Μάθημα: Φωνητική-φωνολογία. Εφαρμογές στην εκπαίδευση Μάθημα: Φωνητική-φωνολογία. Εφαρμογές στην εκπαίδευση Διδάσκοντες: Ευγενία Μαγουλά Ανθή Χαϊδά Αντώνης Μποτίνης

Μάθημα 1: Εισαγωγή Το μάθημα εντάσσεται στην επιστήμη της Γλωσσολογίας Τι είναι «γλωσσολογία»; Επιστημονική μελέτη της ανθρώπινης γλώσσας ως καθολικού φαινομένου και κάθε γλώσσας του κόσμου. Γιατί επιστημονική;

Διότι εφαρμόζει συστηματικά επιστημονικές αρχές και μεθόδους προκειμένου να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με: τη φύση και τη λειτουργία της γλώσσας τη δομή, τα στοιχεία και τη διάρθρωσή τους τη σχέση της γλώσσας με τον νου τη λειτουργία της γλώσσας μέσα στην κοινωνία τη μεταβολή στον χρόνο και την ποικιλία στον τόπο

Συμπερασματικά, διερευνά πώς μαθαίνουμε να μιλάμε και πώς χάνεται η γλώσσα ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των γλωσσών και πολλά άλλα… Συμπερασματικά, διερευνά τις καθολικές αρχές που διέπουν την ανάπτυξη της γλώσσας και τη διαμόρφωση όλων των γλωσσών Παράγοντες και νόμους που συντελούν στη γλωσσική διαφοροποίηση και ποικιλία

Ποιες είναι οι επιστημονικές μέθοδοι που χρησιμοποιεί; Συγκέντρωση γλωσσικών δεδομένων Παρατήρηση και ταξινόμηση Θέση ερευνητικών ερωτημάτων/ διατύπωση υποθέσεων Πειράματα Διερεύνηση για την επαλήθευση ή μη, των υποθέσεων Έλεγχο της ισχύος των συμπερασμάτων σε όμοια δεδομένα Διατύπωση κανόνων και ερμηνεία εξαιρέσεων

Συνεργασία με άλλες επιστήμες Ψυχολογία, Νευρολογία, Βιολογία, Φυσική Φιλοσοφία, Φιλολογία Κοινωνιολογία, Ιστορία Ανθρωπολογία, Γεωγραφία Οι γλωσσολόγοι περιγράφουν και ερμηνεύουν τα γλωσσικά φαινόμενα, χωρίς να παρεμβαίνουν, να αξιολογούν ή να ρυθμίζουν τη γλώσσα.

Ο γλωσσολόγος δεν ταυτίζεται με τον γλωσσομαθή, αλλά είναι χρήσιμο να γνωρίζει άλλες γλώσσες. Στην Ελλάδα, η γλωσσολογία εντάσσεται στις ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως η φιλολογία, ενώ στο εξωτερικό κυρίως στις κοινωνικές επιστήμες. Η γλωσσολογία έχει επιδράσει σε επιστήμες όπως η φιλολογία, η επικοινωνία, η πληροφορική, η διδασκαλία της μητρικής και της ξένης γλώσσας.

Σύντομη ιστορία της γλωσσολογίας Η γλωσσολογία αναπτύχθηκε πρώτα ως Ιστορικοσυγκριτική Γλωσσολογία: ερευνούσε τις ρίζες και τις μεταβολές των λέξεων των συγγενών γλωσσών, π.χ. των ινδοευρωπαϊκών. Η μελέτη των Σανσκριτικών (Sir William Jones) συνετέλεσε σε σύγκριση μεταξύ γλωσσών και αναγωγή στην αρχική μητέρα γλώσσα, την ινδοευρωπαϊκή.

Το 1816 δημοσιεύεται το έργο του Franz Bopp για τη «Σύγκριση του κλιτικού συστήματος της Σανσκριτικής με αυτό της Ελληνικής, της Λατινικής, της Περσικής και της Γερμανικής». (Ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών)

Η Σύγχρονη Γλωσσολογία αναπτύχθηκε 100 χρόνια αργότερα (1916) με την έκδοση του έργου του Ferdinand de Saussure, «Μαθήματα Γενικής Γλωσσολογίας». Εξετάζεται πλέον η δομή του γλωσσικού συστήματος σε κάθε συγκεκριμένη χρονική περίοδο (θεωρία του δομισμού) Η Σύγχρονη Ιστορικοσυγκριτική γλωσσολογία εξετάζει μεταβολές συστημάτων, όχι μεμονωμένων στοιχείων.

