Μεθοδολογία της Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες Ι & ΙΙ Εαρινό εξάμηνο 2014 Μάθημα 4-5: Βασικές ερευνητικές μέθοδοι

Είδη κοινωνικής έρευνας (Cohen κ.α. 2008) Εθνογραφική έρευνα Ιστορική έρευνα Περιγραφική έρευνα Μελέτη περίπτωσης Έρευνα συσχετίσεων Εκ των υστέρων έρευνα Πείραμα Έρευνα-δράση

Εθνογραφία: Περιλαμβάνει μεθόδους διερεύνησης της δραστηριότητας μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας, με όσο το δυνατόν πιο «πιστή» αναδόμηση της κουλτούρας της (LeCompte και Preissle 1993, Abercrombie κ.α. 2006). Τα εμπειρικά δεδομένα συλλέγονται στο φυσικό τους πλαίσιο με τη βοήθεια της συμμετοχικής παρατήρησης και άλλων μεθόδων εθνογραφικής έρευνας (π.χ. συνέντευξη).

Σημασία στην οπτική των συμμετεχόντων και στην κοινωνική τους αλληλεπίδραση. «Γενικές περιγραφές» ενταγμένες στο πλαίσιο (Geertz 1973). Επαγωγική διαδικασία ανάλυσης. Ιδιογραφική και όχι νομοθετική ερμηνεία.

Παραγωγή θεωρίας: Η θεωρία αναδύεται μέσα από την επεξεργασία των δεδομένων. Ολιστική έρευνα: περιγραφή και ερμηνεία ολοκληρωμένου φαινομένου, όχι μελέτη περιορισμένου αριθμού μεταβλητών

Προβλήματα και δυσκολίες εθνογραφικής έρευνας Ορισμός της κατάστασης των συμμετεχόντων Αλλαγή της συμπεριφοράς επειδή παρατηρούνται (φαινόμενο του Hawthorne) Φαινόμενο της «άλω» όπου ένα χαρακτηριστικό επηρεάζει τα υπόλοιπα-επιλεκτική χρήση δεδομένων Υποκρυπτόμενος συντηρητισμός διότι αποδεχόμαστε την οπτική των συμμετεχόντων (βλ. ωστόσο κριτική εθνογραφία)

5. Δυσκολία να εστιάσουμε στο οικείο- μετατροπή του οικείου σε άγνωστο. Δυνατότητα συνεχούς τροποποίησης και διαφοροποίησης: πιθανό να υπερτονιστούν οι διαφορές παρά οι ομοιότητες Παράβλεψη ευρύτερων κοινωνικών πλαισίων και περιορισμών (ευρύτερες τάσεις, μακρο-επίπεδο) Γενικευσιμότητα

Δικαιώματα των δεδομένων: σε ποιον ανήκουν;έλεγχος δημοσιοποίησης (Cohen κ.α. 2008: 267-269) 10. Πολλαπλές πραγματικότητες: Υπάρχει αντιπροσωπευτική άποψη; Σημεία που αντιλαμβάνεται ο ερευνητής ενώ οι συμμετέχοντες αγνοούν.

2. Ιστορική έρευνα Ιστορική έρευνα: «Ο συστηματικός και αντικειμενικός εντοπισμός, η εκτίμηση και η σύνθεση μαρτυριών, προκειμένου να θεμελιωθούν γεγονότα και να συναχθούν συμπεράσματα σχετικά με συμβάντα του παρελθόντος» (Borg 1963 στο Cohen κ.α. 2008: 271) Θέμα-αντικείμενο: Επικέντρωση σε ένα στοιχείο (άτομο, ομάδα, κίνημα, ιδέα, θεσμό) σε αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα.

