Ακαδημαϊκά Συναισθήματα, Προσεγγίσεις Μάθησης και ο διαμεσολαβητικός ρόλος της Ρύθμισης του Συναισθήματος Ρέντζιος Χρήστος, Κάμτσιος Σπυρίδων & Καραγιαννοπούλου Ευαγγελία Τμήμα Φ.Π.Ψ, τομέας Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Περιεχόμενα Ο ρόλος των συναισθημάτων στην εκπαίδευση Προσεγγίσεις μάθησης Ρύθμιση Συναισθήματος (συνειδητή – μη συνειδητή ρύθμιση) Μηχανισμοί Άμυνας Σκοπός & Δείγμα της έρευνας Αποτελέσματα & Συμπεράσματα Προτάσεις & Μελλοντικές κατευθύνσεις

(Ι) Ο ρόλος των συναισθημάτων στη εκπαιδευτική διαδικασία Τα συναισθήματα πρόσφατα έχουν προσελκύσει το επιστημονικό ενδιαφέρον πολλών ερευνητών γιατί…. Επηρεάζουν γνωστικές διαδικασίες που άπτονται της μάθησης: αντίληψη, προσοχή, μνήμη, λήψη αποφάσεων και επίλυση προβλημάτων (Pekrun, 2011). Σχετίζονται άμεσα με το κίνητρο, τις στρατηγικές μάθησης, την αυτορρύθμιση και την ακαδημαϊκή επιτυχία (Pekrun, Goetz, Titz, & Perry, 2002) Παλιότερα οι έρευνες στην εκπ/κη ψυχολογία ο ρόλος του συναισθήματος αφορούσε κυρίως τα κίνητρα (σαν στόχος και σκοπός Wiener, 1985) και το άγχος (Zeidner, 2007)

(ΙI) Ο ρόλος των συναισθημάτων στη εκπαιδευτική διαδικασία Δεν περιορίζονται σε προετοιμασία για εξετάσεις και στο άγχος* που αφορά την εξέταση, αλλά πλέον επεκτείνονται σε κάθε μαθησιακή διαδικασία (Govaerts & Gregoire, 2008) Ασκούν επιρροή σε γνωστικές διαδικασίες, όπως είναι η αποθήκευση και η ανάκτηση της πληροφορίας (Pekrun, Goetz, & Titz, 2002) Tα θετικά συναισθήματα συνδέονται με την ακαδημαϊκή επιτυχία (Pekrun, Elliot, & Maier, 2009), ενώ το αντίθετο έχει βρεθεί για τα αρνητικά συναισθήματα (Pekrun, Goetz, Frenzel, Barchfeld, & Perry, 2011). Σχετίζονται δηλαδή ΑΜΕΣΑ με την εκπαιδευτική διαδικασία στο σύνολό της. Τα συναισθήματα επηρεάζουν την προσπάθεια, το κίνητρο στο ν επιμένεις , και τις στρατηγικές μάθησης – ακόμα και αν δεν έχεις επίγνωση αυτων των επιρροών (Pekrun & Linnerbrink-Garcia, 2012)

Ακαδημαϊκά συναισθήματα, τι είναι;;; Τα συναισθήματα που βιώνουν οι φοιτητές στο ακαδημαϊκό πλαίσιο (Goetz, Zirngibl, Pekrun, & Hall, 2003) Παρακολούθηση σε μια αίθουσα διδασκαλίας Εξεταστική περίοδος Αυτόνομη μελέτη Ομαδο-συνεργατική μελέτη Mε κάθε είδους ακαδημαϊκή δραστηριότητα

Πρόσφατες έρευνες: (1) τα θετικά συναισθήματα συνδέονται με μια σειρά καλών πρακτικών-αποτελεσμάτων στη μάθηση: αποδοτικές γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές, ενεργή συμμετοχή στην τάξη, υψηλή επίδοση (Villavicencio & Bernardo, 2013· King & Areepattamannil, 2014· King & Gaerlan, 2014) Επίσης, τα θετικά συναισθήματα φαίνεται να σχετίζονται περισσότερο με την αυτορυθμιστική μάθηση και το κίνητρο, σε σχέση με τα αρνητικά (Mega, Ronconi, & Beni, 2014) (2) Αντίθετα τα αρνητικά συναισθήματα συνδέονται με ένα κίνητρο αποφυγής (avoidance motivation), με χαμηλά επίπεδα ακαδημαϊκής επιτυχίας αλλά και με μειωμένη προσπάθεια (Daniels et al., 2009· Dettmers et al., 2011) Τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι φοιτητές που βιώνουν πολύ συχνά θετικά αλλά κ σποραδικά αρνητικά συν/τα (άγχος) ειναι πιθανό να πετύχουν τα επιθυμητά ακαδημαϊκά αποτελέσματα – Πχ η ντροπή δεν δείχνει ν είναι κ τοσο harmful οσο πχ η ανία ή η απελπισία-γιατί ωθεί τους φοιτ. Ν προσπαθήσουν περισσότερο – το σίγουρο είναι ότι δεν είναι μια εύκολη υπόθεση : πχ τα θετικά να εχουν μονο θετική επίδραση

