Εισαγωγή στη Διδακτική Μεθοδολογία Αρχές Γενικής Διδακτικής Ε. Αραβανή Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής earavani@gmail.com

Η Νέα Φυσιογνωμία Του Σχολείου… Στην έκθεση της UNESCO (2002: 125) επισημαίνεται ο ρόλος της εκπαίδευσης στην νέα κοινωνία: Η εκπαίδευση πρέπει να δίνει στα άτομα μια εικόνα για τον πολύπλοκο κόσμο μας που βρίσκεται σε συνεχή αναβρασμό και ταυτόχρονα να παρέχει την πυξίδα που θα τα βοηθήσει να πορευθούν με ασφάλεια μέσα σε αυτόν Οι «τέσσερις πυλώνες της εκπαίδευσης» που χαράσσονται στο ίδιο κείμενο και προσδιορίζουν τις μορφές μάθησης είναι: Α) Ο μαθητής πρέπει να μάθει πώς να μαθαίνει, δηλαδή πώς να αποκτά τα εργαλεία της κατανόησης του κόσμου με την ευρεία έννοιά του Β) Ο μαθητής πρέπει να μάθει πώς να ενεργεί, ώστε να μπορεί να είναι παραγωγικός στο χώρο του Γ) Ο μαθητής πρέπει να μάθει να ζει μαζί με τους άλλους, δηλαδή πώς να συμμετέχει και να συνεργάζεται μαζί τους Δ) Ο μαθητής πρέπει να μάθει πώς να υπάρχει, ως επακόλουθο των προηγούμενων διαστάσεων

Κοινωνικός κονστρουκτιβισμός και διδακτική μεθοδολογία (Lafortune & Masse, 2006) Ο μαθητής πρέπει να: Μάθει να σκέπτεται αναφορικά με την καταλληλότητα των στοιχείων, για να χτίσει τη γνώση του, καλλιεργώντας την αφαιρετική, κριτική και δημιουργική σκέψη Μάθει να επικοινωνεί διαδραστικά με τα μέλη της σχολικής ομάδας Ασκηθεί στην έκφραση και εκδήλωση των συναισθημάτων του Αποκτά τη γνώση μέσα από προσωπική δραστηριοποίηση Γιατί: Η γνώση χτίζεται, συνοικοδομείται, δεν αποτελεί προκατασκευασμένο υλικό για αποστήθιση, αλλά υλικό δεκτικό τροποποίησης και ανοικτό σε προσθήκες και αναθεωρήσεις

Γνωρίζοντας και Κατανοώντας: Κατανόηση βασικών εννοιών, διαδικασιών και γεγονότων. Οι μαθητές μαθαίνουν: να αναγνωρίζουν τα σημαντικά χαρακτηριστικά εννοιών και διαδικασιών, να συνδέουν μιαν έννοια –ιδέα με άλλες συναφείς, μέσα από τη σύγκριση και τον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών, να μπορούν να δώσουν παραδείγματα που να αναφέρονται σε συγκεκριμένες έννοιες, να μπορούν να κατανοούν και να περιγράφουν γεγονότα, να μπορούν να κατανοούν και να αξιοποιούν διαδικασίες

Διερευνώντας: Μύηση σε ερευνητικές διαδικασίες και διεργασίες. Οι μαθητές μαθαίνουν: να διατυπώνουν ερωτήματα, να προσδιορίζουν προβλήματα, να σχεδιάζουν και να μεθοδεύουν διερευνήσεις, να αναζητούν απαντήσεις στα προβλήματα που έχουν τεθεί, να αναζητούν και να αξιοποιούν ερευνητικά εργαλεία, να αναλύουν και να συνθέτουν δεδομένα.

Επικοινωνώντας: Επικοινωνία και συνεργασία. Οι μαθητές μαθαίνουν: να αξιοποιούν πολλαπλά μέσα επικοινωνίας και διαμόρφωσης νοημάτων να επικοινωνούν και να μοιράζονται ιδέες, σκέψεις και συναισθήματα, να επικοινωνούν προκειμένου να διερευνούν ατομικά επιχειρήματα και ισχυρισμούς ή να διασαφηνίζουν ιδέες και απόψεις, να συνεργάζονται προκειμένου να αναπτύσσουν συλλογικά επιχειρήματα, να κατανοούν έννοιες, ιδέες ή διαδικασίες, να τεκμηριώνουν θέσεις, να επιλύουν προβλήματα κλπ, να συνεργάζονται προκειμένου να παράγουν έργα.

