Τουρισμός Πολιτιστικής Κληρονομιάς Διάλεξη 1η Εισαγωγή στις Έννοιες του Πολιτιστικού Τουρισμού Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379621 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/DSΗ229

Τι σημαίνει πολιτιστική κληρονομιά; Σε αναλογία προς τον νομικό όρο «κληρονομιά» (η υλική και χρηματική κληρονομιά που μας δίνεται από τους παλαιότερους συγγενείς για να διατηρήσουμε και χρησιμοποιήσουμε λόγω της ιδιαίτερης αξίας της), πρόκειται για πολιτισμικά κατάλοιπα (υλικά και μη) που θεωρούμε ότι έχουν ιδιαίτερη κοινωνική αξία. Μία ταμπέλα που δίνουμε σε κτήρια, χώρους, τοπία, υλικό πολιτισμό, τμήματα του ζωικού και φυτικού κόσμου, καθετί που έχει αποκτήσει κοινωνική αξία και συνδέεται με τον πολιτισμό μίας ή περισσότερων ομάδων. Αν και συνήθως αναφέρεται στο παρελθόν, αυτό δεν είναι αναγκαστικά μακρινό.

Τι Είναι ο Πολιτιστικός Τουρισμός Πολιτισμός είναι η κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος έχει αναπτύξει ηθική, κοινωνική, πνευματική, τεχνική, πολιτική και καλαισθητική ζωή Σύμφωνα με το διεθνή όρο που χρησιμοποιείται για το προσδιορισμό της έννοιας της πολιτιστικής κληρονομίας, είναι το σύνολο των προτύπων συμπεριφοράς και σκέψης των ανθρώπων που ζούν σε ανθρώπινες κοινωνίες που προσδιορίζουν τα πιστεύω, τη συμπεριφορά, τη γλώσσα, τη τέχνη, και τη τεχνολογία, τη θρησκεία, τα πολιτικά και οικονομικά συστηματα κλπ….

Πολιτιστικός Τουρισμός Συνεπώς, ο πολιτιστικός τουρισμός είναι ο τουρισμός που γίνεται για πολιτιστικούς λόγους. Δηλαδή, έχει σαν κύριο τουριστικό προϊόν την επαφή, γνωριμία, γνώση, και απόλαυση του πολιτιστικού κεφαλαίου των τουριστικών προορισμών και τις διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες. Αλλά μπορεί να παρουσιαστεί σαν ένα σύστημα 3 ή 4 ομόκεντρων κύκλων ανάλογα με το βαθμό (πολιτιστικής) υποκίνησης των επισκεπτών - τουριστών

Πολιτιστικός Τουρισμός (ΙΙ) Αυτή η μορφή τουρισμού περιλαμβάνει: Επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικά μνημεία, πινακοθήκες, βιβλιοθήκες, παραδοσιακούς οικισμούς, μοναστήρια, κτίρια με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική Παρακολουθήσεις συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων, όπερας, παραδοσιακών χορών/τραγουδιών, παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων και εθίμων Συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως πανηγύρια, φεστιβάλ, κοινωνικές και πνευματικές δραστηριότητες, μαθήματα που αναφέρονται στο πολιτισμό κλπ….

Προσφορά Πολιτιστικού Τουρισμού

Ο ΤΠΚ: Μια Εναλλακτική Μορφή Τουρισμού Η αυθεντικότητα και ποικιλία των πολιτιστικών αξιών στους τόπους τουριστικού προορισμού, αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση της ελκυστικότητας τους Προκειμένου να αντισταθμιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις και ιδιαίτερα οι αλλοιώσεις και καταστροφές που προκαλούνται στο πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον από τη μαζική και μη ελεγχόμενη τουριστική επισκεψιμότητα, πρέπει: Να ελεγχθούν οι τουριστικές πιέσεις Να υιοθετηθούν πολιτικές διαχείρισης των τουριστικών ρευμάτων και εγκαταστάσεων στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας για τη πληρότητα και χρήση των μνημείων των πολιτιστικών και φυσικών τοποθεσιών

Η Έννοια του ΤΠΚ «Μια εναλλακτική μορφή τουρισμού προοριζόμενη όχι μόνο για την κάλυψη μνημείων, συνόλων, τοποθεσιών αλλά και για τη διατήρηση και προστασία τους» (Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού, 1976 Βρυξέλλες) «Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί παράγοντα γνώσης και κοινωνικής ανάπτυξης, αλλά θα πρέπει να αναπτύσσεται στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας (carrying capacity) των ευαίσθητων τόπων πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, ώστε να μην εξελιχθεί σε παράγοντα αρνητικών πιέσεων, ιδιαίτερα όταν η υποδομή των τόπων αυτών είναι περιορισμένη ή ανεπαρκής» (Νέα Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού, 1999 Μεξικό).

