Έρευνα, πολιτική και πράξη για τη διαχείριση μιας εκπαιδευτικής ‘αλλαγής’: Η ένταξη των Ρομά στο ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα. Λοΐζος Συμεού Τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Γ. Καραγιώργη & E. Ρουσουνίδου Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Οι Ρομά 10-12 εκατομμύρια Ιστορία αποκλεισμού και απόρριψης (Berthier, 1979) Η πιο δυσπραγούσα εθνοπολιτισμική ομάδα της Ευρώπης Μεταξύ των πιο ευάλωτων σε κοινωνικές και πολιτισμικές διακρίσεις Η πλέον περιθωριοποιημένη και γκετοποιημένη εθνοπολιτισμική ομάδα

Πρόσφατη ιστορία Η ταπείνωση έξι κρατουμένων Ρομά από τους αστυνομικούς στην πόλη Kosice της Σλοβακίας, Απρίλιος 2009 Η τηλεοπτική διαφήμιση του δεξιού κόμματος NS στη Δημοκρατία της Τσεχίας που αναφερόταν στην τελική λύση «για το θέμα των Τσιγγάνων, Μάιος 2009 Λουόμενοι σε παραλία στην Ιταλία αγνόησαν δύο πνιγμένα κορίτσια Ρομά, Ιούλιος 2008

Συνθήκες και πρωτοβουλίες Διεθνής Συνθήκη για την Εξάλειψη όλων των τύπων των Φυλετικών Διακρίσεων (Φεβρουάριος 2009, CERD) Δεκαετία Ένταξης των Ρομά 2005-2015 Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα δικαιώματα των Ρομά

Εκπαιδευτικός αποκλεισμός Ρομά Έχει συνδεθεί άμεσα με τη μειονεκτική κοινωνική τους θέση (Επιτροπή CM/Rec, 2009 Υπουργών της ΕΕ για την εκπαίδευση των Ρομά και των Travellers στην Ευρώπη (17 Ιουνίου 2009) Η αναπαραγωγή των συνθηκών διαβίωσης οφείλεται στην απουσία ποιοτικής εκπαίδευσης Η σχολική τους επιτυχία στην Ευρώπη αποδεικνύεται πολύ περιορισμένη Μόνο ένα μικρό ποσοστό των Ρομά έχουν τριτοβάθμια εκπαίδευση και οι πλείστοι γονείς Ρομά παραμένουν τελείως αναλφάβητοι

Teacher In-Service Training for Roma Inclusion Η εισήγηση: Παρουσιάζει και συζητά τα εμπειρικά ευρήματα για την ένταξη των Ρομά στο ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα Η έρευνα διεξήχθη στο πλαίσιο της διεξαγωγής του ευρωπαϊκού προγράμματος INSETRom (http://www.iaie.org/insetrom). Comenius Project 134018-LLP-1-2007-1-CY-COMENIUS-CMP Teacher In-Service Training for Roma Inclusion

Οι Ρομά της Κύπρου Μια από τις μικρότερες μειονότητες που ζουν στο νησί Γνωστοί ως Τσιγγάνοι (Cigani) Μαρτυρίες για παρουσία των Ρομά από το 500 μ.Χ. Έφτασαν στην Κύπρο μεταξύ του 1322 και του 1400 ως αποτέλεσμα κύματος μεταναστών από την Ινδία Η πρώτη γραπτή αναφορά στο Χρονικό της Κύπρου το 1468 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια της ενετικής περιόδου, οι Ρομά ήρθαν στην Κύπρο από την Κέρκυρα ως στρατιώτες για στρατιωτικούς σκοπούς (Κύρρης, 1969)

Οι Ρομά της Κύπρου Με την oθωμανική περίοδο (1571 μ.Χ.) και αφού ο στρατιωτικός τους ρόλος περιορίστηκε, εξισλαμίσθηκαν Ένα δεύτερο κύμα Ρομά έφθασε στο νησί κατά την οθωμανική περίοδο 18ος αιώνας: οι περισσότεροι Ρομά της Κύπρου αναφέρονται ως Μουσουλμάνοι και αποκαλούνται Ghurbeti λιγότεροι ανάμεσα τους, αναφερόνται ως Ελληνο-Ορθόδοξοι και αποκαλούνται Mandi Οι Ρομά της Κύπρου ήταν πάντα μουσουλμάνοι (UNOPS, 2004)

Οι Ρομά της Κύπρου 1911: τα αρχεία αναφέρονται σε 152 Ρομά 1960: 20 Ρομά ως μέλη της τουρκοκυπριακής κοινότητας Williams (2000): γλωσσικοί λόγοι και όχι θρησκευτικοί για την ένταξη των Ρομά στην τουρκοκυπριακή κοινότητα Αλλά: η γλώσσα των Ρομά της Κύπρου είναι στενά συνδεδεμένη με αυτή των Ρομά της Ευρώπης, ένα είδος γλώσσας παρόμοιας με Romani και πολύ κοντά στην αγγλική Romani (διάλεκτος Kurbetcha) οι Ρομά δε θεωρήθηκαν ποτέ ως ξεχωριστή θρησκευτική ομάδα, όπως τις θρησκευτικές ομάδες των Μαρωνιτών, των Αρμενίων και των Λατίνων

