Μορφολογική Συμβουλευτική Ψυχολογία (Gestalttherapy) Συμβουλευτική Ψυχολογία κι Επαγγελματικός Προσανατολισμός Μάθημα 6ο ΕΠΑΙΚ -2017 ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Αγορίτσα Ψύλλου

Ιστορικό Η μορφολογική θεραπεία βρίσκεται κοντά στη συναισθηματική διάμετρο. Υποστηρίζει πως για την αλλαγή της συμπεριφοράς είναι απαραίτητη η ενόραση αλλά χωρίς προγραμματισμό δεν μπορεί να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Είναι μία συστημική θεραπεία που δίνει έμφαση στο «όλο» δηλαδή στο σύνολο. Τονίζει την επίγνωση του συνόλου της προσωπικότητας του ανθρώπου. Τονίζει το παρόν, ενώ θεωρεί το παρελθόν και το μέλλον τρόπους που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να ξεφύγει από την πραγματικότητα

Frederick (Fritz) Perls Ιδρυτής της μορφολογικής θεραπείας. Γεννήθηκε στη Γερμανία το 1893, σπούδασε ιατρική και εκπαιδεύτηκε στα Ινστιτούτα Ψυχανάλυσης της Βιέννης και του Βερολίνου. Ήταν οπαδός του Freud, αλλά στη συνέχεια ανέπτυξε τη δική του θεωρία αυτή της μορφής. Με την άνοδο του Χίτλερ έφυγε για τη Ν. Αφρική και το 1946 εγκαταστάθηκε στην Αμερική. Το 1952 παρουσίασε το μοντέλο του της μορφολογικής θεραπείας και ίδρυσε το Ινστιτούτο Μορφολογικής Θεραπείας στη Ν. Υόρκη. Η μορφολογική θεραπεία ενδιαφέρεται για το πώς ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την άμεση ύπαρξή του. Οι παραδοσιακές ερμηνείες των αντιλήψεών μας δεν είναι επαρκείς γιατί το όλο είναι διαφορετικό από το άθροισμα των επιμέρους στοιχείων του. Αντίστοιχα η συμπεριφορά και η εμπειρία είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των επιμέρους τμημάτων τους. Η συμπεριφορά και η εμπειρία του ατόμου σχηματίζει ενότητες ή οργανωμένα σύνολα. Είναι κατάλληλη για τη θεραπεία νευρωτικών ανθρώπων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Φιλοσοφία Αναπτύχθηκε στα τέλη του 19αι. ως αντίδραση στο δομισμό (θεωρία ανθρωπολογικών επιστημών με στόχο την ανάλυση των ανθρωπίνων πραγμάτων ως υποσύνολο ενός ευρύτερου συνόλου που αλληλοπροσδιορίζονται με βάση κάποιους κανόνες κατά την έννοια της δόμησης) και τον συμπεριφορισμό. Η μορφολογική θεωρία πιστεύει ότι η εμπειρία και η συμπεριφορά εμπεριέχουν βασικά πρότυπα και σχέσεις που δε γίνεται να υποβαθμιστούν σε πιο απλά επιμέρους στοιχεία. Το όλο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των στοιχείων που το αποτελούν. Οι ολότητες προσδίδουν ένα ιδιαίτερο εννοιολογικό χαρακτήρα στις εμπειρίες μας είτε έχουμε να κάνουμε με την ενόραση στην ανθρώπινη προσωπικότητα, την αντίληψη ενός γεωμετρικού σχήματος, είτε με τη δυναμική σχέση μεταξύ των μελών μιας ομάδας.

Η μορφολογική θεραπεία βασίζεται στις εξής αρχές: 1. οι άνθρωποι είναι ένα σύνολο που αποτελείται από μέρη στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους (δηλαδή σώμα, συναισθήματα, σκέψεις, αισθήσεις και αντιλήψεις). Κανένα από αυτά δεν μπορεί να γίνει κατανοητό έξω από τη δομή του ανθρώπου. Οι άνθρωποι αποτελούν επίσης μέρη του περιβάλλοντος τους και δεν μπορούν να γίνουν κατανοητοί ξεχωριστά από αυτό. 2. οι άνθρωποι επιλέγουν τους τρόπους με τους οποίους θα απαντήσουν σε εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα, δεν αντιδρούν αλλά δρουν. Είναι σε θέση να κάνουν αυτές τις επιλογές γιατί διαθέτουν την ικανότητα να έχουν πλήρη επίγνωση των αισθήσεων, των σκέψεων, των συναισθημάτων και των αντιλήψεων τους. 3. οι άνθρωποι μπορούν να κυβερνούν με επιτυχία τη ζωή τους. 4. οι άνθρωποι δεν μπορούν να βιώσουν το παρελθόν ή το μέλλον, μπορούν να βιώσουν τον εαυτό τους μόνο στο παρόν. 5. οι άνθρωποι δεν είναι βασικά ούτε καλοί ούτε κακοί.

