ΜΕΛΕΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Άλκη Ζέη, Το καπλάνι της βιτρίνας Εργασία των μαθητών του Α4 Παναγιώτη Μπιμπή Βασίλη Καλιάτση 1ο Γυμνάσιο Άργους Σχολικό έτος: 2016 - 2017

ΜΕΛΕΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Άλκη Ζέη, Το καπλάνι της βιτρίνας ΜΕΛΕΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Άλκη Ζέη, Το καπλάνι της βιτρίνας 1. Σημειώσεις για α) τα θέματα που αναπτύσσονται β) οι βασικοί και δευτερεύοντες ήρωες γ) τους χρόνους και τους τόπους της δράσης δ) την πλοκή- κορύφωση- λύση 2. Συζήτηση για το: α) ποια είναι η σχέση του κεντρικού ήρωα ή των κεντρικών ηρώων με τα άλλα πρόσωπα του κειμένου β) ποιον ρόλο αναλαμβάνει ο κεντρικός ήρωας, ποιους στόχους θέτει, ποιοι είναι οι σύμμαχοι και ποιοι οι αντίπαλοι 3. Συγγραφή μιας εκτενούς παρουσίασης του βιβλίου βάσει των προηγούμενων στοιχείων: 4. Αναδιήγηση μέρους του κειμένου από την οπτική γωνία άλλου αφηγητή. 5. Βιβλιοκριτική με αιτιολόγηση και παραπομπές στο κείμενο 6. Αναζήτηση βιογραφικού κι άλλων κειμένων του συγγραφέα καθώς επίσης και σχολίων που αφορούν το βιβλίο από το διαδίκτυο 7. Άλλα βιβλία της ΆλκηςΖέη 8. Κριτικές για το καπλάνι της βιτρίνας

1. α) Τα θέματα που αναπτύσσονται Οι καλοκαιρινές διακοπές στο Λαμαγάρι – η ζωή στην εξοχή Η επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936 στην Ελλάδα Η πολιτική δράση του Νίκου κατά της δικτατορίας Η δράση της φασιστικής Εθνικής Οργάνωσης Νέων Οι ιστορίες που διηγούνται ο παππούς και ο Νίκος στα κορίτσια για να τις ψυχαγωγήσουν και να τις διδάξουν Οι συνέπειες των πολέμων στην ζωή των πολιτών Οι κοινωνικές διακρίσεις που γίνονται στο σχολείο και οδηγούν σε κατηγοριοποίηση των μαθητών εξαιτίας της οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς τους Οι σχέσεις αλληλεγγύης που αναπτύσσονται μεταξύ των προσώπων Το βιβλίο γίνεται θύμα της λογοκρισίας και του αυταρχικού καθεστώτος

1. β) οι βασικοί και δευτερεύοντες ήρωες Δευτερεύοντες ήρωες: Ο παππούς Η θεία Δέσποινα (αδελφή του παππού) Η Σταματίνα (υπηρέτρια του σπιτιού, πρόσφυγας από τη Σμύρνη) Οι γονείς των κοριτσιών (ο μπαμπάς τους είναι υπάλληλος τράπεζας και η μαμά ασχολείται με το σπίτι) Τα παιδιά στα τσαρδάκια: ο Νόλης, η Άρτεμη, ο Οδυσσέας, η Αυγή Ο κυρ- Αντώνης (βαρκάρης, πατέρας της Άρτεμης) Η Πιπίτσα (κορίτσι από την χώρα, από εύπορη οικογένεια) Οι άρχοντες του νησιού: ο ΆμστρανταμΠικιπικιράμ (νομάρχης), ο δεσπότης Ο Αλέξης (φίλος και συμμαθητής της Μέλιας) Άλλα πρόσωπα: ο κυρ Παντελής (χωροφύλακας), η Αντιγόνη, η κυρία Αγγελική (ιδιοκτήτρια ψιλικατζίδικου), ο κύριος Καρανάσης (διευθυντής του σχολείου), η κυρία Ειρήνη (δασκάλα του σχολείου), ο Κόσκορης (μαθητής φαλαγγίτης και κλέφτης), ο πατέρας και η μητέρα του Αλέξη) Βασικοί ήρωες: Η Μέλια (αφηγήτρια) Η Μυρτώ (αδελφή της Μέλιας) Ο Νίκος (ξάδελφος των δύο αδελφών, φοιτητής στο χημικό της Αθήνας)

