ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΙΣ - Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ EKMAN Μαρία Βενετίκου.

Παρουσίαση με θέμα: "ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΙΣ - Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ EKMAN Μαρία Βενετίκου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΙΣ - Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ EKMAN Μαρία Βενετίκου

2 Ο όρος [Basic emotions] Η χρήση του όρου βασικές συγκινήσεις από τον Ekman έχει σκοπό να δώσει έμφαση στον ρόλο της εξέλιξης στην δημιουργία τόσο των μοναδικών όσο και των κοινών χαρακτηριστικών των συγκινήσεων αλλά και των σύγχρονων λειτουργιών τους. Οι συγκινήσεις εξελίχθηκαν λόγω της προσαρμοστικής τους αξίας με σκοπό να αντιμετωπιστούν fundamental life tasks. Οι Tooby και Cosmides έδωσαν έμφαση στον σημαντικό ρόλο της εξέλιξης στην κατανόηση των συγκινήσεων λέγοντας ότι «οι συγκινήσεις επιβάλλουν στον σύγχρονο κόσμο ένα αναπαραστασιακό τοπίο από την αναλλοίωτη δομή του παρελθόντος μας».

3 Αυτόματος μηχανισμός Οι συγκινήσεις αναφέρονται σε επαναληπτικές προσαρμοστικές καταστάσεις που έλαβαν χώρα αναρίθμητες φορές στο προγονικό μας εξελικτικό παρελθόν. Ο Ekman αναφέρει ότι το χρονικό διάστημα μεταξύ ερεθίσματος και συγκινησιακής απάντησης είναι ιδιαίτερα μικρό, άρα ο αντιληπτικός μηχανισμός λειτουργεί με μεγάλη ταχύτητα. Συχνά δε η αντίληψη είναι τόσο γρήγορη ώστε να συμβαίνει χωρίς την επίγνωσή μας. Άρα κατά τον Ekman ο αντιληπτικός μηχανισμός είναι ικανός να λειτουργεί αυτόματα.

4 Αλλά και γνωσιακό στοιχείο Ωστόσο, η αντίληψη δεν είναι πάντοτε αυτόματη. Μπορεί να επιτυγχάνεται αργά, ηθελημένα και συνειδητά. Όταν η αντίληψη είναι βραδύτερη θα πρέπει να υπάρχει κάποια αυτόνομη διέγερση, ίσως όμως δεν μπορεί να διαγνωσθεί. Σε τέτοια περίπτωση η γνωσιακή λειτουργία παίζει ρόλο.

5 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα (1) Κατά τον Ekman 1) υπάρχουν κοινά στοιχεία στις συγκινήσεις παρά τις ατομικές και πολιτιστικές διαφορές. 2) οι συγκινήσεις είναι παρατηρήσιμες και σε άλλα θηλαστικά. Μερικές συγκινήσεις μπορεί να είναι μοναδικές για τους ανθρώπους. 3) Οι συγκινήσεις μπορούν να αρχίσουν τόσο γρήγορα, ώστε να συμβούν πριν κάποιος έχει την επίγνωση. Η δε γρήγορη έναρξη είναι κεντρική στην προσαρμοστική αξία της συγκίνησης μια και κινητοποιεί γρήγορη απάντηση. Είναι επίσης προσαρμοστικό το ότι δεν διαρκούν επί μακρόν, ώστε να επαναληφθούν εφ’ όσον είναι απαραίτητο. Η διάρκεια των συγκινήσεων είναι της τάξης των λεπτών ή δευτερολέπτων. Συγκινήσεις που διαρκούν πολύ περισσότερο από δευτερόλεπτα ή λεπτά, φαίνεται ότι είναι αθροίσματα σειράς σύντομων συγκινησιακών επεισοδίων

6 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα (2) Επειδή οι συγκινήσεις έχουν πολύ γρήγορη έναρξη, μέσω αυτόνομης αντίληψης, και χαρακτηρίζονται από λιγοστή επίγνωση, αλλά και αθέλητες αλλαγές στην έκφραση και στην φυσιολογία, τις αντιλαμβανόμαστε σαν να μην τις επιλέγουμε. Υπάρχει ένδειξη για διακριτά μοτίβα διέγερσης του αυτονόμου νευρικού συστήματος (ΑΝΣ) για τον θυμό, τον φόβο και την απέχθεια, αλλά πιθανά και για την λύπη.

7 Πρωτογενής χρησιμότητα Ο Ekman πιστεύει ότι ο τύπος δραστηριότητας του ΑΝΣ εξελίχθηκε διότι χρησίμευε σε προσαρμοστικό τύπο κινητικής συμπεριφοράς, ειδικό για κάθε συγκίνηση, προετοιμάζοντας τον οργανισμό για διάφορες πράξεις. Αν ένας τύπος κινητικής δραστηριότητας δεν είχε αξία επιβίωσης για μια συγκίνηση, τότε δεν θα υπήρχε ειδικό μοτίβο αυτόνομης δραστηριότητας να εγκαθίσταται και να ταυτίζεται με αυτήν την συγκίνηση.

8 Όχι πάντα πράξη, πιθανά και κεντρικό στοιχείο Ο Davidson υποστήριξε τη προσέγγιση ή την αποφυγή ως βασική για την δράση που σχετίζεται με κάθε συγκίνηση. Ωστόσο, ο Ekman διαφωνεί διότι, πχ όλες οι θετικές συγκινήσεις δεν περιλαμβάνουν προσέγγιση. Πχ ο θυμός μπορεί να συνδυάζεται τόσο με προσέγγιση όσο και με αποφυγή. Ειδικά, ο Ekman δεν είναι έτοιμος να θεωρήσει την πράξη ως το sine qua non της συγκίνησης. Παράλληλα επισημαίνει ότι είναι απαραίτητο να λαμβάνεται μια δραστηριότητα του κεντρικού συστήματος όσον αφορά τις βασικές συγκινήσεις. Αλλαγές δεν παρατηρούνται μόνον στην έκφραση, αλλά και στην μνήμη, οπτική εικόνα, προσδοκίες και σε άλλες γνωσιακές λειτουργίες. Αυτές οι γνωσιακές συμμετοχές με την δράση του ΚΝΣ πρέπει να είναι μοναδικές σε κάθε συγκίνηση και να μην συναντώνται σε άλλη πνευματική δραστηριότητα.

9 Τα επτά χαρακτηριστικά των συγκινήσεων κατά Ekman Ο Ekman περιέγραψε επτά χαρακτηριστικά στις συγκινήσεις: αυτόματη αξιολόγηση (εκτίμηση), κοινά στοιχεία με προηγούμενα γεγονότα, παρουσία σε άλλα θηλαστικά, γρήγορη έναρξη, σύντομη διάρκεια, απροσδόκητη εμφάνιση, και διάκριτη ψυχολογία.