Η Έννοια του ΤΠΚ (ΙΙ) Είκοσι χρόνια μετά την Agenda 21 αναγνωρίζεται η ανάγκη να βασίζεται η τουριστική ανάπτυξη στα κριτήρια της αειφορίας. Δηλαδή ναι είναι: Οικολογικά συμβατή και οικονομικά βιώσιμη Ηθικά και κοινωνικά αποδεκτή Να σέβεται και να υπολογίζει τις εύθραυστες ισορροπίες του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος Να προωθεί τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως αυτή του πολιτιστικού τουρισμού σε συνδυασμό με άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού

Λόγοι ανάπτυξης Πολιτιστικού Τουρισμού Περιβαλλοντικοί Οικονομικοί (ανταγωνισμός και αναζήτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος) Κοινωνικοί (από μοντερνισμό σε μετά-μοντερνισμό) Τουριστικοί (επέκταση κύκλου ζωής παρηκμασμένων τουριστικών θέρετρων)

Περιβαλλοντικοί Λόγοι Ήδη από τη δεκαετία του 70, ειδικοί επιστήμονες και παγκόσμιοι οργανισμοί διαπίστωσαν ότι οι τάσεις ανάπτυξης του τουριστικού φαινομένου θα δημιουργούσαν πιέσεις σε βάρος περιοχών με Φυσικό ενδιαφέρον Πολιτιστικό ενδιαφέρον Και τα δυο μαζί Βέβαια αυτό το φαινόμενο αρχίζει και αντιστρέφεται Κάβο Σίδερο (εκκλησιαστικός τουρισμός) Περίπτωση Βαρκελώνης και Αυστραλίας)

Οικονομικοί Λόγοι Η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου αναδεικνύεται σε ευκαιρία αξιοσημείωτων επενδύσεων και παρεμβάσεων αναβάθμισης πόλεων η ευρύτερων περιοχών Η σχέση τουρισμού πολιτισμού εισάγει τη πολιτιστική κληρονομιά σε μια οικονομική και κοινωνική δυναμική με ποικίλες επιπτώσεις… Επίδραση τεχνολογίας και ΤΠΕ Η εμπορευματοποίηση του παρελθόντος. Το παράδοξο: από την ταυτοσημία παρελθόντος-παρόντος στη διάκρισή τους. Η στροφή στο παρελθόν, στα απομεινάρια της ιστορίας, στην «αντικειμενοποίησή» τους.

Οικονομικοί Λόγοι Πίνακας: Μέγεθος Αγοράς του Διεθνούς Πολιτιστικού Τουρισμού

Κοινωνικοί Λόγοι Ενδιαφέρον για το παρελθόν (το παλιό) Επιστροφή στις ρίζες Εξαιτίας του τρόπου ζωής μας (24ωρη οικονομία), μας ενδιαφέρουν δύο πράγματα: Να μην χάσουμε επαφή με μια σταθερά του περιβάλλοντος μας (το παρελθόν) Να βελτιώσουμε τη ποιότητα ζωής μας Νοιώθουμε ότι παίρνουμε νόημα από την επιστροφή στο παρελθόν

Τουριστικοί Λόγοι The Butler sequence # of visitors (do nothing) Time A (Major Rejuvenation) B (Minor Rejuvenation) Stagnation (Continue as is (do nothing) Consolidation Major Decline Development Involvement Exploration

Σχέση Τουρισμού (φαινομένου) - Πολιτισμού Διάγραμμα: Ο Κύκλος Ζωής του Τουριστικού Φαινομένου

Γιατί μας νοιάζουν τα «απομεινάρια» του παρελθόντος; Συσχέτιση με τις ακόλουθες έννοιες: Παράδοση. Αυθεντικότητα. Καταγωγή. Νοσταλγία. Ταυτότητα. Τόπος.