Σημαντική η επιλογή θέματος: Κατάλληλες οι ιστορικές ερευνητικές μέθοδοι; Τα δεδομένα επαρκούν; Ποια η σπουδαιότητα του θέματος; Σημαντικός ο προσδιορισμός του θέματος: Γεωγραφική περιοχή; Εμπλεκόμενα πρόσωπα; Χρονική περίοδος; Ποιες κατηγορίες ανθρώπινης δραστηριότητας αφορά; Διατύπωση συγκεκριμένων υποθέσεων

Ιδιαιτερότητα 1η: Τα δεδομένα της ιστορικής έρευνας θα πρέπει να υπάρχουν ήδη. Ιδιαιτερότητα 2η: Στη βιβλιογραφική επισκόπηση εμπεριέχονται τα δεδομένα της έρευνας.

Πρωτογενείς πηγές (πρωτοτυπία ως προς το υπό μελέτη θέμα) και δευτερογενείς πηγές (βλ. και Plummer 2000). Χρήση διαφορετικών μεθόδων και τεχνικών: ανάλυση περιεχομένου, ιστορίες ζωής (Thomas & Znaniecki).

3. Περιγραφική έρευνα Περιγράφει και ερμηνεύει τι είναι, τι υπάρχει: «συνθήκες ή σχέσεις που υπάρχουν∙ πρακτικές που υπερισχύουν∙ πεποιθήσεις και απόψεις ή συμπεριφορές που επικρατούν∙ διαδικασίες που συνεχίζονται∙ επιδράσεις που γίνονται αισθητές∙ ή τάσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη»(Best 1970 στο Cohen κ.α. 2008: 289)

Είδη περιγραφικής έρευνας: Έρευνα επισκόπησης Διαχρονικές έρευνες Συγχρονικές έρευνες Μελέτες τάσης/πρόβλεψης Αναπτυξιακή Έρευνα

Περιγραφική έρευνα: Επισκόπηση Επισκόπηση (survey): Συλλογή δεδομένων για την περιγραφή της φύσης υπαρχουσών συνθηκών-βάση σύγκρισης (Plwoden Report,1963). Βασίζεται σε ευρείας κλίμακας δεδομένα (ερωτηματολόγια, βαθμολογίες από τεστ) σε ευρύ πληθυσμό (αντιπροσωπευτικό δείγμα).

Αναζήτηση κανονικοτήτων, συσχετίσεων, ομαδοποίηση παραγόντων, μεταβολές παραγόντων στο χρόνο ή στον τόπο. Μεγάλα περιθώρια γενίκευσης. ΟΜΩΣ: Χαμηλός βαθμός επεξηγηματικής δύναμης, διερεύνησης λεπτομερειών και μοναδικότητας. Συγκεντρώνει τυποποιημένες πληροφορίες, παρουσιάζει αριθμητικά δεδομένα.

Περιγραφική έρευνα: διαχρονικές έρευνες, συγχρονικές έρευνες, μελέτες τάσης Διαχρονικές (longitudinal) έρευνες : Σειρά μελετών που συγκεντρώνουν δεδομένα στη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου. Διαδοχικές μετρήσεις από τους ίδιους πληροφορητές: μελέτες παρακολούθησης ή κοόρτης, μελέτες σταθερής ομάδας (ELSPAC).

Συγχρονικές (cross-sectional) έρευνες : Μελέτη διαφορετικών πληροφοριών σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο

Μελέτες τάσης/πρόβλεψης (trend studies): Μελέτη επιλεγμένων παραγόντων μέσα στο χρόνο. Πρόβλεψη του τι είναι πιθανό να συμβεί. (Ωστόσο πρόβλημα στις μακροχρόνιες μελέτες τάσης: παρείσφρηση απρόβλεπτων παραγόντων).

4. Μελέτη περίπτωσης Μελέτη ενός περιστατικού στην εξέλιξή του με στόχο να σκιαγραφηθεί μια γενικότερη κατάσταση. Αποτύπωση της αλληλεπίδρασης διαφορετικών παραμέτρων, γεγονότων, ανθρώπινων σχέσεων που συνθέτουν μια περίπτωση. Συγγένεια με ντοκυμαντέρ όπου τα γεγονότα «μιλούν από μόνα τους».

