Το μάθημα της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο. Ζητήματα διδασκαλίας και αξιολόγησης. Βενετία Μπαλτά Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

Στόχοι της εισήγησης: Επισήμανση βασικών σημείων από τις οδηγίες διδασκαλίας και το ΠΔ για την αξιολόγηση το μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, στο πλαίσιο διδακτικών πρακτικών και δυνατοτήτων Συμβολή στη συζήτηση

Βασικές θέσεις για το μάθημα της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας (1) Το μάθημα οργανώνεται κειμενοκεντρικά και λειτουργεί με μαθητοκεντρικές διαδικασίες. Κομβική σημασία έχει η έννοια του “αναγνώστη” και του τρόπου με τον οποίο αυτός “προσλαμβάνει” το κείμενο. “Η ανάγνωση ενός λογοτεχνικού κειμένου είναι ένα μοναδικό κι ατομικό συμβάν που συντελείται με τη συμμετοχή της διάνοιας και των αισθημάτων του συγκεκριμένου αναγνώστη.” L. Rosenblatt Στη σχολική τάξη: Από την υποκειμενική ανάγνωση στην τεκμηριωμένη κρίση και την δημιουργική έκφραση, με στόχους την ανάπτυξη αναγνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων και την δημιουργία αναγνωστών.

Βασικές θέσεις για το μάθημα της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας (2) Το “πώς” της διδασκαλίας Βάση αναφοράς και επίκεντρο το λογοτεχνικό κείμενο Πριν την ανάγνωση: βιώματα, εμπειρίες ενδιαφέροντα του μαθητή - αναγνώστη/ “αφόρμηση” Διαδικασίες ανάγνωσης Επεξεργασία: αποτύπωση αρχικής κρίσης /κατανόηση/ εμβάθυνση/ ερμηνεία μέσω ερωτημάτων και δραστηριοτήτων, Ενθάρρυνση διαλόγου, διατύπωσης σκέψεων, συναισθημάτων, αξιολογικής κρίσης... Από το κείμενο στο περικείμενο, στο βαθμό που αυτό είναι αναγκαίο Ανατροφοδοτική αξιολόγηση

Για το μάθημα της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας και την έννοια του αναγνώστη: Όταν διαβάζουμε “κοιτάζουμε προς τα μπρος, προς τα πίσω, αποφασίζουμε, αλλάζουμε αποφάσεις, σχηματίζουμε προσδοκίες, συνταραζόμαστε όταν δεν εκληρωθούν, αναρωτιόμαστε, ονειροπολούμε, αποδεχόμαστε, απορρίπτουμε.” W. Iser

Βασικές θέσεις για το μάθημα της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας (3) Ενδεικτικές δραστηριότητες αναγνωστικής ανταπόκρισης, κριτικής και δημιουργικής έκφρασης: Προσδοκίες από τον τίτλο Διακοπή της ανάγνωσης/ υποθέσεις για τη συνέχεια/ επιβεβαίωση ή διάψευση/ απόκρυψη λέξεων Συνέχιση της ιστορίας στον χρόνο Διαφορετικό τέλος Αναδιήγηση μέσα από την οπτική άλλου προσώπου ή σε άλλο πρόσωπο Οπτικοποιήσεις (το ποίημα μέσα από επιλογή εικόνων ή εικονογράφηση, τεκμήρια για την εποχή και τις συνθήκες ζωής των ηρώων κ.λπ.)

Βασικές θέσεις για το μάθημα της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας (4) Τι προσφέρουν τέτοιες δραστηριότητες; Ενεργητική συμμετοχή αναγνώστη Επιβεβαίωση της κατανόησης Έμπρακτη εξοικείωση με το κείμενο, το κειμενικό είδος, τις συμβάσεις του είδους Έκφραση δημιουργικότητας Ενθάρρυνση του προσωπικού λόγου Ενθάρρυνση της κριτικής έκφρασης Ανάδειξη “στάσεων”... Και η έννοια των βιωματικών προσεγγίσεων;

Για την αξιολόγηση του μαθήματος (ΠΔ 126/2016): Α΄/ Β΄ τάξεις: Διδαγμένο κείμενο, με σύντομο εισαγωγικό σημείωμα, ενδεχομένως εικόνα. Γ΄ τάξη: Διδαγμένο κείμενο ή άγνωστο κείμενο ομοειδές ή ομόθεμο, με σύντομο εισαγωγικό σημείωμα, ενδεχομένως εικόνα 1ο θέμα: κατανόηση κειμένου 2ο θέμα: δομή και γλώσσα του κειμένου 3ο θέμα: παραγωγή γραπτού λόγου/ απορρέει από το κείμενο. Προτείνονται ένα θέμα αναγνωστικής ανταπόκρισης και ένα θέμα δημιουργικής γραφής και ο/η μαθητής/τρια επιλέγει ένα από τα δύο.