10 BASIC EMOTIONS EKMAN CHAPTER 3, 1999 Οι αρχικές ιδέες του Ekman περιελάμβαναν διαίρεση των συγκινήσεων σε ευχάριστες και δυσάρεστες, και ενεργητικές και παθητικές (1957). Επηρεάστηκε από τον Δαρβίνο (1872) και από τον Tomkins (1962). Ο φόβος, ο θυμός, η απέχθεια, η λύπη, η περιφρόνηση είναι αρνητικές συγκινήσεις, διαφέρουν στην αξιολόγηση, στα προηγούμενα γεγονότα, στην πιθανή συμπεριφεριολογική απάντηση, στην φυσιολογία και σε άλλα χαρακτηριστικά. Η υπερηφάνεια για κατορθώματα, η ψυχαγωγία, η ικανοποίηση, η ανακούφιση είναι όλες θετικές συγκινήσεις και διαφέρουν μεταξύ τους. Αυτά είναι αντίθετα από εκείνους που θεωρούν τις συγκινήσεις βασικά ίδιες. Η έννοια βασικές συγκινήσεις εντοπίζεται στο ότι στην διάρκεια της εξέλιξης, οι συγκινήσεις εξελίχθηκαν αντιμετωπίζοντας βασικές δοκιμασίες της ζωής

11 Συγκινήσεις σε φυλές

12 Τύποι συγκινήσεων κατά Ekman

13 Συγκινησιακές εκφράσεις-Ekman

14 Με τις εκφράσεις του John Cleese

15 Συγκινησιακές εκφράσεις κατά Ekman

16 Συγκινησιακές εκφράσεις κατά Ekman Συγκρίσεις

17 Έμφυτα χαρακτηριστικά Εγγενείς παράγοντες παίζουν ρόλο για τα χαρακτηριστικά που μοιράζονται μεταξύ τους οι συγκινήσεις. Η παγκοσμιότητα στην έκφραση δεν σημαίνει αναγκαστικά εξέλιξη και θα μπορούσε να είναι φαινόμενο κοινωνικής μάθησης, που συμβαίνει σε όλα τα είδη ανεξάρτητα από τον πολιτισμό. Κάθε συγκίνηση μας σπρώχνει προς μια κατεύθυνση που στην διάρκεια της εξέλιξης απεδείχθη καλύτερη από μια άλλη λύση σε επαναλαμβανόμενες καταστάσεις.

18 Διακριτά παγκόσμια σήματα Ο Ekman διερωτήθηκε αν υπάρχει ένα παγκόσμιο σήμα που να είναι το sine qua non των συγκινήσεων (1984, 1992). Διότι πιστεύει ότι η ενδογενής ικανότητα για την πληροφόρηση των άλλων μελών του είδους περί των ψυχολογικών αλλαγών, των σχεδίων, των μνημών, υπήρξε κεντρική στην εξέλιξη των συγκινήσεων, πολύ πριν δημιουργηθεί η έκφραση που χαρακτήριζε τα ανωτέρω.

19 Ρύθμιση διαπροσωπικών σχέσεων Οι συγκινήσεις είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη και την ρύθμιση των διαπροσωπικών σχέσεων. Όταν μελέτησε άτομα με την νόσο Mobius (Mobius paralysis) που είναι συγγενής παράλυση του προσώπου παρατήρησε ότι αναφέρουν δυσκολία στην ανάπτυξη και την διατήρηση ακόμη και απλών σχέσεων, αφού δεν έχουν την ικανότητα της εκφραστικότητας του προσώπου. Ο Ross μελέτησε τις δυσκολίες που έχουν τα άτομα μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο στην σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων μια και δεν μπορούν να παράγουν προσωδία.

20 Συγκινησιακό σήμα Επίσης πρόσεξε ότι υπάρχει ένας ουδός για να γεννηθεί κάποιο συγκινησιακό σήμα. Είναι δυνατόν να υπάρχει συγκινησιακό σήμα χωρίς συγκίνηση. Οι άνθρωποι μπορούν με την θέλησή τους να κατασκευάσουν κάποιο συγκινησιακό σήμα όταν χρειαστεί. Βέβαια στις περισσότερες περιπτώσεις, η αυθόρμητη συγκινησιακή έκφραση διαχωρίζεται από την κατασκευασμένη.

21 Φυσιολογία ειδική στην συγκίνηση Οι συγκινήσεις προετοιμάζουν έναν οργανισμό να απαντήσει σε διαφορετικές συγκινησιακές καταστάσεις. Αλλά, μας λέει ο Ekman, υπάρχουν διακριτά μοτίβα δραστηριότητας του αυτονόμου νευρικού συστήματος (ειδικά για τον θυμό, τον φόβο και την απέχθεια). Οι οπαδοί κοινωνικών θεωριών (social constructionists) απορρίπτουν τα ευρήματα του Ekman και των συνεργατών του.

22 Ιστορία του είδους Όπως όμως ισχυρίζεται ο Ekman οι θεωρητικοί της εξέλιξης δίνουν έμφαση στην ιστορία του είδους, ενώ οι constructionists δίνουν έμφαση στην ιστορία του ατόμου. Η ομάδα του Levenson (1992) επανέλαβε τα πειράματα του Ekman στην φυλή Minangkabau στην Σουμάτρα και επαλήθευσαν τα ευρήματα του Ekman και συνεργατών για την ειδική όσον αφορά σε κάθε συγκίνηση δραστηριότητα του ΑΝΣ, σε μια τόσο διαφορετική για την δυτική κουλτούρα φυλή.

23 ΑΝΣ Ο Ekman πιστεύει ότι η ειδική για κάθε συγκίνηση δραστηριότητα του ΑΝΣ εξελίχθηκε διότι χρησίμευε μοτίβα κινητικής συμπεριφοράς που ήταν προσαρμοστική για κάθε μια από αυτές τις συγκινήσεις, προετοιμάζοντας τον κάθε οργανισμό για διαφορετικές πράξεις. Πόλεμος, μάχη, πάλη, θα μπορούσε να ήταν η προσαρμοστική πράξη του θυμού, συμβατό με το αίμα που πηγαίνει στις παλάμες με τον θυμό. Το τρέξιμο μακριά από έναν επικίνδυνο αντίπαλο, μπορεί να ήταν η προσαρμοστική πράξη του φόβου, συμβατή με την αύξηση της κυκλοφορίας του αίματος στους μεγάλους σκελετικούς μύς.

24 Κεντρικές συγκινήσεις Ο Ekman πιστεύει ότι πρέπει να δεχτούμε και κεντρικού τύπου συγκινησιακή δραστηριότητα στο νευρικό σύστημα στις βασικές συγκινήσεις. Αυτή δεν είναι συμβατή με φυσιολογικές ανιχνεύσιμες περιφερικές αλλαγές, αλλά περιλαμβάνει μνήμες, νοητική απεικόνιση, προσδοκίες και άλλες γνωσιακές λειτουργίες. Τέτοιες λειτουργίες δεν μπορούν να συμβούν χωρίς την κεντρικού τύπου εγκεφαλική δραστηριότητα. Αυτή η φυσιολογική δραστηριότητα είναι μοναδική και ειδική για την κάθε μια από αυτές τις συγκινήσεις και δεν απαντάται σε άλλη εγκεφαλική δραστηριότητα.