1. γ) τους χρόνους και τους τόπους της δράσης Το Α’ μέρος της ιστορίας διαδραματίζεται στο Λαμαγάρι, ένα παραθαλάσσιο μέρος ενός νησιού του Ανατολικού Αιγαίου, το καλοκαίρι του 1936 (Ιούνιος – Αύγουστος) Το Β’ μέρος της ιστορίας διαδραματίζεται στη χώρα του νησιού το χειμώνα του 1936.

1. δ) Πλοκή- Κορύφωση- Λύση Πλοκή: Οι ιστορίες που αφηγείται στα κορίτσια ο Νίκος για το καπλάνι της βιτρίνας Κορύφωση: Η επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά στις 4 Αυγούστου 1936 Λύση: Ο Νίκος αναχωρεί για την Ισπανία με σκοπό να πολεμήσει για την υπεράσπιση της δημοκρατίας.

2. α) ποια είναι η σχέση του κεντρικού ήρωα ή των κεντρικών ηρώων με τα άλλα πρόσωπα του κειμένου Η σχέση της Μέλιας με τη Μυρτώ : Σαν αδερφές είναι δεμένες στενά μεταξύ τους έχουν – τουλάχιστον στην αρχή- κοινά ενδιαφέροντα. Μερικές φορές τσακώνονται αλλά πάντα τα ξαναβρίσκουν. Όμως αυτό αλλάζει όταν η Μυρτώ εντάσσεται στη φάλαγγα∙ τότε η Μέλια αρχίζει και κρατά μυστικά από την αδερφή της, μέχρι τη στιγμή που η Μυρτώ φεύγει από τη φάλαγγα Το δέσιμο των δύο κοριτσιών αποδεικνύεται και από τη συνθηματική γλώσσα που έχουν αναπτύξει : ΕΥΠΟ- ΛΥΠΟ.   Η σχέση της Μέλιας και της Μυρτώς με τον παππού : Ο παππούς είναι το πρότυπό τους και ο δάσκαλός τους. Λατρεύουν τους μύθους που τους διηγείται και τη βυζαντινή μουσική του. Η σχέση των κοριτσιών με τον Νίκο : Αγαπούν τον ξάδερφό τους και ανυπομονούν να τον συναντήσουν και να ακούσουν τις ιστορίες του, ειδικά αυτές με το καπλάνι. Ο Νίκος κατανοεί τις ανάγκες των κοριτσιών και τους συμπαραστέκεται στις δύσκολες στιγμές. Παίζει μαζί τους και χρησιμοποιεί το καπλάνι για να τις ενθουσιάσει. Η σχέση των κοριτσιών με τα παιδιά στα τσαρδάκια : Τα κορίτσια διασκεδάζουν με τα παιδιά στα τσαρδάκια κάθε καλοκαίρι στο Λαμαγάρι και χτίζουν σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλοβοήθειας. Η σχέση της Μέλιας με τον Αλέξη : Παρά την αρχική δυσπιστία, τα δύο παιδιά γίνονται γρήγορα φίλοι. Είναι και οι δύο υπερήφανοι, ενοχλούνται με τις αδικίες, είναι ευαίσθητοι και κατανοούν ο ένας τον άλλο.

