Η πληθυσμιακή και οικιστική ανάπτυξη του παράκτιου χώρου ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Τίτλος διπλωματικής εργασίας Η πληθυσμιακή και οικιστική ανάπτυξη του παράκτιου χώρου της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου Σύγκριση του βόρειου και νότιου παράκτιου μετώπου Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Μαριέ Νοέλ Ντυκέν Διορθωτές Καθηγητές: Βύρωνας Κοτζαμάνης και Ηλίας Μπεριάτος Εκπόνηση: Ζαχαριουδάκης Χρήστος Βόλος, Ιούνιος 2016

Σκοπός: Υπόθεση Εργασίας: Να περιγράψει την διαχρονική εξέλιξη Να καταγράψει και αξιολογήσει την υφιστάμενη κατάσταση Να μελετήσει κοινωνικοοικονομική δυναμική του τόπου Να προβεί στην παράθεση προτάσεων Υπόθεση Εργασίας: Τα φαινόμενα κορεσμού στο Βόρειο Παράκτιο τμήμα της Π.Ε. Ηρακλείου, ενώ παράλληλα το Νότιο Παράκτιο κομμάτι παρουσιάζει την εικόνα του ευαίσθητου φυσικού περιβάλλοντος.

Δομή Εργασίας - Μεθοδολογία Θεωρητικό υπόβαθρο : 1) βασικοί ορισμοί εννοιών 2) θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο Βασικά εργαλεία χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού Αξιολόγηση της πληθυσμιακής δυναμικής (διαχρονικές αναλύσεις – υφιστάμενη κατάσταση) Διαχρονική οικιστική ανάπτυξη (αστικοποίηση, υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων, πυκνοκατοίκηση, προαστιοποίηση, επέκταση οικισμών, αστική διάχυση) Συμπερασματικές παρατηρήσεις και προτάσεις

Θεωρητικό Υπόβαθρο - Βασικές Έννοιες Παράκτιος χώρος: αποτελεί «τη μεταβατική ζώνη μεταξύ του χερσαίου και του θαλάσσιου χώρου με διαρκείς αλληλεπιδράσεις, συνιστά μια ενότητα του χώρου που χαρακτηρίζεται από σημαντικό βιολογικό, γεωφυσικό, αισθητικό, πολιτισμικό και οικονομικό πλούτο, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πολύτιμο φυσικό πόρο και κοινή κληρονομιά, η οποία πρέπει να διασφαλιστεί για τις παρούσες και τις μελλοντικές γενιές στο πλαίσιο των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης» Πληθυσμιακή ανάπτυξη: αφορά την θετική μεταβολή του πληθυσμού που συνοδεύεται και από μια γενικότερη ανάπτυξη σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο Οικιστική ανάπτυξη: συνδέεται άμεσα με το οικιστικό αποτύπωμα του οικισμού και δηλώνει την μεγέθυνση του και εξάπλωση του

Παράκτιες περιοχές Σημασία: Α) Αειφορική - περιβαλλοντική – οικολογική Β) Κοινωνική – οικονομική – αναπτυξιακή Παρουσιάζουν μία ιδιομορφία και ιδιαιτερότητα σε σχέση με τις ενδοχώριες περιοχές συγκέντρωσης υποδομών, και έχουν ποικίλα χαρακτηριστικά και συγκριτικά πλεονεκτήματα που προσδίδουν τεράστια σημασία στη ποιότητα ζωής (πχ. θάλασσα, φυσικό περιβάλλον, υψηλή συγκέντρωση δραστηριοτήτων, οικονομικές προοπτικές κτλ.) Καθοριστικό ρόλο ζωτικής σημασίας στην Ευρωπαϊκή και Ελληνική πραγματικότητα

Παράκτιες Περιοχές Προβλήματα και Πιέσεις: Χωροταξικά και πολεοδομικά ζητήματα : α) συγκέντρωση πληθυσμού και δραστηριοτήτων σε περιορισμένο και ευαίσθητο περιβαλλοντικό χώρο β) συγκρούσεις ασύμβατων χρήσεων γης γ) υποβάθμιση δυναμικής και μείωση της ελκυστικότητας Πυκνοκατοίκηση - ανεξέλεγκτη αστικοποίηση Υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων Υπέρβαση φέρουσας Ικανότητας Περιβαλλοντικά προβλήματα : α) ρύπανση του περιβάλλοντος και η υποβάθμιση του τοπίου, β) αλλοίωση των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, υπερεξάντληση των φυσικών πόρων γ) εξάπλωση της αυθαίρετης αστικής οικιστικής δραστηριότητας σε προστατευόμενες περιοχές (Natura) Ανάγκη για ένα ολοκληρωμένο χωρικό σχεδιασμό

