Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΓΥΜΝΑΣΙΟΝΕΑΣ ΠΕΡΑΜΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2016-2017 Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Τίτλος Προγράμματος: «Μονοπάτια και πέτρινα γεφύρια του χθες, οδικό δίκτυο και γέφυρες της σύγχρονης Ελλάδας» Υπεύθυνος εκπαιδευτικός: Ιωάννης Τζούκας Συμμετέχουσες εκπ/κοί : Τριβέλλα Ελένη, Νικολή Δήμητρα

Συμμετέχοντες μαθητές ΜΑΓΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΓΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ ΜΠΕΓΚΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΑΒΒΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΑΓΙΟΣ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗΣ ΤΑΡΑ ΕΡΜΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΦΑΣΟΥΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΧΗΛΑ ΚΛΑΟΥΝΤΙΑ ΖΟΥΜΠΛΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ ΡΕΝΟΣ ΚΑΨΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΚΟΛΛΙΑ ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΡΔΑΛΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΤΤΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΛΛΙΟΥ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΜΥΡΤΑΙ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΟΠΤΙΔΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΤΖΙΜΑΣ ΗΛΙΑΣ ΨΩΜΙΑΔΗ ΜΑΡΙΑ-ΙΩΑΝΝΑ

Kατασκευή των γεφυρών  Η εξέλιξη στην κατασκευή των γεφυρών ακολούθησε αυτή των δρόμων, ενώ στην Ελλάδα διακρίνονται τρεις φάσεις, ανάλογα με τα υλικά που χρησιμοποιούνταν.

Πρώτη φάση Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης, τα υλικά που χρησιμοποιούνταν ήταν κορμοί δέντρων, πέτρινες πλάκες ή ογκόλιθοι και με αυτό το τρόπο γεφύρωναν ρυάκια. Παράδειγμα τέτοιας γέφυρας είναι η γέφυρα του Αρκαδικού, η οποία κατασκευάστηκε την μυκηναϊκή εποχή και αποτελείται από ογκόλιθους. Πρόχειρες ξύλινες γέφυρες, σήμερα γνωστές ως λιάσια ή λεσιά, χρησιμοποιούνται ακόμη σε μικρά ποτάμια. Αυτές οι γέφυρες δεν έχουν δικά τους βάθρα, αλλά στερεώνονται σε δέντρα ή βράχια στις όχθες των ποταμών. Για να γίνει μια γέφυρα πιο ασφαλής χρησιμοποιούνταν ξύλινα ή πέτρινα μεσόβαθρα και κατάστρωμα από κορμούς και μικρότερα ξύλα. Οι Μυκηναίοι κατασκεύασαν γέφυρες από ογκόλιθους οι οποίες είχαν ένα εκφορητικό σύστημα με τη χρήση λίθινων προβολών (δηλαδή το πάνω μέρος να προβάλει περισσότερο από το αποκάτω) με αποτέλεσμα να σχηματίζουν ψευδοθόλους με τριγωνικό άνοιγμα. Η φάση αυτή τελείωσε περίπου το 200 π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι εισήγαγαν τις επεξεργασμένες πέτρινες πλάκες στην κατασκευή των γεφυρών.

Δεύτερη φάση Οι Ρωμαίοι, πέρα από την χρήση επεξεργασμένων πλακών, χρησιμοποίησαν επίσης την αψίδα με ημικυκλικό τόξο για την κατασκευή γεφυρών και κυρίως υδραγωγείων. Μια εξέλιξη αυτού του σχεδίου ήταν οι αψίδες με οξυκόρυφα τόξα. Τα τοξωτά γεφύρια, πολλά από τα οποία κατασκευάστηκαν κατά το 18ο και 19ο αιώνα, αποτελούν αξιόλογα έργα της λαϊκής αρχιτεκτονικής, με λεπτά τόξα, γερά βάθρα και τα οποία έχουν μεγάλη αισθητική αξία. Συνήθως στη κορυφή του τόξου είναι πολύ στενά. Τα γεφύρια αυτά ήταν αρχικά ξύλινα, αλλά στη συνέχεια κατασκευάστηκαν από πέτρα η οποία ήταν ανθεκτική, ομοιόμορφη, συμπαγής, χωρίς ρωγμές και με αντοχή στην διάβρωση.