2. β) ποιον ρόλο αναλαμβάνει ο κεντρικός ήρωας, ποιους στόχους θέτει, ποιοι είναι οι σύμμαχοι και ποιοι οι αντίπαλοι

ΡΟΛΟΣ- ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΗΡΩΑ ΡΟΛΟΣ- ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΗΡΩΑ Η Μέλια θέλει να γίνει συγγραφέας, γι’ αυτό ίσως της αρέσει να ακούει ιστορίες από τους άλλους. Επίσης, της αρέσει να διασκεδάζει με τους φίλους της και να τους βοηθάει όταν έχουν προβλήματα. Γι’ αυτό δέχεται πρόθυμα να βοηθήσει τον Νίκο και δεν συμπαθεί τους προδότες. Αγαπά πολύ τον παππού της και τον Νίκο, οι οποίοι την επηρεάζουν στο να συμπαθήσει την δημοκρατία.

ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΗΡΩΑ Σύμμαχοί της είναι ο Νόλης, η Μυρτώ και η Άρτεμη στο Λαμαγάρι, ότανκρύβουν τον Νίκο από τους χωροφύλακες καθώς και ο κυρ-Αντώνης στο Λαμαγάρι με την βάρκα του που προτίθεται να μεταφέρει τον Νίκο στην χώρα. Επίσης, η κυρία Αγγελική στη χώρα, αφού γίνεται ο κρίκος που τη συνδέει με τον Νίκο. Σύμμαχους επίσης στις ιδέες της για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη βρίσκει και στο σπίτι του Αλέξη, τον ίδιο και τους γονείς του.

ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΗΡΩΑ Αντίπαλοί της είναι πρώτα και κύρια η Πιπίτσα που προδίδει το μυστικό του Νίκου ∙μετά ο κύριος Καρανάσης στη χώρα, όταν πείθει την Μυρτώ να μπει στη φάλαγγα και μαθαίνει από αυτήν τα μυστικά του σπιτιού τους, οι χωροφύλακες και ο Μεταξάς ίσως που αναγκάζουν τον Νίκο να φύγει από τις σπουδές του και από όλους τους συγγενείς και φίλους του και να πολεμήσει για την δημοκρατία.

3. Συγγραφή μιας εκτενούς παρουσίασης του βιβλίου βάσει των προηγούμενων στοιχείων Το « Καπλάνι της βιτρίνας» είναι το πρώτο έργο της Άλκης Ζέη και δημοσιεύεται το 1963. Η ιστορία διαδραματίζεται το 1936 σ’ ένα νησί του Αιγαίου με ηρωίδες δύο αδερφές, τη Μέλια, 8 χρονών και τη Μυρτώ, 10 χρονών. Τα δύο κορίτσια δεν πηγαίνουν σχολείο, γιατί οι γονείς τους υποτιμούν το δημόσιο και δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να πάνε σε ιδιωτικό. Ο παππούς τους τους κάνει μάθημα στο σπίτι και τους διηγείται ιστορίες των αρχαίων Ελλήνων. Τα καλοκαίρια τα κορίτσια τα περνούν στο Λαμαγάρι παίζοντας με τους φίλους τους και λέγοντας κάθε βράδυ ΕΥΠΟ-ΛΥΠΟ η μία στην άλλη. Ο ξάδελφός τους ο Νίκος, φοιτητής από την Αθήνα, τις μαγεύει με την ιστορία ενός τίγρη – το καπλάνι, όπως το λένε στο νησί – που βρίσκεται βαλσαμωμένος μέσα σε μια βιτρίνα στη σάλα του σπιτιού τους. Στις 4 Αυγούστου του 1936 επιβάλλεται δικτατορία στην Ελλάδα και ο Νίκος λάτρης της δημοκρατίας κρύβεται από τους χωροφύλακες ώστε να μην τον πιάσουν. Τα κορίτσια τον βοηθούν και ειδικά η Μέλια, μέχρι που ο Νίκος για να τις προστατεύσει εξαφανίζεται. Τα κορίτσια το φθινόπωρο γράφονται με έκπτωση στο σχολείο του κύριου Καρανάση. Σε αυτό το σχολείο γίνονται διακρίσεις μεταξύ των μαθητών ανάλογα με την οικονομική δύναμη της οικογένειάς τους. Εκεί η Μυρτώ εντυπωσιάζεται από την πρόταση του διευθυντή να ενταχθεί στη φάλαγγα του σχολείου. Χωρίς να το γνωρίζει η Μυρτώ, η Μέλια βοηθά τον Νίκο στη δράση του κατά της δικτατορίας. Παράλληλα, η Μέλια γίνεται φίλη με τον Αλέξη, έναν συμμαθητή της που βρίσκεται στο σχολείο και αυτός με έκπτωση. Ο πατέρας του είναι συγγραφέας, υποστηρικτής της δημοκρατίας, αλλά χωρίς οικονομική άνεση. Η Μυρτώ φεύγει από την φάλαγγα, όταν η αρχηγός της την βάζει να κλέψει από το ψιλικατζίδικο της κυρίας Ειρήνης. Ο Νίκος φεύγει για την Ισπανία για να πολεμήσει υπέρ της δημοκρατίας, ενώ το καπλάνι σχίζεται από τους χωροφύλακες για να βρουν ενοχοποιητικά στοιχεία για τον Νίκο

