Πάολο Φρέιρε Η παιδεία ως πράξη απελευθέρωσης Πάολο Φρέιρε Η παιδεία ως πράξη απελευθέρωσης

Βιογραφικά στοιχεία Γεννιέται το 1921 στην πόλη Ρεσίφε της επαρχίας Περναμπούκο, μια από τις πιο φτωχές, εγκαταλειμμένες και υπανάπτυκτες περιοχές. Χάνει τον πατέρα του στα 13. Από μικρός έρχεται σε επαφή με τον καθολικισμό. Ο χριστιανικός ανθρωπισμός ήταν η βασική ιδεολογική κατεύθυνση που προσδιόρισε τη σκέψη του σε όλη του τη ζωή.

Βιογραφικά στοιχεία Σπουδάζει νομικά και φιλοσοφία και αργότερα παιδαγωγικά και κοινωνιολογία. Συμμετέχει σε προγράμματα εγγραματισμού εφήβων και ενηλίκων. Το 1944 παντρεύεται τη δασκάλα Elsa Maia Costa de Oliveira. Γίνεται γονιός πέντε παιδιών. To 1986 η Elsa πεθαίνει. Αργότερα παντρεύεται για δεύτερη φορά την Ana Maria Araujo, φοιτήτριά του και έμπιστη συνεργάτιδά του. Από το 1956 διορίζεται ως διευθυντής του τμήματος εκπαίδευσης και πολιτισμού της επαρχίας του. Το 1962 διορίζεται εθνικός συντονιστής για τον αλφαβητισμό ενηλίκων. Εισάγει ένα πρόγραμμα διδασκαλίας 45 ημερών και χιλιάδες εργάτες γης μαθαίνουν γραφή κι ανάγνωση.

Κίνημα λαϊκής κουλτούρας με σκοπό τη δημιουργία μιας υπηρεσίας παιδαγωγικού χαρακτήρα, η οποία θα εργαζόταν μαζί με τις λαϊκές τάξεις. Η συγκρότηση του κινήματος βασιζόταν σε κύκλους συζήτησης όπου προωθούνταν διαδικασίες παραγωγής γνώσης, όχι μεταφοράς ή επιβολής της.

Βιογραφικά στοιχεία Το 1964 η χούντα που παίρνει την εξουσία τον εξορίζει. Ζει στη Βολιβία, στη Χιλή, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Γενεύη στη Γουινέα Μπισσάου. Tαξιδεύει παντού.

Βιογραφικά στοιχεία Στη Χιλή γράφει το βιβλίο του: Εκπαίδευση: η άσκηση της ελευθερίας. (Education: the practice of freedom). Ο αναλφαβητισμός καταπνίγει τη συνείδηση και την εκφραστικότητα των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν περιορισμένη ικανότητα να “διαβάσουν” τον κόσμο. Υπό αυτή την έννοια ο αναλφαβητισμός είναι αναπηρία στον βαθμό που ο πολιτισμός των εγγραμμάτων αποκλείει του αγράμματους.

Βιογραφικά στοιχεία Το 1968 γράφει την “αγωγή του καταπιεζόμενου”. Υπάρχει μια παιδαγωγική των καταπιεστών. Ανάγκη να αναζητηθεί η παιδαγωγική των καταπιεσμένων. Ανάγκη για κριτική συνειδητοποίηση, για ενεργή εμπλοκή των υποκειμένων στον αυτοκαθορισμό και την απελευθέρωσή τους. Ουδετερότητα εκπαιδευτικού συστήματος αδύνατη.

Βιογραφικά στοιχεία Επιστρέφει στη Βραζιλία το 1980. Το 1989 αναλαμβάνει τη διεύθυνση Εκπαίδευσης του Σάο Πάολο μέχρι το 1991 που παραιτείται για να αφοσιωθεί στο συγγραφικό έργο.

Βιογραφικά στοιχεία Στα δύο χρόνια ο στόχος του για μια λαϊκή δημόσια εκπαίδευση πραγματώνεται μέσα από την ποικιλία των αναλυτικών προγραμμάτων που παράγουν τα ίδια τα σχολεία. Στόχος ήταν ο κοινωνικοπολιτικός μετασχηματισμός με σοσιαλιστική κατεύθυνση για την προώθηση της λαϊκής εκπαίδευσης στη Βραζιλία.