Συνδέοντας: Σύνδεση με τα περιβάλλοντα της ζωής Συνδέοντας: Σύνδεση με τα περιβάλλοντα της ζωής. Παραγωγή και δημιουργία: Οι μαθητές μαθαίνουν: να συνδέουν με τις κοινότητες, την τεχνολογία, το περιβάλλον, τον πολιτισμό να σχεδιάζουν και να εφαρμόζουν δραστηριότητες σε οικείες και μη οικείες καταστάσεις ζωής ολοκληρώνοντας τις ερευνητικές τους προσπάθειες, να καταλήγουν σε συμπεράσματα και προτάσεις, να παράγουν έργα (ερευνητικά, καλλιτεχνικά, κατασκευαστικά κλπ) να δημοσιοποιούν τις παραγωγές τους στην κοινότητα και να δέχονται την κριτική της

Όλες αυτές οι σύγχρονες τάσεις διδακτικής μεθοδολογίας διαπερνούν άμεσα ή έμμεσα: 1. Το ΑΠΣ και το ΔΕΠΠΣ των μαθημάτων 2. Τα βιβλία των εκπαιδευτικών 3. Τις οδηγίες συγγραφής σχολικών εγχειριδίων και εκπαιδευτικού υλικού 4. Τα σχολικά εγχειρίδια

Πλαίσιο Δόμησης Της Διδασκαλίας- Ο Διδακτικός Σχεδιασμός Α. ΤΙ ΔΙΔΑΣΚΟΥΜΕ Έννοια/ες του γνωστικού μας αντικειμένου. Β. ΓΙΑΤΙ ΔΙΔΑΣΚΟΥΜΕ Στόχοι της διδασκαλίας μας. Γ. ΠΩΣ ΘΑ ΔΙΔΑΞΟΥΜΕ Διδακτική μέθοδος και αντίστοιχες τεχνικές και μέσα που θα ακολουθήσουμε. Δ. ΠΩΣ ΘΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΑΝ ΠΕΤΥΧΑΜΕ Αξιολόγηση της διδασκαλίας μας.

Θεμελιώδη στοιχεία διδακτικού σχεδιασμού Η επιλογή του γνωστικού περιεχομένου της διδασκαλίας με βάση τους διδακτικούς στόχους και ο έλεγχος της γνωστικής πληροφορίας ως προς την καταλληλότητα, σπουδαιότητα, πληρότητα, εγκυρότητα Οι διδακτικοί σκοποί και στόχοι Οι διδακτικές μέθοδοι Οι διδακτικές αρχές Η πορεία της διδασκαλίας Οι διδακτικές τεχνικές & διδακτικά μέσα Η αξιολόγηση των μαθητών & της μάθησης

Α. ΤΙ ΔΙΔΑΣΚΟΥΜΕ… Μία έννοια οποιουδήποτε γνωστικού αντικειμένου, χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει ένα ευρύ πεδίο καταστάσεων και προβλημάτων, το οποίο και αποτελεί το εννοιολογικό πλαίσιο αναφοράς της διδασκαλίας. Συγκεκριμένα, όταν προετοιμάζουμε μια διδακτική παρέμβαση εστιάζουμε σε συγκεκριμένη έννοια ή έννοιες, οι οποίες και αποτελούν το θεωρητικό πλαίσιο της διδασκαλίας μας. Αναγνωρίζουμε την/τις έννοιες-κλειδιά και εντάσσουμε την νέα γνώση στα προϋπάρχον γνωστικό πλαίσιο των μαθητών.

Β. ΓΙΑΤΙ ΔΙΔΑΣΚΟΥΜΕ…;; Διδακτικοί σκοποί & στόχοι Β. ΓΙΑΤΙ ΔΙΔΑΣΚΟΥΜΕ…;; Διδακτικοί σκοποί & στόχοι Σκοπός: Πρόκειται για ευρεία παιδαγωγική έννοια και αναφέρεται σε γενικές επιδιώξεις, έχει μακροπρόθεσμη διάρκεια και αφορά στο τελικό αποτέλεσμα. Οι σκοποί των μαθημάτων περιγράφονται στην αρχή των Αναλυτικών Προγραμμάτων Στόχος: Πρόκειται για ειδικότερη έννοια που αναφέρεται σε βραχυπρόθεσμη επιδίωξη και σχετίζεται με μια ή δύο διδακτικές ενότητες. Οι στόχοι διδασκαλίας διατυπώνονται από το διδάσκοντα, αφού λάβει υπόψη του τη σκοποθεσία του μαθήματος στο Α.Π. Χρειάζεται να είναι όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένοι, πολύπλευροι και ρεαλιστικοί

