Εκτίμηση Βιοποικιλότητας και Βιοπαρακολούθηση Ειδών & Οικοτόπων Πρωτόκολλα Δειγματοληψίας εργασιών πεδίου, αξιολόγησης και κατάστασης διατήρησης ειδών χλωρίδας και πανίδας – Εξαετείς εκθέσεις αναφοράς Γεώργιος Μήτσαινας Λέκτορας

Άρθρο 17 Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Η Οδηγία προβλέπει τη σύνταξη των αναφορών σε εθνικό επίπεδο κάθε 6 έτη και απαιτεί τη σύνθεση αυτών από την ΕΕ σε μία ενοποιημένη έκθεση. Η 1η αναφορά το 2000 εστίαζε στην εφαρμογή της Οδηγίας. Η 2η αναφορά που κατατέθηκε το 2007 για τα έτη 2001-2006 επικεντρώθηκε στην κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών του Παραρτήματος Ι και ΙΙ, αντιστοίχως της Οδηγίας. Κατά τη σύνταξη της ενοποιημένης έκθεσης διαπιστώθηκε ότι απαιτούνταν βελτιώσεις στο τυποποιημένο δελτίο αναφοράς και στις οδηγίες συμπλήρωσης, με βάση τις οποίες καταρτίστηκαν τα αντίστοιχα δελτία και οι οδηγίες για την περίοδο αναφοράς 2007-2012. Η Ελλάδα ακόμη δεν έχει ολοκληρώσει την κατάθεση στοιχείων για την περίοδο αναφοράς 2007-2012!

Κατάσταση Διατήρησης Στόχος για τα είδη της Οδηγίας είναι η επίτευξη της Ευνοϊκής Κατάστασης Διατήρησης (Favorable Conservation Status – FCS). Τι σημαίνει ‘Ευνοϊκή’ για ένα υπό εξέταση είδος: Τα δεδομένα της πληθυσμιακής δυναμικής για το είδος υποδεικνύουν ότι διατηρείται μακροπρόθεσμα ως ένα ζωτικό συστατικό μέρος των φυσικών του ενδιαιτημάτων ΚΑΙ η φυσική εξάπλωση του είδους ούτε μειώνεται ούτε προβλέπεται να μειωθεί στο προσεχές μέλλον ΚΑΙ υπάρχει και πιθανώς θα συνεχίσει να υπάρχει ένα επαρκώς μεγάλο ενδιαίτημα για να διατηρήσει σε μακροπρόθεσμη βάση τους πληθυσμούς του είδους.

Κατάσταση Διατήρησης Συνεπώς 3 κατηγορίες Κατάστασης Διατήρησης: Ευνοϊκή (FV): Το είδος αναμένεται να ευημερήσει χωρίς να απαιτείται κάποια αλλαγή σε υφιστάμενες διαχειριστικές πολιτικές και πρακτικές. Μη Ευνοϊκή – Ανεπαρκής (U1): Απαιτείται τροποποίηση στις υφιστάμενες διαχειριστικές πολιτικές και πρακτικές για να επιστρέψει το είδος σε ‘ευνοϊκή’ κατάσταση, εντούτοις δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος εξαφάνισης στο προβλέψιμο μέλλον. Μη Ευνοϊκή – Κακή (U2): Το είδος διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να εξαφανισθεί στο κοντινό μέλλον (τουλάχιστον τοπικά). Επιπλέον: Άγνωστη: Ανεπαρκή δεδομένα για την εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης.

Κατάσταση Διατήρησης Ο όρος ‘Κατάσταση Διατήρησης’ πρωτοαναπτύχθηκε υπό το πλαίσιο των Κόκκινων Καταλόγων απειλούμενων και κινδυνευόντων ειδών, εντούτοις: Τα κριτήρια της IUCN που χρησιμοποιούνται στα Κόκκινα Βιβλία αξιολογούν την ‘απόσταση’ από την εξαφάνιση, ενώ οι τρεις κατηγορίες Κατάστασης Διατήρησης του εντύπου αναφοράς εκτιμούν την ‘απόσταση’ από μια καθορισμένη ‘ευνοϊκή κατάσταση’ Ο όρος ‘Κατάσταση Διατήρησης’ για ένα είδος, υπό το πρίσμα του Άρθρου 17, αφορά σε όλη την βιογεωγραφική περιοχή εντός ενός Κράτους Μέλους. Conservation Status vs. Degree of Conservation.

