Διατήρηση της Υλικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Γιατί η ανάδειξη και αξιοποίηση της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς, αποκτά στις ημέρες μας ιδιαίτερη αξία; καθιστά τη συντήρηση της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς εφικτή και σε αρκετές περιπτώσεις και ανταποδοτική προωθεί τη γνώση και την κατανόηση των πολιτισμών στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού και συγκριτικό πλεονέκτημα για το μαζικό τουρισμό.

Η διατήρηση της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς ως διεπιστημονικό πεδίο εμπλέκει και απαιτεί τη συνεργασία διαφόρων επιστημονικών διακριτών πεδίων: Αρχαιολόγοι Ιστορικοί Λαογράφοι Μουσειολόγοι Κοινωνικοί Ανθρωπολόγοι Συντηρητές Έργων Τέχνης και Μνημείων Γεωλόγους Αρχιτέκτονες Περιβαλλοντολόγους Βιολόγους κ.α.

Έννοιες και Ορισμοί Πολιτιστικά αγαθά Ως πολιτιστικό αγαθό θεωρείται κάθε υλική ή άυλη δημιουργία του ανθρώπου, που κάποτε είχε: χρηστική αξία (σκέυη οικιακής χρήσης, εργαλεία, κοσμήματα, όπλα κτλ.) συμβολική λειτουργία (λατρευτικά αντικείμενα, οικογενειακά κειμήλια κτ) πνευματική αποστολή (ποιητική δημιουργία, ιστορικά συγγράμματα, φιλοσοφικά κείμενα, επιστημονικές διατριβές κτλ). Σήμερα, αποτελεί απλώς ένα στοιχείο που διασώθηκε και μας παραπέμπει στις αντιλήψεις, στα επιτεύγματα και στον τρόπο ζωής του παρελθόντος.

Τα πολιτιστικά αγαθά μπορούν να ταξινομηθούν με βάση τα κάτωθι κριτήρια: το χρόνο δημιουργίας τους τον τόπο δημιουργίας τους τη σημασία τους το είδος τους

Πολιτιστική Κληρονομιά Πολιτιστική Κληρονιμιά Το σύνολο των πολιτιστικών αγαθών που αναφέρονται σε ένα τόπο συγκροτούν την πολιτιστική κληρονομιά του, με την έννοια ότι αυτή περιέχει τα στοιχεία που απαρτίζουν την ιστορική μνήμη του λαού ή της κοινωνίας των ανθρώπων που τον κατοικούν, δηλαδή ό,τι δημιουργήθηκε στο παρελθόν και σχετίζεται με την ιστορική του διαδρομή. Πολιτιστική Κληρονομιά Υλική Άυλη Στην υλική ανήκουν όλα τα υλικά αντικείμενα που δημιούργησε ο άνθρωπος στο παρελθόν, ενώ στην άυλη ανήκουν τα διάφορα πνευματικά του έργα (μουσική, ποίηση, λογοτεχνία, ζωγραφική κ.α)

Η υλική πολιτιστική κληρονομιά ταξινομείται επίσης σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Την κινητή Την ακίνητη Η κινητή αποτελείται από υλικά πολιτιστικά αγαθά που μετά τη δημιουργία τους μπορούν να μετακινηθούν και περιλαμβάνει διαφόρων και διαφορετικών ειδών ή τύπων: ζωγραφικής και γλυπτικής αγγείων επίπλων εργαλείων χειρογράφων νομισμάτων οικοακής διακόσμησης ή χρήσης κ.α

Η ακίνητη αποτελείται από υλικά πολιτιστικά αγαθά που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το έδαφος ή αποτελούν αναπόσπαστα μέρη κτηρίων και περιλαμβάνει: Aρχιτεκτονικά μνημεία Kτήρια ιστορικού ή καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος Αρχαιολογικούς χώρους Ανασκαφές Ιστορικές πόλεις Τόπους ιστορικής μνήμης Πολιτιστικά τοπία Σπάνια οικοσυστήματα Τοιχογραφίες κ.α

Μνημεία Με την ευρεία έννοια ως μνημείο μπορεί να χαρακτηριστεί κάθε αντικείμενο, έργο (υλικό ή πνευματικό) ή χώρος που διασώθηκε από το παρελθόν και σήμερα χρήζει προστασίας για τα μηνύματα που φέρει ή τις πληροφορίες που δίνει ή τέλος για το συμβολικό χαρακτήρα που είχε ή απέκτησε στην ιστορική διαδρομή του. Λόγω της γενικότητας του ορισμού, η δημιουργία κριτηρίων κρίθηκε απαραίτητη. Τα κριτήρια είναι τα εξής: η πρωτοτυπία ή γνησιότητα η ιστορικότητα η ποιότητα ο συμβολισμός