25 EEG Αυτά ισχυρίζεται ο Ekman είναι συμβατά με τα ηλεκτροεγκεφαλικά ευρήματα των μελετών του Davidson (1984, 1987, 1990), που παρατήρησε διαφορετικούς τύπους τοπικής εγκεφαλικής δραστηριότητας να συνδέονται με τις εκφράσεις προσώπου για την ευχαρίστηση και την απέχθεια. Επίσης στηρικτικά στην ανωτέρω θεωρία του Ekman είναι τα ευρήματα του LeDoux (1992).

26 LeDoux Ο LeDoux αναφέρει ότι οι συγκινήσεις χρησιμοποιούν το ελάχιστο δυνατό αναπαραστασιακό ερέθισμα για να ενεργοποιήσουν την συναισθηματική απάντηση και περιλαμβάνουν σχετικά «σκληρά-καλωδιωμένες» και τυπικές για το είδος συμπεριφορές και φυσιολογικές αντιδράσεις. Οι συγκινησιακές αντιδράσεις τείνουν να λαμβάνουν χώρα με ταχύτητα και το υψηλότερο επίπεδο ερεθίσματος είναι μη προσαρμοστικό όταν το χαμηλότερο αρκεί. Αλλά και κατά τον LeDoux, δεν βασίζονται όλες οι συγκινήσεις σε πρωτόγονα αισθητικά γεγονότα και υποφλοιικά νευρικά κυκλώματα.

27 Lazarus (1991) Ο Lazarus (1991) μετά από χρόνια διχογνωμίας με τον Ekman, υιοθέτησε παρόμοια με αυτόν στάση και ισχυρίστηκε ότι διακρίνει δύο τρόπους αντίληψης συγκινήσεων: μια αυτόματη, μη αναφορική και προσυνειδητή ή ασυνείδητη και μια ηθελημένη και συνειδητή. Ο Ekman πιστεύει ότι ο Lazarus όχι μόνον στηρίζει την βιολογική υπόθεση αλλά και την κοινωνική μάθηση επίσης. Όμως ο Lazarus μέσω των θέσεών του επιτρέπει μεγάλη ποικιλία μεταξύ των εμπειριών, αυτό που αποκαλεί προς τα πρόσω συγκίνηση (forth emotion) και που στην πραγματικότητα αποδίδεται στην προσωπικότητα, την οικογένεια και την κουλτούρα εκάστου.

28 Ρύθμιση του τρόπου σκέψης Ο Ekman πιστεύει ότι οι συγκινήσεις ρυθμίζουν τον τρόπο που σκεπτόμαστε. Επίσης ότι η σχέση σκέψεων και συγκινήσεων δεν είναι μόνον μια λειτουργία κοινωνικής μάθησης, λόγω των βιολογικών περιορισμών που υφίστανται τόσο το γνωσιακό σύστημα όσο και το σύστημα των συγκινήσεων.

29 EKMAN – UNIVERSAL FACIAL EXPRESSIONS OF EMOTION: AN OLD CONTROVERSY AND NEW FINDINGS Πριν από έναν αιώνα ο Δαρβίνος δημοσίευσε το έργο του «The expression of the emotion in man and animals» (1872), περίπου 13 χρόνια μετά την δημοσίευση του επαναστατικού βιβλίου του «The origin of the species» και υποστήριξε ότι δεν μπορούμε να καταλάβουμε την έκφραση των συγκινήσεων των ανθρώπων αν δεν καταλάβουμε την έκφραση των ζώων. Κατά τον Δαρβίνο, οι συγκινησιακές μας εκφράσεις καθορίζονται σε μεγάλο μέρος από την εξέλιξή μας. Ο Δαρβίνος θεωρούσε τις συναισθηματικές εκφράσεις εγγενείς και γι’ αυτό πίστευε ότι ήταν παγκόσμιες. Παραδόξως αυτό το βιβλίο είχε πολύ μικρή απήχηση μέχρι το τέλος του 20 ου αιώνα. Το ενδιαφέρον αναβίωσε με την δουλειά του Tomkins (1962, 1963) που ανέπτυξε μια υπόθεση περί της μελέτης του προσώπου ως μέσον μάθησης σχετικά με την προσωπικότητα και την συγκίνηση. Με σκοπό να εφαρμόσει εθολογικές μεθόδους και έννοιες στην ανθρώπινη συμπεριφορά με έμφαση στις βιολογικές βάσεις της συμπεριφοράς και στα κοινά σημεία αυτής δια μέσου των πολιτισμών. Παράλληλες μελέτες υπήρξαν οι μέθοδοι του attachment, η αλληλεπίδραση στην σχέση μητέρας-παιδιού. Όλες αυτές οι τάσεις της εποχής οδήγησαν σε έρευνες που απέδειξαν την παγκοσμιότητα στις συγκινησιακές εκφράσεις του προσώπου.

30 Klineberg (1940) και Birdwhistell (1970) Πρώτοι θεωρητικοί υπήρξαν οι Klineberg (1940) και Birdwhistell (1970). Ο Klineberg ανέφερε ότι «ότι φαίνεται στο πρόσωπο έχει γραφτεί από την κουλτούρα». Όχι μόνον μπορεί η χαρά να εκφραστεί χωρίς χαμόγελο, αλλά το χαμόγελο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια ποικιλία περιπτώσεων. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι οι γυναίκες των Ιαπώνων και των Σπαρτιατών χρειάζονταν να δείξουν χαμόγελο όταν άκουγαν ότι οι άνδρες τους σκοτώθηκαν στην μάχη. Ο Birdwhistell που εκτός από την γλωσσολογία και την ανθρωπολογία είχε εκπαίδευση σχετική με τον χορό, ανέπτυξε την ιδέα ότι οι εκφράσεις του προσώπου ήταν εν μέρει αυτό που ονόμασε kinesics που μπορεί να θεωρηθεί ως μια άλλη γλώσσα με τις ίδιες μονάδες και οργάνωση όπως η ομιλουμένη γλώσσα. Αναφέρει ότι προσπάθησε να μελετήσει το χαμόγελο και πρόσεξε ότι δεν παρατηρείται μόνο σε θετικά περιβάλλοντα αλλά και σε αρνητικά. Ο ίδιος θεώρησε την ύπαρξη παγκοσμιότητας σε εκφράσεις ωστόσο δεν μπόρεσε να υπερνικήσει το μεθοδολογικό πρόβλημα που ανακύπτει σε τέτοιες μελέτες, αν και το ανέφερε.