4. Αναδιήγηση μέρους του κειμένου από την οπτική γωνία άλλου αφηγητή. Η Μέλια, η Μυρτώ, η Άρτεμη και ο Νόλης με επισκέπτονταν κάθε μέρα στον Μύλο. Έφερναν τα γράμματα από τον κύριο Αντώνη. Τι τραβούσαν και αυτά τα παιδιά! Συχνά αναρωτιόμουν αν είχα το δικαίωμα να τα μπλέξω σε τέτοιες περιπέτειες. Αλλά η ελευθερία θέλει θυσίες. Σήμερα ήταν η σειρά της Μέλιας και του Νόλη να έρθουν. Μόλις είδα τη Μέλια μπροστά μου, τρόμαξα. Το πόδι της είχε γεμίσει με αίμα και έτρεχε ασταμάτητα. Έφερα ένα μπουκάλι οινόπνευμα και το έβαλα στο πόδι της. Της έδεσα το πόδι με το καθαρό μαντίλι της και την πήρα στην αγκαλιά μου. Ο Νόλης άρχισε να μου διηγείται για τους χωροφύλακες και τον άνθρωπο που έδερναν. Τρόμαξα, επειδή είχα ακούσει τις φωνές και νόμιζα πως έπαθαν κάτι τα παιδιά. Σκέφτηκα, και τους είπα πως είναι μικρά παιδιά και θα έπρεπε να παίζουν ξέγνοιαστα παιχνίδια και όχι να βοηθούν τους μεγάλους, μα τους έχουμε ανάγκη. Ο Νόλης επέμενε πως δεν είναι μικρός και πως, αν φοβούνταν τα κορίτσια, θα ερχόταν μόνος του. Συγκινήθηκα και ένιωσα υπερήφανος για το θάρρος του. -Να πεις στη Σταματίνα να σε πάει στη χώρα, να σου κάνουν αντιτετανικό ορό, μην κολλήσεις κανένα μικρόβιο, είπα της Μέλιας. Η Μέλια άρχισε να κλαίει και να μου λέει να την πάω σπίτι. Ανησύχησα ρωτώντας την αν πονάει. Πονούσε όντως πολύ και συνέχισε να με παρακαλεί να την πάω σπίτι. Ήταν πράγματι μωρό και είχε φοβηθεί τόσο πολύ! -Πάμε, της λέω αποφασιστικά και τη βοήθησα να κατέβει τις σκάλες. Η Μέλια σταμάτησε να κλαίει και ο Νόλης αναρωτήθηκε τι θα γίνει αν με δουν οι χωροφύλακες. -Θα πάμε από το δασάκι και όχι από την λαγκαδιά, απαντώ, για να καθησυχάσω τα παιδιά. Καθώς περπατούσαμε αστειευόμουν και πείραζα τη Μέλια λέγοντάς της να τρώει πιο πολύ, γιατί είναι τόσο αδύνατη, σαν να μη σηκώνω τίποτα. -Αν ήταν η Μυρτώ στη θέση σου, θα μου έκοβε τη μέση, συμπλήρωσα, για να ελαφρύνω την ατμόσφαιρα. Όταν φάνηκε ο πύργος, τους άφησα και τόνισα στη Μέλια να πει στη Σταματίνα να την πάει σήμερα κιόλας στην χώρα. Έκανα δύο βήματα, γύρισα, φίλησα τη Μέλια και της είπα να μη φοβάται. Από τη στιγμή εκείνη και μετά αποφάσισα να μην ξαναβάλω σε κίνδυνο τα παιδιά και σε λίγες μέρες έφυγα από το νησί.