Τοπίο Ως τοπίο ορίζεται κάθε δυναμικό σύνολο βιοτικών και μη βιοτικών παραγόντων και στοιχείων του περιβάλλοντος, που μεμονωμένα ή αλληλεπιδρώντας σε συγκεκριμένο χώρο συνθέτουν μία οπτική εμπειρία. Η Σύνοδος για την Παγκόσμια Κληρονομιά (the World Heritage Convention της UNESCO), υπήρξε το πρώτο θεσμοθετημένο όργανο, το οποίο αναγνώρισε τον όρο «πολιτισμικά τοπία» («cultural landscapes») ως αναπόσπαστο τμήμα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, ενθαρρύνοντας έτσι και την προστασία τους. Ταξινόμηση και ορολογία απο την UNESCO: «εμφανώς καθορισμένα τοπία» «οργανικά εξελιγμένα τοπία» «συσχετιζόμενα πολιτισμικά τοπία»

Διατήρηση Ο όρος περιλαμβάνει όλες τις ενέργειες, που θα πρέπει να λαμβάνονται και να υλοποιούνται έτσι ώστε ένα αντικείμενο, κτίσμα ή τοπίο να μην απειλείται από φυσικούς, χημικούς, βιολογικούς ή οποιασδήποτε άλλης μορφής παράγοντες, που μπορούν να προκαλέσουν μία ανεπιθύμητη μεταβολή ή μετατροπή του στο πέρασμα του χρόνου. Συνήρηση Η έννοια της συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς περιλαμβάνει κάθε μορφή σωστικών επεμβάσεων σε μνημεία ή συλλογές. Προληπτική συντήρηση Η προληπτική συντήρηση είναι το σύνολο των συντονισμένων ενεργειών που στοχεύουν στη δημιουργία περιβάλλοντος ή συνθηκών, προκειμένου να μειωθεί η ταχύτητα φθοράς των αρχιτεκτονικών μνημείων και των πολιτιστικών αγαθών.

Προστασία Η έννοια της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών αναφέρεται στη διαφύλαξη και το σεβασμό τους σε καιρό ειρήνης και στην αντιμετώπιση των κινδύνων που ενδεχομένως διατρέχουν από πολεμικές συρράξεις. Η έννοια της προστασίας εμπερικλείει μία σειρά διαδικασιών που περιλαμβάνει: τον εντοπισμό, την επιφανειακή έρευνα και την ανασκαφή την καταγραφή και την αρχειοθέτηση τη μελέτη και την τεκμιρίωση τη διασφάλιση από καταστροφή, φθορά, αλλοίωση, κλοπή κτλ τη συντήρηση και την αποκατάσταση την αναβάθμιση και τη διευκόλυνση της πρόσβασης του κοινού

Απειλές της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς 1. Στις αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες που πιθανόν να επικρατούν στο χώρο όπου εκτίθενται, φυλάσσονται ή αποθηκεύονται. Παράγοντες όπως: η θερμοκρασία η ένταση και το είδος του φωτισμού που δέχονται η υγρασία για αντικείμενα που φυλάσσονται σε εσωτερικούς χώρους, αλλά και: οι απότομες αλλαγές των συνθηκών του περιβάλλοντος η ύπαρξη ακραίων φαινομένων η ύπαρξη υπόγειων νερών η καθίζηση και άλλα προβλήματα του εδάφους θεμελίωσης για τα αγαθά που εκτίθενται σε εξωτερικούς χώρους και είναι δυνατόν να επηρεάσουν σημαντικά τη «φυσική» ταχύτητα φθοράς τους.

2. Στους βιολογικούς παράγοντες, όπως η δράση: των φυτικών ριζών των διαφόρων θηλαστικών, πτηνών, εντόμων κ.α των διαφόρων μικροοργανισμών 3. Στις φυσικές κατασροφές, όπως: οι σεισμοί η φωτιά οι πλημμύρες κ.α 4. Στις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως: η ατμοσφαιρική ρύπανση οι κακότεχνες επισκευές με μη συμβατά υλικά οι νεότερες προσθήκες και οι λαθεμένες απόπειρες ανακατασκευής ή αναπαράστασης

η αναξέλεγκτη δόμηση στον περιβάλλοντα χώρο η αλλοίωση ή καταστροφή του τοπίου η υψηλή επισκεψιμότητα αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μουσείων Ιστορία: Αμέσως μετά την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Τούρκους, άρχισε ο αγώνας και για την προστασία της υλικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς και ειδικότερα των εναπομεινάντων μνημείων. Έτσι, στις 10/22 Μαΐου 1834, εκδόθηκε ο πρώτος νόμος «Περί προστασίας των αρχαιοτήτων».

Πηγή Υλικού: Παυλογεωργάτος, Γ. (2003), Διατήρηση της Υλικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αθήνα: Επίκεντρο.

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!