Θεσμικό – Νομοθετικό Υπόβαθρο Η ολοκληρωμένη διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών: απαιτεί ένα νέο τρόπο διαχείρισης βασισμένο στη συμμετοχή και στη συνεργασία όλων των τμημάτων της κοινωνίας, έτσι ώστε να σχεδιάσει και μετέπειτα να υλοποιήσει ενός αμοιβαία επωφελούς αναπτυξιακού μοντέλου και στοχεύει στην αειφορική διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών. Ευρωπαϊκές πολιτικές - Ευρωπαϊκή Στρατηγική: Μεσογειακό Πρόγραμμα Δράσης, ΟΔΠΖ και Πολιτικές για την Κλιματική Αλλαγή Ελληνικές κανονιστικές διατάξεις - Γενικό Πλαίσιο για το Παράκτιο Χώρο Ν. 2971/2001 «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις» - Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Παράκτιο Χώρο και τα νησιά (Ν. 2742/99)

Ανάλυση Διαχρονική Εξέλιξη και Εξέταση της Υφιστάμενης Κατάστασης Στόχος: ερευνάται αν τίθεται θέμα κορεσμού στο Βόρειο παράκτιο τμήμα σε αντίθεση με το Νότιο, από την έντονη και μη ελεγχόμενη συγκέντρωση δραστηριοτήτων και πληθυσμού Πληθυσμιακή Ανάπτυξη - Ανάλυση και αξιολόγηση των μεταβολών που δημιουργούνται τόσο σε πληθυσμιακά όσο και κοινωνικοοικονομικά στοιχεία Οικιστική Ανάπτυξη - Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης ως προς την αστική εξάπλωση που παρατηρείται στο βόρειο παραλιακό μέτωπο - Αξιολόγηση των παραγόντων που συμβάλουν σε όλα τα ζητήματα πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού, ενώ παράλληλα εκτιμώνται τάσεις χωρικής εξάπλωσης

Βασικά Χαρακτηριστικά της Περιοχής Μελέτης Η Π.Ε. Ηρακλείου τοποθετείται στο κεντροανατολικό τμήμα της Περιφέρειας Κρήτης Αποτελεί διοικητική έδρα της Περιφέρειας, και κύριο αναπτυξιακό και ελκυστικό πόλο σε περιφερειακό και σε εθνικό επίπεδο Ύπαρξη της Πόλης του Ηρακλείου, του σημαντικότερου αστικού κέντρου Στο βόρειο παράκτιο τμήμα παρατηρείται αστική συγκέντρωση μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού και πλειοψηφίας των παραγωγικών δραστηριοτήτων και των υποδομών Αισθητικά αξιόλογο τοπίο με ευαίσθητα οικοσυστήματα, σχεδόν ανέγγιχτο και πολλά υποσχόμενο νότιο παραλιακό μέτωπο, και παράλληλα ύπαρξη πολλών πλεονεκτημάτων και προοπτικών Χάρτης 1: Διοικητική Διαίρεση της Περιφέρεια Κρήτης σε Περιφερειακές Ενότητες και σε Δήμους, 2016

Δημογραφική Δυναμική Πίνακας 1: Μόνιμος πληθυσμός και πληθυσμιακή μεταβολή (1991 – 2011) Μόνιμος Πληθυσμός   1991 2001 2011 Ελλάδα 10.221.977 10.934.097 10.815.197 Περιφέρεια Κρήτης 536.805 594.368 623.065 Π.Ε. Ηρακλείου 265.708 291.225 305.490 Μεταβολή πληθυσμού ανά δεκαετία - 7% -1,1% 10,7% 4,8% 9,6% 4,9% Ποσοστιαία συμμετοχή πληθυσμού της περιοχής μελέτης στην Ελλάδα 2,6% 2,7% 2,8% στην Περιφέρεια Κρήτης 49,5% 50% 49%

Δημογραφική Δυναμική Διάγραμμα 1: Πληθυσμιακή μεταβολή Δημοτικών Ενοτήτων, των Βόρειων παράκτιων Δήμων

