Θεωρίες περί συγκινήσεων…συνέχεια

Μετάφραση όρων Affect Feeling Emotion Mood Θυμικό (πρωτογενής αποτίμηση σε δισδιάστατη κλίμακα «θετικό-αρνητικό» ΄για την έκλυση συγκίνησης vs συνειδητή κατεύθυνση προς ένα αντικείμενο που χαρακτηρίζει όλα τα φαινόμενα του θυμικού Συναίσθημα (σε κανονικές συνθήκες έχει αντικείμενο, ελάχιστη διάρκεια-ΣΥΝΟΔΕΥΕΤΑΙ ΠΑΝΤΑ ΑΠΟ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ) Συγκίνηση (έχει πάντα αντικείμενο, ποικίλει σε διάρκεια και ένταση) Διάθεση (χωρίς αντικείμενο, μεγάλη διάρκεια) Affect Feeling Emotion Mood

Θεωρίες περί Συγκινήσεων Θεωρίες Βασικών/Διακριτών Συγκινήσεων: Δαρβίνος, James-Lange, Cannon Συστατικές θεωρίες: Γνωστικές (Lazarus, Russell), Κοινωνικής Δόμησης (Averill, Harre)

Γνωστικές θεωρίες για τις συγκινήσεις Αριστοτέλης: Ο τρόπος που οι άνθρωποι ερμηνεύουν τις κοινωνικές τους καταστάσεις έχει αιτιακή σημασία για τις συγκινησιακές τους αντιδράσεις. «Ο θυμός μπορεί να οριστεί ως η πεποίθηση ότι εμείς ή οι φίλοι μας είχαμε μια άδικη αντιμετώπιση, πεποίθηση που προκαλεί και στους δύο οδυνηρά συναισθήματα και μια επιθυμία ή παρόρμηση για εκδίκηση». Kenny (Action, Emotion and Will , 1963): Μια φυσιολογική κατάσταση χωρίς ένα κατάλληλο προθετικό αντικείμενο, ή που δεν οδηγεί σε μια κατάλληλη προθετική συμπεριφορά, δεν μπορεί να ορισθεί ως συγκίνηση. «Δεν έχει κανένα νόημα να υποθέσουμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να φοβούνται χωρίς να πιστεύουν ότι κινδυνεύουν ή χωρίς έστω να επιδεικνύουν κάποια συμπεριφορά αποφυγής του κινδύνου»

Propositional Attitude Theory Solomon (The Passions, 1977) Συγκινήσεις=ο τρόπος που αποτιμούμε τον κόσμο «Μια συγκίνηση είναι μια βασική εκτίμηση σχετικά με τον εαυτό μας και τη θέση μας στον κόσμο, η προβολή των αξιών και των ιδανικών, των δομών και των μυθολογιών» (1984): «Η ντροπή μου είναι μια εκτίμηση του αποτελέσματος ότι βρίσκομαι σε μια υπερβολικά άχαρη κατάσταση…η λύπη, η θλίψη, η οδύνη μου είναι εκτιμήσεις διαφορετικής έντασης του αποτελέσματος ότι έχω υποστεί κάποια απώλεια». Αποτίμηση των γεγονότων σε αντιθετικές κατηγορίες: θετικό-αρνητικό, καλό-κακό, επιθυμητό-ανεπιθύμητο, παράγοντας συγκινησιακές αντιδράσεις αρέσκειας-απαρέσκειας, προτίμησης-αποφυγής, έλξης-απώθησης. Κριτική Γιατί ο φόβος των σκουληκιών και η πεποίθηση ότι τα σκουλήκια είναι αβλαβή εμφανίζονται συνήθως μαζί (αντανακλαστικές συγκινήσεις); Πώς πολλοί καπνιστές, ενώ πιστεύουν ότι το κάπνισμα είναι επικίνδυνο, συνεχίζουν να καπνίζουν άφοβα (μη συγκινησιακές αποτιμήσεις); Ποια είναι η πεποίθηση που μας επιτρέπει να συγκινούμαστε στη σκέψη και μόνο ενός φανταστικού αντικειμένου ή κατάστασης (συγκινησιακές αντιδράσεις στη φαντασία)