5. Βιβλιοκριτική με αιτιολόγηση και παραπομπές στο κείμενο Το μυθιστόρημα αυτό μου άρεσε, γιατί έχει πολλές σκηνές γεμάτες ρεαλισμό και οι περιπέτειες των δύο κοριτσιών με κράτησαν σε αγωνία μέχρι το τέλος. Το βιβλίο είναι γεμάτο ζωντάνια, παραστατικότητα και μυστήριο. Αρκετές σκηνές έχουν ένταση και δράση. Για παράδειγμα, στις σκηνές όπου τα παιδιά κρύβουν μυστικά από τους μεγάλους και παράλληλα βοηθούν τον Νίκο κατά τη διάρκεια που κρύβεται στον μύλο, ενώ τον κυνηγούν οι αρχιφύλακες. Του πηγαίνουν γράμματα χωρίς να το ξέρει κανείς εκτός από αυτούς. Με το καπλάνι της βιτρίνας, επίσης δημιουργείται ατμόσφαιρα μυστηρίου που κινητοποιεί τη φαντασία τόσο των παιδιών όσο και του αναγνώστη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και ο συνθηματικός κώδικας έκφρασης συναισθημάτων που έχουν τα δύο κορίτσια με τα ΕΥΠΟ- ΛΥΠΟ. Στο μυθιστόρημα πρωταγωνιστές είναι κυρίως τα παιδιά και μάλιστα στις καλοκαιρινές τους διακοπές, όταν κάνουν παρέα με άλλα παιδιά του νησιού, δημιουργούν σχέσεις φιλίας ή αντιπαράθεσης, γεγονός το οποίο μας ελκύει περισσότερο ως αναγνώστες. Η συγγραφέας μέσω των παιδιών περιγράφει χαρακτηριστικά της κοινωνίας των μεγάλων, όπως για παράδειγμα οι κοινωνικές διακρίσεις στο σχολείο ή στο χώρο εργασίας του πατέρα. Παράλληλα περιγράφει ιστορικά γεγονότα από τη δικτατορία του Μεταξά με τρόπο απλό και ρεαλιστικό μέσα από τα μάτια των παιδιών. Δίνει λοιπόν και ένα μάθημα ιστορίας.

6. Αναζήτηση βιογραφικού κι άλλων κειμένων του συγγραφέα καθώς επίσης και σχολίων που αφορούν το βιβλίο από το διαδίκτυο Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925. Ο πατέρας της, Ζήνων Ζέης, ήταν τραπεζικός υπάλληλος, μεγαλωμένος στην Κρήτη, αλλά με καταγωγή από την Άνδρο και η μητέρα της, Έλλη, ήταν από τη Σάμο και είχε περάσει τα παιδικά της χρόνια στη Σμύρνη. Η Άλκη Ζέη έζησε ως παιδί στη Σάμο, μαζί με τη μεγαλύτερή της αδελφή, ενόσω η μητέρα της ανάρρωνε από φυματίωση σε σανατόριο στην Πάρνηθα.  Επιστρέφοντας στην Αθήνα οικογενειακώς το 1937, φοίτησε αρχικά στην ιδιωτική Ιόνιο Σχολή, όπου γνώρισε τη φίλη της και μετέπειτα συγγραφέα Ζωρζ Σαρή, αλλά τα τελευταία τρία χρόνια του γυμνασίου πήγε στην επίσης ιδιωτική Σχολή Αηδονοπούλου. Εκείνη την περίοδο ο θείος της, Πλάτων Σωτηρίου (αδελφός της μητέρας της), παντρεύτηκε τη γνωστή συγγραφέα Διδώ Σωτηρίου, η οποία βοήθησε την Άλκη Ζέη να ασχοληθεί με τη συγγραφή.  Ενώ ήταν μαθήτρια στη Σχολή Αηδονοπούλου συμμετείχε στον όμιλο κουκλοθέατρου της σχολής της που διεύθυνε η καθηγήτρια τέχνης Ελένη Περράκη-Θεοχάρη. Τότε ξεκίνησε να γράφει έργα για κουκλοθέατρο και ένας από τους χαρακτήρες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε μετέπειτα ένας από τους κυριότερους ήρωες του κουκλοθέατρου που ίδρυσε η Περράκη-Θεοχάρη.