Η Γενετική Γραμματική είναι ο τρίτος μεγάλος σταθμός στην εξέλιξη της μελέτης της γλώσσας. Θεμελιώθηκε από τον Noam Chomsky το 1957, με τη δημοσίευση του βιβλίου του Συντακτικές Δομές (Syntactic Structures) και καθιερώθηκε με την πληρέστερη εκδοχή της που παρουσιάστηκε το 1965 στις Πλευρές της Θεωρίας της Σύνταξης (Aspects of the Theory of Syntax).

Η γλωσσολογική ανάλυση των φαινομένων γίνεται σε γλωσσολογικά επίπεδα: Φωνητική Φωνολογία Μορφολογία Σύνταξη Σημασιολογία Πραγματολογία Είναι δυνατή η εξέταση περισσότερων επιπέδων μαζί, για ένα φαινόμενο.

Διάκριση γίνεται και μεταξύ: Συγχρονίας και Διαχρονίας π.χ. Διαχρονική Σύνταξη, Συγχρονική Μορφολογία Διαχρονική Φωνολογία, Συγχρονική Πραγματολογία κ.λπ. Διάκριση γίνεται μεταξύ: Γενικής/Θεωρητικής (ανάλυση των γλωσσών και διατύπωση θεωριών) και Εφαρμοσμένης γλωσσολογίας (εφαρμογές στη διδασκαλία, μετάφραση, λεξικογραφία κ.λπ.)

Σε συνεργασία με άλλες επιστήμες: Ψυχογλωσσολογία Κοινωνιογλωσσολογία Κειμενογλωσσολογία Νευρογλωσσολογία Εθνογλωσσολογία Γλωσσογεωγραφία Διαλεκτολογία Υπολογιστική γλωσσολογία

Γλωσσολογικά επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας Φωνητική φθόγγοι [j], [u], [s], [b], [θ]… φωνολογία φωνήματα /γ/, /θ/, /u/, /s/… Μορφολογία μορφήματα επι-βάλλ-ω, βλέμ-μα

Βλέπω τον Γιάννη με τα κυάλια Σύνταξη φράσεις-προτάσεις Βλέπω τον Γιάννη με τα κυάλια Σημασιολογία Λέξη-πρόταση οίκος, σπίτι, κατοικία

Πραγματολογία: Μελετά πώς το περιβάλλον, γλωσσικό και μη, συμμετέχει στη διαμόρφωση της τελικής σημασίας των προτάσεων. Μελετά την πρόθεση των ομιλητών και για την ερμηνεία της πρόθεσης από τους συνομιλητές. Συνεξετάζονται οι λεκτικές /γλωσσικές πράξεις, τα υπονοήματα, η μεταφορά και το (λεκτικό) χιούμορ.

π. χ. Πώς λέγεται το αμάξι που ανεβαίνει στο βουνό; - Κάρ-βουνο π.χ. Πώς λέγεται το αμάξι που ανεβαίνει στο βουνό; - Κάρ-βουνο! - Πώς λέγεται το αμάξι που ζει; - Καρ-που-ζι! Τι σημαίνει Δ.Ε.Η.: Δεν έχουμε ηλεκτρισμό!!! Τι σημαίνει Ο.Τ.Ε.: Ούτε τηλέφωνο έχουμε!!! Ποιο είναι το αντίθετο τής λέξης "μηχανόβιος" ; Απάντηση: "βιομήχανος"..

Εργαστήριο Μπορείτε να εντοπίσετε ποιοι κλάδοι της γλωσσολογίας εξετάζουν τα παρακάτω θέματα; 1. Η εξέλιξη των φωνηέντων της Ελληνικής από τα Αρχαία στα Νέα Ελληνικά. 2. Οι σύνθετες λέξεις της νέας ελληνικής 3. Οι μεταβολές στη σημασία των λέξεων από τα Αρχαία στα Νέα Ελληνικά. 4. Το κλιτικό ονοματικό σύστημα της Νέας Ελληνικής και η διδασκαλία του στο σχολείο.