Η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης Η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης για τα είδη προκύπτει από τον υπολογισμό και την αξιολόγηση μιας σειράς άλλων παραμέτρων: Εύρος Εξάπλωσης Πληθυσμιακό μέγεθος Ενδιαίτημα για το είδος Μελλοντικές προοπτικές Το Εύρος Εξάπλωσης και το Πληθυσμιακό Μέγεθος απαιτούν τον καθορισμό Ευνοϊκών Τιμών Αναφοράς (με ευθύνη των Κρατών-Μελών για κάθε είδος), με βάση τις οποίες θα συγκρίνονται τα δεδομένα που αφορούν στο εκάστοτε εξεταζόμενο είδος και θα αξιολογούνται οι παράμετροι ως ευνοϊκές ή μη.

Η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης Ο προσδιορισμός των Ευνοϊκών Τιμών Αναφοράς θα πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και αυτές μπορούν να τροποποιούνται, καθώς οι γνώσεις μας για τα είδη αλλάζουν. Ευνοϊκή Τιμή Αναφοράς Εύρους Εξάπλωσης: Εύρος εντός του οποίου περιλαμβάνονται όλες οι σημαντικές οικολογικές ποικιλότητες του είδους για κάποια βιογεωγραφική περιοχή και το οποίο είναι επαρκώς μεγάλο, ώστε να επιτρέπει την μακροπρόθεσμη επιβίωση του είδους. Πρέπει να είναι τουλάχιστον ίση με την τιμή που είχε όταν ενεργοποιήθηκε η Οδηγία και αν τότε είχε αξιολογηθεί ως ανεπαρκής, θα πρέπει να ορισθεί σε υψηλότερη τιμή.

Η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης Τα κάτωθι θα πρέπει να έχουν ληφθεί υπόψη κατά τον υπολογισμό της συγκεκριμένης τιμής αναφοράς: Ιστορικές κατατομές και αφθονίες και αίτια αλλαγών. Βιολογικές και οικολογικές συνθήκες. Μεταναστευτικές οδοί και τρόποι διασποράς. Γενετική ροή ή γενετική ποικιλότητα. Θα πρέπει να είναι επαρκούς μεγέθους ώστε να απορροφά φυσικές πληθυσμιακές διακυμάνσεις και να επιτρέπει μία υγιή πληθυσμιακή δομή.

Η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης Ευνοϊκή Τιμή Αναφοράς Πληθυσμιακού Μεγέθους: Μέγεθος πληθυσμού σε κάποια βιογεωγραφική περιοχή που θεωρείται το απολύτως ελάχιστο για την εξασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας του είδους Πρέπει να είναι τουλάχιστον ίση με την τιμή που είχε όταν ενεργοποιήθηκε η Οδηγία.

Η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης Τα κάτωθι θα πρέπει να έχουν ληφθεί υπόψη κατά τον υπολογισμό της συγκεκριμένης τιμής αναφοράς: Το σημερινό εύρος εξάπλωσης Η πιθανή επέκταση του εύρους εξάπλωσης, λαμβάνοντας υπόψη φυσικές και οικολογικές συνθήκες. Ιστορικό εύρος εξάπλωσης και λόγους αλλαγής. Περιοχή που απαιτείται για την επιβίωση του είδους, περιλαμβάνοντας συνυπολογισμό ζητημάτων κατακερματισμού και μετανάστευσης. Την υφιστάμενη ποικιλότητα που αφορά στο είδος περιλαμβάνοντας και τη γενετική ποικιλότητα.

Κατάσταση Διατήρησης Όπου προβλέπεται, γίνεται χρήση των +/-/= για την απόδοση της τάσης (βελτίωση – χειροτέρευση - σταθερή) (αφορά μη ευνοϊκές αξιολογήσεις).