Θεωρία της προσωπικότητας Ο Fritz Perls μοιράζεται με τον Carl Rogers την πεποίθηση πως η κινητήρια δύναμη της εξέλιξης της προσωπικότητας είναι η επιθυμία για αυτό-πραγμάτωση. Στην πορεία αυτής της εξέλιξης ο άνθρωπος περνάει από τρία στάδια: το κοινωνικό, το ψυχο-φυσικό και το πνευματικό, τα οποία αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους. Τα τρία αυτά στάδια εξέλιξης αντιπροσωπεύουν τις πιθανές διαστάσεις της επίγνωσης: Το κοινωνικό στάδιο: αρχίζει λίγο μετά τη γέννηση, χαρακτηρίζεται από επίγνωση και προσοχή προς άλλα άτομα, κυρίως βέβεια και πρωταρχικά προς τους γονείς. Το παιδί μέσα από την αλληλεπίδραση αναπτύσσει επίγνωση για τους άλλους.

Το ψυχοφυσικό στάδιο χαρακτηρίζεται από την επίγνωση του εαυτού Το ψυχοφυσικό στάδιο χαρακτηρίζεται από την επίγνωση του εαυτού. Το παιδί αρχίζει να ξεχωρίζει το «εγώ» από το «εκείνοι». Ο Perls ονομάζει αυτή τη διαπίστωση «σύνορο του εγώ», το οποίο διαφοροποιείται ακόμη περισσότερο μέσα από τη διαδικασία της ταύτισης και της αποξένωσης: ταύτισης με μερικά άτομα και ομάδες και αποξένωσης από άλλα άτομα κι ομάδες. Σχηματίζεται ο εαυτός και η εικόνα εαυτού. Κατά τον Perls, η προσωπικότητα αποτελείται από τον εαυτό, την εικόνα εαυτού και την ύπαρξη. Ο εαυτός είναι ο,τι είναι πράγματι ο άνθρωπος, η εικόνα του εαυτού είναι ό,τι θα έπρεπε να είναι κάποιος σύμφωνα με τις προσδοκίες των άλλων. Στο ψυχοφυσικό στάδιο ο άνθρωπος περνάει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του κι είναι εκείνο με το οποίο ασχολείται και στο οποίο κυρίως λειτουργεί η μορφολογική θεραπεία. Το πνευματικό στάδιο έρχεται αργότερα όταν ο άνθρωπος είναι σε θέση να βιώσει τον εαυτό του με τις αισθήσεις και τη διαίσθηση. Η επίγνωσή του αλλάζει από εκείνη των αισθήσεων σε μία επίγνωση που βρίσκεται πέρα από τις αισθήσεις.

Θεωρία της ψυχοθεραπείας Η μορφολογική ψυχοθεραπεία στοχεύει σε μία ολοκληρωμένη αντίληψη της ζωής που σημαίνει ξεπέρασμα του κατατεμαχισμού των συναισθημάτων, της σκέψης και των πράξεων που χαρακτηρίζουν τον προβληματισμένο άνθρωπο. Η ανθρώπινη συμπεριφορά δηλαδή πρέπει να μελετάται και να αντιμετωπίζεται στο σύνολό της και να μην κατατεμαχίζεται στα μέρη της. Πρόβλημα δημιουργείται όταν υπάρξει ρήξη μεταξύ αυτού που είναι το άτομο και αυτού που θέλει ή αισθάνεται ότι πρέπει να είναι. Μέσα από τη θεραπεία ο θεραπευόμενος μαθαίνει να χρησιμοποιεί τη δική του διαίσθηση κι ενόραση για να διερευνήσει όλες τις όψεις της ύπαρξής του και να ανακαλύπτει τις προσωπικές λύσεις στα προβλήματά του, να αποκτήσει δηλαδή επίγνωση. Η επίγνωση είναι μια μορφή εμπειρίας. Είναι μια διαδικασία «άγρυπνης» επαφής με το πιο σημαντικό γεγονός στο ατομικό ή περιβαλλοντικό πεδίο με πλήρη αισθησιοκινητική, συναισθηματική, γνωστική κι ενεργητική υποστήριξη. Αυτή η αυτό-υποστήριξη και η αυτογνωσία επιτρέπει στο άτομο να ζει σύμφωνα με τις δικές του προσδοκίες και να μην επιτρέπει στις προσδοκίες των άλλων να καθορίζουν την πορεία του.