31 Ekman με Friesen (1) Ο Ekman μαζί με τον Friesen (1976) παρατήρησαν ότι υπάρχουν δεκάδες χαμογελαστές εκφράσεις που κάθε μια περιελάμβανε την ανάπτυξη διαφορετικών τάξεων μυών. Κάθε ένα από αυτά τα χαμόγελα διέφερε στην όψη παρότι σε κάθε περίπτωση κάθε γωνία των χειλιών ανέβαινε προς τα πάνω. Οι διαφορετικές μορφές χαμόγελου παρατηρήθηκαν να συμβαίνουν σε διαφορετικές περιστάσεις. Άλλος τύπος για την ευχαρίστηση, άλλος για την ευγένεια, άλλος για απόλαυση, άλλος για αμηχανία. Φαίνεται ότι οι πρώτοι θεωρητικοί απέτυχαν να αντιληφθούν ότι οι διαφορές στην παρατηρούμενη έκφραση του προσώπου μπορεί να οφειλόταν στην προσπάθεια πολιτιστικής επιβολής διαχείριση παγκόσμιων συγκινησιακών εκφράσεων. Ο Ekman και ο Friesen (1969) χρησιμοποίησαν τον όρο «κανόνες επίδειξης» (display rules), αναφερόμενοι σε τέτοιες νόρμες όπως το ποιος μπορεί να δείξει ποια συγκίνηση σε ποιον και πότε.

32 Ekman με Friesen (2) Όσον αφορά τον διαχωρισμό μεταξύ κινήσεων και συγκινησιακών εκφράσεων, οι Ekman & Friesen (1969), διαίρεσαν τις κινήσεις σε 1) διευκρινιστικές (illustrators) κινήσεις (κινήσεις που χρησιμοποιούνται να βοηθήσουν ή να διευκρινήσουν τον ταυτόχρονο λόγο και 2) εμβλήματα (emblems), έναν όρο που πρωτοπροτάθηκε από τον Efron (1941), και αναφέρεται σε κινήσεις που έχουν απ’ ευθείας λεκτική μετάφραση, ένα λεξικολογικό ορισμό γνωστό σε όλα τα μέλη μιας συγκεκριμένης κουλτούρας. Κατά τον Ekman κάθε μήνυμα μπορεί να μεταδοθεί με ένα έμβλημα συμπεριλαμβανομένης και της πραγματικής πληροφορίας, εντολών, στάσεων και αισθημάτων. Αυτόν τον τελευταίο τύπο έκφρασης, ονόμασε αναφορική έκφραση (referential expression), μια και αναφέρεται σε συγκίνηση που παράγεται με έναν τρόπο που σηματοδοτείται η συγκίνηση αλλά δεν γίνεται αισθητή όταν εμφανίζεται η έκφραση. Επίσης ο Ekman ανέφερε και το είδος των κινήσεων που ονόμασε conversational signals σε σύγκριση με τις συναισθηματικές εκφράσεις. Ο Δαρβίνος θεωρούσε με τις συναισθηματικές εκφράσεις παγκόσμιες, καθώς και εγγενείς, αλλά αν και πίστευε ότι μερικά εμβλήματα είχαν παγκοσμιότητα, εν τούτοις θεωρούσε ότι τα περισσότερα ήταν εξειδικευμένα σε σχέση με την εκάστοτε κουλτούρα.

33 Παγκόσμιες εκφράσεις προσώπου Σε μελέτες του Ekman και των συνεργατών του στα 1972, σε επίδειξη φωτογραφιών προσώπου φάνηκε ότι τόσο οι δυτικές όσο και μη δυτικές κουλτούρες παρουσίαζαν συμφωνία στην αναγνώριση της έκφρασης της ευχαρίστησης, του θυμού, του φόβου, της λύπης, της απέχθειας καθώς και της έκπληξης. Αυτές οι φωτογραφίες δείχτηκαν και σε απομονωμένες κουλτούρες της Νέας Γουινέας καθώς και σε απομονωμένες φυλές στο Δυτικό Ιράν. Παρότι υπήρχε αναγνώριση και ταυτότητα των εκφράσεων προσώπου τόσο στους δυτικούς όσο και στους απομονωμένους πολιτισμούς, ωστόσο, η έκπληξη μπορούσε να μπερδευτεί με το φόβο στις οπτικά απομονωμένες φυλές. Οι Δυτικοί παρατηρητές αναγνώριζαν όμως όλες τις εκφράσεις που έπαιρναν τα πρόσωπα των μη Δυτικών. Κατά τον Ekman, οι κανόνες επίδειξης (display rules) θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνοι για τις μετατροπές που υφίστανται οι παγκόσμιες εκφράσεις του προσώπου σε κοινωνικές περιστάσεις. Σε μελέτες που έγιναν με γιαπωνέζους και αμερικανούς που παρακολουθούσαν ταινίες μόνοι τους χωρίς κοινωνικό περίγυρο, δεν υπήρχε διαφορά στις δυο φυλές όσον αφορά τις εκφράσεις φόβου και απέχθειας. Όταν υπήρχε γύρω authority figure, οι γιαπωνέζοι έκρυβαν τις αρνητικές εκφράσεις του προσώπου τους με μια ομοιότητα χαμόγελου πολύ πιο συχνά από ότι οι αμερικανοί

34 Η δράση του προσώπου γεννά φυσιολογία συγκίνησης Σύμφωνα με την έρευνα του Ekman και των συνεργατών του (1983) στο Berkeley, ένας νέος ρόλος εντοπίστηκε για την έκφραση του προσώπου. Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι κάνοντας μερικές ηθελημένες δράσεις των μυών του προσώπου προκαλούνταν αθέλητες αλλαγές στην δραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Όταν οι εθελοντές έκαναν εκφράσεις αρνητικών συγκινήσεων (θυμός, αηδία, φόβος) επακολουθούσε μεγαλύτερη επιτάχυνση της καρδιακής συχνότητας και αυξημένη αγωγιμότητα του δέρματος παρά όταν έκαναν εκφράσεις θετικές όπως ευτυχίας και χαράς. Πιο αυξημένη θερμοκρασία δακτύλων παρατηρήθηκε με εκφράσεις θυμού παρά με εκείνες του φόβου. Αυτές οι παρατηρήσεις επαναλήφθηκαν και σε άλλα πειράματα και από άλλους ερευνητές.

35 Ειδικό μοτίβο της μυϊκής δραστηριότητας του προσώπου Το αν με αυτές τις ηθελημένες εκφράσεις ταυτόχρονα οι άνθρωποι αισθάνονταν και την ανάλογη συγκίνηση ήταν δύσκολο να αποδειχθεί δεδομένου ότι σε τέτοιες περιπτώσεις στηρίζονταν στις αναφορές των εθελοντών. Έτσι δοκίμασαν πολύ ανοιχτές ερωτήσεις και πέτυχαν ότι σε ένα ποσοστό 78%, οι άνθρωποι αυτοί ένοιωθαν την ανάλογη με την ηθελημένη έκφρασή τους συγκίνηση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι διαφοροποιήσεις της δραστηριότητας του αυτονόμου νευρικού συστήματος ανάμεσα στις αρνητικές συγκινήσεις ήταν πιο σαφείς. Στα 1984, ο Ekman πρότεινε ότι οι αλλαγές τόσο στην φυσιολογία όσο και στην έκφραση είναι ειδικές για την κάθε αίσθηση και στα 1994 παρατήρησε όσον αφορά τα ανωτέρω πιο πειστική απόδειξη.