Προσεγγίσεις μάθησης (Approaches to learning) Οι διαδικασίες μάθησης και οι στρατηγικές που υιοθετεί ο φοιτητής για να διεκπεραιώσει μια ακαδημαϊκή δραστηριότητα (Baeten, Kyndt, Struyven, & Dochy, 2010) Επιφανειακή προσέγγιση: (Marton & Saljo, 1976) Αναπαραγωγή της γνώσης με λιγότερη δυνατή εμπλοκή Επιδερμική ανάγνωση των κειμένων Προσέγγιση σε βάθος: (Marton & Saljo, 1976) Αναζήτηση του νοήματος με σκοπό την προσωπική κατανόηση Εξέταση της λογικής και του επιχειρήματος με κριτικό πνεύμα Στρατηγική Προσέγγιση (Entwistle & Ramsden, 1983) Οι φοιτητές επιδιώκουν τη μέγιστη δυνατή βαθμολογία: Οργανωμένες στρατηγικές μελέτης Τεχνικές διαχείρισης χρόνου

Προσεγγίσεις μάθησης και συναισθήματα Στο ακαδημαϊκό πλαίσιο, οι φοιτητές που βιώνουν πιο έντονα θετικά συναισθήματα (ελπίδα και υπερηφάνεια), ενώ παράλληλα νιώθουν λιγότερα αρνητικά (θυμός, ανία, άγχος και ντροπή), είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν προσεγγίσεις σε βάθος και να σημειώσουν υψηλή επίδοση. Αντίθετα, αυτοί που χρησιμοποιούν την επιφανειακή προσέγγιση, αναφέρουν ότι βιώνουν λιγότερο θετικά συναισθήματα και περισσότερο αρνητικά. (Trigwell, Ellis, & Han, 2012)

Μη συνειδητή ρύθμιση (Μηχανισμοί Άμυνας) (Rice & Hoffman, 2014) Είναι επομένως σημαντικό να εξετάσουμε, όχι μόνο τον ρόλο των συναισθημάτων κατά τη διάρκεια της μάθησης, αλλά και τον τρόπο που οι φοιτητές διαχειρίζονται αυτά τα συναισθήματα, προς την επίτευξη του ακαδημαϊκού στόχου Συναισθηματική Ρύθμιση (Emotion Regulation): η διαδικασία κατά την οποία «τα άτομα μπορούν και επηρεάζουν ποια συναισθήματα θα έχουν, πότε θα τα έχουν, με ποιον τρόπο θα τα νιώσουν και πώς θα τα εκφράσουν» (Gross, 1998b σελ. 275) Πολύ σημαντική διαφάνεια – καθώς διευκρινίζεται ο τρόπος διαχείρισης των συναισ/των από τα ατομα: συνειδητός και μη συνειδητός Μη συνειδητή ρύθμιση (Μηχανισμοί Άμυνας) (Rice & Hoffman, 2014) Συνειδητή ρύθμιση (γνωστική επανεκτίμηση και καταστολή των συναισθημάτων) (Gross, 1998)

Μηχανισμοί Άμυνας (Ι) : Γνωστικές διεργασίες που δρουν έξω από την αντίληψη του υποκειμένου (Cramer, 2015) Ταξινομούνται σε: ώριμους, νευρωτικούς και ανώριμους μηχανισμούς (Andrews, Singh, & Bond, 1993) Δρουν σε ένα συνεχές φάσμα ωριμότητας του Εγώ, ξεκινώντας από τους μη προσαρμοστικούς μηχανισμούς ( ανώριμους, νευρωτικούς) καταλήγοντας στους πιο προσαρμοστικούς ( ώριμους μηχανισμούς) (Vaillant, 1971· Sala, Testa, Pons, & Molina, 2015)

Μηχανισμοί Άμυνας (ΙΙ): Ασυνείδητοι μηχανισμοί Είναι διακριτοί ο ένας από τον άλλον Αποτελούν μέρος της καθημερινότητας του ατόμου Εμπειρικές έρευνες ( Cramer, 1997· Cramer & Brilliant, 2001, Cramer, 2015) έχουν δείξει ότι κάποιες άμυνες συμβαδίζουν με την εξελικτική πορεία των ατόμων, καθώς η μια άμυνα διαδέχεται την άλλη: η άμυνα της άρνησης κυριαρχεί έως την ηλικία των 7 ετών, κατά τη διάρκεια της εφηβείας, την άμυνας της άρνησης τη διαδέχεται η άμυνα της προβολής προς το τέλος της εφηβείας, η άμυνα της ταύτισης φαίνεται να δεσπόζει