Βιογραφικά στοιχεία Πεθαίνει στο Ρίο Ντε Τζανέιρο σε ηλικία 75 ετών από καρδιακή προσβολή.

Tραπεζική εκπαίδευση Οι εκπαιδευόμενοι δέχονται, ταξινομούν και αποθηκεύουν τις γνώσεις όπως αυτές τους παραχωρούνται από τους εκπαιδευτές, γεγονός που περιορίζει την ελευθερία και την αυτονομία του. Υλικά που έχουν ελάχιστη σχέση με τα βιώματα και τις δραστηριότητες των εκπαιδευόμενων.

Τραπεζική εκπαίδευση Η σκέψη του δασκάλου επιβάλλεται στου μαθητές του κάνοντας τη δική τους σκέψη μη αυθεντική. Αποδυνάμωση διανοητική, ψυχολιγική και πολιτική. Μαθητής=αντικείμενο --> Η φτώχεια είναι προσωπικό πρόβλημα

Προβληματίζουσα εκπαίδευση Ελευθερία σκέψης και συμπεριφοράς Διαλογική Επικεντρωμένη στην ανίχνευση, την ανάλυση και την αντιμετώπιση προβλημάτων. Ονομάζεται πολιτιστική δράση για την κατάκτηση της ελευθερίας. --> ολοκλήρωση του ατόμου, αυθεντική απελευθερωτική ενεργοποίηση.

Γνώση = δύναμη Αγωγή συνδεδεμένη με την ιδεολογία των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων. Η εκπαίδευση είναι πολιτική πράξη. Οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να βοηθηθούν να μετατρέψουν τη γνώση σε πράξη. --> Μετασχηματισμός κόσμου --> εξανθρωπισμός.

Κουλτούρα της σιωπής Κατάσταση απανθρωποποίησης, αλλοτρίωση, δυνάστευση προς την κατεύθυνση διατήρησης της κατεστημένης τάξης πραγμάτων. Προϊόν άγνοιας, αμάθειας ή κατευθυνόμενης εκπαίδευσης. Κριτική συνειδητοποίηση

Αγωγή του καταπιεζόμενου σελ. 43

Συνειδητοποίηση Αντιλαμβάνομαι τις καταστάσεις που ζω και τα αίτιά τους. Κατανοώ τον κόσμο, την ιστορία, τον ρόλο μου μέσα της. Κριτική συνειδητοποίηση Κριτική τοποθέτηση, σε βάθος ανάλυση και ερμηνεία προβλημάτων. Ριζοσπαστική καταγγελία κοινωνικών δομών. Παίρνω μέρος στην ιστορική διαδικασία, αναζητώ τη μεταμόρφωση του συστήματος.

Διδακτική μεθοδολογία 1ο στάδιο Διερεύνηση θεματικού σύμπαντος των εκπαιδευόμενων. Έρευνα λεξιλογίου. Επιλογή λέξεων φορτισμένων με υπαρξιακό νόημα. Θέματα: ανάπτυξη, υπανάπτυξη, εξάρτηση, κυριαρχία, απελευθέρωση, προπαγάνδα, διαφήμιση, εκπαίδευση) Διαθεματική εξέταση: ιστορία, οικονομία, πολιτική επιστήμη, κοινωνιολογία, θρησκεία, ανθρωπολογία, εκπαίδευση.

Διδακτική μεθοδολογία 2ο στάδιο Εντοπισμός παραγωγικών – γενεσιουργών λέξεων. Κριτήρια: α. Να εμπεριέχουν βασικούς ήχους, φθόγγους, φωνήματα. β. Δυνατότητα κίνησης από τα απλά στα σύνθετα. Αίσθημα ικανοποίησης. Δυνατότητα διαίρεσης σε συλλαβές, αναζήτηση άλλων λέξεων με αυτές τις συλλαβές. γ. Δυνατότηα απόδοσης κοινωνικής, πολιτιστικής και πολιτικής πραγματικότητας. Π.χ. εργασία, αρρώστια, μισθός, φτώχεια, εξουσία.