36 Το χαμόγελο της ευχαρίστησης Παρότι πολλοί θεωρητικοί πριν τον Ekman προσπάθησαν να μελετήσουν το χαμόγελο της ευχαρίστησης, πολλές διχογνωμίες προέκυψαν. Δεν θα υπήρχε τόση σύγχυση μας λέει ο Ekman αν οι επιστήμονες του 20 ου αιώνα είχαν διαβάσει το έργο του γάλλου νευροανατόμου Duchenne de Boulogne που γράφτηκε στα 1862. Ο Δαρβίνος είχε περιγράψει τις ιδέες του Duchenne σχετικά με το χαμόγελο στο δικό του βιβλίο σχετικά με την έκφραση. Ο Duchenne ισχυρίστηκε ότι το χαμόγελο της ευχαρίστησης μπορούσε να διαφοροδιαγνωσθεί από το ηθελημένο χαμόγελο αν κανείς έπαιρνε υπ’ όψη του δύο μύες, τον μείζονα ζυγωματικό που ανασηκώνει λοξά τις γωνιές των χειλέων και εκείνον τον οφθαλμικό του κόγχου (orbicularis oculi) που περιβάλλει κυκλοτερώς τον οφθαλμό τραβώντας το δέρμα από τα μάγουλα και το μέτωπο προς τον βολβό του οφθαλμού. Ο πρώτος μυς υπακούσει στην ηθελημένη προσπάθεια, όμως ο δεύτερος όχι. Όπως μας λέει ο Duchenne ο δεύτερος τίθεται σε κίνηση από τις «γλυκειές συγκινήσεις της ψυχής».

37 Duchenne Έτσι, το προσποιητό γέλιο, το ψεύτικο χαμόγελο δεν μπορεί να προκαλέσει σύσπαση του orbicularis oculi. Δεν υπακούει στην θέληση και ενεργοποιείται με το αληθές συναίσθημα. Πραγματικά, αυτή η παρατήρηση του γάλλου νευροανατόμου είναι συμβατή με το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν ηθελημένα να συσπάσουν αυτόν τον μυ. Ο Duchenne δεν διαχώρισε το μέσα από το έξω μέρος αυτού του μυός, ωστόσο, ο Ekman και οι συνεργάτες του παρατήρησαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν ηθελημένα να συσπάσουν το έσω μέρος του orbicularis oculi. Έτσι, τροποποίησε την παρατήρηση του ενοχοποιώντας μόνον το εξωτερικό μέρος αυτού του μυός. Με βάση την ενεργοποίηση άλλων μυών, ο Ekman και οι συνεργάτες του κατηγοριοποίησαν 18 τύπους χαμόγελων και το αυθεντικό χαμόγελο που προκαλείται από την σύσπαση του έξω μέρους του orbicularis oculi, το ονόμασαν χαμόγελο του Duchenne προς τιμή του νευροανατόμου με τις χρήσιμες παρατηρήσεις. Ας μη ξεχνάμε ότι ο Duchenne είναι γνωστός και από την ομώνυμη μυϊκή φυλοσύνθετα (μέσω Χ) κληρονομούμενη δυστροφία, μέσω της οποίας γίνονται πολλές μοριακές και γενετικές μελέτες στον 20 ο και τον 21 ο αιώνα.

38 Χαμόγελο τύπου Duchenne Ο Ekman παρατήρησε πολύ πιο πολλά χαμόγελα Duchenne όταν οι άνθρωποι βρίσκονταν σε ευχάριστες καταστάσεις, όταν βρίσκονταν σε επικοινωνία με ευχάριστα πρόσωπα, όταν τα βρέφη επικοινωνούσαν με την μητέρα τους, όταν τα παιδιά κατάφερναν ένα σημαντικό επίτευγμα και επαινούνταν από αγαπητά τους πρόσωπα. Ευτυχισμένα παντρεμένα ζευγάρια έδειχναν να χαμογελούν περισσότερο με χαμόγελο τύπου Duchenne. Ακόμη και ψυχιατρικά καταθλιπτικοί ασθενείς είχαν περισσότερα Duchenne χαμόγελα την μέρα που έπαιρναν εξιτήριο από το νοσοκομείο όπου νοσηλεύονταν. Αντίθετα μητέρες που κακοποιούσαν τα παιδιά τους έδειχναν λιγότερα τέτοια χαμόγελα. Σχιζοφρενείς επίσης είχαν μικρότερο αριθμό χαμόγελων Duchenne. Υπήρχε δε σημαντική συσχέτιση μεταξύ του χαμόγελου αυτού του τύπου και της περιγραφής θετικής συγκίνησης.

39 O Ekman με χαμόγελο Duchenne- αριστερά

40 Αηδία και έκπληξη

41 Φόβος και θυμός

42 Περιφρόνηση

43 Θυμός (1)

44 Θυμός (2)

45 Συμμετοχή των μικρών μυϊκών ινών

46 ?

47 Μέτρηση προσώπου Υπάρχουν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις στην μέτρηση των εκφράσεων του προσώπου με βάση μυϊκούς ή ανατομικούς όρους. Η μια περιλαμβάνει το Facial action coding system (FACS) που επιτρέπει να σκοράρει καείς για οποιαδήποτε κίνηση του προσώπου, και η δεύτερη είναι η ηλεκτρομυογραφία προσώπου (EMG) όπου χρησιμοποιούνται ηλεκτρόδια σε διάφορες περιοχές του προσώπου και μετρούν ηλεκτρική δραστηριότητα των συσπωμένων μυών μέσω του δέρματος. Το EMG επιτρέπει άμεση καταγραφή, δεν σχετίζεται με την ένταση του έργου, είναι ευαίσθητο στην παραμικρή κίνηση που δεν είναι ορατή ακόμη και σε εκπαιδευμένο μάτι. Το μόνο πρόβλημα με το ηλεκτρομυογράφημα είναι ότι είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό και η τοποθέτηση ηλεκτροδίων στο πρόσωπο δημιουργεί στα μελετώμενα πρόσωπα επίγνωση των κινήσεων του προσώπου. Επίσης το EMG δεν είναι εξειδικευμένο σε κάποιο μυ, αλλά είναι ειδικό όσον αφορά την περιοχή. Έτσι, δεν είναι σίγουρο ότι μπορεί να μελετήσει με λεπτομέρεια την πληθώρα των εκφράσεων των συγκινήσεων

48 FACS (1) Το FACS, αντίθετα, θεραπεύει όλα τα ανωτέρω προβλήματα. Επιτρέπει την μέτρηση κάθε κίνησης. Η τεχνική σκοραρίσματος κάθε οπτικής κίνησης δεν είναι ενοχλητική και καταγράφεται σε video. Μειονεκτήματα αποτελούν το ότι είναι ευαίσθητο στην ένταση του έργου και δεν έχει ευαισθησία στην ανίχνευση μικρών αλλαγών του μυϊκού τόνου.