Σκοπός της έρευνας: Στόχοι: Η εξέταση του διαμεσολαβητικού ρόλου της ρύθμισης του συναισθήματος στα ακαδημαϊκά συναισθήματα και στις προσεγγίσεις μάθησης. Στόχοι: ο ρόλος της συνειδητής ρύθμισης του συναισθήματος στη σχέση μεταξύ των ακαδημαϊκών συναισθημάτων και των προσεγγίσεων μάθησης των φοιτητών. ο ρόλος της μη συνειδητής ρύθμισης (ΜΑ) στη σχέση μεταξύ των ακαδημαϊκών συναισθημάτων και των προσεγγίσεων μάθησης των φοιτητών.

Δείγμα έρευνας: 250 φοιτητές/φοιτήτριες Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών Δείγμα έρευνας: 250 φοιτητές/φοιτήτριες Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών Ερωτηματολόγια: Ερωτηματολόγιο Προσεγγίσεων Μάθησης (Approaches to Study Inventory. Parpala et al., 2013) Ερωτηματολόγιο Ακαδημαϊκών Συναισθημάτων (Student Experience of Emotions. Trigwell, Ellis, & Ham, 2012) Ερωτηματολόγιο Μηχανισμών Άμυνας (Defense Style Questionnaire – DSQ 40. Andrews et al., 1993) Ερωτηματολόγιο Ρύθμισης του Συναισθήματος (Emotion Regulation. Gross & John, 2003).

Αποτελέσματα …. Η επίδραση των θετικών συναισθημάτων στην προσέγγιση σε βάθος μέσω της επανεκτίμησης και των ώριμων μηχανισμών άμυνας Θετικά Συναισθήματα Ώριμοι ΜΑ Προσέγγιση σε βάθος .28** επανεκτίμηση .27** .24** .10 .35**  οι ώριμοι μηχανισμοί και η επανεκτίμηση διαμεσολαβούν στη σχέση μεταξύ των δυο μεταβλητών...... .29** Σημ: *p<0.05, **p<0.01 R2=. 18 Effect size .32 [LLCI= -.0679 ULCI=6/88] (υψηλή διαμεσολάβηση)

Η επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων (ματαίωση: θυμός & ανία) στην προσέγγιση σε βάθος μέσω της καταστολής και των ανώριμων μηχανισμών άμυνας .36** Ματαίωση (θυμός & ανία) Ανώριμοι Προσέγγιση σε βάθος Καταστολή .40** -.13* .45** -.07 -.14* Σημ: *p<0.05, **p<0.01 R2=.14 Effect size -.1486 [LLCI= -4.186 ULCI=.0874] (μέτρια διαμεσολάβηση)

Αρνητικά Συναισθήματα (άγχος & ντροπή) Επιφανειακή προσέγγιση Η επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων (άγχος & ντροπή) στην επιφανειακή προσέγγιση μέσω των νευρωτικών και των ανώριμων μηχανισμών άμυνας Αρνητικά Συναισθήματα (άγχος & ντροπή) Ανώριμοι Επιφανειακή προσέγγιση .31** Νευρωτικοί .38** .40** .28** .31** .23** Σημ: *p<0.05, **p<0.01 R2=.19 Effect size .2209 [LLCI= -.0974 ULCI=52.21] (υψηλή διαμεσολάβηση)

Αρνητικά Συναισθήματα (άγχος & ντροπή) Επιφανειακή προσέγγιση Η επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων (άγχος & ντροπή) στην επιφανειακή προσέγγιση μέσω των ανώριμων μηχανισμών άμυνας Αρνητικά Συναισθήματα (άγχος & ντροπή) Ανώριμοι Επιφανειακή προσέγγιση .31** .40** .23** Σημ: *p<0.05, **p<0.01 R2=.17 K2=.11[LLCI= .0857 ULCI=.2867] (μέτρια διαμεσολάβηση)

Επιφανειακή προσέγγιση Η επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων (ματαίωση: θυμός & ανία) στην επιφανειακή προσέγγιση μέσω των ανώριμων μηχανισμών άμυνας Ματαίωση (θυμός & ανία) Ανώριμοι ΜΑ Επιφανειακή προσέγγιση .45** .40** .48** Σημ: *p<0.05, **p<0.01 R2=.27 K2=.11 [LLCI= .0473 ULCI=.1673] (μέτρια διαμεσολάβηση)