Οι στόχοι διαφοροποιούνται από τους σκοπούς, διότι είναι συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι Συνοδεύονται από την πρόταση: «Ο μαθητής είναι ικανός να…» Με τους στόχους προσπαθούμε να υλοποιήσουμε τους σκοπούς μας, που είναι γενικοί, διαχρονικοί, μη μετρήσιμοι Οι στόχοι εφοδιάζουν τους μαθητές με την απόκτηση δεξιοτήτων

Γνωστικές Δεξιότητες Επικεντρωνόμαστε στην: Επίλυση προβλημάτων Διατύπωση ερωτήσεων Εύρεση πηγών Αποτελεσματική χρήση πληροφοριών Διαδικασία έρευνας Οργάνωση, ανάλυση και παρουσίαση δεδομένων Δυνατότητα προφορικής και γραπτής έκφρασης

Συναισθηματικές Δεξιότητες Στηρίζουμε τους μαθητές: να αποκτήσουν κίνητρα, υπευθυνότητα, ενδιαφέρον, θετικές στάσεις να είναι ενεργοί να εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία της τάξης

Κοινωνικές Δεξιότητες Εφοδιάζουμε τους μαθητές με ικανότητες: Καθοδήγησης Συζήτησης Διαλόγου Πειθούς Συνεργασίας Εργασίας σε ομάδες

Μετα-γνωστικές Δεξιότητες Στηρίζουμε τους μαθητές να: Δομήσουν κριτική σκέψη Οδηγηθούν σε διαδικασίες αναστοχασμού και αυτοαξιολόγησης Αξιολογούν τις γνώσεις τους Προσδιορίζουν της φύση ενός προβλήματος και να το αναλύουν στα δομικά του στοιχεία Καταστρώνουν σχέδια δράσης για την επίλυση μιας κατάστασης προβληματισμού Υλοποιούν και να κατευθύνουν τα σχέδια δράσης Επανέρχονται με διορθωτικές παρεμβάσεις Αξιολογεί το αποτέλεσμα της οργανωμένης παρέμβασής του

Ταξινομία στόχων Bloom-Krathwohl, 1986 Γνωστικοί στόχοι: αποβλέπουν στην απόκτηση της γνώσης και στην καλλιέργεια της αντίληψης και της σκέψης

1. Γνώση: οι μαθητές αναγνωρίζουν ή ανακαλούν πληροφορίες, όπως γεγονότα, ορολογία, διαδικασίες, τύπους, ημερομηνίες, ονόματα, στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων και κανόνες. (όρισε, περίγραψε, ταύτισε, ονόμασε, κατάγραψε, δήλωσε, ανάφερε) 2. Κατανόηση: οι μαθητές μεταφέρουν σε πιο κατανοητές μορφές τι έχει λεχτεί, δίνουν παραδείγματα μιας έννοιας, εξάγουν συμπεράσματα ή αποτελέσματα από πληροφορίες, μεταφράζουν σύμβολα, σχεδιαγράμματα και εικόνες. (μετάτρεψε, υποστήριξε, ξεχώρισε, διάκρινε, υπολόγισε, εξήγησε, γενίκευσε) 3. Εφαρμογή: η εφαρμογή προαπαιτεί παρουσίαση προβλήματος σε διαφορετική αλλά συναφή περίπτωση. (άλλαξε, υπολόγισε, οργάνωσε, συσχέτισε, χρησιμοποίησε)

4. Ανάλυση: οι μαθητές αναμένεται να εντοπίσουν τα επιμέρους συστατικά μιας έννοιας, να συσχετίσουν ιδέες, να τις συγκρίνουν και να τις παραθέσουν (ανάλυσε, συμπέρανε, διευκρίνισε, σύγκρινε, συσχέτισε, σκιαγράφησε) 5. Σύνθεση: οι μαθητές αναμένεται να συνθέσουν στοιχεία σε ένα ενιαίο σύνολο, να κατασκευάσουν ένα έργο ή να προβούν στην παραγωγή πρότυπων γραπτών δημιουργημάτων (κατηγοριοποίησε, σύνθεσε) 6. Αξιολόγηση: οι μαθητές αναμένεται να διαφοροποιήσουν κρίσεις, να λάβουν αποφάσεις και  να τις τεκμηριώσουν με  βάση εξωτερικά ή εσωτερικά κριτήρια ή αρχές (εκτίμησε, κρίνε, αξιολόγησε, υποστήριξε)