Για την αξιολόγηση του μαθήματος (ΠΔ 126/2016): 1ο θέμα: κατανόηση κειμένου Εντοπισμός πληροφοριών και τεκμηρίωση Θέματα ή ιδέες που απασχολούν τον λογοτέχνη / στάση που υιοθετεί απένατι σ' αυτά και τεκμηρίωση Χαρακτήρες (κίνητρα, αξίες, επιλογές κ.λπ.) και τεκμηρίωση Τρόπος “συνομιλίας” κειμένου / εικόνας Ενδεικτικά κείμενα: “Θαλασσινά τραγούδια”, Γ. Δροσίνη, α΄ τάξη // “Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ”, Ά. Φρανκ β΄ τάξη //, “Τα ζα”, Στρ.Μυριβήλη, γ΄ τάξη

1ο θέμα: κατανόηση κειμένου Από το ημερολόγιο της Ά. Φρανκ, εναλλακτικές δυνατότητες: 1. «Η μητέρα προστατεύει τη Μαργκότ... Αυτή που είναι». Να εντοπίσετε στο κείμενο και να καταγράψετε δύο σημεία που δείχνουν πώς αντιλαμβάνεται η Άννα τη σχέση της με τη μητέρα και την αδερφή της. Ενδεικτικά παραθέματα, για την απάντηση: «Η μητέρα προστατεύει τη Μαργκότ, αυτό είναι ολοφάνερο· προστατεύουν πάντα η μια την άλλη. Έχω τόσο πολύ συνηθίσει αυτή την κατάσταση, ώστε έχω γίνει εντελώς αδιάφορη στις μομφές της μητέρας και στην γκρινιάρικη διάθεση της Μαργκότ.» «Δεν τις αγαπώ, παρά μόνο γιατί είναι μητέρα μου και αδερφή μου.»

1ο θέμα: κατανόηση κειμένου Από το ημερολόγιο της Ά. Φρανκ, εναλλακτικές δυνατότητες: 2. «Αγαπητή Κίτυ... Μαργκότ». Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια, πώς περιγράφει η Άννα τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και την αδελφή της, στο απόσπασμα. Ενδεικτικά: Σύμφωνα με την Άννα, η σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τη Μαργκότ είναι ιδιαίτερα στενή. Η μία υποστηρίζει την άλλη.

1ο θέμα: κατανόηση κειμένου Από το ημερολόγιο της Ά. Φρανκ, εναλλακτικές δυνατότητες: 3. «Αγαπητή Κίτυ…. Σαν να την είχα αδικήσει.» Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο πρόβλημα που απασχολεί την αφηγήτρια σε σχέση με τα άλλα πρόσωπα της οικογένειάς της, στο συγκεκριμένο απόσπασμα; Να περιγράψετε με συντομία το πρόβλημα και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με ένα χαρακτηριστικό σημείο του κειμένου. Άξονας για την απάντηση: Η αφηγήτρια θεωρεί ότι οι γονείς της την αδικούν συστηματικά στη σχέση της με την αδερφή της, καθώς παρεμβαίνουν σε οποιαδήποτε αντιδικία ανάμεσά τους, σημαντική ή ασήμαντη, παίρνοντας το μέρος της Μαργκό. Ειδικά για τη μητέρα της, η αφηγήτρια πιστεύει ότι είναι προκατειλημμένη απέναντί της. Επίσης: παράθεμα

1ο θέμα: κατανόηση κειμένου Από το ημερολόγιο της Ά. Φρανκ, εναλλακτικές δυνατότητες: 4. Στο κείμενο η Άννα παρουσιάζει πώς βλέπει η ίδια τον εαυτό της, αλλά και πώς νομίζει ότι την βλέπουν οι άλλοι. Να διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο και να καταγράψετε τρία σχετικά σημεία στην κατάλληλη στήλη. Πώς βλέπει η Άννα το εαυτό της Πώς νομίζει η Άννα ότι την βλέπουν οι άλλοι

1ο θέμα: κατανόηση κειμένου “Τα ζα”, Στρ. Μυριβήλη: Η ζωή εν τάφω του Μυριβήλη κατατάσσεται στην αντιπολεμική λογοτεχνία. Ποιο είναι το αντιπολεμικό μήνυμα που περιέχει το συγκεκριμένο απόσπασμα; Άξονας για την απάντηση: Η ταλαιπωρία και ο πόνος των ζώων στον πόλεμο, κατά τη μεταφορά τους και στο πεδίο της μάχης. Ο πόλεμος σκορπίζει τον θάνατο. Ο αφηγητής αισθάνεται ντροπή....