Οι Ρομά της Κύπρου μετά το 1974 Το 1974 οι Mandi στις ελεύθερες περιοχές- οι Ghurbeti στις κατεχόμενες Οι Ρομά επέλεξαν να ζήσουν με τους Τουρκοκύπριους θεωρώντας τους παλαιούς συμμάχους τους ενάντια στους Ελληνοκυπρίους, οι οποίοι υπήρξαν εχθρικοί προς τους Ρομά λόγω του αναβίωσης παλαιάς υποψίας ότι ήταν κατάσκοποι των Τούρκων (Iacovidou, 2009) Eγκαταστάθηκαν στα σπίτια που εγκαταλείφθηκαν από τους αρχικούς ιδιοκτήτες τους Δημιούργησαν νέες κοινοτικές ομάδες και στις δύο πλευρές της γραμμής αντιπαράταξης

Οι Ρομά της Κύπρου σήμερα Οκτώβριος 1999 & 2001: εγκαταστάθηκαν σε κοινωνικοοικονομικά υποβαθμισμένες περιοχές της Λεμεσού και Πάφου Απρίλιος 2003: η εισροή των Ρομά στις ελεύθερες περιοχές αυξήθηκε Romanlar: οι Τούρκοι Ρομά από την Ανατολία οι οποίοι ήρθαν μέσω του κύματος παράνομου εποικισμού από το τέλος της δεκαετίας του 70 570 ζούσαν στις ελεγχόμενες από την Κυπριακή Δημοκρατία περιοχές (UNOPS, 2004) Πραγματικός αριθμός των Ρομά: 2000-3000 ανθρώπους (Marsh & Strand, 2003) Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν τηρεί επίσημα αρχεία για τους Ρομά (Agathokleous, 2005)

Οι Ρομά της Κύπρου σήμερα Σήμερα η γλώσσα που υποθέτεται ότι χρησιμοποιείται είναι για τους Ghurbeti η τουρκική και για τους Mandi η ελληνική Έχουν αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό και έτυχαν περιθωριοποίησης από την τοπική κοινωνία (Demetriou & Trimikliniotis, 2007∙ Trimikliniotis, 2007) Αποδίδεται κυρίως στις κυρίαρχες αντιλήψεις οι οποίες επικρατούν για αυτούς (Iacovidou, 2009) Μια από τις πιο κοινωνικοικονομικά μειονεκτούντες τοπικές κοινωνικές ομάδες (European Commission, 2005∙ Council of the European Union, 2006).

Η εκπαίδευση των Ρομά της Κύπρου 2000-2001: 30 2003-2004: 90 2004-2005: 91 (29 στην Πάφο και 62 στη Λεμεσό) 2008-2009: γύρω στα 100 παιδιά Οι οικογένειες των Ρομά συχνά δεν εγγράφουν τα παιδιά τους στο σχολείο Διάφορα κίνητρα, όπως στολές, παπούτσια, σχολικός εξοπλισμός Τα περισσότερα παιδιά Ρομά καταλήγουν σχεδόν αναλφάβητα (Demetriou & Trimikliniotis, 2007) Οι Ρομά γονείς δεν καταδιώκονται από το κράτος έχοντας παραβιάσει το νόμο για την υποχρωτική εκπαίδευση των παιδιών μέχρι τη Γ΄τάξη γυμνασίου

Μεθοδολογία 2007-2009 Συνεντεύξεις από παιδιά και γονείς Ρομά και εκπαιδευτικούς Ερωτηματολόγια τα οποία συμπλήρωσαν οι εκπαιδευτικοί πριν και μετά τη συμμετοχή τους σε ενδοϋπηρεσιακή επιμόρφωση που οργανώθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος

Η εκπαίδευση των Ρομά της Κύπρου Ενδεχομένως επειδή έχουν αρνητική στάση απέναντι στην εκπαίδευση και βλέπουν την εκπαίδευση ως περιττή (Demetriou & Trimikliniotis, 2007) Δεν βλέπουν κανέναν λόγο να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο, δεδομένου ότι καταλαβαίνουν πολύ λίγα στο σχολείο, αναμειγνυονται σε καυγάδες και αισθάνονται αποκλεισμένοι (Hatzitheodoulou-Loizidou & Symeou, 2003) Γκετοποίηση των μαθητών Ρομά στα σχολεία με υψηλή συγκέντρωση μεταναστών, μειονοτήτων και Ελληνοκυπρίων από τα φτωχότερα υπόβαθρα, παρά την επίσημη πολιτική του μη-διαχωρισμού Ακόμα και φαινομενικά θετικά τοπικά επίσημα μέτρα που στοχεύουν την ένταξη των μαθητών Ρομά εμφανίζονται να οδηγούν σε περαιτέρω περιθωριοποίηση.