5. Η προέλευση του λεξιλογίου της Νέας Ελληνικής. 6 5. Η προέλευση του λεξιλογίου της Νέας Ελληνικής. 6. Πώς κατακτούν τα μικρά παιδιά τη δομή της πρότασης 7. Η χρήση της ελληνικής γλώσσας από τα ελληνόπουλα που ζουν στο εξωτερικό. 8. Η δομή της πρότασης στον προφορικό λόγο των νέων σε σύγκριση με τον λόγο των ενηλίκων. 9. Λάθη στην προφορά της Ελληνικής από ξένους. 10. Ετυμολογικές οικογένειες λέξεων και η αξιοποίησή τους στη διδασκαλία στο σχολείο 11. Η πολυσημία/μεταφορική χρήση των λέξεων στην

11. Η πολυσημία/μεταφορική χρήση των λέξεων στις κινηματογραφικές ατάκες. (π.χ. πετάω για Παρίσι/πετάω από χαρά) 12. Οι νεολογισμοί στον Ευγένιο Τριβιζά. (π.χ. φρουτοπία) 13. Προβλήματα μαθητών δημοτικού στην προφορά των συμφώνων και αντιμετώπισή τους. 14. Το κλιτικό σύστημα στα Βόρεια Ιδιώματα. 15. Η ορθογραφία της Ελληνικής και η διδασκαλία της. 16. Οι αφηγηματικές τεχνικές στο έργο του Παπαδιαμάντη. 17. Η χρήση αγγλικών λέξεων στο καθημερινό λεξιλόγιο των νέων.

Εισαγωγή σε γλωσσολογικές έννοιες Επίπεδα δομής και ανάλυσης της γλώσσας Παραδοσιακή γραμματική Γλωσσολογία Μονάδες ανάλυσης Φθογγολογικό Φωνητική (phonetics) Φθόγγοι (sounds) Φωνολογία (phonology) Φωνήματα (phonemes)

Εισαγωγή σε γλωσσολογικές έννοιες Επίπεδα δομής και ανάλυσης της γλώσσας Παραδοσιακή γραμματική Γλωσσολογία Μονάδες ανάλυσης Τυπολογικό Μορφολογία (morphology) Μορφήματα (morphemes) Σύνταξη (syntax) Φράσεις –Προτάσεις (sentences)

Εισαγωγή σε γλωσσολογικές έννοιες Επίπεδα δομής και ανάλυσης της γλώσσας Παραδοσιακή γραμματική Γλωσσολογία Μονάδες ανάλυσης Ετυμολογικό Σημασιολογία (semantics) Λέξεις (words) Πραγματολογία (pragmatics) Κειμενικός λόγος (texts)

Στοιχεία ύλης (πραγμάτωσης του μηνύματος) Στοιχεία ύλης (πραγμάτωσης του μηνύματος) Φθόγγοι: π.χ. [p], [t], [k], [c]… [kónos] <κώνος> [cenós] <κενός> Φωνήματα: π.χ. /p/, /t/, /k/ /p- ónos/ <πόνος> /t- ónos/ <τόνος> /k- ónos/ <κώνος> Γραφήματα: π.χ. /b/ <μπ>, /p/ <π>, /o/ <o>, <ω>

Στοιχεία σημασίας (περιεχομένου του μηνύματος) Στοιχεία σημασίας (περιεχομένου του μηνύματος) Σημασία (meaning) Λέξη: γλωσσικό σημείο (linguistic sign) Μορφή (form) <άλογο> [áloγο]

Μορφολογία Τύποι της ίδιας λέξης: άλογο, αλόγου, άλογα, αλόγων άλογ- λεξική σημασία -ο, -ου, … γραμματική σημασία   Μορφήματα: {άλογ-} λεξικό μόρφημα {-ο, -ου,..} γραμματικά μορφήματα δυσπρόφερτος: {δυσ-} {προφερ-} {-τος} μορφήματα που, τι, εδώ…: λέξεις = μορφήματα