Αποτυπώνει στοιχεία που μπορεί να χάνονταν σε έρευνες μεγαλύτερης κλίμακας. ΟΜΩΣ: περιορισμένη γενικευσιμότητα, δύσκολο να υποβληθεί σε επανέλεγχο, επιρρεπής σε προκαταλήψεις ερευνητών.

Είδη μελετών περίπτωσης: Διερευνητική μελέτη περίπτωσης: πιλοτική για επόμενες έρευνες/ερευνητικά ερωτήματα Περιγραφική μελέτη περίπτωσης: παρέχει αφηγηματικές περιγραφές Επεξηγηματική μελέτη περίπτωσης: ελέγχει θεωρία

5. Έρευνα συσχετίσεων Έρευνα συσχετίσεων (correlational research): Προσδιορισμός της σχέσης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες μεταβλητές (ή σύνολα δεδομένων)(π.χ. σχολική επιτυχία και κοινωνική ταξική προέλευση), μελέτη της σύνδεσης ανάμεσα σε διαφορετικούς παράγοντες της κοινωνικής ζωής.

Μεταβλητή: Μετρήσιμη αναπαράσταση μιας εννοιολογικής κατασκευής. Διάκριση ανάμεσα σε: (α) διερευνητικές μελέτες σχέσεων σε πεδία που έχουν μελετηθεί ελάχιστα ή καθόλου και (β) μελέτες πρόβλεψης σε πεδία με πιο στέρεη γνωστική βάση Διαφορετικά μέτρα για τη συσχέτιση διαφορετικών μεταβλητων: συσχέτιση του Pearson r, πολλαπλή συσχέτιση κλπ

Οι διαφορετικές τεχνικές συσχέτισης απαντούν στα ερωτήματα: -Υπάρχει σχέση ανάμεσα στις δύο μεταβλητές; -Εάν ναι, ποια η κατεύθυνση της σχέσης (αύξηση/μείωση); Ποιο το μέγεθος; Στατιστική σημαντικότητα: συνάρτηση του μεγέθους του δείγματος και του συντελεστή συσχέτισης.

Η συσχέτιση δεν είναι πάντα γραμμική: καμπυλογραμμικότητα (π. χ Η συσχέτιση δεν είναι πάντα γραμμική: καμπυλογραμμικότητα (π.χ. συσχέτιση ανάμεσα στη θερμοκρασία δωματίου και την αίσθηση ευχάριστου κλίματος, πίεση από δάσκαλο/α και επίδοση μαθητή/τριας) Η συσχέτιση ανάμεσα σε μεταβλητές δεν προσδιορίζει αιτιακή σχέση.

6. Εκ των υστέρων έρευνα Εκ των υστέρων έρευνα (ex post facto): μελέτη μιας κατάστασης/γεγονότος που έχει ήδη συμβεί (ένα αποτέλεσμα, μια ανεξάρτητη μεταβλητή) και αναδρομική διερεύνηση πιθανών σχέσεων αιτίου-αιτιατού. Π.χ. Μεγάλη αύξηση θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων σε μια περιοχή. Ο ειδικός καλείται να ανασυγκροτήσει τα γεγονότα (στατιστικές, μαρτυρίες) για να εντοπίσει πιθανές αιτίες.