Ευρήματα της έρευνας Το σχολείο από τη μια πλευρά και οι οικογένειες των Ρομά από την άλλη χρησιμοποιούν εκ διαμέτρου αντίθετες ρητορικές για την ερμηνεία της εκπαιδευτικής περιθωριοποίησης των παιδιών Ρομά μέσα στο σχολείο: Οι εκπαιδευτικοί, παρά τον ενστερνισμό της πολιτικής ένταξης των Ρομά στο ελληνοκυπριακό σχολείο, αποδίδουν αφενός -και κατά κύριο λόγο- την εκπαιδευτική περιθωριοποίηση των Ρομά σε πολιτισμικά τους 'ελλείμματα': ελλειμματικό ενδιαφέρον και κίνητρα για το σχολείο και την εκπαίδευση, ελλειμματική σχολική φοίτηση και προβληματικές κοινωνικές συμπεριφορές, και ελλειμματικές δεξιότητες προσαρμογής στον τρόπο και μεθόδους λειτουργίας του σχολείου.

Ευρήματα της έρευνας “Τα παιδιά Ρομά δεν έχουν δεξιότητες προσαρμογής σε κανόνες. Είναι δύσκολο για αυτά να εντάσσονται στην τάξη. Δεν πιστεύω ότι αυτοί οι μαθητές επωφελούνται από το σχολείο” (εκπαιδευτικός 4), “[Οι μαθητές Ρομά] αισθάνονται ξένοι στο σχολείο” (εκπαιδευτικός 2). Οι εκπαιδευτικοί πιστώνουν το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα με αδυναμία να αναγνωρίσει αυτά τα 'ελλείμματα' και να παρέμβει καταλυτικά τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και σε σχέση με την επιμόρφωσή τους σε θέματα που αφορούν στην ένταξη των Ρομά στο εκπαιδευτικό σύστημα. Παιδιά και γονείς Ρομά, επικαλούνται την ίδια τη σχολική κουλτούρα για να ερμηνεύσουν την εκπαιδευτική τους περιθωριοποίηση: σχολικός εκφοβισμός, γλωσσική και πολιτισμική ομοιογένεια και σχολική -και εξ αυτού ευρύτερη- κοινωνική απομόνωση.

Ευρήματα της έρευνας Παιδιά και γονείς Ρομά, επικαλούνται την ίδια τη σχολική κουλτούρα για να ερμηνεύσουν την εκπαιδευτική τους περιθωριοποίηση: σχολικός εκφοβισμός, γλωσσική και πολιτισμική ομοιογένεια και σχολική -και εξ αυτού ευρύτερη- κοινωνική απομόνωση. “Αυτοί (οι δασκάλοι) δεν ξέρουν πώς ζούμε εδώ. Ποτέ δεν έχουν έρθει να μας δουν. Κανένας δεν μας ξέρει. Κανένας δεν μας έχει ρωτήσει τι χρειαζόμαστε.” Θα ήθελα οι δασκάλοι μου να γνωρίζουν περισσότερο για τον τρόπο ζωής μου. Γιορτάζουμε διαφορετικά πράγματα, τρώμε διαφορετικό φαγητό…”.

Έρευνα, πολιτική και πράξη Διαχείρισής της 'αλλαγής' αυτής μπορεί να συνδράμει στην κριτική μελέτη του εκπαιδευτικούς συστήματος ως προς την πολιτική και πρακτική του για τη συμπερίληψη των Τουρκοκυπρίων σε αυτό στο πλαίσιο μιας συνολικής επίλυσης του κυπριακού προβλήματος, αλλά και όλων των ‘Άλλων’ που δεν ανήκουν στην επικρατούσα εθνοπολιτισμική ομάδα.

Έρευνα, πολιτική και πράξη συσσωρευμένο άγχος για την παρουσία της εθνοπολιτισμικής αυτής ομάδας μέσα στις τάξεις που διδάσκουν και στο κοινωνικό πλαίσιο του σχολείου τους>ΕΝΔΟΫΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ το πώς θα πρέπει να διδάσκουν σε μια πολυπολιτισμική τάξη με την παρουσία αυτής της ομάδας και για το πώς θα πρέπει να υποστηρίξουν τη σχολική και ευρύτερα εκπαιδευτική τους συμπερίληψη

Έρευνα, πολιτική και πράξη Οι ερμηνείες των εκπαιδευτικών για το πώς βιώνουν αυτή τη νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα αντικατοπτρίζουν αρνητική αξιολόγηση της κουλτούρας των Ρομά>ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΥΠΑΡΞΕΙΣ ΜΕ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ- ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΠΡΟΣΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (ENCULTURATION) Περεταίρω τοπική και συγκριτική έρευνα

http://www.iaie.org/insetrom/ 22

23