Συνοψίζοντας … Μάθηση σε βάθος Θετικά συναισθήματα Μη συνειδητή ρύθμιση του συναισθήματος (Ώριμοι ΜΑ) Γνωστική Ρύθμιση του συναισθήματος (Επανεκτίμηση) Μάθηση σε βάθος Θετικά συναισθήματα Μηχανισμοί Άμυνας (Ανώριμοι και νευρωτικοί) Αρνητικά συναισθήματα Επιφανειακή προσέγγιση

(Ι) Κλείνοντας …. Η σχέση μεταξύ των θετικών συναισθημάτων και της μάθησης σε βάθος διαμεσολαβείται τόσο από τη διάσταση της μη συνειδητής ρύθμισης του συναισθήματος (ώριμοι μηχανισμοί άμυνας) όσο και από τη συνειδητή ρύθμιση του συναισθήματος (επανεκτίμηση). Η σχέση μεταξύ των αρνητικών συναισθημάτων και της επιφανειακής προσέγγισης διαμεσολαβείται κυρίως από τη μη συνειδητή ρύθμιση του συναισθήματος (ανώριμοι μηχανισμοί άμυνας). Επανεκτίμηση = υπολογισμός εκ νέου, αναθεώρηση της κατάστασης

οι δύο διαστάσεις αποτελούν μέρη της ρύθμισης του συναισθήματος, (ΙΙ) Κλείνοντας …. Η συμβολή τόσο των ΜΑ όσο και της συνειδητής ρύθμισης του συναισθήματος στις προσεγγίσεις μάθησης στην περίπτωση των θετικών συναισθημάτων αλλά κυρίως της μη συνειδητής ρύθμισης του συναισθήματος στην περίπτωση των αρνητικών συναισθημάτων καταδεικνύει ότι: οι δύο διαστάσεις αποτελούν μέρη της ρύθμισης του συναισθήματος, η συμβολή τους εξαρτάται από την ισχύ (valence) - θετικά ή αρνητικά - συναισθήματα, οι ΜΑ κινητοποιούνται από την εμπειρία αρνητικού συναισθήματος, ενισχύοντας ευρήματα κλινικών μελετών. Έρευνες δειχνουν ότι η ύπαρξη αρνητικού συναισθήματος κινητοποιεί – ενεργοποιεί τους ΜΑ

(ΙΙΙ) Κλείνοντας …. Διαφωτίζεται η σχέση μεταξύ συναισθημάτων και ποιότητας μάθησης (προσεγγίσεις μάθησης) καταδεικνύοντας τη συμβολή της ρύθμισης του συναισθήματος και κυρίως τον ρόλο των ΜΑ Αναδεικνύεται η σχέση μεταξύ ανώριμων ΜΑ και επιφανειακής προσέγγισης, όπως και η σχέση ώριμων ΜΑ με τη μάθηση σε βάθος, ενισχύοντας την ψυχαναλυτική οπτική για τη μάθηση: η πάλη με τη γνώση απαιτεί συναισθηματικά ώριμα άτομα (Σάλτζμπεργκερ, Χένρι, & Όσμπορν, 1996)

(Ι) Προτάσεις – Μελλοντικές κατευθύνσεις Διερεύνηση περαιτέρω διαστάσεων που αφορούν τη συναισθηματική ωριμότητα και το σχετικό προφίλ (διαστάσεις από το χώρο της ψυχικής υγείας) των φοιτητών σε συνδυασμό με την ποιότητα μάθησης (Ganotice, Datu, & King, 2016). Περαιτέρω μελέτη της σχέσης των Μηχανισμών Άμυνας με τα ακαδημαϊκά συναισθήματα, έτσι ώστε να διαπιστωθεί η επιρροή των πρώτων και σε άλλες πτυχές της ακαδημαϊκής ζωής (π.χ. συναισθηματικές σχέσεις, ψυχική ευεξία κλπ).

(ΙΙ) Προτάσεις – Μελλοντικές κατευθύνσεις Σε ότι αφορά τον ρόλο του ακαδημαϊκού συμβούλου, η έρευνα συμβάλλει: (α) στην αντιμετώπιση των δυσκολιών στις σπουδές σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, πέραν των στρατηγικών μελέτης και των κινήτρων, που αφορά στα συναισθήματα και στη ρύθμισή τους. (β) τα συναισθήματα που βιώνει ο φοιτητής κατά τη μάθηση ίσως να εμποδίζουν τον ίδιο να προσεγγίσει τη (νέα) γνώση σε βάθος… ανάλογα με τους ΜΑ που κινητοποιούνται, ως διάσταση με αναφορά στην ολότητα του υποκειμένου και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του στον χρόνο.

… Σας ευχαριστώ …. Ερωτήσεις ?