Διδακτική μεθοδολογία Tijolo = τούβλο Παρουσιαζόταν με εικόνα. Γραφόταν και συζητιόταν η πραγματικότητα που υποδήλωνε. Γραφόταν η λέξη χωρισμένη σε συλλαβές: Ti -jo -lo Παρουσιαζόταν η φωνολογική οικογένεια της πρώτης συλλαβής και ακολουθούσε της δεύτερη και της τρίτης. (ta – te – ti – to – tu) Προέκυπταν συλλαβικές οικογένειες που εμφανίζονταν σε διαφάνεια (διαφάνεια της ανακάλυψης). Οι μαθητευόμενοι ένωναν κομμάτια για να φτιάξουν νέες λέξεις. Όταν ασχολούνταν με τη δεύτερη παραγωγική λέξη οι μαθητευόμενοι χρησιμοποιούσαν συλλαβές κι από την πρώτη.

Διδακτική μεθοδολογία Θέματα συζήτησης Παραγκογειτονιά --> κατοικία, τροφή, υγεία, εκπαίδευση στην παραγκογειτονιά. Άροτρο --> ανθρώπινη εργασία, άνθρωπος και περιβάλλον, εργασία και κεφάλαιο, αγροτική μεταρρύθμιση. Κτήμα --> οικονομική κυριαρχία, τσιφλίκια, άρδευση, φυσικοί πόροι, υπεράσπιση εθνικής κληρονομιάς.

Διδακτική μεθοδολογία 3ο στάδιο Κωδικοποίηση Επεξεργασία και κατασκευή αναπαραστάσεων των παραγωγικών λέξεων. Εικόνες, σκίτσα, φωτογραφίες για συζήτηση. Τούβλο--> κτίσιμο με τούβλα, στέγαση ως πρόβλημα της κοινότητας, εμπόδια στη λύση του προβλήματος.

Διδακτική μεθοδολογία 3ο στάδιο Κωδικοποίηση Όχι ξεκάθαρη. Κίνδυνος επιβολής απόψεων. Γρίφος ή πρόβλημα. Όταν αναπτυσσόταν ένας αριθμός κωδικοποιήσεων από διάφορα θέματα οι εκπαιδευόμενοι άρχιζαν διάλογο. Τα συμπεράσματα καταγράφονταν, κατηγοριοποιούνταν και επιλέγονταν θέματα – αρθρωτές και να ξανασυζητηθούν.

Διδακτική μεθοδολογία 4ο στάδιο Αποκωδικοποίηση της πραγματικότητας. Συζήτηση και ανάλυση του περιεχόμενου των λέξεων και των εικόνων. Άρθρα, κείμενα, αποσπάσματα από εφημερίδες (κείμενα που ευνοούσαν τον προβληματισμό, ενσωμάτωναν προκλήσεις). Αμφισβήτηση δεδομένης πραγματικότητας.--> Απόρριψη ρόλου αντικειμένου --> ανάληψη ρόλου υποκειμένου

Ριζοσπαστική προσέγγιση της διδασκαλίας Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να επιδράσουν στο κοινωνικοπολιτισμικό τους περιβάλλον για να το αλλάξουν. Η εκπαίδευση είναι μέσο απελευθέρωσης του ανθρώπου. Η εκπαίδευση είναι πολιτική πράξη.

Πηγές και βιβλιογραφία Σιπητάνου, Α. Α. (2011). Πάολο Φρέιρε 1921-1997. Η εκπαίδευση ενηλίκων ως πράξη απελευθέρωσης. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη Paulo Freire (2009). Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάξουν. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο

Διδακτική μεθοδολογία 3ο στάδιο Κωδικοποίηση Επεξεργασία και κατασκευή αναπαραστάσεων των παραγωγικών λέξεων. Εικόνες, σκίτσα, φωτογραφίες για συζήτηση. Τούβλο--> κτίσιμο με τούβλα, στέγαση ως πρόβλημα της κοινότητας, εμπόδια στη λύση του προβλήματος.