ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Δρ. ΠΟΛΛΗ ΘΑΝΑΗΛΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ-ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ HARVARD

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ (1821-1828)- Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ Η ναυμαχία του Ναυαρίνου (Οκτώβριος 1827) Ανεξαρτησία της Ελλάδος με το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) 800.000 κάτοικοι Πρώτος κυβερνήτης ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας

Η ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ (1828-1831) ‘’Πατερναλιστικό’’ σύστημα στην οργάνωση και διακυβέρνηση του κράτους. Προσπάθεια συγκέντρωσης δύναμης διαλύοντας τους ντόπιους προεστούς.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΟΘΩΝ- Η ΒΑΥΑΡΟΚΡΑΤΙΑ Τρεις αντιβασιλείς μέχρι την ενηλικίωση του Όθωνα (1833-1835). Joseph von Armansperg, Ludwig von Maurer, Karl Heideck. Η «από κοινού αυτοδιαχείριση» στο πρότυπο της Γαλλικής διοίκησης. (Νομάρχης/Έπαρχος/Δήμαρχος)

Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΟΘΩΝ

VON ARMANSPERG

G. LUDWIG VON MAURER

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑΣ Περιορισμός των δαπανών. Καλλιέργεια της γης για την αναβίωση του εμπορίου και την αύξηση της εθνικής παραγωγής. Είσπραξη του υπολοίπου μέρους του δανείου των 60.000.000 φράγκων. Προστασία του κράτους από τις καταχρήσεις των αξιωματούχων. Σύλληψη των φοροφυγάδων.

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑΣ . Προσπάθεια επίλυσης κρατικών διεκδικήσεων που εκκρεμούσαν. Αναμόρφωση του συστήματος συλλογής φόρων. Δημιουργία Ελεγκτικού Συνεδρίου (1833) Δημιουργία Συμβουλίου της Επικρατείας (1835) (Παράγοντας κατευνασμού της κοινής γνώμης).

Δυσαρέσκεια… Ο αποκλεισμός των προεστών από την διακυβέρνηση. Οι Φιλελεύθεροι κατηγόρησαν τον Όθωνα ως απολυταρχικό άρχοντα. Δημιουργία των πρώτων επιχειρημάτων για διεκδίκηση Συντάγματος. Δημιουργία των κομμάτων : του γαλλικού, αγγλικού και ρωσικού.

Οι πρώτες κινήσεις παροχής Συντάγματος Μια συνωμοτική κίνηση των αντιπροσώπων των τριών κομμάτων κατάφερε να δημοσιεύσει ένα pronunciamento τον Σεπτέμβριο του 1843. Υποχρέωσε τον Όθωνα να συγκαλέσει συνέλευση για σύνταγμα.

Το Σύνταγμα του 1844 Ουσιαστικά το Σύνταγμα έφερε επί σκηνής όλα τα πρόσωπα που ο Καποδίστριας και ο Όθων ήθελαν να κρατήσουν σε απόσταση. Ο ρόλος του Κωλέττη. Θάνατος του Κωλέττη (1847)-βραχύβιες κυβερνήσεις.

Έξωση του Όθωνα Η έξωση του Όθωνα (1862) δοκίμασε σοβαρά την αξιοπιστία του «εγγυητικού» ρόλου που του είχε ανατεθεί με τη συνθήκη του 1832. Ήταν ζήτημα που έθιγε τις σχέσεις της χώρας με τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και την Πύλη και γι’αυτό θεωρήθηκε και αντιμετωπίστηκε εξαρχής ως ζήτημα με σαφή διεθνή διάσταση.

Το θέμα της διαδοχής οξύνθηκε λόγω των γεγονότων της γειτονικής Ιταλίας (1861) όπου και δημιουργήθηκε ισχυρή αντιδυναστική κίνηση στην Ελλάδα. Ο πρωθυπουργός της προσωρινής κυβέρνησης Δ. Βούλγαρης υποσχέθηκε: α) Να διατηρήσει το μοναρχικό πολίτευμα της χώρας. β) σεβαστεί το καθεστώς των σχέσεών της με τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις γ) να διατηρήσει φιλικές σχέσεις με άλλες χώρες.

Ο θρίαμβος της βρετανικής πολιτικής- ο Γεώργιος ο Α’ Η έξωση του Όθωνα συμβόλιζε τον θρίαμβο της βρετανικής πολιτικής. Η έξωση του Όθωνα συμβόλιζε επίσης τον θρίαμβο της βρετανικής πολιτικής προς την Ελλάδα και την Πύλη, και από αυτή την άποψη αποτελούσε μια από τις συνέπειες της έκβασης του Κριμαϊκού πολέμου (1853-56), υπήρξε δε η αφετηρία σοβαρής ενίσχυσης της βρετανικής επιρροής στα ελληνικά πράγματα.