Επίπεδα διάρθρωσης πληροφορίας στα έντυπα αναφοράς Η απαιτούμενη πληροφορία στα έντυπα αναφοράς της τρίτης εξαετούς έκθεσης για την περίοδο 2007-2012 διαρθρώνεται στα ακόλουθα τέσσερα επίπεδα: 0. Γενικά Στοιχεία 1. Εθνικό Επίπεδο 2. Βιογεωγραφικό Επίπεδο 3. Επίπεδο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000

Εθνικό Επίπεδο Στα Γενικά Στοιχεία καταγράφεται ο κωδικός της χώρας-μέλους και τα στοιχεία του είδους που αξιολογείται (κωδικός, επιστημονικό όνομα και κοινό όνομα). Τα πεδία για το Εθνικό Επίπεδο αφορούν τους χάρτες εξάπλωσης και δυνητικού εύρους εξάπλωσης και καταθέτονται σε μορφή ESRI shp αρχείο με πλέγμα αναφοράς 10x10 km ETRS. Οδηγία INSPIRE (http://www.inspire.okxe.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=68). Πρόβλεψη και για άλλα πλέγματα αναφοράς (για την Ελλάδα 10x10 km). Απαίτηση για συνυποβολή μεταδεδομένων (π.χ. την περίοδο κατά την οποία συλλέχθηκαν τα δεδομένα).

Γενικά στοιχεία – Εθνικό Επίπεδο

Βιογεωγραφικό επίπεδο - γενικά Το Βιογεωγραφικό Επίπεδο, για την Ελλάδα συμπίπτει με το Εθνικό, καθώς η χώρα ανήκει στη Μεσογειακή περιοχή (MED ή MMED). Στην περίπτωση που τα δεδομένα που θα ακολουθήσουν προκύπτουν από βιβλιογραφικές αναφορές, τότε εδώ δίδονται τα στοιχεία αυτών.

Εύρος Εξάπλωσης Εύρος Εξάπλωσης: Η επιφάνεια στην οποία απαντά συνήθως ένα είδος. Μπορεί να περιλαμβάνει και περιοχές που δεν χρησιμοποιούνται σε μόνιμη βάση. Μπορεί να θεωρηθεί ως ένας ‘φάκελος’ που περιλαμβάνει όλες τις πραγματικά καταλαμβανόμενες αλλά και όχι, περιοχές, καθώς το είδος δεν καταλαμβάνει συνήθως το σύνολο του εύρους του την ίδια στιγμή. Καθορίζεται προκειμένου να ανιχνευθούν πιθανές μεταβολές μεταξύ διαφορετικών περιόδων αναφοράς, καθώς η Κατάσταση Διατήρησης του είδους επηρεάζεται και από το εύρος που καταλαμβάνει. Αναμένεται όμως μια αλλαγή στην Κατάσταση Διατήρησης να μην επηρεάζει μόνο το Εύρος Εξάπλωσης, αλλά και άλλες παραμέτρους. Υπολογίζεται με βάση το χάρτη της πραγματικής εξάπλωσης, εφαρμόζοντας σε αυτόν τυποποιημένη προτεινόμενη μέθοδο.

Εύρος Εξάπλωσης - Ακατάλληλες περιοχές Θα πρέπει να εξαιρούνται από το υπολογιζόμενο εύρος: Θαλάσσιες περιοχές από την εξάπλωση χερσαίων ειδών, καθώς και το αντίθετο. Περιοχές πέρα από τα εθνικά σύνορα. Χερσαίες περιοχές με απόσταση >20 km από τις ακτές, για παράκτιους οικοτόπους. Περιοχές που δεν συμπίπτουν με λιμνιαίο περιβάλλον για είδη εσωτερικών υδάτων. Για είδη που θεωρούνται σπάνια ή με ιδιαίτερα περιορισμένη και εντοπισμένη εξάπλωση, το εύρος εξάπλωσης ισούται με την πραγματική εξάπλωση.

Εύρος Εξάπλωσης

Εύρος εξάπλωσης-Range tool (ArcToolBox)

Χάρτες

Εύρος Εξάπλωσης

Εύρος Εξάπλωσης

Εύρος Εξάπλωσης

Εύρος Εξάπλωσης-Τελεστές σύγκρισης

Πληθυσμιακό Μέγεθος Πληθυσμιακό μέγεθος: Η εκτίμησή του θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Θα πρέπει να δίνεται ένα ελάχιστο και ένα μέγιστο ή εάν είναι ακριβής ο αριθμός ατόμων, η ίδια τιμή για ελάχιστο-μέγιστο. Σε περίπτωση κατά προσέγγιση εκτίμησης:

Πληθυσμιακό Μέγεθος Δύο εναλλακτικές όσον αφορά στην εκτίμηση του πληθυσμιακού μεγέθους: Άτομα ή κάποια από τις μονάδες μέτρησης που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των εξαιρέσεων. Άλλη μονάδα μέτρησης. Γενικά, στην περίπτωση χρησιμοποίησης μονάδας μέτρησης διαφορετικής από τον αριθμό των ατόμων, θα πρέπει να γίνει μετατροπή/αναγωγή σε αυτήν. Άτομα (individuals): Ενήλικα με εξαιρέσεις, π.χ. λεπιδόπτερα (προνύμφες), ζεύγη (πουλιά), εκβλαστήματα (βλαστητικά αναπαραγώμενα φυτά) κ.λπ. Ηλικιακή δομή. Έκταση που καλύπτεται: Κυρίως για άμισχους οργανισμούς (π.χ. βρυόφυτα). Τοποθεσίες: Κυρίως για είδη που σχηματίζουν διακριτούς πληθυσμούς π.χ. αποικίες νυχτερίδων. Κελιά πλέγματος: Όταν δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα.

Πληθυσμιακό Μέγεθος

Πληθυσμιακό Μέγεθος

Πληθυσμιακό Μέγεθος

Πληθυσμιακό Μέγεθος

Ενδιαίτημα για τα είδη Ενδιαίτημα: το περιβάλλον, οριζόμενο από βιολογικούς και μη βιολογικούς χαρακτηριστικούς παράγοντες, στο οποίο ζει το είδος σε ένα από τα στάδια του βιολογικού του κύκλου. Κατά συνέπεια, αποτελεί μία από τις τέσσερις παραμέτρους που καθορίζουν την Κατάσταση Διατήρησης ενός είδους. Περιλαμβάνει πεδία για την έκταση και την ποιότητα του ενδιαιτήματος, τις τάσεις, πληροφορίες για την ποιότητα των δεδομένων καθώς και αιτίες για πιθανές μεταβολές Για είδη – generalists: προτείνεται η έκταση του ενδιαιτήματος να δίνεται ίση με την έκταση του εύρους εξάπλωσης. Για είδη που συνδέονται με ευρείες κλάσεις ενδιαιτημάτων (π.χ. γεωργική γη): Η εκτίμηση της έκτασης του ενδιαιτήματος μπορεί να προκύψει μέσω των χρήσεων γης, για παράδειγμα, του Corine Land Cover. Όταν είδος συνδέεται αποκλειστικά με έναν τύπο οικοτόπου του Παραρτήματος Ι ή με μία κατηγορία τύπων οικοτόπων: η ζητούμενη πληροφορία μπορεί να προκύπτει από τα αντίστοιχα έντυπα αναφοράς για τον/τους τύπο(-ους) οικοτόπων.

Ενδιαίτημα για τα είδη

Ενδιαίτημα για τα είδη

Πιέσεις-Απειλές Πιέσεις-Απειλές: επηρεάζουν την εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης αλλά και τον σχεδιασμό των πολιτικών για την προστασία των ειδών. Πίεση θεωρείται ένας παράγοντας που ασκείται/επιδρά στο είδος σήμερα ή κατά την τρέχουσα περίοδο αναφοράς, επηρεάζοντας αρνητικά τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά του. Απειλή θεωρείται ένας παράγοντας που αναμένεται να επηρεάσει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του είδους στο μέλλον (τα επόμενα 12 έτη – δύο περίοδοι αναφοράς). Οι παράγοντες που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο μπορεί να αποτελούν πίεση, απειλή ή ταυτόχρονα πίεση και απειλή για ένα είδος. Επιπλέον κατηγορίες:

Πιέσεις-Απειλές Η σχετική σημασία (ιεράρχηση - ranking) των πιέσεων και απειλών δίνεται στον πίνακα που ακολουθεί:

Πιέσεις-Απειλές Προσδιοριστικό στοιχείο ρύπανσης (pollution qualifier):

Πιέσεις-Απειλές

Συμπληρωματικές πληροφορίες

Μελλοντικές προοπτικές

Μελλοντικές προοπτικές

Μελλοντικές προοπτικές

Μελλοντικές προοπτικές

Σύνδεση με δίκτυο Natura 2000

Σύνδεση με δίκτυο Natura 2000

Τελική αξιολόγηση

Τελική αξιολόγηση

Τελική αξιολόγηση