Appraisal Theory Lazarus (Cognition and Motivation in Emotion, 1991) Επαρκής: οι συλλογισμοί είναι ικανοί να παράγουν συγκινήσεις. Αναγκαία: οι συγκινήσεις δεν μπορούν να εμφανιστούν χωρίς κάποιο είδος συλλογισμού. Οι λειτουργικές σχέσεις μεταξύ γνώσης και συγκίνησης είναι διπλής κατεύθυνσης: Ως συνέπεια ή εξαρτημένη μεταβλητή, οι συγκινήσεις είναι το αποτέλεσμα των αποτιμήσεων της σημασίας του τι έχει συμβεί για την ευημερία του ατόμου. Αποτελούν πάντα αντίδραση στη γνωστική δραστηριότητα, που παράγει νόημα ανεξάρτητα με τον τρόπο που αυτό το νόημα επιτυγχάνεται. Ως αιτία ή ανεξάρτητη μεταβλητή, οι συγκινήσεις ενδέχεται να βλάπτουν ή να συγκρούονται με διαδοχικές σκέψεις και επίσης να παράγουν ανατροφοδότηση για τις συνέπειες τους, γεγονός που δημιουργεί παραπέρα σκέψεις που είναι συγκινησιακές. Η στιγμή που εμφανίζεται μια συγκίνηση γίνεται τροφή για την επόμενη αποτίμηση και συγκίνηση. Έτσι, αν αισθανόμαστε ντροπή επειδή θυμώσαμε, καθώς ο θυμός θεωρείται ένα αδικαιολόγητο προσωπικό ολίσθημα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο θυμός παρήγαγε την ντροπή.

Η κοινωνική δόμηση των συγκινήσεων Εξελικτική, Σωματική & Γνωστική Θεώρηση: Συγκινήσεις κοινές για όλους τους ανθρώπους, τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς. Κοινωνική Δομική Θεωρία των Συγκινήσεων: διαφοροποίηση των θυμικών φαινομένων ανάμεσα στους πολιτισμούς. Ακόμη και αν υπάρχει γνωστική ή φυσιολογική αναλογία, δεν υπάρχει ταύτιση των κοινωνικών παραγόντων με τους οποίους συνήθως αλληλεπιδρούν. Μπορεί μια συγκίνηση να είναι σημαντικότερη για έναν πολιτισμό παρά για έναν άλλο είτε από την άποψη ότι οι άνθρωποι τη βιώνουν συχνότερα, είτε γιατί αποτελεί κοινωνικό κριτήριο για την αποτίμηση μιας πετυχημένης ή αποτυχημένης ζωής. Άρα, οι διαφορετικές κουλτούρες έχουν διαφορετικές συγκινήσεις. Στοιχεία του πολιτισμού, όπως οι κοινωνικοί ρόλοι και έννοιες της κατάλληλης κοινωνικής συμπεριφοράς μπορούν να συμβάλλουν πολλαπλώς στη δόμηση των συγκινήσεων.

Η κοινωνική δόμηση των συγκινήσεων Social role model (Averill, 1980): Η συγκίνηση είναι ένας παροδικός κοινωνικός ρόλος (ένα κοινωνικά σχηματισμένο σύνδρομο) που περιλαμβάνει την εκτίμηση του ατόμου για την κατάσταση και ερμηνεύεται περισσότερο ως πάθος παρά ως μια δράση Κοινωνικός ρόλος είναι ένας χαρακτηριστικός τύπος συμπεριφοράς θεμελιωμένος για μια συγκεκριμένη κοινωνία. Η ύπαρξη τέτοιων ρόλων συχνά εμφανίζεται να έχει μια λειτουργία, είτε για το άτομο που παίζει τον ρόλο, είτε για την κοινωνία ως σύνολο, είτε και για τους δύο. Το να «είμαι θυμωμένος» ή να «είμαι ερωτευμένος» είναι ρόλοι που οι άνθρωποι υιοθετούν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και αντανακλούν τις κοινωνικές ιδέες για το τι αρμόζει σε αυτή την κατάσταση.

The Social Construction of Emotions Η αδυναμία ελέγχου των συγκινήσεων είναι μύθος που βοηθά τις συγκινήσεις να εκπληρώσουν ποικίλους ρόλους: θυμός=γενική πολιτισμική απαγόρευση στο να βλάπτει κάποιος ηθελημένα κάποιον άλλο. Ωστόσο, υπό συγκεκριμένες συνθήκες…η αντεκδίκηση μπορεί να είναι προσδοκώμενη ή και απαιτούμενη. Πρέπει, ωστόσο, να εκφραστεί με τρόπο ώστε να μην παραβιάζεται με πρόθεση ο γενικός πολιτισμικός κανόνας της μη βλάβης του άλλου. Το να σε «κυριεύει-νικά» ο θυμός είναι ένας τρόπος συμβιβασμού των δυο προτύπων». «Μηχανισμοί άρνησης-disclaimed actions»: Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με τον τρόπο που έχουν μάθει ως κοινωνικά κατάλληλο για την κατάσταση. Ούτε το άτομο, ούτε η κοινωνία, ωστόσο, αναγνωρίζει ότι συμβαίνει αυτό και παριστάνουν τη συμπεριφορά ως φυσική και αναπόφευκτη και εκτός του ελέγχου του ατόμου. Δομούμε τις συγκινήσεις καθώς σαν υποτιθέμενα παθητικές και αναπόφευκτες εξασφαλίζουν προνόμια για αυτούς που τις βιώνουν.