1ο θέμα: κατανόηση κειμένου

1ο θέμα: κατανόηση κειμένου Στην εικόνα αποτυπώνεται ο πίνακας του Πικάσο που έχει τίτλο “Γκερνίκα”. Στις 26 Απριλίου 1937, γερμανικά και ιταλικά αεροπλάνα, οι πιλότοι των οποίων πολεμούσαν στο πλαυρό των Ισπανών εθνικιστών, στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, βομβάρδιασαν την πόλη Γκερνίκα, στη χώρα των Βάσκων, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους εκατοντάδες άνθρωποι. Ο Πικάσο αποτύπωσε στο έργο του εικόνες από τον βομαβαρδισμό. Να συγκρίνετε το απόσπασμα του Μυριβήλη με τον πίνακα του Πικάσο ως προς το θέμα, τον στόχο, τις εικόνες και να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές. Ή: Να χρησιμοποιήσετε λέξεις/ φράσεις/εικόνες απότοκείμενο του Μυριβήλη για να συνοδεύσετε τον πίνακα του Πικάσο. Επίσης: για την α΄ τάξη, σύγκριση ζωγραφικού πίνακα με ποίημα Δροσίνη για απόδοση θαλασσινού κόσμου.

2ο θέμα: δομή και γλώσσα του κειμένου Διάκριση μορφής / περιεχομένου, επισημαίνοντας βασικά σημεία της οργάνωσης της αφηγηματικής πλοκής ή της ποιητικής γραφής Εντοπισμός στο κείμενο συγκεκριμένων δεικτών (αφηγηματικοί τρόποι, τεχνικές, σχήματα λόγου κ.ά.) και σχολιασμός λειτουργικού τους ρόλου Επισήμανση και αξιολόγηση των γλωσσικών και υφολογικών επιλογών του λογοτέχνη στον αναγνώστη

2ο θέμα: δομή και γλώσσα του κειμένου “Και γύρω καραβάκια Στη θάλασσα αρμενίζουν Σαν άσπρα προβατάκια Που βόσκοντας γυρίζουν Με χαρωπά πηδήματα Στους κάμπους όλη μέρα, Κι έχουν βοσκή τα κύματα Βοσκό τους τον αέρα.” Στην τελυταία στροφή υπάρχει παρομοίωση. α) Να βρεις τι παρομοιάζεται με τι. Θα σε βοηθήσει ο παρακάτω πίνακας. β) Πώς θα χαρακτήριζες την εικόνα που σχηματίζεται: α) οσφρητική, β) ακουστική, γ) κινητική. Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου. ... Τι παρομοιάζεται Με τι παρομοιάζεται

2ο θέμα: δομή και γλώσσα του κειμένου Από το ημερολόγιο της Ά. Φρανκ: “Είμαι ξεκομμένη από τους γονείς μου, έχω χάσει λίγο τα νερά μου και δεν ξέρω σε ποιο λιμάνι να αράξω.” Να εντοπίσετε και να καταγράψετε στο παραπάνω απόσπασμα δύο σημεία, όπου η γλώσσα χρησιμοποιείται μεταφορικά. Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια τα συναισθήματα της ηρωίδας που νομίζετε ότι εκφράζονται με αυτόν τον τρόπο. “Τα ζα” του Στρ.Μυριβήλη: “Με ποια εκφραστικά μέσα (μέχρι δύο) υποστηρίζεται το αντιπολεμικό μήνυμα του αφηγήματος; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3ο θέμα: παραγωγή λόγου (αναγνωστική ανταπόκριση/ δημιουργική γραφή) Αναγνωστική ανταπόκριση: Σχολιασμός ιδεών, στάσεων, αξιών, πράξεων, συμπεριφορών που αναδεικνύονται στο κείμενο, τεκμηριώνοντας την άποψή τους με στοιχεία του κειμένου και του εισαγωγικού σημειώματος Σύγκριση ιδεών κ.λπ., που αναδεικνύονται στο κείμενο με αντίστοιχες του σήμερα, Συσχετισμός ιδεών, στάσεων κ.λπ., που αναδεικνύονται στο κείμενο με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήμτα κ.λπ.