Δεύτερη φάση Στην  Ήπειρο, τα γεφύρια αυτά ήταν από σχιστόλιθο. Για την κατασκευή τους, πρώτα στηνόταν ο ξυλότυπος και εν συνεχεία η κατασκευή προχωρούσε παράλληλα σχηματίζοντας το τόξο. Οι γέφυρες αυτές δεν χρησιμοποιούν κονίαμα. Το σημείο που επιλεγόταν για την κατασκευή της γέφυρας ήταν κάποιο στένωμα του ποταμού ενώ οι βράχοι στις όχθες ήταν σημεία στήριξης των βάθρων της γέφυρας. Το πόσα τόξα θα χρειάζονταν για τη κατασκευή εξαρτώταν από το πλάτος του ποταμού. Συχνά υπήρχαν μικρότερα τόξα στα σημεία πρόσβασης. Πολλά από αυτά τα γεφύρια καταστράφηκαν και στη συνέχεια ξαναχτίστηκαν. Σήμερα σώζονται σε όλη την Ελλάδα τουλάχιστον 1.500 πέτρινα τοξωτά γεφύρια. Το μακρύτερο από αυτά είναι η γέφυρα Ντε Μποσσέ στο Αργοστόλι της Κεφαλλονιάς, με μήκος 900 μέτρα.

Τρίτη φάση Η τρίτη φάση στην κατασκευή των γεφυρών γίνεται με την εισαγωγή πλήρως κατεργασμένων υλικών, όπως ατσάλι και οπλισμένο σκυρόδεμα. Παραδείγματα τέτοιων γεφυρών είναι οι δίδυμες γέφυρες της Εγνατίας οδού, όπως η γέφυρα του Αράχθου και η γέφυρα Γρεβενιώτικου, η Υψηλή Γέφυρα Ευρίπου, η οποία είναι η γέφυρα με το λεπτότερο κατάστρωμα στο κόσμο, και η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, η οποία είναι η μακρύτερη καλωδιωτή γέφυρα στο κόσμο. Ένας παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι σεισμικότητα του εδάφους, και γι αυτό το λόγο οι γέφυρες έχουν αντισεισμική προστασία, όπως ειδικά έδρανα και άλλα συστήματα απορρόφησης ενέργειας.

Πληροφορίες για διάφορα γεφύρια της Ελλάδας Ονομασία Μήκος (σε μέτρα) Έναρξη κατασκευής Ολοκλήρωση κατασκευής Εμπόδιο Γέφυρα Τεμπών 210 1959 1960 Πηνειός ποταμός και σιδηρ. γραμμή Γέφυρα Ευήνου 240 1965 1967 Εύηνος ποταμός Γέφυρα Αλφειού 390 1962 Αλφειός ποταμός Γέφυρα Διδυμοτείχου 150 Ερυθροπόταμος ποταμός Γέφυρα λίμνης Πολυφύτου 1372 1972 1975 Λίμνη Πολυφύτου

Γέφυρα Ρυμνίου 615 1972 1976 Λίμνη Πολυφύτου Γέφυρα Τατάρνας 443,5 1965 1970 Λίμνη Κρεμαστών Γέφυρα Επισκοπής 602 1964 1967 Γέφυρα Χαρίλαος Τρικούπης (Ρίου - Αντιρρίου) 2252 1998 2004 Πατραϊκός κόλπος Υψηλή Γέφυρα Ευρίπου (νέα) 450 1985 1992 Στενό του Ευρίπου Γέφυρα Νέας Ποτίδαιας 165,5 1966 Διώρυγα Νέας Ποτίδαιας Γέφυρα Γιάννουλης 106 1958 1960 Πηνειός ποταμός Γέφυρα Τοξοτών 227 19?? 196? Νέστος ποταμός Γέφυρα Αξιούπολης 322 1957 1959 Αξιός ποταμός Γέφυρα Σελινούντος 120 195? Σελινούς ποταμός Γεφύρι της Άρτας 138 Άραχθος ποταμός Γέφυρα Στρυμονικού 470,5 1968 Στρυμόνας ποταμός

Γέφυρα Παρανεστίου 203 1961 1964 Νέστος ποταμός Γέφυρα Παπάδων 96 1965 Γέφυρα Άρδα 370 1959 Άρδας ποταμός Γέφυρα Κατοχής 184 1956 Αχελώος ποταμός Γέφυρα Γαλλικού 287 197? 1973 Γαλλικός ποταμός Γέφυρα Αξιού 783 Αξιός ποταμός Γέφυρα Λουδία 81 Λουδίας ποταμός Γέφυρα Αλιάκμονα 510 Αλιάκμονας ποταμός

Τέσσερα σημαντικά γεφύρια στο Νομό Ιωαννίνων 1/4 1. Του Νούτσου ή Κόκκορου, 1750. Μονότοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Βίκο. Κοντά στο χωριό Κήποι Ζαγορίου. Πρώτος χορηγός ο Νούτσος Κοντοδήμος από το χωριό Βραδέτο και το 1768 επισκευάστηκε από τον Νούτσο Καραμεσίνη. Έχει ένα πολύ μικρό ανακουφιστικό τόξο και μια μαρμάρινη επι- γραφή στη δυτική πλευρά που μνημονεύει την επισκευή του 1960 από την «Ένωση Ζαγορίσιων Αθηνών».