Η κοινωνική δόμηση των συγκινήσεων Οι άνθρωποι δεν παράγουν σκόπιμα συγκινήσεις προκειμένου να υπακούσουν σε κοινωνικά πρότυπα. Αντίθετα, η ύπαρξη τέτοιων προτύπων δημιουργεί ένα μοντέλο ενίσχυσης-reinforcement model που σχηματοποιεί τη συμπεριφορά των ανθρώπων, έτσι ώστε να συμμορφώνεται με τα πρότυπα. Αν και οι συγκινήσεις επιτυγχάνουν διάφορους ατομικούς και κοινωνικούς στόχους, το άτομο δε χρειάζεται να έχει κάποιο σχέδιο προκειμένου να επιτύχει τους στόχους του όταν παράγει τη συγκίνηση. Αντίστοιχα η ευρύτερη κοινωνία δε χρειάζεται να έχει κάποιο σχέδιο για επίτευξη των στόχων της όταν αποδέχεται τη συγκίνηση. Οι στόχοι εξηγούν τη συμπεριφορά μόνο επειδή εξηγούν το πώς μια τέτοιου είδους συμπεριφορά έχει ανατροφοδοτηθεί. Π.χ. ο φόβος μπορεί να είναι ο κοινωνικός ρόλος που οι άνθρωποι παράγουν σε απάντηση του τι εκτιμούν ως επικίνδυνο

Η κοινωνική δόμηση των συγκινήσεων Social concept model (Rom Harré)=Propositional Attitude Theory (Solomon). Tο μοντέλο κοινωνικών εννοιών υποστηρίζει ότι οι κατηγορίες είναι «πολιτισμικές» και όχι «φυσικές». Π.χ. ο φόβος είναι η εκτίμηση μιας κατάστασης ως επικίνδυνης, δηλαδή πολιτισμικά συγκεκριμένη σκέψη, και ως εκ τούτου παράγει πολιτισμικά συγκεκριμένη συμπεριφορά. Η έννοια του κινδύνου είναι η έννοια μιας κατάστασης όπου συγκεκριμένου είδους αντικείμενα, τα οποία αναγνωρίζονται ως απειλητικά στον πολιτισμό μας, είναι παρόντα και τα οποία προκαλούν την παραγωγή συγκεκριμένης τάξης αντιδράσεων και την ύπαρξη συγκεκριμένου είδους σκέψεων σχετικά με το είδος της ψυχολογικής κατάστασης που βρίσκεται κάποιος.

Η κοινωνική δόμηση των συγκινήσεων Απαραίτητη η ύπαρξη κοινών κοινωνικών εννοιών για την ύπαρξη κοινών συγκινήσεων: Το γεγονός ότι μια κουλτούρα έχει την έννοια του «κινδύνου» ή του «βρέφους», ωστόσο, δε σημαίνει ότι θα έχουν και τις ίδιες συγκινήσεις που τα ακολουθούν ως απαντήσεις. Δυο κουλτούρες, ωστόσο, δεν μπορούν να μοιράζονται μια έννοια εκτός και αν η έννοια έχει ακριβώς τις ίδιες δευτερεύουσες σημασίες και για τους δύο πολιτισμούς. Αν δυο πολιτισμοί έχουν διαφορετικές συγκινησιακές αντιδράσεις στα βρέφη, τότε πρέπει να έχουν διαφορετικές έννοιες για τα βρέφη. Δύο πολιτισμοί επίσης δεν μπορούν να μοιράζονται την ίδια συγκίνηση του φόβου όταν ο ένας τη θεωρεί απρεπή και ο άλλος την επαινεί.

Η κοινωνική δόμηση των συγκινήσεων Η ποικιλότητα ενός ψυχολογικού ίχνους ανάμεσα στους πολιτισμούς αποδεικνύει ότι αυτό το ίχνος είναι «πολιτισμικό» και ως εκ τούτου αποκλείεται η εξελικτική του ερμηνεία. Η Catherine Lutz (1986) έδειξε ότι μια κατάσταση που αποκαλείται metagu, και συνήθως μεταφράζεται ως «φόβος», επαινείται από τον πολιτισμό της ατόλης Ifaluk, ενώ ο φόβος συνήθως αποδοκιμάζεται στον πολιτισμό μας. Ο Harré υποστηρίζει ότι αυτές οι δύο ψυχολογικές καταστάσεις δεν μπορεί να είναι η ίδια συγκίνηση καθώς έχουν διαφορετικές ηθικές σημασίες για αυτούς που τις κατέχουν. «Ισχυρός» τύπος μιας συγκίνησης σε έναν πολιτισμό, ενώ «ασθενής» τύπος της σε κάποιον άλλο.