Γ. ΠΩΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΜΕ… Η έμφαση δίνεται στο μαθητή ως ενεργό υποκείμενο της μάθησης στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του και όχι στην αποκλειστική απόκτηση της γνώσης--Προτείνεται η αξιοποίηση της αυτονομίας του παιδιού Η κατασκευή των γνώσεων και η καλλιέργεια των δεξιοτήτων υλοποιούνται μέσω των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ μαθητών και δασκάλου & μέσω του συσχετισμού των γνωστικών πεδίων  διεπιστημονική- διαθεματική διδασκαλία Εκφράζεται η επιθυμία να συνδεθεί η μάθηση με τα βιώματα των μαθητών  βιωματική διδασκαλία- διδασκαλία με δραματοποίηση Υπάρχει σεβασμός στη διαφορετικότητα των μαθητών  διδασκαλία με εσωτερική διαφοροποίηση μαθήματος

Προωθείται η συνεργατική μάθηση μέσα από ομαδική λειτουργία της τάξης  διδασκαλία με ομάδες εργασίας Η ανάγκη και το ενδιαφέρον του μαθητή προκαλούν τη δράση και την ενεργοποίησή του- έμφαση στην κριτική & δημιουργική σκέψη & στην ανακάλυψη της γνώσης  Διερευνητική μέθοδος- διδασκαλία με μέθοδο project Ενισχύονται πρακτικές, όπως η δράση, η διάδραση, η έρευνα, η συμμετοχή, η παρέμβαση, η ενεργητική ενασχόληση του μαθητή με τα νέα γνωστικά δεδομένα  διδασκαλία με αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών

Διερευνητική μέθοδος Εισάγει την επιστημονική έρευνα στη σχολική πράξη & Εφοδιάζει τους μαθητές με δεξιότητες όπως: Να ασκούν την κριτική τους σκέψη Να συλλέγουν με επιστημονικές μεθόδους τις πηγές τους Να αποκτούν επιστημονικό λόγο Να συνειδητοποιούν την αναγκαιότητα να αποκτήσει τις απαιτούμενες ικανότητες να θέτει μαθησιακούς στόχους Να αναδεικνύουν τη μαθησιακή αποτελεσματικότητα της διδακτικής ενότητας Να τεκμηριώνουν επιστημονικά τις απόψεις τους Να εφοδιάζουν με αυτο-εκτίμηση και αυτοσεβασμό

Ενδεικτικό σχέδιο μαθήματος Έκθεση κατάστασης προβληματισμού- καθορισμός και ταξινόμηση εννοιών Διατύπωση υποθέσεων Συγκέντρωση και επεξεργασία σχετικού πληροφοριακού υλικού και αξιολόγηση των θέσεων με βάση το υλικό Εφαρμογή Διατύπωση συμπερασμάτων Γενίκευση & Ανακεφαλαίωση Αξιολόγηση: μπορεί να γίνει σε δύο στάδια : α) αυτοαξιολόγηση, αφού οι μαθητές αναζητήσουν την ορθότητα των ατομικών ή συλλογικών τους προσεγγίσεων και β) ετεροαξιολόγηση από τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές.

Ομαδοσυνεργατική μέθοδος Οι μαθητές ως μέλη μιας ομάδας συνεργάζονται για να ολοκληρώσουν την εργασία που έχουν αναλάβει Εφαρμόζεται η αρχή της συνεργατικής μάθησης Καλλιεργείται η ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης Αναπτύσσεται η κοινωνική συνείδηση

Ενδεικτικό σχέδιο μαθήματος Παρουσίαση του διδακτικού αντικειμένου και γνωστοποίηση ή υπενθύμιση των διαδικασιών συνεργασίας Έρευνα, άντληση και επεξεργασία πληροφοριών από κάθε ομάδα Διατύπωση και παρουσίαση συμπερασμάτων από κάθε ομάδα Διατύπωση γενικών συμπερασμάτων Αξιολόγηση: μπορεί να εστιάζει στο συνολικό έργο της κάθε ομάδας και στο βαθμό αξιοποίησης των αρχών της συνεργατικής μάθησης.