Δημογραφική Δυναμική

Δημογραφική Δυναμική Πυκνότητα του πληθυσμού Ρυθμοί πληθυσμιακής μεταβολής Τρία μοτίβα εξελίξεων τρείς μορφές εσωτερικής διαφοροποίησης Εντατική μετακίνηση αγροτικού πληθυσμού προς το μεγαλύτερο και σημαντικότερο αστικό κέντρο της Περιφερειακής Ενότητας, το Πολεοδομικό Συγκρότημα Ηρακλείου Σημαντική αύξηση του πληθυσμού του Δήμου Χερσονήσου, εξαιτίας των ποικίλων οικονομικών ευκαιριών που παρείχε (έντονη τουριστική ανάπτυξη και οικονομικές δραστηριότητες) Ο δήμος Μίνωα Πεδιάδας, ο οποίος χαρακτηρίζεται από πληθυσμιακή μετακίνηση προς περιοχές με κεντρικές λειτουργίες και υπηρεσίες

Δημογραφική Δυναμική Μετακινήσεις πληθυσμών, για την περίοδο 2001 - 2011 Οι μεταβολές πληθυσμού προκύπτουν από το συνδυασμό δύο συνιστωσών: Δείκτη Φυσικού Ισοζυγίου Δείκτη Φαινόμενης Μετανάστευσης (εισροές – εκροές) Αξιοσημείωτες θετικές τάσεις παρουσιάζουν οι Δ.Ε. Γαζίου, Γουβών και Αρχανών Ισχυρή ελκυστικότητα παρατηρείται στην Δ.Ε. Αλικαρνασσού Ελλιπής ελκυστικότητα και μειωμένη δυναμική σημειώνει ο Δ. Φαιστού

Κοινωνικοοικονομικά Χαρακτηριστικά Διάγραμμα 3: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Περιφέρειας Κρήτης (ΕΛ.ΣΤΑΤ)

Οικιστική Ανάπτυξη Ιστορικές εξελίξεις και τάσεις Αξιολόγηση και ερμηνεία της υπάρχουσας κατάστασης Σκοπός είναι η διατύπωση προτάσεων σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων που παρουσιάζουν οι σύγχρονοι οικισμοί της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου Φαινόμενα: Αστικοποίηση Πυκνοκατοίκηση Περιαστικοποίηση επεκτάσεις πόλης Προαστιοποίηση Υποβάθμιση της περιαστικής γης και κυρίως του παράκτιου χώρου

Χάρτης 2: Διαχρονικής Αστικής Διάχυσης

Οικιστική Ανάπτυξη Χάρτης 3: Η μεταβολή των τεχνητών επιφανειών από το 1990 – 2000 και 2000 -2012

Οικιστική Ανάπτυξη Ανθρωπογενείς Πιέσεις: Α) Βόρειο - Δυτικό κομμάτι της Π.Ε. Ηρακλείου (Δ.Ε. Νέας Αλικαρνασσού, και Γαζίου) ανάπτυξη κυρίως της βιομηχανικής χρήσης τουριστικές δραστηριότητες αισθητική αλλοίωση στο τοπίου ο Διεθνής Αερολιμένας Ηρακλείου (ηχορύπανση, αέριοι ρύποι, συγκρουσιακές σχέσεις) Β) Βόρειο - Ανατολικό κομμάτι της Π.Ε. Ηρακλείου (Δήμος Χερσονήσου) ισχυρότερη τουριστική δραστηριότητα συγκρούσεις γης (γεωργία και κατοικία – εντατικός τουρισμός) αλλοίωση του φυσικού τοπίου

Οικιστική Ανάπτυξη Ανθρωπογενείς Πιέσεις: Γ) Η Πόλη του Ηρακλείου και τα νότια προάστια του  λιμάνι Ηρακλείου  βιομηχανική περιοχή (συγκρούσεις γης, έλλειψη σχεδιασμού)  αυξανόμενη υποβάθμιση, λόγω πυκνοκατοίκησης  επεκτεινόμενη οικιστική ανωμαλία Δ) Ενδοχώρα και Νότιο τμήμα της Π.Ε. Ηρακλείου δεν διακρίνεται για την ελκυστικότητα σε ότι αφορά ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και αναπτυξιακές ενέργειες δεν διαθέτουμε αρκετά δεδομένα διάβρωση του φυσικού τοπίου και των ακτών