Συνοψίζοντας Σύγχρονες πολυπαραγοντικές θεωρητικές προσεγγίσεις Δαρβίνος: οικουμενικές συγκινήσεις/εκφράσεις (universal emotions/facial emotion) Σωματική θεωρία: συναισθήματα (feelings) ΚΝΣ: συγκινησιακές αντιδράσεις και συμπεριφορά (emotional reactions/behavior) Γνωστικές θεωρίες: συγκινησιακά ερεθίσματα/συμβάντα (antecedent events) Κοινωνικές δομικές θεωρίες: διαπολιτισμική διαφοροποίηση συγκινήσεων (intercultural differences)

Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ …και η κυρίαρχη Νευροπολιτισμική Θεωρία του Ekman

Παραγνώριση της δαρβινικής θεωρίας μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα: Μεθοδολογικές αδυναμίες μελέτης Δαρβίνου Ιδεολογικές αντιστάσεις: Μπηχεβιορισμός – ρατσιστικές θεωρίες Περιβαλλοντιστές ανθρωπολόγοι

ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ Dickey & Knower (1941): ενδοπολιτισμική διευκόλυνση στην αναγνώριση των συγκινησιακών εκφράσεων του προσώπου Triandis & Lambert (1958): ενδοπολιτισμικές διαφορές ως προς το μορφωτικό επίπεδο και την έκθεση στον κινηματογράφο Cüceloglou (1970): η οικουμενικότητα των συγκινησιακών εκφράσεων του προσώπου δεν οφείλεται στην ύπαρξη τυποποιημένων φυσικών χαρακτηριστικών, αλλά σε οικουμενική τάση κατηγοριοποίησής τους σε κλίμακα δύο διαστάσεων: ευχαρίστηση-δυσαρέσκεια, χαλάρωση-διέγερση

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΣΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΩΝ Birdwhistell: Kinesics: οι εκφράσεις του προσώπου θεωρούνται κινητικά σημεία (kinemes), με αποκλειστικά δομική σημασία, ανάλογη της σημασίας που έχουν τα φωνήματα στη γλώσσα. Την πλήρη σημασία τους, ως κινητικά μορφήματα (kinemorphs), με σημασία ανάλογη των μορφημάτων της γλώσσας, την προσλαμβάνουν όταν συνδυάζονται με άλλες συστηματικές δομές συμπεριφοράς που προκύπτουν στις αλληλουχίες αλληλεπίδρασης Ύπαρξη διαπολιτισμικών και ενδοπολιτισμικών διαφορών στην έκφραση των συγκινήσεων, που οφείλονται σε διαφορετικά ερεθίσματα έκλυσης και συνεπώς στην ανάγκη να ανταλλαγούν διαφορετικά, πολιτισμικά καθορισμένα μηνύματα. Το χαμόγελο δεν αποτελεί μια μοναδική, φυσική μορφή έκφρασης, αλλά προσλαμβάνει διαφορετικές φυσικές μορφές και ποικίλες σημασίες και χρήσεις από τη μια κουλτούρα στην άλλη. Οι εκφράσεις του προσώπου -αλλά και άλλες φυσικές ή φυσιολογικές κινήσεις, όπως η στάση του σώματος, οι χειρονομίες, η προσωδία της φωνής - δεν είναι τίποτε άλλο από μη λεκτικούς όρους, συγκεκριμένοι για κάθε πολιτισμό

Η ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ UNIVERSALS Ekman: Έρευνα σε 26 χώρες. Απόλυτη συμφωνία αναγνώρισης για χαρά, λύπη, θυμό. Μεγάλη συχνότητα αναγνώρισης για φόβο, έκπληξη, αηδία. Birdwhistell: Ομογενοποίηση των επικοινωνιακών σημάτων, λόγω της παγκόσμιας διάδοσης των επικοινωνιακών μέσων

Karl Heider (1969): Dani, Δυτική Νέα Γουϊνέα Ekman (1971): Fore-Νέα Γουϊνέα. Επιβεβαίωση των προηγούμενων ευρημάτων. Σύγχυση στην αναγνώριση μεταξύ φόβου και έκπληξης .

ΝΕΥΡΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Μόνο κατά το εξελικτικό παρελθόν οι συγκινησιακές εκφράσεις διέθεταν επικοινωνιακή λειτουργία. Μετά τη μορφολογική και νευρολογική τυποποίηση αδύνατη η αποτροπή ενεργοποίησης και αποστολής ώσεων στο προσωπικό νεύρο και αναπόδραστη η έκφραση των συγκινήσεων στο πρόσωπο. Αν και η μη λεκτική συμπεριφορά εμπλέκεται σε αλληλεπιδράσεις, οι συγκινησιακές εκφράσεις του προσώπου δεν έχουν την πρόθεση να επικοινωνήσουν και πολύ περισσότερο δεν είναι ανάλογες της λεκτικής συμπεριφοράς

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ Αν λαμβάνω κάποιο μήνυμα, τότε κάποιος εκούσια έχει επιλέξει να το στείλει (καρδιακή προσβολή). Ότι γίνεται κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης αποτελεί σήμα (≠συμβολικές κινήσεις-κλείσιμο ματιού/σήματα ομιλίας-ανασήκωμα φρυδιών) Ύπαρξη έκφρασης, χωρίς συγκίνηση. Κανόνες Εκδήλωσης (Display Rules) Στηριζόμενος στα ευρήματα αυτά ο Ekman ενστερνίζεται την άποψη του Δαρβίνου ότι μόνο κατά το εξελικτικό παρελθόν οι συγκινησιακές εκφράσεις διέθεταν επικοινωνιακή λειτουργία. Μετά τη μορφολογική και νευρολογική τυποποίηση των συγκινησιακών αντιδράσεων είναι αδύνατη η αποτροπή ενεργοποίησης και αποστολής ώσεων στο προσωπικό νεύρο και αναπόδραστη η έκφραση των βασικών συγκινήσεων στο πρόσωπο. Υποστηρίζει δε ότι ο ισχυρισμός για την εκούσια φύση και την επικοινωνιακή λειτουργία των συγκινησιακών εκφράσεων στηρίζεται σε τρεις λανθασμένες πεποιθήσεις: Αν λαμβάνω κάποιο μήνυμα, τότε κάποιος εκούσια έχει επιλέξει να το στείλει. Όμως το πρόσωπο κάποιου που έχει πάθει καρδιακή προσβολή μας παρέχει πληροφορίες, χωρίς αυτό να γίνεται εκούσια Υπάρχουν εκφράσεις, χωρίς να συνοδεύονται απαραίτητα με τη βίωση της αντίστοιχης συγκίνησης. Ωστόσο, οι εκφράσεις δεν είναι αντανακλαστικά, ούτε όμως και λέξεις. Αν οι εκφράσεις των συγκινήσεων στο πρόσωπο ήταν εκούσιες δεν θα υπήρχε ανάγκη απόκρυψής τους, μέσω πολιτισμικών καθορισμένων κανόνων εκδήλωσης. Μας προτρέπει να αναλογιστούμε ότι η νικήτρια στα καλλιστεία συνήθως κλαίει αποφορτίζοντας την ένταση του ανταγωνισμού, ενώ οι υπόλοιπες διαγωνιζόμενες χαμογελούν αποκρύπτοντας την κοινωνικά κατακριτέα δυσαρέσκειά τους για την ανεπιτυχή έκβαση της προσπάθειάς τους. 3. Ότι γίνεται κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης αποτελεί σήμα και καθώς οι εκφράσεις εμφανίζονται παρουσία άλλων, δεν είναι συγκινησιακές αλλά σήματα επικοινωνίας. Όμως οι άνθρωποι έχουν συγκινησιακές εκφράσεις και όταν είναι μόνοι τους. Επίσης δεν αμφισβητείται ότι οι συγκινήσεις προκαλούνται από τις ενέργειες των άλλων και άρα προετοιμάζουν το άτομο να αντιμετωπίσει μια κατάσταση, διαπροσωπική, φυσική ή άλλη, σύμφωνα όμως πάντα με την εξελικτική και την προσωπική του ιστορία. Ο μόνος τρόπος που η κουλτούρα επενεργεί στην έκφραση των συγκινήσεων στο πρόσωπο κατά τον Ekman είναι η διαμόρφωση των κανόνων εκδήλωσής τους, προκειμένου να γίνει προσπάθεια τροποποίησης, καταστολής ή μίμησης ανάλογα με το κοινωνικό πλαίσιο εμφάνισής τους. 22

ΝΕΥΡΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Εκούσιες κινήσεις που προσομοιώνουν εκφράσεις Ψεύτικες εκφράσεις (False expressions). Μας την υποδεικνύει η απουσία ενεργοποίησης των χαρακτηριστικών της έκφρασης μυών Αναφορικές εκφράσεις (Referential expressions). Όταν πραγματοποιούμε εκφράσεις με ενθύμηση κάποιου συγκινησιακού γεγονότος. Παραπλανητικές εκφράσεις (Mock expressions). Όταν το άτομο δείχνει την αντίθετη συγκίνηση από αυτή που βιώνει. Ενέργειες υποκριτικής συγκίνησης (ψυχανάλυση Krause): α. προσομοίωση συγκίνησης άλλου προσώπου με μίμηση και β. προσομοίωση συγκίνησης μέσω εμβίωσης της συγκίνησης του άλλου. Οι τελευταίες είναι πραγματικές εκφράσεις

Πληροφορίες που «επικοινωνούν» οι συγκινησιακές εκφράσεις Κάποιος την προσέβαλε/της επιτέθηκε (προγονικό συμβάν Ετοιμάζεται να επιτεθεί σε αυτό το άτομο (σχέδιο δράσης) Θυμάται την τελευταία φορά που κάποιος την προσέβαλε (ανάμνηση) Αισθάνεται μεγάλη ένταση (εσωτερική φυσική κατάσταση) Βράζει (μεταφορά) Πρόκειται να χτυπήσει κάποιον (τι πιθανότερα θα κάνει το άτομο Θέλει το άτομο που την προσέβαλε να σταματήσει να το κάνει (τι ο εκφραστής θέλει να κάνει ο παρατηρητής) Είναι θυμωμένη (όρος συγκίνησης)

ΝΕΥΡΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Ατομικές διαφορές Ιδιαιτερότητα (specifity):αδυναμία εμφάνισης όλων των εκφράσεων μιας οικογένειας (ευτυχίας-δυστυχίας) ή μιας συγκεκριμένης έκφρασης (π.χ. θυμός, αλλά όχι αηδία); Διαφοροποίηση της ουδούς (threshold) βίωσης της συγκίνησης Affect about affect: Αλλοίωση της γνήσιας έκφρασης από τη συγκίνηση που μας προκαλεί η βίωση της πρώτης συγκίνησης. Π.χ. νιώθω θυμωμένος, γιατί φοβήθηκα (Tomkins, McCarter, 1964).

ΝΕΥΡΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Έμφυτη νευρωνική δομή των εκφράσεων που διαφοροποιείται από τους Κανόνες Εκδήλωσης (Display rules) Βασικές συγκινησιακές εκφράσεις: χαρά, λύπη, φόβος, έκπληξη, θυμός, αηδία (περιφρόνηση-Ekman & Friesen, 1986). Ekman, Levenson & Friesen (1983): Facial Feedback Hypothesis (Υπόθεση Aνατροφοδότησης από το Πρόσωπο). Μέτρηση των αυτόνομων αντιδράσεων κατά την παραγωγή διαφόρων εκφράσεων στο πρόσωπο.

ΟΙ ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΑΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΩΣ ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ Κάθε έκφραση που αναγνωρίζεται ως συγκινησιακή αποτελείται από έναν επαρκή και αναγκαίο αριθμό Μονάδων Ενεργοποίησης (Action Units) των μυών του προσώπου (Ekman & Friesen, 1978). Π.χ. Η έκφραση της χαράς: Η ιδέα ότι ερμηνεύουμε τις συγκινησιακές εκφράσεις του προσώπου με βάση τα πρωτογενή μορφολογικά τους χαρακτηριστικά, βρίσκει σε συμφωνία με την άποψη των Ekman & Friesen ότι κάθε συγκινησιακή έκφραση αναγνωρίζεται ως τέτοια λόγω της ενεργοποίησης διακριτών μονάδων μυών του προσώπου. Λόγου χάρη η έκφραση της χαράς εκφράζεται και αναγνωρίζεται ως τέτοια όταν εμφανίζεται ενεργοποίηση των μονάδων 6 και 12 και διακρίνεται από τις υπόλοιπες συγκινησιακές εκφράσεις λόγω της ταυτόχρονης ενεργοποίησης και των δύο αυτών μονάδων για τη συγκεκριμένη έκφραση και για καμία άλλη. Action Unit 6 = Χαμόγελο =Χαρά + Action Unit 12 27

Καθαρές φωτογραφίες των βασικών συγκινήσεων χαράς, λύπης, φόβου και έκπληξης, όπως διαμορφώθηκαν με το Facial Action Coding System των Ekman & Friesen (1978)