Συμβουλευτική διαδικασία Ο βασικός στόχος της μορφολογικής ψυχοθεραπείας είναι η ολοκλήρωση του ανθρώπου, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την επίγνωση. Στη διαδικασία της μορφολογικής θεραπείας ο ψυχοθεραπευτής προσπαθεί να ανακαλύψει τις καταπιεσμένες δυνάμεις που εμποδίζουν την ανάπτυξη και την ευελιξία της προσωπικότητας του ατόμου, τονίζοντας πάντα το παρόν. Αφού ανακαλύψει αυτά τα εμπόδια ο ψυχοθεραπευτής βοηθά τον πελάτη να τα αναγνωρίσει και ο ίδιος κι έτσι να οδηγηθεί σε μία πιο δημιουργική κι επιτυχημένη προσαρμογή στην πραγματικότητα. Για να βοηθηθεί ο πελάτης να ξεπεράσει τις δυσκολίες του και να αντιμετωπίσει το παρόν, χρησιμοποιούνται διάφοροι τρόποι.

Μη – λεκτική επικοινωνία: κατά τη διάρκεια της θεραπείας, θεωρείται αυθεντικότερη από τη λεκτική και τονίζεται ιδιαίτερα. Σημαντική επίσης θεωρείται η σχέση συμβούλου και συμβουλευόμενου. Μεγάλη προσοχή δίνεται και στην αναγνώριση των συναισθημάτων που εμπλέκονται στις εμπειρίες του ανθρώπου. Η αποστέρηση θεωρείται ως θετικό στοιχείο στην εξέλιξη του εαυτού, γι’αυτό και χρησιμοποιείται ευρύτατα στη μορφολογική προσέγγιση. «Χωρίς αποστερήσεις δεν υπάρχει ανάγκη ούτε λόγος να ενεργοποιήσετε τα αποθέματά σας, να ανακαλύψετε ότι πιθανόν να μπορείτε να κάνετε κάτι μόνοι σας». Όταν δεν υπάρχει αποστέρηση ο άνθρωπος βασίζεται στους άλλους για υποστήριξη αντί να στηρίξει ο ίδιος τον εαυτό του. Η αποστέρηση οδηγεί τον άνθρωπο στην αντιμετώπιση των εμποδίων και τον αναστολών του και στην πίεση να ανακαλύψει τρόπους για να τα ξεπεράσει.

Τεχνικές Η μορφολογική ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές για να βοηθήσει τον άνθρωπο να αποκτήσει επίγνωση του εαυτού του. Σε μερικές περιπτώσεις χρησιμοποιείται η φαντασία για να διερευνηθεί μία κατάσταση, με την έννοια: «Τι θα συνέβαινε αν…» 1. Η προσωποποίηση: σε αυτή όλα τα απρόσωπα σχόλια μετατρέπονται σε προσωπικά όπως: η δήλωση «αν κάνεις κάποιο λάθος, όλοι σε κοιτάζουν» θα μετατραπεί σε «αν κάνω κάποιο λάθος, όλοι με κοιτάζουν». Με αυτό τον τρόπο ο θεραπευόμενος βοηθιέται να αντιμετωπίσει τον εαυτό του πιο ειλικρινά και άμεσα. 2. Η προβολή: ο θεραπευόμενος συνδέει με κάποιο άλλο πρόσωπο αυτό το μέρος του εαυτού του που δεν θέλει να κατέχει. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας θα ζητηθεί να παίξει το ρόλο αυτού του άλλου προσώπου για να διαπιστώσει αν αυτή η προβολή πράγματι ταιριάζει. 3. Από τις γνωστές και δυναμικές μεθόδους που χρησιμοποιεί η μορφολογική ψυχοθεραπεία είναι αυτή της άδειας καρέκλας. Ο θεραπευόμενος συναλλάσσεται με το υποτιθέμενο άτομο της άδειας καρέκλας – που μπορεί να αντιπροσωπεύει μέρος της δικής του προσωπικότητας ή κάποιο άλλο σημαντικό άτομο στη ζωή του. Ο θεραπευτής βοηθά το συμβουλευόμενο να καταλάβει τις συγκρούσεις που αναπτύσσονται, δίνοντας προσοχή στο λεκτικό αλλά και στο μη-λεκτικό υλικό. 4. Η περιγραφή ονείρων: τα όνειρα περιλαμβάνουν υπαρξιακά μηνύματα, οπότε «ξαναζώντας το μέσα από μία δραματοποίηση τους (παιχνίδι ρόλων) ο θεραπευόμενος μπορεί να δώσει τις δικές του ερμηνείες.

Εφαρμογές Η μορφολογική θεραπεία είναι πιο αποτελεσματική με υπέρμετρα κοινωνικούς, συγκρατημένους και καταπιεσμένους ανθρώπους, που συχνά περιγράφονται ως νευρωτικοί, ως άτομα με φοβίες, ως άνθρωποι που αναζητούν το τέλειο, ως μη – αποτελεσματικοί – των οποίων η λειτουργικότητα είναι περιορισμένη ή ασυνεπής, κυρίως λόγω εσωτερικών περιορισμών και των οποίων η απόλαυση της ζωής είναι ελάχιστη.