Άλλα βιβλία της Άλκης Ζέη Άλλα βιβλία της Άλκης Ζέη Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου Η Αλίκη στη χώρα των μαρμάρων Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο Γατοκουβέντες Τα παπούτσια του Ανίβα Μια Κυριακή του Απρίλη Αρβυλάκια και γόβες Κοντά στις ράγιες Ο θείος Πλάτων Η μωβ ομπρέλα Ο ψεύτης παππούς Σπανιόλικα παπούτσια και άλλες ιστορίες Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου

Κριτικές για το καπλάνι της βιτρίνας «Η απαράμιλλη γραφή, το ύφος, το χιούμορ, η συγκίνηση και η αμεσότητα της μεγάλης πεζογράφου μας είναι τα στοιχεία που σαγηνεύουν  τον αναγνώστη και εκείνα που κατέστησαν το έργο αυτό τόσο αγαπητό σε μικρούς και μεγάλους  όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό με πλήθος διακρίσεων και πολλές επανεκδόσεις μέχρι σήμερα.» «Στο κλασικό αυτό  πλέον έργο της, η ΆλκηΖέη  φωτίζει με τον δικό της μοναδικό τρόπο τα ιστορικά γεγονότα και περιγράφει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, όπως τη βίωσε η ίδια στην τρυφερή παιδική της ηλικία με ρεαλισμό και ενάργεια αλλά και μια ανάλαφρη περιπαικτική διάθεση, απόρροια της παιδικότητας της.» «Η χαρισματική γραφή της ΆλκηςΖέη αποτυπώνει με τρόπο μοναδικό τις ανατροπές που συμβαίνουν στις ζωές των παιδιών και των μεγάλων με την δικτατορία του Μεταξά, όπου πραγματικότητα και παιχνίδι «συνωμοτούν» για να κρατήσουν καλά κρυμμένο το μυστικό. Η παιδική αφέλεια και αθωότητα, η συγκίνηση και το χιούμορ πρωταγωνιστούν για να μας πουν ξανά ότι η φιλία, η ανθρωπιά και η δημοκρατία είναι αξίες ανεκτίμητες». «Πάντα  αγαπούσα τα γραπτά τηςΆλκηςΖέη. Η απλότητα και η καθαρότητα της σκέψης της με συγκινεί. Αναρωτιόμουν πολλές φορές, πως προκαλείται αυτή η συγκίνηση; Τι είναι αυτό που μας συγκινεί… Και «αποφάσισα» πως είναι η αυτοσυνειδησία, είναι η παιδική μας ηλικία που ποτέ δεν ενηλικιώνεται, είναι η αθώα μας ματιά στο βλέμμα των μεγάλων…» «Το «σκηνικό» των  παιδικών χρόνων της ΆλκηςΖέη έχει καταγραφεί στις καρδιές μας με τόση τρυφεράδα και ανθρωπιά που δύσκολα ξεχνιέται! Είναι από τις στιγμές εκείνες που όταν τις αναπολείς νιώθεις ξανά να σε πλημμυρίζει  η ίδια εκείνη συγκίνηση της πρώτης ανάγνωσης».

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