Αναδρομικό πείραμα: αφετηρία έρευνας σε ήδη διαφορετικές ομάδες και αναδρομική διερεύνηση παραγόντων που προκάλεσαν τις διαφορές. Κατάλληλη για κοινωνική έρευνα όπου η ανεξάρτητη μεταβλητή είναι έξω από τον έλεγχο του/της ερευνητή/τριας. Όπου δεν είναι δυνατή η πειραματική μέθοδος. Χρήσιμο διερευνητικό εργαλείο για τη φύση των φαινομένων, γόνιμη πηγή υποθέσεων που μπορούν να υποβληθούν σε περαιτέρω έλεγχο

Περιορισμοί/αδυναμίες: Αδυναμία ελέγχου ανεξάρτητης μεταβλητής και τυχαιοποίησης του δείγατος. Δυσδιάκριτος ο αιτιώδης παράγοντας (κανένας μεμονωμένος παράγοντας, διαφορετικές αιτίες, πιθανότητα αντιστροφής αιτιότητας). Περιορισμένο δείγμα/αριθμός συμβάντων. Χωρίς δυνατότητα επιβεβαίωσης/διάψευσης.

7. Πείραμα Πείραμα: Μελέτη ενός φαινομένου μέσα από τον έλεγχο των συνθηκών εμφάνισής του και μετά από σκόπιμη αλλαγή στο πλαίσιο. Οι συμμετέχοντες τοποθετούνται τυχαία στις πειραματικές συνθήκες. Αναζήτηση αιτιακών σχέσεων μέσα από τον έλεγχο μεταβλητών και τη μελέτη των διαφορών ανάμεσα στην ομάδα ελέγχου και στην πειραματική ομάδα.

Πειραματική συνθήκη Ανεξάρτητη μεταβλητή: Η μεταβλητή που χειρίζεται ο ερευνητής για να εξετάσει το αποτέλεσμα σε μία ή περισσότερες μεταβλητές. Εξαρτημένη μεταβλητή: Η μεταβλητή που αναμένεται να αλλάζει ως αποτέλεσμα των χειρισμών της ανεξάρτητης.

Συνθήκη ελέγχου Έλεγχος στην τιμή της ανεξάρτητης μεταβλητής και παρατήρηση της αλλαγής στην εξαρτημένη μεταβλητή.

Πείραμα «μόνο μετά»: πειραματική ομάδα και ομάδα ελέγχου υφίστανται μέτρηση μόνο μετά την επίδραση το νέου παράγοντα Πείραμα «πριν» και «μετά»: η ίδια ομάδα χρησιμοποιείται ωε πειραματική και ως ελέγχου Πείραμα με πειραματική και με ομάδα ελέγχου «πριν» και «μετά»

Πείραμα «πριν» και «μετά» Πειραματική ομάδα «πριν» «μετά» Ομάδα ελέγχου

Εμπειρικό ερώτημα: Μπορούν να ελεγχθούν απόλυτα οι μεταβλητές σε μια κατάσταση/φαινόμενο του κοινωνικού κόσμου; Ηθικά ερωτήματα: Είναι σωστό να ελέγχονται οι συνθήκες του κοινωνικού κόσμου; Είναι σωστό να ελέγχονται οι συμμετέχοντες σαν να ήταν άψυχα αντικείμενα;

8. Έρευνα-δράση Έρευνα-δράση: «Μια παρέμβαση μικρής κλίμακας στη λειτουργία του πραγματικού κόσμου και μια προσεκτική εξέταση των επιδράσεων αυτής της παρέμβασης» (Cohen & Manion 1994: 186). Σκοπός η επίλυση προβλημάτων και η κοινωνική αλλαγή σε τοπικό επίπεδο (Lewin).

Συμμετοχική, επιτόπια, περιλαμβάνει αξιολόγηση και επανεξέταση. Σχετικοποίηση της διάκρισης ερευνητή και ερευνώμενων. Προϋποθέτει κριτική συνεργατική διερεύνηση και συνεχή διαδικασία ερευνητικού αναστοχασμού.

Βασική βιβλιογραφία Cohen, L., Manion, L., και Morrison, Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, 3ο μέρος (σελ. 231-410). Α. Μαντόγλου και Γ. Προδρομίτης, Το πείραμα στην κοινωνική ψυχολογία, στο Σ. Παπαστάμου (επιμ.) Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Plummer, Κ. Τεκμήρια Ζωής. Αθήνα: Τυπωθήτω-Δαρδανός.