματα του καθώς και η αυτοκρατορική οικογένεια. Οι περισσότερες σκηνές έχουν πολεμικό ή θριαμβικό χαρακτήρα ενώ η παρουσία ελεφάντων και κυρίως καμήλων στον Βόρειο πεσσό προσδίδει ένα τοπικό χαρακτήρα στις αφηγήσεις. Παρόν είναι και το στοιχείο της επιείκειας του Καίσαρα που παρουσιάζεται να συγχωρεί τους ηττημένους.

Τα γλυπτα της αψιδασ του γαλεριου Οι Πέρσες στρατιώτες εμφανίζονται σημαντικά μικρότεροι σε μέγεθος, καθώς επισκιάζονται από την μορφή του αυτοκράτορα, ενώ ξεχωρίζουν από το Ανατολίτικο ντύσιμο τους. 

ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΓΟΡΑ

Η Ρωμαϊκή Αγορά της Θεσσαλονίκης, που για τρεις περίπου αιώνες αποτέλεσε κύριο σημείο αναφοράς της πόλης, καθώς και διοικητικό κέντρο, ανεγέρθηκε στη Θεσσαλονίκη κατά το τέλος του 2ου αι. και το πρώτο τρίτο του 3ου αι. μ.Χ. Χτίστηκε ως κάτι αντίστοιχο προς την ελληνική Αγορά, με αρχέτυπο όμως το κέντρο της Ρώμης.

Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο το συγκρότημα της Ρωμαϊκής Αγοράς υπέστη αλλαγές, διατήρησε ωστόσο κάποιες από τις λειτουργίες του σαν κοινωνικό κέντρο της πόλης.

Ιστορικά στοιχεία Ο χώρος της Ρωμαϊκής Αγοράς ήταν καλυμμένος μέχρι το 1966 που πραγματοποιήθηκαν εκσκαφές με σκοπό την ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου της πόλης. Ενώ οι ανασκαφές είχαν ξεκινήσει, ανακαλύφθηκαν στο χώρο αυτό τα πρώτα ευρήματα μεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας. Ο έφορος αρχαιοτήτων Φώτης Πέτσας με την αναστήλωση του μοναδικού μονόλιθου μαρμάρινου κίονα με κιονόκρανο, που βρέθηκε ακέραιος, κατάφερε να ματαιωθούν τα σχέδια για την ανέγερση οποιουδήποτε κτιρίου στην περιοχή.

Κύριο χαρακτηριστικό των πόλεων κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο ήταν η ύπαρξη δύο λεωφόρων, ενός με διεύθυνση από βορρά προς νότο και ενός άλλου από ανατολή προς δύση. Στη Ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη, αυτού οι κύριοι οδικοί άξονες ήταν η Via Regia (σημερινή οδός Εγνατία), που ξεκινούσε από την Πύλη του Βαρδαρίου και κατέληγε στην Κασσανδρεωτική Πύλη του ανατολικού άκρου της πόλης, και μία οδός κάθετη προς την Εγνατία που πιθανώς διέσχιζε την πόλη από τη θάλασσα μέχρι την Ακρόπολη. Στο σταυροδρόμι αυτών των οδών βρισκόταν η Ρωμαϊκή Αγορά.

Όταν λειτουργούσε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, η Αγορά αποτελούνταν από δύο πλατείες, αυτή που έχει ανασκαφεί και περιλαμβάνει την Κρυπτή Στοά, το Μουσείο της Ρωμαϊκής Αγοράς και το Ωδείο και αυτή που στα βυζαντινά χρόνια λειτουργούσε ως ανοιχτή πλατεία χωρίς στοές και παραμένει κάτω από το ανώτερο τμήμα της Πλατείας Αριστοτέλους χωρίς να έχει ερευνηθεί.

Στοά μαϊκής Αγοράς που έχουν αποκα- λυφθεί, αποτελούνταν από μία με- Σύμφωνα με τα τμήματα της Ρω- μαϊκής Αγοράς που έχουν αποκα- λυφθεί, αποτελούνταν από μία με- γάλη ορθογώνια πλατεία με ίχνη μαρμάρινων πλακοστρώσεων στο βορειοδυτικό τμήμα της, ένα Ωδείο-βουλευτήριο με διαμορφω- μένες κτιστές κερκίδες και σκηνή στο ανατολικό τμήμα της και το ισόγειο τμήμα πολυώροφης στοάς (cryptoporticus-Κρυπτή Στοά) στο νότιο τμήμα της. Ορθογώνια πλατεία Ωδείο –βουλευτήριο Στοά

Στα ευρήματα περιλαμβάνονται ψηφιδωτά δάπεδα, τμήμα λιθόστρωτου δρόμου, αγωγοί και οχετοί αποχέτευσης, καθώς και αργυρά νομίσματα και λίθινα και μαρμάρινα γλυπτά.

Η μεγαλοπρεπής αρχαία στοά των ειδώλων (Las Incantadas-Οι μαγεμένες) υπήρχε στο ύψος περίπου της σημερινής Εγνατίας και ήταν μέρος του συγκροτήματος της Ρωμαϊκής Αγοράς. Από τη στοά αυτή μάλιστα πραγματοποιούνταν η είσοδος στην Αγορά. Ανάγλυφες παραστάσεις οκτώ μυθικών προσώπων στόλιζαν τη στοά. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της Τουρκοκρατίας τα ερείπια της στοάς βρισκόταν στην αυλή ενός Εβραϊκού σπιτιού. Το 1864, μετά από εντολή της Οθωμανικής κυβέρνησης, τα γλυπτά μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Λούβρου από το Γάλλο E. Miller. Εκεί βρίσκονται μέχρι σήμερα.