3ο θέμα: παραγωγή λόγου (αναγνωστική ανταπόκριση/ δημιουργική γραφή) Δημιουργική γραφή: Αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας από την οπτική γωνία συγκεκριμένου ήρωα (ημερολόγιο, επιστολή...) Αλλαγή ή δημιουργική συμπλήρωση του αρχικού κειμένου (δημιουργία νέας σκηνής ή διαλόγου, εισαγωγή σχολίων ή εικόνων...) Διατύπωση σκέψεων και έκφραση συναισθημάτων από την ανάγνωση σε ένα νέο κείμενο το οποίο υιοθετεί τα χαρακτηριστικά κειμενικού είδους (ποιητικού ή πεζού) που ορίζεται από τον/την εκπαιδευτικό. Κριτήρια για τη διόρθωση: περιεχόμενο (ευρηματική αξιοποίηση δεδομένων κειμένου), δομή (ο βαθμός ανταπόκρισης στο κειμενικό είδος που ζητείται), μορφή (ύφος: λεξιλόγιο, σύνταξη..., γλώσσα: ορθογραφία, σαφήνεια...)

3ο θέμα: παραγωγή λόγου “Τα ζα” “...Ο σεβασμός των ζώων από τους ανθρώπους είναι αδιαχώριστος με τον αντίστοιχο σεβασμό ανθρώπου προς άνθρωπο.” Από την οικουμενική διακήρυξη για τα δικαιώματα των ζώων, Παρίσι, 1978. Να συσχετίσετε την παραπάνω θέση με το απόσπασμα του Μυριβήλη. “Ένας ημιονηγός, μόλις άρχισε ο βομβαρδισμός άρχισε να τρέχει... έσερνε πίσω του το κεφάλι του γαϊδάρου θερισμένο απ' το λαιμό.” Είσαι ο ημιονηγός σε μεγάλη ηλικία που αφηγείσαι το παραπάνω περιστατικό στα εγγόνια σου,που δεν έχουν εμπειρίες από πολέμους, και θέλεις μ' αυτή την ιστορία να δείξεις τη φρίκη του πολέμου. Υπενθύμιση: Υπάρχει στην ανάρτηση του ΙΕΠ πίνακας διαβαθμισμένων κριτηρίων για την αξιολόγηση.

3ο θέμα: παραγωγή λόγου Άννα Φρανκ (αναγνωστική ανταπόκριση): Στο ημερολόγιό της η Άννα φαίνεται ότι θεωρεί ότι οι μεγαλύτεροι δεν την καταλαβαίνουν και νιώθει μοναξιά. Νομίζετε ότι οι σημερινοί νέοι βιώνουν ανάλογα συναισθήματα; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε 100-120 λέξεις. Εναλλακτικά: Συχνά οι έφηβοι θεωρούν ότι οι μεγαλύτεροι δεν τους καταλαβαίνουν και νιώουν απομονωμένοι. Τα συναισθήματα που περιγράφει η Άννα, νομίζετε ότι δικαιολογούνται από το γεγονός ότι βρίσκεται στην εφηβική ηλικία; Να απαντήσετε σε 100-120 λέξεις, αφού λάβετε υπόψη και όσα αναφέρονται στο εισαγωγικό σημείωμα για τις συνθήκες ζωής της Άννας.

3ο θέμα: παραγωγή λόγου Άννα Φρανκ (δημιουργική γραφή): “Η μητέρα είναι τρομερά εκνευρισμένη...αδικήσει.” Να αναδιηγηθείτε το περιστατικό σε 100-120 λέξεις,με την οπτική γωνία της μεγάλης αδελφής. Εναλλακτικά: “Η μητέρα είναι τρομερά εκνευρισμένη...αδικήσει.” Να συνεχίσετε την αφήγηση της ιστορίας, κατασκευάζοντας ένα υποθετικό διάλογο 100-120 λέξεων, ανάμεσα στην Άννα και τον πατέρα της,με τον οποίο θα λύνεται η μεταξύ τους παρεξήγηση.

3ο θέμα: παραγωγή λόγου Θαλασσινά τραγούδια (δημιουργική γραφή): Να προσθέσεις στο ποίημα του Δροσίνη μία στροφή ή μία μικρή παράγραφο με περιεχόμενο μία οπτική και μια ακουστική εικόνα με ανάλογο θέμα και ανάλογη στάση στην απόδοση της φύσης. Το ποίημά σου μπορεί να διατηρεί τηνομοικαταληξία, χωρίς αυτό να είναι υποχρεωτικό. Η απάντησή σου να είναι σε πεζό ή ποιητικό κείμενο 40 περίπου λέξεων.