Μέθοδος Κατάκτησης Εννοιών Πρώτη Φάση: Προετοιμασία Διδακτικού Πλαισίου Ψυχολογική, γνωσιολογική και μεθοδολογική προετοιμασία Προβληματοποίηση διδακτικού αντικειμένου Δεύτερη Φάση: Επαφή Εκπαιδευόμενου με Δεδομένα Πληροφόρηση, επίδειξη ή αναζήτηση δεδομένων Ενεργοποίηση σχημάτων κατανόησης Επεξεργασία δεδομένων και εξαγωγή συμπερασμάτων Τρίτη Φάση: Εφαρμογή Εξάσκηση σε παρόμοιες καταστάσεις Γενίκευση της νέας γνώσης Μεταφορά της νέας γνώσης

Τέταρτη Φάση: Αξιολόγηση Ανατροφοδότηση κατανόησης Αξιολόγηση στάσεων Μεταγνωστική αξιολόγηση Πέμπτη Φάση: Ανακεφαλαίωση Λεκτική Αναπαραστασιακή Απολογιστική

Τεχνικές πλαισίωσης των μεθόδων της διδασκαλίας Παιχνίδι ρόλων Προσομοίωση: Ανασύσταση πραγματικών καταστάσεων από τους μαθητές Δημιουργία από τους μαθητές φακέλου υλικού (portofolio) Δημιουργία εννοιολογικού χάρτη εννοιών (concept map) Καταιγισμός ιδεών (brain storming) Σχέδια εργασίας ή δημιουργικές συνθετικές εργασίες (project) Διάλεξη, διάλογος, συζήτηση, επίδειξη

Μέσα Διδασκαλίας Εννοιολογικός χάρτης Αξιοποίηση έργων τέχνης, λογοτεχνικών έργων, κινηματογραφικών ταινιών, εκπαιδευτικών σεναρίων Έντυπα, διαγράμματα, πίνακες, εικόνες, φωτογραφίες, ψηφιακό υλικό Εκπαιδευτικά Λογισμικά

Δ. ΠΩΣ ΘΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΑΝ ΠΕΤΥΧΑΜΕ… Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου, ερωτήσεις ανάπτυξης, συμπλήρωσης, αντιστοίχησης, πολλαπλής επιλογής, ανάκλησης Ημιδομημένος διάλογος μεταξύ των συμμετεχόντων στη μαθησιακή διαδικασία Κλίμακα διαβαθμισμένων κριτηρίων (rubrics) Εννοιολογικός χάρτης εννοιών (Concept map) Συνθετικές δημιουργικές - διερευνητικές εργασίες Συστηματική παρατήρηση Αυτοαξιολόγηση του μαθητή Ετεροαξιολόγηση

Στ. Μορφές διδασκαλίας Ποια η σχέση μου με το μαθητή μου…;; Μορφή: ο τύπος της αλληλεπίδρασης διδάσκοντα και μαθητή Μονόλογος: περιγραφή- αφήγηση Διάλογος: κατευθυνόμενος διάλογος- Σωκρατική Μαιευτική- Προσχεδιασμένες ερωτήσεις εκπαιδευτικού- ερωτήσεις μαθητών προς τον εκπαιδευτικό- ελεύθερος διάλογος- ιδεοθύελλα (Πηγιάκη, 2004) Δεικτική μορφή: επίδειξη, συνοδευόμενη από περιγραφή (πειράματα, απεικονίσεις, φυσικά αντικείμενα) Ευρετική μορφή: στρατηγικές διερεύνησης μιας δεδομένης προβληματικής κατάστασης και επίλυσής της (problem solving)

Τελικά…. μαθητών & διδασκόντων Σημασία διδακτικού σχεδιασμού Απομακρύνεται η προχειρότητα και ο φόβος του αυτοσχεδιασμού Οργανώνεται καλύτερα η διδασκαλία με βάση ορισμένες αρχές, κανόνες & κριτήρια Προσοχή: Η διδασκαλία δεν είναι «προβολή του ίδιου έργου»  Δεν υπακούει σε «συνταγές»  Δεν εξαντλείται σε «οδηγίες»  Δεν είναι τεχνική διεκπεραίωση σταδίων και φάσεων Η διδασκαλία είναι ηθοποιία- «ζωντανή» επικοινωνία μαθητών & διδασκόντων