Μία από τις αλλαγές της αγοράς κατά τα Παλαιοχριστιανικά χρόνια ήταν η μετατροπή της Κρυπτής Στοάς σε μεγάλη δεξαμενή ύδρευσης, όπως επίσης και η ίδρυση ενός ιαματικού «αγιάσματος» σε τμήμα της ίδιας στοάς. Εκεί αποκαλύφθηκε μία παλαιοχριστιανική τοιχογραφία μεγάλης σημασίας.

Το μουσείο της Αγοράς Σήμερα στο χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς λειτουργεί μουσείο η είσοδος του οποίου γίνεται από την Κρυπτή Στοά. Το μουσείο φιλοξενείται στο σύγχρονο υπόγειο κτήριο που κατασκευάστηκε ειδικά για τον σκοπό αυτό στο δυτικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου.

Το κτήριο οργανώνεται σε τρεις βασικές αρχιτεκτονικές ενότητες: τον προθάλαμο - χώρο εισόδου, την κεντρική αίθουσα με τους δύο πλευρικούς διαδρόμους και την αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. 

Το βαλανείο: Ένα “spa” της εποχής

ΡΟΤΟΝΤΑ ΄

Χτισμένη το 306μ.Χ από τους Ρωμαίους και τον αυτοκράτορα Γαλέριο, η Ροτόντα είναι ένα από τα αρχαιότερα ιστορικά κτίσματα της πόλης με έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα. Η ιστορία της μας ταξιδεύει πολλούς αιώνες πίσω.

Κατά την διάρκεια του 3ου αιώνα μΧ μετά από μια σειρά αιματηρών και καταστροφικών εμφύλιων πολέμων, αποφασίστηκε η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε 4 αυτοδιοικούμενες περιοχές, κάθε μια με τις δικές της επαρχίες. Αυτή η κίνηση ουσιαστικά οδήγησε σε μια νέα μορφή πολιτικής διακυβέρνησης που ονομάστηκε Τετραρχία.

Οι διοικητικές ανάγκες του νέου συστήματος οδήγησαν τον Γαλέριο στο να διατάξει την κατασκευή ενός εκτεταμένου ανακτορικού συγκροτήματος στην Θεσσαλονίκη καθώς ήταν ένα από τα σπουδαιότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα και μια από τις κύριες πόλεις των επαρχιών που ο ίδιος διοικούσε ως ένα από τους 4 άντρες που κατείχαν την εξουσία.

Η Θριαμβική Αψίδα (Καμάρα) και η Ροτόντα υπήρξαν δύο από τα κύρια στοιχεία του ανακτορικού συγκροτήματος. Εντος των αρχικών προθέσεων υπήρχε η πρόβλεψη της χρησιμοποίησης του κτίσματος ως μαυσωλείου, ωστόσο πολλοί αρχαιολόγοι διαφωνούν πιστεύοντας ότι η Ροτόντα εξαρχής προορίζονταν ως Ρωμαϊκός ναός. Οι διαστάσεις του κυρίως κτιρίου είναι εντυπωσιακές.

Ο κεντρικός θόλος ύψους 30 μέτρων στεφανώνει το κτίσμα ενώ ο αρχικός σχεδιασμός συμπεριλάμβανε και την ενσωμάτωση μιας «Οπής» (Occulus) παρόμοιας με αυτή που συναντάται στο Πάνθεον της Ρώμης.

Μια όμορφη, διακοσμημένη οδός πλαισιωμένη από κίονες συνέδεε το όμορφο αυτό κυλινδρικό κτίριο, οδηγώντας ταυτόχρονα στην Θριαμβική Αψίδα (Καμάρα) και την Via Regia (κύρια οδό) στα νότια του συγκροτήματος.

Η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό το 400μχ ενώ διακοσμήθηκε περίτεχνα την ίδια περίοδο με μερικά υπέροχα παλαιο-χριστιανικά μωσαϊκά και απεικονίσεις αγίων και μαρτύρων.

Το ασυνήθιστα μεγάλο πάχος των κυρίως τοίχων του κτιρίου μας αποκαλύπτει και έναν από τους λόγους για τους οποίους η Ροτόντα κατάφερε να αντέξει μια σειρά από έντονους και καταστροφικούς σεισμούς στην διάρκεια των αιώνων. Παρά το γεγονός ότι υπήρξε Χριστιανικός ναός για περισσότερα από 1200 χρόνια, μετατράπηκε σε τζαμί το 1590 μ.Χ. κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας. Σήμερα υπάρχουν ακόμα κάποιες έντονες και πολυετείς διαφωνίες σχετικά με την αξιοποίηση της ως μουσείου η την χρησιμοποίηση ως εκκλησία.

Ύστερα από εκτεταμένες εργασίες συντήρησης καθώς και επισκευές, η Ροτόντα άνοιξε και πάλι τις πύλες τις στις 18 Δεκεμβρίου 2015, προσφέροντας έτσι την ευκαιρία σε όλους να νιώσουν ένα μέρος από την παλιά της αίγλη!

ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΓΑΛΕΡΙΑΝΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