49 FACS (2) Το FACS κωδικοποιεί τις βασικές συγκινήσεις και τα sets μονάδων δράσης που μυϊκές κινήσεις χρησιμοποιούμενες για να αναλύσουν αυτήν την έκφραση. Αυτά τα videos για αναγνώριση λαμβάνουν χωροχρονικά σχήματα για τοπικές και ολικές αλλαγές στο ανθρώπινο πρόσωπο. Συσχετίζουν τα σχήματα αυτά με την κατηγορία του συναισθήματος. Κανένα από αυτά δεν ισχυριζόμαστε ότι αναγνωρίζει την εκάστοτε συγκίνηση, αλλά την έκφραση στο πρόσωπο του χρήστη. Δεν μπορούν ακόμα αυτά τα μοντέλα να διαφοροδιακρίνουν το ψεύτικο από το γνήσιο χαμόγελο, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι και πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν.

50 FACS (3) Έχει επιτευχθεί και αναβάθμιση του FACS (Irfan Essa-Georgia Institute of Technology and Alex Rentlend of MIT). Χρησιμοποιούν αναπαράσταση που βασίζεται στην αναπαράσταση δυναμικών κίνησης προσώπου. Υπάρχει και το Facial Recognizor που σε 5 λεπτά προωθείται στο Facial expression. Ακρίβεια 98%, αναγνωρίζει 6 εκφράσεις σε κατηγορίες θυμού, αηδίας, ευτυχίας, έκπληξης, άνοδο φρυδιών και ουδέτερη. Υπάρχει και άλλη περίπτωση όπου όταν χρειαστεί πιο γρήγορη αναγνώριση, τότε αναγνωρίζει 4 εκφράσεις σε λίγα δευτερόλεπτα. Οι Yacob and Davis (Maryland) για την αναγνώριση της έκφρασης προσώπου χρησιμοποίησαν μοντέλο με templates and subtemplates. Είναι ένα real time μοντέλο. Συνεχής αναγνώριση έκφρασης προσώπου δεν έχει επιτευχθεί επιτυχώς ακόμη. Σε κανένα μοντέλο δεν έχει επιτευχθεί η σχέση μεταξύ ταμπεραμέντου και έκφρασης προσώπου. Ίσως χρειάζεται στα μοντέλα να γίνει calibration του εύρους της έκφρασης του προσώπου των ατόμων, ώστε να επιτευχθεί κάτι σαν το “get to know” των ατόμων από τον υπολογιστή.

51 Affectiva Επίσης σήμερα υπάρχει η Affectiva, ένα λογισμικό αναγνώρισης προσώπου που αναλύει τις εκφράσεις του προσώπου και τις φυσιολογικές απαντήσεις ώστε να αποκαλύπτει τα ανθρώπινα συναισθήματα.

52 Μυϊκές μονάδες (1)

53 Μυϊκές μονάδες (2)

54 Ανάλυση συμμετοχής μυών

55 FACS Example

56 FACS

57 Μυϊκή και εγκεφαλική ανάλυση αληθινού χαμόγελου

58 Affectiva

59 SHOULD WE CALL IT EXPRESSION OR COMMUNICATION – EKMAN, 1997 Το άρθρο προσπαθεί να απαντήσει δύο ερωτήσεις, υπό την προϋπόθεση ότι ο αναγνώστης γνωρίζει ότι υπάρχουν παγκόσμια χαρακτηριστικά στις συγκινησιακές εκφράσεις του προσώπου. Η πρώτη ερώτηση είναι τι γνωρίζουμε ότι παρατηρούμε όταν βλέπουμε μια συγκινησιακή έκφραση προσώπου. Βλέπουμε κάποιον θυμωμένο ή κάποιο μήνυμα για κάτι που συμβαίνει σε κάποιον ή κάτι που αυτό το πρόσωπο πρόκειται να κάνει; Κοινωνιολόγοι, ανθρωπολόγοι και μερικοί ψυχολόγοι ισχυρίζονται ότι η έκφραση προσώπου μεταδίδει μια πληροφορία για κάποια σχέση και ότι είναι ψέμα να χρησιμοποιούμε ένα πλαίσιο που δίνει έμφαση σε ατομικές συγκινήσεις. Η δεύτερη είναι να θεωρήσουμε αν αυτά τα μηνύματα που στέλνονται σε μας είναι μια μορφή επικοινωνίας ή είναι αθέλητες εκφράσεις μιας ενδογενούς κατάστασης

60 7 περιοχές πληροφορίας Σε κάθε συγκινησιακή έκφραση προσώπου προσφέρεται σε μας πολύ διαφορετική πληροφορία και επίσης προσφέρεται πληροφορία για όλες τις 7 περιοχές πληροφορίας Τα προηγούμενα γεγονότα Τις σκέψεις, σχέδια, προσδοκίες και μνήμες του ατόμου Την εσωτερική φυσική κατάσταση του ατόμου που δείχνει την έκφραση Μια μεταφορά Το τι θα κάνει μετά αυτό το άτομο που έχει την έκφραση Τι θέλει το άτομο να κάνει ο παρατηρητής Μια συναισθηματική λέξη

61 Λέξεις Ειδικά όμως για τις συγκινησιακές λέξεις είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούνται από μορφωμένους ανθρώπους. Επίσης η ύπαρξη συγκεκριμένου πλαισίου μπορεί να προσφέρει καλύτερη κατανόηση της συγκινησιακής έκφρασης. Η εξέλιξη της έκφρασης του προσώπου σε σχέση με το κοινωνικό πλαίσιο μπορεί να δίδει πληροφορίες, αλλά είναι άλλο θέμα το αν είναι ακριβής. Στην πραγματική ζωή όμως δεν βλέπουμε ποτέ σχεδόν μια συγκινησιακή έκφραση προσώπου εκτός κοινωνικού πλαισίου. Ο Ekman επίσης αναφέρεται στην λέξη επικοινωνία (communication) λέγοντας ότι παρότι οι εκφράσεις του προσώπου επικοινωνούν πληροφορία ωστόσο πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όσον αφορά την λέξη επικοινωνία διότι μοιάζει σα να θέλουμε να τονίσουμε ότι η έκφραση γίνεται εσκεμμένα. Ο Ekman πιστεύει ότι πολλές φορές έχουμε δυσκολία στο να διαχωρίσουμε ηθελημένες από αθέλητες εκφράσεις του προσώπου, ωστόσο, όλες οι εκφράσεις του προσώπου είναι αθέλητες. Μπορεί δε οι εκφράσεις του προσώπου να είναι ιδιαίτερα πληροφοριακές (προειδοποιητικές), αλλά δεν είχαν σκοπιμότητα να είναι έτσι. Πάντως δεν είναι ούτε αντανακλαστικά αλλά ούτε και λέξεις.