Συμπεράσματα Η Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου παραμένει μια περιοχή με προοπτικές ανάπτυξης σε εθνικό επίπεδο, ωστόσο: Τα σημαντικότερα οικιστικά σύνολα της μελετώμενης περιοχής δέχονται σημαντική αστική εξάπλωση (κυρίως του βόρειου τμήματος) Υπερβολική αύξηση του πληθυσμού και των δραστηριοτήτων Ανθρωπογενείς πιέσεις (συγκρουόμενες σχέσεις ασύμβατων χρήσεων γης) Περιαστικοποίηση Προαστιοποίηση Υποβάθμιση και αλλοίωση του αγροτικού χώρου Εμφανής έως σήμερα είναι η ανισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ του βόρειου και νότιου παράκτιου τμήματος της Π.Ε. Ηρακλείου Υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού στο βόρειο παράκτιο τμήμα (πληθυσμιακές μετακινήσεις) Περιβαλλοντικές πιέσεις στο βόρειο τμήμα λόγω της υπερβολικής αστικής διάχυσης, και στο νότιο εξαιτίας της άναρχης ανάπτυξης δραστηριοτήτων

Προτάσεις Για την αντιμετώπιση προβλημάτων Βόρειου – Δυτικού παράκτιου μετώπου Η εξομάλυνση των πιέσεων των ασύμβατων χρήσεων γης ειδικά στον παράκτιο χώρο  Σχεδιασμός ζωνών εξυγίανσης και προστασίας  Καθορισμός γραμμών αιγιαλού και παραλίας σε όλο το μήκος του θαλάσσιου μετώπου  Έλεγχος της τουριστικής ανάπτυξης (προώθηση ήπιων μορφών) Η αποσυμφόρηση της Πόλης του Ηρακλείου από την υπερσυγκέντωση δραστηριοτήτων και πυκνής αστικής φύσης  Πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός (δημιουργία δημόσιων χώρων, πράσινη ανάπτυξη, δια πλάτυνση των αξόνων που οδηγούν στο παραλιακό μέτωπο)  Απεγκατάσταση του αερολιμένα Ηρακλείου και νέα χωροθέτηση του στο Καστέλι Πεδιάδας Ο έλεγχος της προαστιοποίησης με την εισαγωγή ειδικών κατευθύνσεων και αναπτυξιακών κινήτρων στα θεσμικά πλαίσια  Αξιολόγηση και αναθεώρηση των μελετών ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα  Προστασία του αγροτικού χώρου

Προτάσεις Για την αντιμετώπιση προβλημάτων Βόρειου – Ανατολικού παράκτιου μετώπου Απομάκρυνση από την μαζική συγκέντρωση τουριστικών δραστηριοτήτων  Ανάπτυξη ενός νέου μοντέλου, βασισμένο στον βιώσιμο τουρισμό (στην ενδοχώρα)  Ενίσχυση και στροφή προς στους αξιόλογους και αναξιοποίητους τουριστικούς πόρους  Ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων και παραδοσιακών οικισμών Προώθηση της «πράσινης επιχειρηματικότητας»

Προτάσεις Για την αντιμετώπιση προβλημάτων Νότιου παράκτιου μετώπου Προώθηση σαν βασικός προσανατολισμός ανάπτυξης και αναβάθμισης της ευρύτερης περιοχής, η οργανωμένη τουριστική δραστηριότητα με σωστή διαχείριση και προστασία του πλουτοπαραγωγικού πόρου της περιοχής Ανάδειξη του τουριστικού προϊόντος του τόπου Ενίσχυση του ακτινικού προτύπου σύνδεσης του Ηρακλείου µε την ενδοχώρα (μεταφορά δυναμικής από το βόρειο τμήμα στο νότιο) Μετεγκατάσταση του αερολιμένα Ηρακλείου στη νέα θέση Καστέλι Δ. Μίνωα Πεδιάδας Δημιουργία νέου εξειδικευμένου κομβικού λιμένα στο Τυμπάκι Μεσσαράς Ολοκλήρωση και λειτουργική αναβάθμιση του Νότιου Οδικού Άξονα Κρήτης (ΝΟΑΚ), και σύνδεση των μεγάλων μεταφορικών υποδομών Προώθηση ενός επενδυτικού συστήματος το οποίο θα ενισχύει κυρίως την δημιουργία νέων και την αναβάθμιση των υφιστάμενων ποιοτικών εγκαταστάσεων (κυρίως τουρισμού)

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