Αν η ΠΚ σημαίνει τόσα πολλά, ανάλογα με την ομάδα, τον τόπο και τον χρόνο, τότε μπορεί να σημαίνει ό,τι θέλουμε; Αν η ΠΚ έχει βαθιά νοήματα, χαρακτηρίζει την ταυτότητα ατόμων και ομάδων, πώς γίνεται να πωλείται, να τροποποιείται ή να γίνεται αντικείμενο κατάχρησης; Πώς εξηγείται η τεράστια αύξηση των θέσεων ΠΚ (μια δυτική έννοια) στον δυτικό κόσμο αλλά και η ανάπτυξη των πολιτιστικών σπουδών, των heritage studies;

Βασικά ερωτήματα: Πώς εξασφαλίζεται η αυθεντικότητα της ΠΚ; Ο τεράστιος αγώνας κατά της φθοράς. Πώς και πόσο πρέπει να συντηρούνται ή να αποκαθίστανται τα αντικείμενα, τα κτήρια, οι χώροι, τα τοπία του παρελθόντος; Αν οι βιομηχανίες πολιτισμού «πωλούν» χώρους και πράγματα για οικονομικό όφελος, πώς μπορεί να λειτουργεί η ΠΚ ως έμβλημα της τοπικής ταυτότητας; Ποια είναι η σχέση παρελθόντος-παρόντος; Πώς κατασκευάζεται η πολιτισμική διαφορά (εγώ, εμείς, οι Άλλοι); Ποια είναι η σημασία των διαφορών που σημειώνονται όσον αφορά τις ποικίλες προσλήψεις του χρόνου; Ποιοι τρόποι της ιστορίας και της μνήμης είναι σημαντικοί για την κατανόηση του παρελθόντος/ ποιοι τρόποι καθιστούν το παρελθόν σημαντικό στο παρόν;

Κριτικές προσεγγίσεις Ιστορική προσέγγιση Μνημονική προσέγγιση

Ιστορική προσέγγιση (Historical approach) Εξηγεί την τεράστια αύξηση των θέσεων ΠΚ στον δυτικό κόσμο αλλά και την ανάπτυξη των πολιτιστικών σπουδών (heritage studies), τη σχέση της ΠΚ με αξιώσεις σχετικές με την ταυτότητα, την καταγωγή και την μετάδοση του πολιτισμού (cultural transmission).

Μνημονικές Προσεγγίσεις (Memorial approach) Δίνει έμφαση στην δημιουργία εναλλακτικών ή παράλληλων παρελθόντων, μια πηγή άντλησης στοιχείων για το μέλλον και για τις ανθρώπινες αξίες.

Μνημονικές προσεγγίσεις της ΠΚ Μία κίνηση για την κατανόηση διαφορετικών, εναλλακτικών τρόπων μετάδοσης των πολιτιστικών μηνυμάτων, της σχέσης με το παρελθόν και του έργου της μνήμης. Το παρελθόν, ως μία ενεργητική παρουσία στο παρόν. Η μνήμη δεν είναι αποθήκη. Εδώ δεν τίθενται παράμετροι αυθεντικής αναπαράστασης. Το παρελθόν δεν διαχωρίζεται από το παρόν αλλά το συναντά. Η σύνδεση με τους προγόνους. Ο θεραπευτικός χαρακτήρας της ΠΚ που κάνει τους ανθρώπους (τουρίστες, συντηρητές, πρόσφυγες) να αντέχουν τον πόνο και τις πληγές του παρελθόντος. Π.χ., κοινές εκθέσεις 2ου ΠΠ με Γερμανία Έκθεση Ιστορικού Μουσείου Κρήτης με καθημερινή χρήση αντικειμένων του 2ου ΠΠ Η χρήση της σημασίας της ΠΚ από κάθε λογής κοινότητες και ιθαγενείς ομάδες.

Σήμερα: Η ανάγκη να σώσουμε και να αναδείξουμε τα πάντα. Δεν πρόκειται μόνο για το ενδιαφέρον μιας ελίτ.

Η ΠΚ ως “επένδυση” Κοινωνιολογική οπτική για την αύξηση της επισκεψιμότητας, την εξασφάλιση της προσβασιμότητας (νοητικής και φυσικής), την κοινωνική ένταξη, την ανατροπή του μουσείου-ναού που αποσπά τα αντικείμενα από το πλαίσιό τους, την παραμονή των αντικειμένων στον χώρο τους και το τοπίο τους, την εφαρμογή της έννοιας του οικο-μουσείου, την διεξαγωγή visitor & non-visitor surveys. Πλέον, η αναζήτηση της σημασίας της ΠΚ είναι παγκόσμια και όχι ευρωκεντρική, η αναζήτηση ριζών και καταβολών είναι παγκόσμια, ενώ οι τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμού εντείνουν την νοσταλγία.