62 Σήματα συζήτησης (conversational signals) Καθώς το σύστημα του προσώπου είναι ένα σύστημα «πολυσηματικό», εννοείται ότι οι κινήσεις του προσώπου επιτελούν ένα πλήθος και μια ποικιλία δραστηριοτήτων. Τα σήματα συζήτησης (conversational signals) μπορεί να είναι εσκεμμένα αλλά και αθέλητα. Σύμφωνα με τον Ekman υπάρχουν διαφορές μεταξύ των συγκινησιακών εκφράσεων του προσώπου και των conversational signals. Οι πρώτες σχετίζονται με την σημασιολογία, ενώ τα δεύτερα με τον λόγο. Οι εκφράσεις συνδέονται με δραστηριότητα κατά μήκος και πλάτος (ευρέως) του προσώπου, αλλά τα conversational signals περιορίζονται σε μια μόνο κίνηση του προσώπου. Υπάρχουν βέβαια και οι ψευδείς εκφράσεις και όπως μας ανέφερε ήδη ο Ekman και οι αναφορικές εκφράσεις (referential expressions).

63 Διαφορά μεταξύ γλώσσας και συγκίνησης Οι συγκινήσεις μας συχνά προκαλούνται από τις πράξεις των άλλων, έτσι συχνά η εμπειρία της συγκίνησης εμφανίζεται μπροστά σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Πάντως εννοείται ότι μπορούμε να έχουμε συγκινήσεις μόνοι μας και όχι παρουσία τρίτων προσώπων. Επίσης οι συγκινήσεις συμβαίνουν όχι μόνον από τις πράξεις των άλλων, αλλά συχνά από αυτά τα οποία λένε οι άλλοι. Η διαφορά μεταξύ γλώσσας και συγκίνησης είναι μεγάλη. Η δύναμη της γλώσσας προέρχεται από το λεξικό, την γραμματική και το γεγονός ότι αυτά τα δύο δεν βρίσκονται υπό τον άμεσο έλεγχο του τοπικού περιβάλλοντος. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να αναφερθούν και σε άλλες καταστάσεις πραγμάτων απόμακρων ή υποθετικών. Η γλώσσα είναι και το κατ’ εξοχήν ανθρώπινο χαρακτηριστικό και παρότι και τα ζώα συνεννοούνται, η γλώσσα τους είναι συναισθηματικά σήματα και όχι discourse. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ γλώσσας και συγκινήσεων κατά τον Ekman, είναι ότι οι συγκινήσεις δεν μπορούν να εκφραστούν ηθελημένα, ενώ ο λόγος χαρακτηριστικά μπορεί.

64 STRONG EVIDENCE OF UNIVERSALS IN FACIAL EXPRESSIONS – A REPLY TO RUSSEL’S MISTAKEN CRITIQUE – EKMAN 1994 1 Σε μια δημοσίευση σαν και αυτή φαίνονται οι διχογνωμίες που αναπτύχθηκαν μεταξύ του Ekman και του Russell σχετικά με την ορθότητα ή μη της παγκοσμιότητας των συγκινησιακών εκφράσεων. Επίσης υπάρχουν διαξιφισμοί σχετικά με την μεθοδολογία των δύο ερευνητών. Συγκεκριμένα μετά από την κριτική του Russell σχετικά με την ορθότητα των μεθόδων του Ekman και συνεργατών, ο Ekman επιτίθεται κριτικάροντας και ταυτόχρονα απορρίπτοντας την θεωρία του Russell, προς όφελος της δικής του νευροπολιτισμικής θεωρίας που τελικά οδήγησε και στην εφαρμογή του FACS συστήματος αξιολόγησης προσώπων. Συγκεκριμένα ο Ekman θεωρεί ότι η διαφωνία του με τον Russell βασίζεται κυριολεκτικά στο τι εννοούμε όταν λέμε παγκοσμιότητα. Ο Russell κατά τον Ekman ύψωσε έναν αχυράνθρωπο, έναν παγκόσμιο που δεν παραδέχεται καθόλου πολιτιστικές διαφορές στις συγκινησιακές εκφράσεις ανάμεσα στις κουλτούρες και που θα έπεφτε αν η συμφωνία ανάμεσα στους πολιτισμούς ήταν κάτι λιγότερο από τέλεια.

65 2 Ο Russell παρανόησε τις απόψεις του Ekman που έδωσαν έμφαση τόσο στην παγκοσμιότητα όσο και στις πολιτιστικές διαφορές. Απόλυτη συμφωνία στο πως τα άτομα χρησιμοποιούν γλωσσικά σήματα δεν προβλέπεται από την νευροπολιτισμική θεωρία της συγκινησιακής έκφρασης διότι οι λέξεις που χρησιμοποιούνται στην αναφορά των συγκινησιακών εκφράσεων είναι πιθανόν να διαποτίζονται από πολιτιστικά διαφορετικές στάσεις σχετικά με τις συγκινήσεις. Το σημαντικό ήταν αν υπάρχει σημαντική συμφωνία ανάμεσα στους πολιτισμούς για το πώς μεταφράζονται οι εκφράσεις του προσώπου παρά τις πηγές ποικιλίας που προκύπτουν στις διάφορες κουλτούρες. Ο Russell μελέτησε 31 μελέτες για πολιτιστικές διαφορές και τα αποτελέσματα είναι υπέρ της νευροπολιτισμικής θεωρίας του Ekman. Χωρίς σχεδόν εξαίρεση υπήρξε στατιστικά σημαντική συμφωνία με την νευροπολιτισμική συμφωνία. Στο άρθρο αυτό ο Ekman αναφέρεται διεξοδικά στις μελέτες άλλων ερευνητών σε απομονωμένες κουλτούρες που δείχνουν ότι βασικά τα ευρήματά τους αποτελέσματά τους συμφωνούν με τα αποτελέσματα του Ekman και συνεργατών και στηρίζουν την παγκοσμιότητα των συγκινησιακών εκφράσεων.

66 3 Και ο Russell το αποδέχτηκε στα 1994, αλλά προσπάθησε να υποτιμήσει τα ευρήματα εισηγούμενος πιθανά λάθη στον σχεδιασμό των πολιτιστικών μελετών. Παρουσίασε διαφωνίες σχετικά με τα υποκείμενα, την σειρά παρουσίασης αλλά κατά τον Ekman καμιά από αυτές τις κριτικές δεν αξίζει τίποτε, διότι όπως ισχυρίζεται ο Russell was trolling red herrings. Η μεγαλύτερη ουσία στην διαφωνία που έθεσε ο Russell είναι στον περιορισμό που μπορούν να θέσει η δια της βίας επιλογή των απαντήσεων (force choice response format). Ο Russell υποστήριξε ότι είναι πιθανό να είχαν αναγνωριστεί άλλες συγκινήσεις αν είχαν και αυτές περικλειστεί στις επιλογές. Ωστόσο όπως μας λέει ο Ekman περιέγραψε άλλες μελέτες με ελεύθερη επιλογή των τύπων των συγκινήσεων και που έδειξαν πάλι συμφωνία με τα ευρήματα της νευροπολιτισμικής θεωρίας και επίσης συμφωνία μεταξύ των διαφόρων πολιτισμών. Μερικές από τις αντιρρήσεις όπως του Russell αναφέρθηκαν και από μελέτες που χρησιμοποίησαν ποσοτικές κλίμακες στην εκτίμηση των συγκινησιακών εκφράσεων και που όμως απέδειξαν παρόμοια αποτελέσματα και συμφωνία με τα ευρήματα της νευροπολιτισμικής θεωρίας.