ΟΙ ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΑΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΚΜΑΝ Στην ψυχολογία η χρήση του όρου universals σπάνια χρησιμοποιείται για την εμφανή απλή ομοιότητα ανατομικών χαρακτηριστικών…αλλά για τον ισχυρισμό ύπαρξης βαθύτερων, αφηρημένων χαρακτηριστικών (Reber, A.S. Dictionary of Psychology) Αντιμετώπιση του εκφραστικού συστατικού της συγκίνησης ως αναπόσπαστο μέρος της ίδιας της συγκίνησης (όπ.π.). Θα πρέπει ωστόσο να συμπληρώσουμε ότι στην ψυχολογία η χρήση του όρου universals, τα θεμελιώδη δηλαδή χαρακτηριστικά της ψυχολογικής διαμόρφωσης, του τρόπου σκέψης, δράσης και συγκίνησης που θεωρούνται κοινά μεταξύ των ανθρώπων, ανεξάρτητα από τον παρατηρούμενο μεγάλο αριθμό διαφορετικών εκδηλώσεών τους, σπάνια χρησιμοποιείται για την εμφανή απλή ομοιότητα ανατομικών χαρακτηριστικών…αλλά για τον ισχυρισμό ύπαρξης βαθύτερων, αφηρημένων χαρακτηριστικών. Σε αντιστοιχία με την προηγούμενη παρατήρηση και ο Ekman αντιμετωπίζει τις συγκινησιακές εκφράσεις ως αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της ίδιας της συγκίνησης. 29

ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΩΝ Διακριτή κατηγοριοποίηση: Διακριτά παγκόσμια σήματα: εκφράσεις προσώπου και προσωδία Ειδική κατά συγκίνηση φυσιολογία Διακριτή συγκινησιακή αντίδραση Καθολικά, διακριτά ως προς τη συγκίνηση, προγονικά συμβάντα (antecedent events). Εξελικτική προέλευση: Ύπαρξη αυτόματου μηχανισμού εκτίμησης Αυθόρμητη εμφάνιση Γρήγορη ενεργοποίηση Μικρή διάρκεια Παρουσία τους και σε άλλα πρωτεύοντα

ΑΥΤΟΜΑΤΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ Δυο λειτουργικά διακριτοί, αλλά πιθανότατα φυσιολογικά κοινοί μηχανισμοί Η πρώτη συσκευή έχει τη μορφή μνήμης και αποθηκεύει πληροφόρηση για κατηγορίες ερεθίσματων που αναφέρονται σε προγονικά συμβάντα (antecedent events). Το δεύτερο σύστημα λαμβάνει αντιληπτική πληροφόρηση που συγκρίνει με το περιεχόμενο της «μνήμης» και καταλήγει σε τυποποιημένες γενικεύσεις για τη σημασία των αντιληπτικών χαρακτηριστικών. Δίνει ταχύτατες αντιδράσεις σε σημαντικά συμβάντα, πράγμα αδύνατον αν ήταν αναγκαίο να εκτιμηθεί όλη η δυνατή πληροφόρηση που εμπεριέχουν

Πρότυπα εδραιωμένης συμπεριφοράς ή μηχανισμός αποτύπωσης; Προγράμματα Εδραιωμένης Συμπεριφοράς: κλειστά γενετικά προγράμματα=ερέθισμα σήμα (π.χ. Φίδι) Αποτύπωση: ανοικτά γενετικά προγράμματα=μάθηση

Οι συγκινήσεις στο πλαίσιο της εξελικτικής ψυχολογίας

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ TOOBY & COSMIDES Ανθρώπινη Νοητική Αρχιτεκτονική Ο εγκέφαλος σχεδιάστηκε από την εξέλιξη για να χρησιμοποιεί πληροφορίες που εξάγονται από το περιβάλλον και το σώμα και να ρυθμίζει λειτουργικά τη συμπεριφορά και το σώμα μέσα στο περιβάλλον της εξελικτικής προσαρμοστικότητας: φύση και κοινωνική ζωή Multimodular: Μεγάλος αριθμός αρθρωτών προγραμμάτων επεξεργασίας πληροφοριών, λειτουργικά εξειδικευμένα για την επίλυση διαφορετικών προσαρμοστικών προβλημάτων Προτιμήσεις ή αποστροφή ή κανόνες για την εκτίμηση των συγκινήσεων από τις εκφράσεις του προσώπου- απέκτησαν μια ομάδα σχεδιαστικών χαρακτηριστικών έναντι κάποιων άλλων, επειδή τα διατηρημένα χαρακτηριστικά υπολόγιζαν καλύτερα τις λύσεις στα συγκεκριμένα προβλήματα επεξεργασίας πληροφοριών. EEA: Το στατιστικό σύνολο των εξελικτικών πιέσεων που είχε ως αποτέλεσμα τα γονίδια να ακολουθήσουν το σχεδιασμό μιας προσαρμογής με αύξηση της συχνότητάς τους, μέχρι να γίνουν τυπικά του είδους ή μόνιμα σταθερά. 34