Ο Γεώργιος ο Α’ (1863-1913) Ο ρόλος της Βρετανίας ήταν καθοριστικός. Προσφορά των Ιόνιων νησιών. Γεώργιος ο Α’: Αρχικά έφερε την προσωνυμία (Roi des Grecs)και μετέπειτα (Roi des Hellenes). Η σημασία αυτών των προσωνυμιών.

ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ 1866-1890 Κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής περιόδου της βασιλείας του Όθωνα (1843-1862) σχηματίστηκαν 11 κυβερνήσεις. Στα είκοσι πρώτα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α’ (1863-1883) σχηματίστηκαν 39. Πρωθυπουργοί: οι συντηρητικοί Κουμουνδούρος και Δεληγιάννης και ο προοδευτικός Χ. Τρικούπης.

Η ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ Οι μεταρρυθμίσεις του Χ. Τρικούπη αποδείχθηκαν δαπανηρές και εξόργισαν πολλούς. Το 1882 αύξησε τη φορολογία κατά 12%. Οι κύριες αυξήσεις αφορούσαν στα κρατικά μονοπώλια, τελωνιακούς δασμούς, τέλη καταναλώσεως. Αποτυχία ισοσκελισμού του προϋπολογισμού.

Δεληγιάννης Το 1885 αναλαμβάνοντας την κυβέρνηση ο Δεληγιάννης και σε μια προσπάθεια ισοσκελισμού του προϋπολογισμού. Περιέκοψε δραστικά τις δαπάνες ακόμα και για την παιδεία. Κατάργησε επίσης και τις δημοσιοϋπαλληλικές μεταρρυθμίσεις του Τρικούπη και γέμισε τη δημόσια διοίκηση με κομματικούς θεσιθήρες. Τα μέτρα αυτά απέτυχαν.

Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ (1832-1896)

Θ. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ(1824-1905)

Χαρίλαος Τρικούπης Το 1886 ο Χ. Τρικούπης ανέλαβε εκ νέου την πρωθυπουργία και επανέφερε τις φορολογίες που είχαν καταργηθεί. 1873-1893 το εθνικό χρέος αυξάνονταν. Το 1893 η κατάσταση χειροτέρευσε όταν κατέρρευσε η αγορά ελληνικής σταφίδας. Η Ελλάδα αντιμετώπισε το φάσμα της χρεωκοπίας.

1897 ο Δεληγιάννης έφτασε σε συμβιβασμό με τους πιστωτές της Ελλάδας (κυρίως Μ. Βρετανία) Οι Γερμανοί αξίωναν την ίδρυση διεθνούς επιτροπής ελέγχου των δημοσιοοικονομικών της Ελλάδας. Ο Τρικούπης όπλισε την Ελλάδα με ένα σημαντικό στοιχείο: έδεσε την υποδομή του οδικού συστήματος και του σιδηροδρομικού δικτύου.

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΕΡΑΡΧΙΕΣ H ευνοιοκρατία, ο νεποτισμός και ο κοινοβουλευτικός εκσυγχρονισμός του πελατειακού συστήματος, εξακολούθησαν να ισχύουν και μετά την εγκαθίδρυση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, σε ολόκληρη την πεντηκονταετία της βασιλείας του Γεωργίου Α’. Οι συνθήκες καθιέρωσης του νέου κράτους είχαν καταστήσει αναπόφευκτη την κακή οργάνωση και το υψηλό κόστος της δημόσιας διοίκησης.

Τα αίτια που συντήρησαν την εξάρτηση του κράτους από τους δανειστές του Η έλλειψη δημοκρατικής και κοινοβουλευτικής παράδοσης καθώς και η διαμάχη για την κατανομή της εξουσίας που προέκυπτε από την νέα πολιτειακή και κρατική οργάνωση Η αναπόφευκτη χρήση και κατάχρηση της δημαγωγίας Και, παράγων καθοριστικός, η πενία του κράτους, που όξυνε στο έπακρο τις διαμάχες για την κατανομή των κρατικών πόρων και την ανακατανομή των εισοδημάτων και του πλούτου. Οι εξελίξεις αυτές είχαν μια σημαντική επίπτωση στην οικονομία της χώρας: συντήρησαν την εξάρτηση του κράτους από τους δανειστές του.