67 4 Ο Russell προσπάθησε να υποτιμήσει και τα ευρήματα της νευροπολιτισμικής θεωρίας όσον αφορά τις αναλφάβητες κουλτούρες εισηγούμενος ότι τα ευρήματα του Ekman και συνεργατών υπήρξαν «a fictional reconstruction» αυτού που είχε συμβεί. Ωστόσο, δεν ήταν εκεί λέει ο Ekman και έχει ήδη αναφερθεί ότι οι ερευνητές όλοι ξεπέρασαν τα εμπόδια που παρουσιάστηκαν στην διεξαγωγή των ερευνών τους. Πιστεύει ότι ο Russell υπήρξε εκλεκτικός στο τι παρουσίασε στην κριτική του, όπως πχ τις δυσκολίες του ερευνητή Sorenson, αλλά δεν ανέφερε τις ανακοινώσεις του Sorenson όσον αφορά το γεγονός ότι τις ξεπέρασε με επιτυχία. Και φυσικά δεν φαίνεται να αναφέρει όλα τα προσεκτικά βήματα που πήραν οι ερευνητές της νευροπολιτισμικής θεωρίας ώστε να επιτύχουν στην έρευνά τους, μια και αν δεν το είχαν κάνει πολλά από τα προβλήματα που αναφέρει ο Russell θα είχαν προκύψει, αλλά ευτυχώς δεν προέκυψαν. Και φυσικά οι τόσο απομονωμένες φυλές που δεν είχαν ούτε οπτική επαφή με τον δυτικό κόσμο, αλλά ούτε και σχέση με τον κόσμο των media, αμέσως γνώριζαν την έκφραση θυμού, και μάχης. ο εύρημα κατά τον Ekman είναι πολύ σημαντικό όσον αφορά την παγκοσμιότητα των εκφράσεων των συγκινήσεων του προσώπου.

68 5 Επίσης ο Russell έκανε κριτική στις μελέτες με την έννοια του προηγούμενου γεγονότος, γιατί γι’ αυτόν μόνον το σήμα της συγκίνησης έχει σημασία. Αγνοεί την ένδειξη των προηγουμένων γεγονότων στην δυτική κουλτούρα όπως έχει φανεί στην βιβλιογραφία (Boucher & Brandt, 1981, Scherer, 1986). Για τον Ekman η σύνδεση ενός προηγούμενου γεγονότος στην συγκινησιακή έκφραση του προσώπου είναι εξ’ ίσου σημαντικό με την σύνδεση του σήματος της ίδιας της συγκίνησης. Διότι, οι συγκινήσεις δεν είναι αναγώγιμες σε σήματα (ονόματα) μόνον. Μια ονομασία είναι απλά μια στενογραφία που πρέπει όμως να εμπεριέχει την επίγνωση από προηγούμενο πρωτότυπο γεγονός, τις φυσιολογικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν την συγκίνηση, τις εκφραστικές συμπεριφορές, τις αντίστοιχες μνήμες και προσδοκίες, καθώς και την αντιμετώπιση (coping).

69 6 Γιατί πήγε ο Russell τόσο δρόμο για να απορρίψει στατιστικά γεγονότα που είχαν αποδειχθεί από πολλές μελέτες σχετικά με την παγκοσμιότητα; Γιατί καταναλώθηκε σε fictional reconstruction, αναρωτιέται ο Ekman. Και απαντά ότι ο Russell ενδιαφέρεται μόνον για λέξεις για την συγκίνηση και όχι για τις συγκινήσεις αυτές καθ’ αυτές. Οι λέξεις όμως για τις συγκινήσεις δεν είναι παρά μόνον ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποίησε η νευροπολιτισμική θεωρία στις μελέτες της.

70 7 Και μια και ο Russell ενδιαφέρεται για λέξεις, είναι φυσικό να μην βρίσκει απόλυτη συμφωνία δια μέσου των πολιτισμών. Η νευροπολιτισμική θεωρία είχε ήδη βρει ότι η συμφωνία συγκινήσεων και λέξεων δια μέσου των πολιτισμών δεν είναι τέλεια, απλώς πιθανόν είναι καλύτερη από τυχαία συσχέτιση. Ωστόσο, και άλλοι μελετητές όπως ο Lazarus πιστεύουν ότι οι εκφράσεις στην συγκίνηση είναι δυνατότερες των λέξεων και ο August (1993) ανέφερε ότι σε ζευγάρια η έκφραση αηδίας στο πρόσωπο της συζύγου παγκοσμίως συνδυαζόταν και μάλιστα προέβλεπε πόσους μήνες το ζευγάρι θα ήταν χωριστά τα επόμενα 4 χρόνια (συσχέτιση 0.51, p<0.001). Μελέτες με επικοινωνία μητέρας-παιδιού, προέβλεπαν την κίνηση και ανταπόκριση του παιδιού από την συναισθηματική έκφραση της μητέρας (Campos &Sternberg, 1981) και οι μελέτες του Krause και συνεργατών (1988, 1989) έδειξαν πως ήταν δυνατόν κάποιος να αναγνωρίσει ένα υγιή και έναν σχιζοφρενή σε ύφεση όταν συνομιλούσαν μεταξύ τους από την έκφραση του προσώπου τους.

71 8 Επίσης από τις μελέτες του, o Ekman στηρίζει και έναν νέο ρόλο για τις συγκινήσεις που αγνόησε ο Russell. Όταν οι άνθρωποι μιμηθούν τις εκφράσεις μιας κάποιας συγκίνησης, ακολουθώντας μυ προς μυ την συγκινησιακή έκφραση, ώστε να δημιουργηθεί η παγκόσμια έκφραση τότε παρατηρούν διάφορα μοτίβα δραστηριότητας του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Έτσι, άλλωστε δημιουργήθηκε το FACS. Αυτά έχουν παρατηρηθεί τόσο σε νέους και μεγαλύτερης ηλικίας Αμερικανούς, αλλά και σε άτομα άλλων πολιτιστικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων (μουσουλμάνους κτλ). Επίσης όπως αναφέρει ο Ekman έχουν βρεθεί και μοτίβα κεντρικής φλοιικής δραστηριότητας διαφορετικά για κάθε συγκίνηση σε ηλεκτροεγκεφαλικές μελέτες που διεξήγαγαν.

72 9 Ο Ekman πιστεύει ότι αυτοί που νομίζουν ότι οι συγκινήσεις είναι κοινωνικά μαθημένες, δηλαδή απορρίπτουν nature over nurture, είναι πολύ εύκολο στο μέλλον να απορρίψουν και την βιολογία, αλλά και την παγκοσμιότητα.

73 An expressive face

74 Expressive faces – thank you