Τέσσερα σημαντικά γεφύρια στο Νομό Ιωαννίνων 2/4 2. Το Καλογερικό ή του Πλακίδα, 1814. Τρίτοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Βίκο. Κοντά στο χωριό Κήποι Ζαγορίου. Πρώτος χορηγός ο καλόγερος Σεραφείμ από το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία της Βίτσας. Ο Αλέξανδρος Μαμμόπουλος το χαρακτήρισε ως «κάμπια εν κινήσει». Το κατάστρωμα του δεν είναι επίπεδο και ακολουθεί τα ανεβοκατεβά- σματα των 3 τόξων.

Τέσσερα σημαντικά γεφύρια στο Νομό Ιωαννίνων 3/4 3. Της Ζέρμας, αχρονολόγητο. Δίτοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Σαραντάπορο. Ανάμεσα στη Δροσοπηγή (=Κάντσικο) και την Πλαγιά (=Ζέρμα) του Δήμου Μαστοροχωρίων. Έχει δύο άνισα και οξυκόρυφα τόξα και το με- σόβαθρο του χτίστηκε πάνω σε φυσικό βράχο. Η κατασκευή του μπορεί να σχετίζεται με την ίδρυση της Μονής της Παναγίας της Ζέρμας κατά το 15ο αιώνα.

Τέσσερα σημαντικά γεφύρια στο Νομό Ιωαννίνων 4/4 4. Της Κόνιτσας, 1870. Μονότοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Αώο. Νοτιοδυτικά της πόλης της Κόνιτσας. Ίσως το μεγαλύτερο μονότοξο της Βαλκανικής με διαστάσεις τόξου 20x40 μέτρα. Κόστισε 120.000 γρόσια και χορηγοί ήταν ο Ι. Λούλης, οι αφοί Λιάμπεη, η Α. Παπάζογλου, κ.ά. Ο Ζιώγας Φρόντζος από την Πυρσόγιαννη ήταν ο πρωτο- μάστορας. Έχει σιδερένιο καμπανάκι.

Επίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον 1/3 Η επίδραση του ανθρώπου στα φυσικά οικοσυστήματα πρέπει να είναι προσεκτική και περιορισμένη. Δυστυχώς όμως, αυτό δε συμβαίνει σήμερα αφού ο άνθρωπος ενεργεί σύμφωνα με το προσωπικό του κέρδος και με τις δραστηριότητές του καταστρέφει μεγάλες εκτάσεις με αποτέλεσμα την εξαφάνιση πολλών ζωντανών οργανισμών. Βεβαίως πολλές φορές η επέμβαση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα είναι και ωφέλιμη, αλλά τις περισσότερες φορές προκαλεί ανεπανόρθωτες καταστροφές. Τέτοιες αρνητικές παρεμβάσεις του ανθρώπου είναι: • οι πυρκαγιές των δασών • η παράνομη υλοτομία • η χρήση εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων • τα βιομηχανικά και όχι μόνο απόβλητα • η διαφύλαξη των εθνικών δρυμών • κατασκευή φραγμάτων, που μπορεί μεν να καταστρέφει τα παλιά οικοσυστήματα, δημιουργεί όμως νέα.

Επίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον 2/3 Η φύση και ο πολιτισμός υποφέρουν συγχρόνως, επειδή και οι δύο αλληλοεπηρεάζονται και η φθορά του ενός προκαλεί και την άμεση ή έμμεση φθορά του άλλου, από την επίδραση των ανθρώπων. Μια προσεκτική παρατήρηση των επιτελεσθέντων μεταβολών του περιβάλλοντος - φύση τα τελευταία εξήντα – εβδομήντα χρόνια μας κάνει να δεχτούμε αυτήν την αλληλεξάρτηση. Οι άνθρωποι αντλούν όλα τα στοιχεία της ζωής τους από το περιβάλλον - φύση. Ακόμα και την αισιοδοξία. Η γη και η θάλασσα μας δίνουν την τροφή. Τα δάση το οξυγόνο. Οι πηγές το πολύτιμο αγαθό που ονομάζεται νερό. Ο διαυγής ουρανός την ηλιακή θερμική ενέργεια. Σ' όλα όμως αυτά τα περιβαλλοντικά στοιχεία ο κυρίαρχος αλαζόνας άνθρωπος από πλεονεξία επιφέρει ανελέητη καταστροφή και απαισιοδοξία.

Επίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον 3/3 Οι επιπτώσεις της ανάπτυξης, η φθορά, η εσκεμμένη καταστροφή απειλούν όλο και περισσότερο το φυσικό περιβάλλον που εκτίθεται στην επαφή με τις υποδομές, την αδόκιμη χρήση της οικιστικής και τουριστικής ανάπτυξης, την κάθε είδους ρύπανση (εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι σήμερα η συγκέντρωση και μόνον του διοξειδίου του άνθρακα CO2 είναι 55 φορές μεγαλύτερη από ό,τι στην προβιομηχανική εποχή), και τις μακροχρόνιες επιπτώσεις των κλιματολογικών αλλαγών. Σήμερα που το ανθρώπινο δυναμικό της γης ξεπερνά τα πεντέμισι δισεκατομμύρια ψυχές - αριθμός πολύ μεγάλος- κάθε άτομο γίνεται πολλές φορές στη ζωή του, εκών - άκων, επιζήμιος στο περιβάλλον - φύση. Μπορεί από απροσεξία ή εσκεμμένα να κάψει δάση, να μολύνει νερά, να ρυπάνει. Από κακή έννοια του συμφέροντος τα εργοστάσια με τα απόβλητα και με τους ρύπους τους μολύνουν το υπέδαφος και τον αέρα, τα κάθε είδους πλεούμενα μολύνουν τις θάλασσες και τις ακρογιαλιές, οι ασυνείδητοι, με τα απορρίμματα «του πολιτισμού» βρωμίζουν τις πόλεις και την ύπαιθρο. Και τέλος μεγάλες εκτάσεις της γης γίνονται άγονες, από κακούς ανθρώπινους υπολογισμούς, επιφέροντας έτσι διατάραξη της φυσικής αρμονίας Η κατασκευή μεγάλων αυτοκινητόδρομων για την ταχύτερη μετακίνηση των πληθυσμών καθώς και μεγάλων έργων δημιουργεί διαφορετικό γεωγραφικό τοπίο από αυτό που παλιότερα γνωρίζαμε. Αναφέρουμε για παράδειγμα τη γέφυρα του Ρίου-Αντίριου. Αυτό μας δείχνει πως η ανθρώπινη παρέμβαση διαφοροποιεί μεν το γεωγραφικό περιβάλλον, προσθέτει δε αισθητικά και πρακτικά.

Κατανόηση της σημασίας του οδικού δικτύου και των γεφυρών 1/3 1. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ Η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου είναι η πιο σημαντική παρέμβαση στον τομέα της υποδομής της Δυτικής Ελλάδας. • Ανήκει στα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών (Trans European Network / TEN) σαν τμήμα του Π.Α.Θ.Ε. • Αποτελεί τον κρίσιμο κρίκο ανάμεσα στο Εθνικό Οδικό Δίκτυο και στα Διευρωπαϊκά Δίκτυα (Π.Α.Θ.Ε., ΕΓΝΑΤΙΑ). • Συνδέει δύο κύριους οδικούς άξονες:  Βορρά – Νότου: Καλαμάτα, Πάτρα, Ιωάννινα Πάτρα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Εύζωνοι  Ανατολής – Δύσης: Αντίρριο, Λαμία.

Κατανόηση της σημασίας του οδικού δικτύου και των γεφυρών 2/3 Η προσφορά της είναι σημαντική γιατί εξυπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες του ανθρώπου, δηλαδή τις ανάγκες για επικοινωνία, διασκέδαση, ταξίδια, περίθαλψη κ.τ.λ. Εξασφαλίζει επίσης την γρήγορη και ασφαλή μεταφορά προϊόντων από τη μια περιοχή στην άλλη και συμβάλλει θετικά στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Η ζεύξη Ρίου - Αντιρρίου είναι ένα σημαντικό έργο υποδομής. Ταυτόχρονα, είναι και ένα εργαλείο οικονομικής ανέλιξης. Κατά την κατασκευαστική περίοδο του έργου οι πολλαπλασιαστικές οικονομικές επιπτώσεις του για την εθνική οικονομία ανήλθαν σχεδόν στο διπλάσιο του κόστους κατασκευής του, δηλαδή στα 1,5 δισ. ευρώ.

Κατανόηση της σημασίας του οδικού δικτύου και των γεφυρών 3/3 Πέρα από αυτή τη σημαντική συμβολή του έργου κατά την κατασκευαστική περίοδο, οι θετικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της γέφυρας μετά την έναρξη λειτουργίας της μέχρι σήμερα είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές και συνεχώς διευρύνονται. Οπως διαπιστώθηκε και από σχετική μελέτη του Πανεπιστημίου Πατρών, οι μεγαλύτερες θετικές επιπτώσεις αφορούν τη σημαντική αύξηση της κινητικότητας μεταξύ του βόρειου, λιγότερο ανεπτυγμένου, και του νότιου γεωγραφικού τμήματος της δυτικής Ελλάδας, την τόνωση των αμοιβαίων εμπορευματικών και τουριστικών συναλλαγών και την άρση του κοινωνικού αποκλεισμού των κατοίκων της βόρειας περιοχής.