Από τη σύσταση του ελληνικού κράτους έως το 1933, δηλαδή επί έναν ολόκληρο αιώνα, κανένας Απολογισμός δεν πέρασε από την συνταγματικώς επιβεβλημένη διαδικασία της ψήφισής του από τη Βουλή. Έτσι συνέβη το εξής νομικό παράδοξο: μεταξύ 1929 και 1933, η Βουλή ενέκρινε αναδρομικώς όλους μαζί τους Απολογισμούς της προηγούμενης εκατονταετίας. Σε μικρότερη κλίμακα, το ίδιο περίπου συνέβαινε και με τους Προϋπολογισμούς. Οι συνταγματικές διατάξεις τηρήθηκαν μόνο για 17 από του 125 Προϋπολογισμούς της περιόδου 1830-1954. Αυτό συνιστούσε παράλειψη θεμελιωδών διατάξεων του Συντάγματος ειδικώς για την φορολογία.

Με ένα τέτοιο προηγούμενο, δεν είναι περίεργη η εμπειρία που είχε ο Παύλος Καλλιγάς όταν ανέλαβε το Υπουργείο Οικονομικών στην κυβέρνηση Τρικούπη του 1882: […]κανένας στο υπουργείο δεν ήταν σε θέση να του δώσει πληροφορίες για την οικονομική κατάσταση του κράτους. Επειδή δεν υπήρχε [σύστημα] γενικής λογιστικής ,[…ο νέος υπουργός] δεν μπορούσε να ανακαλύψει τι είχε απογίνει με τα μεγάλα δάνεια που είχαν συνάψει οι προκάτοχοί του. Μόνο ιχνηλατώντας κάθε στοιχείο και ανατρέχοντας στα βιβλία διαφόρων τραπεζών μπόρεσε να μάθει, σε κάποιο βαθμό, τι χρωστούσε ή τι είχε λαμβάνειν η κυβέρνηση.

Αρκετό καιρό μετά τον διορισμό του ως υπουργού, κάποιος ξένος τραπεζίτης τον πληροφόρησε ότι στην τράπεζά του αναπαύονταν 3.200.000 φράγκα του Ελληνικού Δημοσίου. Ωστόσο, ούτε ένας υπάλληλος του υπουργείου ή του κεντρικού ταμείου του κράτους δεν μπορούσε να δώσει έστω και μια πληροφορία για τη προέλευση αυτής της κατάθεσης. Τέσσερις μήνες πάλι μετά την ανάληψη της εξουσίας από την κυβέρνηση, ένας τραπεζίτης τον πληροφόρησε ότι περίπου 700.000 φράγκα παρέμεναν άτοκα στην Αμερική, σε πίστωση του Ελληνικού Δημοσίου[…] Η πίστωση αυτή είχε ανοιχθεί στην Αμερική το 1881, αλλά κανένας υπάλληλος δεν είχε ιδέα. (Πηγή: Γ.Β. Δερτιλής, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους 1830-1920, Α’ Τόμος , Τρίτη έκδοση, Εστία Αθήνα 2005, σ.σ.330-331)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πριν από την μεταπολίτευση του 1864, η άσκηση εξουσίας στηριζόταν, σχεδόν αποκλειστικώς, στην απολυταρχική θεσμική εξουσία- στο Στέμμα και την μοναρχική κυβέρνηση. Μετά το Σύνταγμα του 1864 και την εγκαθίδρυση του κοινοβουλευτισμού, στηρίχτηκε και στην έμμεση εξαγορά της ψήφου, μια εξαγορά που διεξαγόταν, αφενός, μέσω των δικτύων πατρωνίας και, αφετέρου, μέσω των δημοσίων δαπανών. Οι νέες πολιτικές τάξεις επεδίωξαν να προστατευθούν από την νεόκοπη εκλογική ισχύ των πολιτών και να την εξαγοράσουν, μοιράζοντας παροχές και, επιπλέον προβάλλοντας τον πατριωτισμό τους στις εκάστοτε προεκλογικές πλειοδοσίες πατριωτισμού.

Μπορούμε επίσης να προσθέσουμε στην ερμηνεία μας τη λογική του πλέγματος της εξουσίας: την επιδίωξη όσων συμμετείχαν στην κρατική εξουσία να την διατηρήσουν, να την επαυξήσουν και να την ανακατανείμουν μεταξύ τους, ο καθείς προσπαθώντας να αυξήσει το δικό του μερίδιο εις βάρος όλων των άλλων.