Θεώρηση των συγκινήσεων μέσα από μια εξελικτική προοπτική Cognition: υποομάδα συστημάτων επεξεργασίας πληροφοριών. Αναφέρεται στην εκούσια, συνειδητή, το διανοητικό είδος σκέψης που κάποιος κάνει όταν π.χ. λύνει ένα μαθηματικό πρόβλημα ή παίζει σκάκι. Emotions: Ενδέχεται να επηρεάζουν προγράμματα συμπερασμού, αλλά δεν επηρεάζονται από αυτά. Μια συγκίνηση δεν είναι αναγώγιμη στα επιμέρους χαρακτηριστικά της –φυσιολογία, συμπεριφορά, συναισθηματική κατάσταση ή γνωστική εκτίμηση-, γιατί εμπεριέχει εξελικτικές οδηγίες για όλα αυτά. (Πρόγραμμα ανώτερης τάξης που συντονίζει τη λειτουργία προγραμμάτων κατώτερου επιπέδου). Διακριτό πρόγραμμα επεξεργασίας πληροφοριών για κάθε συγκίνηση

Παράγοντες της Συγκινησιακής Προσαρμογής Περιβάλλον (κατάσταση ή συνθήκη) Εξελικτικά επανεμφανιζόμενη (π.χ. αρπακτικό) Εγείρει προσαρμοστικό πρόβλημα (ύπνος ή φόβος) Έχει πλούσια και σταθερά επαναλαμβανόμενη δομή Ενδείξεις που σημαίνουν την παρουσία της κατάστασης Λάθος αντιμετώπιση=σημαντικό κόστος επιβίωσης Βιολογικοί μηχανισμοί Αλγόριθμοι εντοπισμού κατάστασης Αλγόριθμοι προσδιορισμού προτεραιότητας Ένα εσωτερικό επικοινωνιακό σύστημα Αλγόριθμοι που ρυθμίζουν το είδος της απάντησης σε κάθε συγκινησιακό σήμα

Προγράμματα που δραστηριοποιούν ή τροποποιούν οι Συγκινήσεις (φόβος) Μετακίνηση της ουδού ανιχνευτή σημάτων (ευαισθησία π.χ. σε ήχους που πριν δεν θα ακούγαμε) Αλλαγή της βαρύτητας των στόχων και κινήτρων. Απενεργοποίηση άλλων στόχων και αντίστοιχων υπολογιστικών υποσυστημάτων (π.χ. πείνα, δίψα, πόνος, ύπνος). Ο προγραμματισμός εντοπίζεται στο παρόν. Επαναπροσανατολισμός των προγραμμάτων συλλογής πληροφοριών (που είναι το μωρό μου, πού είναι αυτοί που μπορούν να με προστατεύσουν) Αλλαγή του εννοιολογικού πλαισίου («επικίνδυνη» βόλτα, «ασφαλής» ντουλάπα) Κατεύθυνση των μνημονικών διαδικασιών σε νέα έργα ανάσυρσης (που είναι το δέντρο που σκαρφάλωσα πριν;)

Προγράμματα που δραστηριοποιούν ή τροποποιούν οι Συγκινήσεις Αλλάζουν οι επικοινωνιακές επεξεργασίες (εκφράσεις προσώπου που σηματοδοτούν την κατάσταση και καλούν σε βοήθεια) Ενεργοποίηση εξειδικευμένου συστήματος συμπερασμού (π.χ. με είδε το λιοντάρι-ανίχνευση κατεύθυνσης του βλέμματος ή το λιοντάρι είναι πεινασμένο;-παρατήρηση συμπεριφοράς) Ενεργοποίηση εξειδικευμένου μηχανισμού μάθησης (όπως συμβαίνει π.χ. σε διαταραχές όπως η μετατραυματική διαταραχή άγχους) Φυσιολογικές αλλαγές (εξαρτώνται από το είδος της απειλής και την βέλτιστη συμπεριφορική επιλογή–fight or flight) Ενεργοποίηση κανόνων συμπεριφορικών αποφάσεων (fight-flight, ακινησία, αυτοάμυνα)

Η KΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΑΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ...

...ΚΑΙ Η ΠΡΟΝΟΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ MIT: KISMET